Polityka Lokalna

Artykuł związany jest z ideą lokalnej polityki gospodarczej, tzn. polityki prowadzonej przez władze samorządu lokalnego w stosunku do podmiotów gospodarczych. Wraz z decentralizacją państwa następuje decentralizacja zadań, praw i środków, które mogą zostać użyte przez wspomniane władze w procesie stymulowania rozwoju gospodarczego. Jednym z obszarów owego oddziaływania jest obszar polityki gospodarki mieniem gminy, który jest ściśle związany z finansami wspomnianego samorządu. Bazując na metodach analizy systemu prawnego, analizy opisowej i badań terenowych, autor definiuje wspomniany obszar oraz identyfikuje jego instrumenty, a także typowe formy ich stosowania. Całość zamykają pożądane kierunki zmian systemu prawnego regulującego gminną gospodarkę nieruchomościami i związanych z nią finansów lokalnych.

Artykuł poświecony jest tematyce planowania strategicznego w gminach i powiatach. Autor prezentuje w nim wzorzec procedury budowy strategii rozwoju jednostki samorządu lokalnego, którego jest autorem. Został on skonstruowany w oparciu o doświadczenia samorządowe, literaturę przedmiotu i prace badawczo-wdrożeniowe prowadzone przez autora. Część główną artykułu tworzy opis dziewiętnastu etapów budowy strategii rozwoju jednostki samorządu lokalnego. Obejmuje on m. in. zagadnienia: decyzji o budowie strategii, wyboru jej wykonawcy, diagnoz, konsultacji społecznych, analizy strategicznej, misji, wizji, celów, zadań strategicznych, zgodności horyzontalnej i wertykalnej, finansowania, przyjmowania i wdrażania.

We wstępnej części artykułu autor prezentuje własne ujęcia kategorii rozwoju lokalnego, zarządzania strategicznego rozwojem lokalnym oraz planowania strategicznego rozwoju lokalnego. Następnie omawia teorię i praktykę wyznaczania celów strategicznych oraz operacyjnych w procesie planowania strategicznego rozwoju lokalnego. W dalszej kolejności, w analogiczny sposób przedstawia zagadnienie formułowania priorytetów rozwoju lokalnego. Końcową część artykułu poświęcona jest zadaniom strategicznym oraz korzyściom w zarządzaniu strategicznym wynikającym z przyjęcia zaprezentowanych rozwiązań.

Literatura o polityce społecznej dotyczy w przeważającej mierze zagadnień z poziomu krajowego i ponadnarodowego. Badacze przyjmują, że wprowadzane rozwiązania instytucjonalne i kierunki polityki zależą w dużym stopniu od decyzji władz centralnych oraz ponadnarodowych procesów społeczno-ekonomiczno-politycznych, takich jak globalizacja czy europeizacja. Z tej perspektywy wymiar lokalny wydaje się mieć drugorzędne znaczenie. Postrzega się go jako miejsce „implementacji” programów opracowanych na wyższych szczeblach: krajowym i ponadnarodowym. W trakcie realizacji polityki społecznej pojawiają się wprawdzie różne trudności, lecz namysł nad nimi pozostawia się praktykom.

Dopiero od niedawna dostrzega się, że takie ujęcie ma zbyt uproszczony charakter. Można wskazać kilka powodów, dla których więcej uwagi poświęca się zagadnieniom lokalnej polityki społecznej. W pierwszej kolejności należy wspomnieć o zachodzącym w krajach zachodnich od lat 80., a w Polsce od lat 90. procesie decentralizacji. Powołując się na konieczność racjonalizacji wydatków, zwiększenie efektywności czy rekomendacje Unii Europejskiej, poszczególne kraje delegują część uprawnień na poziom lokalny, znosząc w ten sposób zastane hierarchie i zwiększając odpowiedzialność władz niższych szczebli. Decentralizację przedstawia się jako panaceum na problemy centralnego zarządzania i nieefektywnej biurokracji państwowej, pozwalające na dostosowanie działań do lokalnej specyfiki i potrzeb. W dyskusjach nad tą kwestią – podejmowanych np. w nurcie badań nad europeizacją czy governance – wskazuje się, że choć decentralizacja powinna zwiększać swobodę planowania i realizacji działań, to jednocześnie rozmywa kompetencje poszczególnych instytucji i zwiększa złożoność procesów zarządzania polityką społeczną. Ubocznym skutkiem decentralizacji są więc wyzwania związane z koordynacją działań między różnymi szczeblami administracji.

Zwraca się również uwagę, że w wielu krajach dochodzi do włączenia w realizację polityki społecznej nowych podmiotów: organizacji pozarządowych, prywatnych firm czy lokalnych społeczności. W efekcie polityka społeczna na szczeblu lokalnym staje się częścią procesu politycznego, a przestaje być – jeśli kiedykolwiek była – czystym administrowaniem. W celu realizacji, niektórych przynajmniej, programów konieczne jest budowanie koalicji partnerów i zdobywanie poparcia lokalnych elit. Popularnym hasłem obrazującym te przemiany jest choćby „partnerstwo lokalne”. Włączenie nowych podmiotów w realizację polityki społecznej zwiększa też znaczenie rachunku ekonomicznego i metod zarządzania pochodzących z sektora prywatnego, co opisuje pojęcie new public management. Relacje między administracją publiczną a innymi organizacjami opierają się coraz częściej na modelu biznesowym. Przeprowadza się przetargi, zawiera się kontrakty na świadczenie usług, które rozlicza się według kryteriów efektywności kosztowej. Polityzacja i ekonomizacja lokalnej polityki społecznej rodzi nowe zagrożenia oraz wiąże się z nieznanymi wcześniej wyzwaniami organizacyjnymi i kulturowymi, takimi jak konieczność pogodzenia różnych kultur organizacyjnych czy problem standaryzowania usług pomocy społecznej lub definiowania efektów.

W związku z tym pojawia się pytanie – i jest to trzeci powód zainteresowania lokalną polityką społeczną – kto ma zarządzać jej planowaniem i realizacją. Przestaje być oczywiste jeszcze niedawno przyjmowane założenie, że lokalna polityka społeczna powinna być domeną samorządu. Z jednej strony postuluje się urynkowienie usług publicznych, powołując się na doświadczenia takich krajów, jak Australia i Wielka Brytania. Z drugiej strony rozmaite ruchy na rzecz partycypacyjnych form demokracji dążą do ich uspołecznienia. Lokalna polityka społeczna staje się areną ścierania się różnych interesów i wizji dotyczących obecności państwa w tym obszarze.
Należy jeszcze wspomnieć o postulacie indywidualizacji usług polityki społecznej. Indywidualizację rozumie się trojako. Po pierwsze, pojęcie to oznacza nową filozofię świadczenia usług. Zamiast usług dostarczanych zgodnie z jednym, uniwersalnym wzorem (one-size-fitsall), działania powinno się dopasowywać – czy jak się to obrazowo ujmuje – „skrawać” do jednostkowej sytuacji (tailor-made services), szczególnie w przypadku osób doświadczających trudności jednocześnie w wielu sferach życia. Po drugie, tego rodzaju podejście zakłada, że zamiast odgrywać drugorzędną rolę, adresaci polityki publicznej będą uczestniczyć w procesie świadczenia usług. W praktyce realizacja tych dwóch postulatów okazuje się trudna, m.in. ze względów finansowych i organizacyjnych. Część europejskich badaczy podkreśla wręcz, że w wielu sektorach kluczowe znaczenie okazuje się mieć trzecie, inne, oblicze indywidualizacji. Polega ono na przeniesieniu odpowiedzialności z państwa na jednostki (opisywane np. jako prywatyzacja ryzyka), a także na stopniowym odchodzeniu od praw uniwersalnych na rzecz uzależniania dostępu do oferty publicznej od spełnienia wielu kryteriów behawioralnych (tzw. conditionality). Spośród obowiązkówobywatelskich akcentuje się zaś przede wszystkim te, które dotyczą pracy zarobkowej.

W polskiej literaturze przedmiotu są prace, w których lokalny wymiar polityki społecznej jest obecny. Brakuje jednak konkretnej wiedzy o zachodzących tam procesach i ich specyfice. Jeśli już się pisze na ten temat, to porusza się przede wszystkim aspekty prawne i instytucjonalne. Mniej zaś uwagi poświęca się kwestiom organizacyjnym. W małym stopniu uwzględnienia się również punkt widzenia policy-makers i street-level bureaucrats – ludzi zaangażowanych w planowanie i realizację polityki społecznej, nie mówiąc już o osobach, do których ta pomoc jest kierowana.

Przygotowując numer tematyczny „Polityki Społecznej”* chcieliśmy pokazać, że nie wszystkie pokładane w lokalnej polityce społecznej nadzieje są łatwe do spełnienia. Zebrane w numerze teksty dowodzą, że w gminach i powiatach mamy do czynienia z szeregiem zjawisk, które się zupełnie pomija albo nie przywiązuje do nich należytej wagi. Mamy nadzieję, że oddane w ręce Czytelników artykuły pomogą pogłębić krytyczną refleksję nad tymi problemami.

Artykuł koncentruje się na jednej z płaszczyzn lokalnej polityki gospodarczej, którą jest zdefiniowana przez autora progospodarcza polityka wewnętrzna. Jej jakość determinuje skuteczność i efektywność działań służących stymulacji lokalnego rozwoju gospodarczego. Artykuł mieści w swych merytorycznych ramach takie zagadnienia jak: podmiot i przedmioty wspomnianej polityki, jej instrumenty i metody ich stosowania, a także doświadczenia autora zdobyte w tym zakresie, w trakcie kilkuletniej działalności konsultingowej realizowanej na rzecz kilkudziesięciu samorządów gminnych. Część praktyczna artykułu została ukierunkowana na wybrane zagadnienia prowadzenia progospodarczej polityki wewnętrznej w małym ośrodku miejskim.

Artykuł poświęcony został problematyce promocji dużych miast. We wstępnej jego części autor wskazuje promocję jako integralny element polityki informacyjnej samorządu lokalnego oraz łączy ją z kategorią miasta kreatywnego. W dalszej kolejności definiuje kluczowe pojęcia swojego wywodu, takie jak duże miasto, obszar promocji, cel promocji i działanie promocyjne. Następnie, przy użyciu dwóch kryteriów wyodrębnia szesnaście obszarów promocji oraz prezentuje cele działalności promocyjnej miasta w każdym z nich. Klasyfikację wzbogaca licznymi przykładami. Artykuł kończą uwagi na temat przyczyn rozwoju obszarów działalności promocyjnej miast.

Artykuł poświęcony jest tematyce planowania strategicznego w gminach, powiatach i województwach. Autor prezentuje w nim modelowy wzorzec procedury budowy strategii rozwoju
jednostki samorządu terytorialnego, który stworzył. Został on skonstruowany z wykorzystaniem polskich i zagranicznych doświadczeń samorządowych, literatury przedmiotu i prac badawczo-wdrożeniowych prowadzonych przez autora w kilkudziesięciu samorządach w latach 1995-2013. Pierwsza
część artykułu poświęcona jest warunkom, jakie powinien spełniać tego typu plan. Część główną tworzy opis dziewiętnastu etapów budowy strategii rozwoju jednostki samorządu terytorialnego. Obejmuje on m.in. następujące zagadnienia: decyzji o budowie strategii, wyboru jej wykonawcy, diagnoz, konsultacji społecznych, analizy strategicznej, misji, wizji, celów, zadań strategicznych, zgodności
horyzontalnej i wertykalnej, finansowania, przyjmowania i wdrażania.

Artykuł poświęcony jest problematyce planowania strategicznego prowadzonego przez samorządy terytorialne funkcjonujące w regionie. W początkowej jego części autor
wyjaśnia istotę pojęcia „samorządowe planowanie strategiczne w regionie”, a także formułuje definicje strategii rozwoju gminy, powiatu i województwa. Pozostała część artykułu poświęcona
jest poszczególnym funkcjom samorządowego planowania strategicznego w regionie.

Artykuł poświęcony jest problematyce definiowania podmiotu i przedmiotów strategii rozwoju lokalnego. W początkowej jego części autor przedstawia procesy planistyczne samorządów terytorialnych, a także typowe błędy popełniane w ich trakcie. Następnie koncentruje się na trudnościach w definiowaniu ww. podmiotu i przedmiotów wskazując skutki nieprawidłowych rozwiązań. Konsekwencją krytyki jest propozycja rozwiązania omawianego problemu wzbogacona o praktycznie zweryfikowane zalecenia dotyczące formułowania zadań strategicznych.

Artykuł jest poświęcony barierom zarządzania strategicznego rozwojem lokalnym. We wstępnej części artykułu autor prezentuje pojęcie rozwoju lokalnego. W dalszej kolejności definiuje kategorię zarządzania strategicznego rozwojem lokalnym. Następnie określa pojęcie barier zarządzania tym rozwojem oraz dzieli je na dwa zbiory. Zbiór barier zarządzania strategicznego rozwojem lokalnym prowadzonego przez samorządowe władze lokalne oraz zbiór barier zarządzania strategicznego rozwojem lokalnym prowadzonego przez samorządowe władze regionalne, władze państwowe oraz władze organizacji międzynarodowych. Dalsza część artykułu poświęcona jest wyłącznie barierom z pierwszego zbioru. Praca jest wynikiem kilkunastoletniej praktyki i badań naukowych autora w zakresie konceptualizacji i wdrażania strategii rozwoju lokalnego.

Artykuł stanowi próbę odpowiedzi na praktyczne potrzeby polskich samorządów lokalnych w zakresie monitoringu strategii rozwoju. Jego wstępna część poświęcona jest charakterystyce przesłanek sporządzania strategii. Wyróżniono dziewięć bezpośrednich i trzy pośrednie. W dalszej kolejności autor skupia się na wybranych zagadnieniach monitoringu wdrażania tych strategii. Są nimi: definicja owego monitoringu, cele (zdefiniowano ich cztery), przedmioty, podmioty, mierniki oraz ich stosowanie. Znaczącą część treści stanowi tablica prezentująca przykładowe mierniki monitoringu wdrażania strategii rozwoju samorządu lokalnego wraz z powiązaniami mierników z celami operacyjnymi strategii i źródłami informacji niezbędnych do ustalenia wartości mierników.

Artykuł poświęcony jest prezentacji różnic między teorią i praktyką planowania strategicznego w polskich samorządach lokalnych i regionalnych. Autorzy koncentrują swoje rozważania na przesłankach budowy strategii, sporządzaniu diagnozy i analizy strategicznej, konstruowaniu struktury celów i zadań oraz na systemach wdrażania strategii. Uzupełniają je również informacjami na temat przyczyn nieprawidłowości i pożądanych metod ich usuwania. Końcowym efektem rozważań są propozycje dotyczące upowszechniania wiedzy na temat planowania strategicznego, tworzenia regulacji prawnych określających jego minimalne standardy oraz kontynuacji badań w tym zakresie.

Artykuł jest poświęcony barierom zarządzania strategicznego rozwojem lokalnym związanym z cechami osobowymi władz lokalnych. We wstępnej części artykułu autor prezentuje pojęcie rozwoju lokalnego. W dalszej kolejności definiuje kategorię zarządzania strategicznego rozwojem lokalnym. Następnie wylicza wszystkie zidentyfikowane grupy
barier tego zarządzania i przechodzi do szczegółowego omówienia tych spośród nich, które są związane z cechami osobowymi władz lokalnych. Praca jest wynikiem kilkunastoletniej praktyki i badań naukowych autora w zakresie konceptualizacji i wdrażania strategii rozwoju lokalnego.

W opracowaniu poruszone zostały zagadnienia dotyczące tożsamości terytorialnej w relacji do rozwoju lokalnego. Na wstępie przedstawione zostały wybrane definicje, teoretyczne aspekty tożsamości terytorialnej oraz rozwoju lokalnego, z uwzględnieniem zjawiska więzi emocjonalnej społeczności z miejscem swojego zamieszkania. W dalszej części zaprezentowano wybrane, pozytywne obszary wpływu, powiązania tożsamości terytorialnej z procesem rozwoju lokalnego, wśród których wymienić można wartości społeczne, transfer wiedzy, samoreprodukcję, ostrożne implementowanie zewnętrznej wiedzy i rozwiązań, promocję terytorialnych zasobów, jakość i efektywność lokalnej polityki, zrównoważony rozwój, kreatywność społeczności, markę miejsca. Ponadto, zwrócono uwagę na wzrost znaczenia tożsamości terytorialnej w programowaniu nowych ścieżek rozwoju lokalnego.

Artykuł poświęcony jest problematyce kosztów, jakie musi ponieść podmiot go-spodarczy inwestujący w specjalnej strefie ekonomicznej, aby uzyskać prawo do państwowej pomocy publicznej zwanej pomocą regionalną. W początkowej części artykułu autor prezentuje specjalną strefę ekonomiczną, jako narzędzie polityki regionalnej państwa. W dalszej części prezentuje poszczególne z ww. kosztów szczegółowo wskazując na rzecz kogo są ponoszone, w jakich przypadkach i w jakiej wysokości. Prezentacje te wzbogaca przykładami stanowiącymi efekt pro-wadzonych badań i wywiadów bezpośrednich. Końcowa część artykułu zawiera informacje o kontrowersjach, które dotyczą niektórych z opisanych kosztów i ich związkach z efektywnością polityki regionalnej.

Artykuł prezentuje wyniki badań, które miały na celu zidentyfikowanie, jak władze polskich małych miast postrzegają i kształtują na poziomie strategicznym ponadlokalne relacje ich miast związane z wykorzystaniem i ochroną zasobów środowiska naturalnego. Badania przeprowadzono w roku 2014 metodami sondażu diagnostycznego i analizy treści. Dodatkowo wykorzystano w nich wyniki obserwacji uczestniczących przeprowadzonych w latach 2010-2014. W początkowej części artykułu wyjaśniono kategorie kluczowe z punktu widzenia badań, takie jak rozwój lokalny w obu jego perspektywach, ponadlokalne relacje układu lokalnego, zarządzanie rozwojem lokalnym, zarządzanie strategicznego rozwojem lokalnym oraz ponadlokalna perspektywa tego zarządzania. W dalszej części zaprezentowano przesłanki, obiekty, cele, pytania, metody i techniki badawcze oraz źródła informacji. Następnie przedstawiono wyniki badań, dzieląc je na 4 części odpowiadające poszczególnym rodzajom ponadlokalnych relacji układów lokalnych i działaniom prowadzonym w celu ich prorozwojowego kształtowania. Artykuł kończą wnioski i zalecenia co do zmian legislacyjnych i kierunków dalszych badań.


[The article presents the research results whose aim was to identify how local
authorities of Polish small towns perceive and form at the strategic level these supra-local relations of their cities, which are connected with utilisation and protection of environmental resources. The research was conducted in 2014 using diagnostic survey and content analysis methods. In addition, the results of participant observations, conducted in 2010-2014, were used. In the initial part of the article key categories of research field have been explained, such as local development in both perspectives, supra-local relations of local system, local development governance, local development strategic governance and its supra-local perspective. The next part presents rationale, objects, goals, questions, methods and techniques of research and used sources of information. Then the results of the studies were presented, dividing them into 4 parts, corresponding to different types of supra-local relations of local systems and activities for their prodevelopmental formation. The article concludes with findings and recommendations for legislative changes and directions for further research.]

W artykule zdefiniowano lokalną politykę społeczną jako pole instytucjonalne. Obszar rozważań ograniczono do państw demokratycznych o zdecentralizowanym modelu rządów, implementujących zasady wielosektorowej polityki społecznej (welfare pluralism). Przedstawiono wymiary różnicujące pola instytucjonalne, zaczerpnięte z prac badawczych wykorzystujących perspektywę teoretyczną konflacji centralnych. Ponadto zaprezentowano główne korzyści i głosy krytyki związane z używaniem koncepcji pola do opisu mezospołecznych układów interakcyjnych. Słowa kluczowe: samorząd terytorialny; pole instytucjonalne; praca instytucjonalna; wielosektorowa polityka społeczna.

Abstract In this paper we define local social policy as an institutional fi eld, thereby limiting our analysis to the democratic entities possessing a decentralised mode of governance and implementing the principles of welfare pluralism in their social policy. The paper presents different dimensions that can be utilised to characterise institutional fields, which were drawn from the research based on the theory of central conflation. It discusses the benefits and shortcomings of using the concept of field to describe institutional diversity in mesosocietal interactions.

Wprowadzone w 1999 r. gimnazja miały służyć wyrównywaniu szans edukacyjnych dzieci z terenów wiejskich. Jednym z założeń reformy było stworzenie dużych, samodzielnych i dobrze wyposażonych gimnazjów, w których wspólnie uczyliby się absolwenci wszystkich szkół podstawowych z terenu gminy. Po kilkunastu latach funkcjonowania gimnazja pod względem organizacyjnym bardzo się zróżnicowały – w niektórych gminach, zgodnie z założeniami reformatorów, ciągle funkcjonują duże i samodzielne gimnazja, jednak w części gmin bardzo małe gimnazja działają w zespole ze szkołą podstawową, gdzie uczniowie przez dzie-więć lat nie zmieniają kolegów, nauczycieli i środowiska. Na podstawie ośmiu studiów przypadku gmin wiejskich pokazano w artykule proces kształtowania sieci gimnazjów w pierwszych latach reformy systemu szkolnego. Próbowano zrozumieć, jakie czynniki zadecydowały o wytworzeniu się tych dwóch modeli gim-nazjum. Przedstawione studia przypadku pokazują, że sieć szkolna jest nie tyle wynikiem realizacji planów tworzenia sieci szkolnej przez władze lokalne, ile raczej wynikiem gry pomiędzy lokalnymi władzami a lokal-nymi społecznościami.

Słowa kluczowe: gimnazjum, sieć szkół, lokalna polityka oświatowa, wspólnota lokalna, kapitał społeczny.

Artykuł poświęcony jest problematyce odpowiedzialności społecznej władz gmin w procesie planowania rozwoju lokalnego. Na wstępie artykułu autor definiuje pojęcie społecznej odpowiedzialności tych władz. W dalszej części charakteryzuje kategorię rozwoju lokalnego oraz proces zarządzania nim. Następnie wiąże zagadnienia planowania strategicznego rozwoju lokalnego z ideą społecznej odpowiedzialności. Część empiryczna artykułu zawiera wyniki badań autora. Są to przykłady takiego, nieprawidłowego postępowania władz lokalnych podczas prac nad strategiami rozwoju, które można uznać za niedostatki ich społecznej odpowiedzialności.

Artykuł związany jest z problematyką oddziaływania samorządu lokalnego na podmioty gospodarcze. Celem artykułu jest zidentyfikowanie, zdefiniowanie oraz scharakteryzowanie tych fragmentów polityk władz lokalnych, które skutkują zmianą warunków prowadzenia działalności gospodarczej. W początkowej części autor definiuje pojęcie obszaru lokalnej polityki gospodarczej. Następnie definiuje obszar polityki przestrzennej, obszar polityki budżetowej, obszar polityki ekologicznej, obszar polityki infrastrukturalnej, obszar polityki komunalnej działalności gospodarczej, obszar polityki gospodarki mieniem gminny, obszar polityki edukacyjnej, obszar polityki wewnętrznej oraz obszar polityki zarządzania informacją. Autor żywi nadzieję, iż posłuży to rozbudowie teoretycznego zaplecza działań służących wspieraniu rozwoju gospodarczego gmin i przyczyni się do wzrostu zainteresowania tą problematyką.

This article is based on a narrow definition of civil dialogue, which includes interactions between the bodies of public administration and non-governmental organisations (NGOs). The models of civil dialogue present in the basic units of local government (communes-Polish: gmina) were compared with the precepts of the Euro-pean model of good governance. The author describes local civil dialogue in Poland (on the basis of existing data) and presents the results of his own research. These results show the approach of non-governmental organisations to social consultation with large municipal self-governments, as well as the reasons why NGOs avoid transparent forms of political communication.

Felieton jest próbą interpretacji w kategoriach B. Andersona ("Wspólnoty wyobrażone") przemówienia Prezydenta RP Andrzeja Dudy w Leżajsku, w którym określił  UE mianem wspólnoty wyimaginowanej -  pojęciem, które stosuje się  w socjologii narodu od ponad 35 lat.