Srem

Teritorija koja nosi geografski naziv Srem, danas je podeljena između Srbije i Hrvatske. Celo područje Srema je u toku Drugog svetskog rata bilo u okviru ustaške Nezavisne države Hrvatske. Verno prateći strategije i zakone nacističke Nemačke, ustaše su na sebi svojstven način izvršile Holokaust na celom području svoje države pa sa tim i u Sremu. Progoni Srba, Jevreja i Cigan-Roma započeli su prvih dana postojanja NDH i to kroz najpre ponižavanja i isključenje iz svih društvenih sfera, nastavljeni su kroz maltretiranje, prisilan rad i pljačku pokretne imovine a okončani sprovođenjem u logore i istrebljenjem. Poseban set donetih državnih zakona legalizovao je sve ove faze i na taj način udario „pečat” Nezavisnoj državi Hrvatsko kao genocidnoj tvorevini. Već prvih meseci NDH, tačnije 5. juna 1941. godine, stupio je na snagu zakon o obaveznoj prijavi imovine Jevreja i jevrejskih firmi. Ustaše su na taj način sa jedne strane sebi olakšale pljačku a sa druge strane nama danas ostavile nepobitne dokaze o Holokaustu, barem o finansijskom i pljačkaškom aspektu progona Jevreja. Ova knjiga govori o upravo o tom aspektu Holokausta.

Луиђи  Ф.  Марсиљи  (1658−1730)  је  био  изданак  племићке  болоњске породице, авантуриста и солдат, виртуоз и ерудита, који је пленио својом интелигенцијом и свестраношћу.  Овај  рад  је  покушај  историјске  реконструкције  и  кратког  приказа  научног опуса  овог  полихистора  и  уједно  осврт  на  његово  капитално  дело DanubiusPannonico-mysicus, које говори о току Дунава и његовом протицању кроз панонско-мезијску област. Посебна пажња биће усмерена на средњи део тока, махом сремски сектор реке, секције које обухватају потес од Вуковара до Београда. Истраживање је инспирисано најпре оскудним фондом података, како у српској тако и у југословенској историографији. Анализа историјског извора уз консултацију постојећихистраживања са синтезом сопственог мишљења у раду даће нов резултат и ново сагледавање рада грофа Марсиљија.

Luigi F. Marsigli (1658-1730) was a descendant of a noble family of Bologna, adventurer and soldier, virtuoso and an erudite man, who shined with his intelligence and versatility. This paper is an attempt of historical reconstruction and a brief overview of the scientific works of this polyhistor. Also, the paper reviews his capital work Danubius Pannonico-Mysicus, which describes the flow of the Danube on its passage through Pannonian and Moesian region. Special attention is directed to the middle section, mostly sector of the river in Srem (Syrmia), the sector that occupies the territory from Vukovar to Belgrade. The research was inspired by generally scarce data on this topic, both in Serbian and in Yugoslav historiography. Analysis of the source with reference to the existing research and a synthesis of my own opinions in this paper will give a new result and a new understanding of the work of count Marsigli.

Obedska Bara pond is situated in north-eastern Serbia, in the county of Srem (UTM: DQ14, DQ15, DQ24, DQ25). The mammal fauna of the Obedska Bara pond has been listed with reference to the literature data, data obtained by means of oral communication and the author's data gathered in the field in the course of 1993 and 1994 through the application of usual mammalogy methods. The list includes 46 species from 6 orders: Insectivora, Chiroptera, Lagomorpha, Rodentia, Carnivora and Artiodactyla, these being the total of the orders recorded for Vojvodina and Serbia. In the Obedska Bara area, the dominant species were C. capreolus, V. vulpes and A. agrarius. Less numerous, but always present, were the species from the Mustelidae family and C. aureus. Some of these species were under constant hunting ban (L. lutra, M. erminea, M. nivalis), and all the other species in Vojvodina are rare and endangered, in places even extinct. Out of the total of 46 listed species, 3 no longer inhabit this area (C. lupus, C. fiber, and S. citellus). Some of the listed species were first recorded for the area of the Obedska Bara pond. They are as follows: S. minutus, S. araneus, N. anomalus, C. leucodon, M. bechsteinii, E. serotinus, P. pipistrellus, P. auritus, P. subterraneus and R. norvegicus. Due to the diversity and a comparatively good state of preservation of the autochthonous habitats, there are species characteristic of very different ecosystems, such as subprovinces of Pannonian and Dacian steppes, partly changed into cultivated steppe, for the provinces of European, mostly deciduous forests, and for the autochthonous habitats of reed patches, rushes, swamp and riverine forests. The list of species given in the paper is by no means final: a dozen more species can be added to it in the course of future research. This is the most true for the Chiroptera, which are the least studied mammal fauna group in this area, and are consequently very attractive for future faunistic research. This area abounds with the protected species, and in Vojvodina with both rare and protected ones; the autochthonous ecosystems of these regions are varied and comparatively well-preserved; consequently, we can suggest the introduction of a higher protection degree into the broader area of Obedska Bara, unique and integral for all the diversity of elements.

The census of Orthodox priests of the Petrovaradin Regiment in the
Military Frontier of the Habsburg Monarchy was conducted by Austrian
military authorities in 1760. Carried out during the Seven Years’ War (1756–
1763), the register aimed to show how the number of priests in this regiment
increased and brought about a decline in the military population. The data show
the structure of priests’ households, i.e. the names, number, age and military
status of their male members, as well as the structure of their land property.
Orthodox priests were registered in 38 settlements of the Petrovaradin regiment
(of 43 in total). There were 101 priests’ households with 392 male members.
An average household had 3.88 male members and possession of 18.23 acres
of arable land.
As the military authorities aimed to point out to the growth in the
number of priests, the register noted the difference between “old” and “new”
priests, depending on whether they were appointed before or after 1756. The
increase in the number of priests between 1756 and 1760 (from 70 to 107) was
considered harmful for the military, because the newly privileged members of
priests’ households were previously registered in active military service. Since
the youngest “new” priest was only 13 years old and nine of them were under
16, it is reasonable to question the canonic legitimacy of their appointment and
their real function in parishes. The circumstances in Orthodox parishes were
not regulated before the last quarter of the 18th century, when the Assembly of
the People and Clergy in 1769 and Church Regulations in 1770 mandated a
reduction in the number of priests, and introduced a number of other reform
measures regarding the organisation of episcopacies and parishes of the
Karlovci Metropolitanate.
Keywords: Habsburg Monarchy, Military Frontier, Petrovaradin Regiment,
Karlovci Metropolitanate, 18th century, 1760, census, Orthodox clergy.

Kapela Majke Božje Snježne na Tekijama kod Petrovaradina jedan je od povijesno najslojevitijih spomenika arhitekture Srijema. Istodobno radi se o ključnom spomeniku vezanom za prijelomni trenutak političke povijesti ne samo Habsburške Monarhije već i cijele Srednje i Jugoistočne Europe 18. stoljeća, bitke u kojoj je Eugen Savojski 1716. porazio osmanlijsku vojsku otvorivši time put prema austrijskom osvajanju cijeloga Srijema te Banata, a potom i sjeverne Srbije i Bosne.
U svoj se literaturi spominje da je u vrijeme osmanske vlasti (16.-17. stoljeće) na mjestu današnje kapele podignuta malena džamija, nedaleko prvotno dva (danas samo jednoga) izvora kvalitetne pitke vode. Nakon što je habsburška vojska osvojila 1687. Petrovaradin i obnovila katoličku hijerarhiju u mjestu župu preuzima isusovački red, koji nekadašnju džamiju, vjerojatno krajem 17. ili počekom 18. stoljeće, konvertira u katoličku kapelu. Nakon bitke 1716. kapela se pretvara, zahvaljujući ikoni Majke Božje Snježne, koju je svetištu poklonio Eugen Savojski, u najvažnije hodočasničko marijansko svetište ovoga dijela Habsburške Monarhije. U to je vrijeme građevina dograđena za dva hvata sredstvima obitelji u bici poginulog habsburškog časnika Siegmunda Breunera.
Kapeli na Tekijama izgled će ponovno biti promijenjen 1754. godine kada isusovci poduzimaju veliki građevinski zahvat s ciljem da osiguraju što više unutrašnjega prostora. Ispred džamije, koja je sada počela služiti kao sakristija, dograđeno je pravokutno svetište i dugi brod koji su u osi malo pomaknuti prema zapadu, u odnosu na prostor džamije, nesumnjivo zbog potrebe prilagođavanja zemljištu, odnosno padu terena prema močvarama uz Dunav. Novi dugi brod pokriven je masivnim baroknim svodovima sa susvodnicama, a zidovi su mu raščlanjeni parovima jonskih pilastara. Glavno pročelje bilo je skromno raščlanjeno pilastrima i nišama sa skulpturama. Ukinućem isusovačkog reda 1773. bitno se mijenja položaj kapele. Petrovaradin prelazi u ruke biskupijskog svećenstva, a potom 1776. godine ulazi u sastav Bosansko-srijemske i Đakovačke biskupije.
Kapela na Tekijama svoj današnji izgled dobila je 1880.-1881. godine obnovom provedenome za vrijeme agilnoga župnika Ilije Okrugića Srijemca (1827. – 1897.).  Dograđeno joj je dvotoranjsko pročelje, po uzoru na pročelje đakovačke katedrale, te sakristija, a na dijelu kapele koji je bio džamija dograđen je visoki tambur s kupolom koja je okrunjena simbolom pobjede kršćanstva nad islamom – križem postavljenim iznad polumjeseca. Prostor džamije povezan je s ranijim isusovačkim svetištem i pretvoren u novu apsidu crkve. Time je potpuno promijenjen izgled ovoga važnog povijesnog spomenika zbog čega je Odjel za bogoštovlje Zapovjedništva Vojne Krajine u Zagrebu (unutar koje se Petrovaradin u to vrijeme nalazio) ovaj zahvat nastojao zaustaviti. Iako se đakovački biskup Josip Juraj Strossmayer složio s mišljenjem Odjela, župnik Okrugić je ipak proveo restauraciju u cijelosti prema svojim nahođenjima, samo je, sukladno odredbama iz Zagreba, promijenio stil restauracije – umjesto neogotičkog odabran je naposljetku neoromanički stil.
Dio izvora projekte za restauraciju pripisuje najvažnijemu arhitektu historicizma u Hrvatskoj Hermanu Bolléu, a dio novosadskom graditelju Georgu Molnáru, no po svoj je prilici Bollé njihov autor.
Novo glavno pročelje znatno je šire od starijega dijela građevine, a i novi je glavni zabat nešto viši od krovišta broda što jasno upućuje na okolnost da je glavni razlog zahvata predstavljala težnja monumentalizaciji građevine te dobivanju reprezentativnijega pročelja koje istodobno estetski odgovara nazorima kraja 19. stoljeća.

Jevreji su prisutni na teritoriji današnje Opštine Šid od prve polovine 18. veka. Do veće koncentracije jevrejskih porodica dolazi tek sredinom 19. veka. Intenzivne mikromigracije jevrejskih porodica i pojedinaca okarakterisale su čitav 19. vek. Tek krajem veka dolazi do zaustavljanja većih migracija, stalnog naseljavanja, otvaranja firmi, itd. U to vreme, Jevreji naseljavaju sva mesta u Opštini Šid osim manastirskog prnjavora Privine Glave i rusinske kolonije Bikić Dola. Početkom Drugog svetskog rata Jevreji su živeli samo u Šidu, Erdeviku i Sotu. Gotovo svi su nastradali u Holokaustu.

Овај рад се бави палеолитским налазима са територије Срема. То су налази са локалитета „Циган" код Ирига, два локалитета са Земунског леса и Петроварадинска Тврђава. На овим локалитетима су пронађени артефакти који се могу везати за период средњег и горњег палеолита. Осим тога у раду ће бити описани и палеонтолошки налази из Срема, од којих треба издвојити налазе из пећине Јанде. Кроз рад је могуће упознати се са геологијом и геоморфологијом Срема. Осим тога, рад ће покушати да да одговор на питање зашто и поред фантастичних услова за живот, у Срему, нема много палеолитских локалитета, али и да пружи неку полазну тачку у будућем истраживању палеолита Срема, те и откривању истих.

Izuzetno značajni uticaji koje je jevrejska zajednica imala u Sremu mogu se donekle objasniti poreklom samih jevrejskih porodica. Na osnovu sačuvanih jevrejskih matičnih knjiga rođenih, venčanih i umrlih za sve rabinate na teritoriji Srema (osim Vinkovaca) popisano jeukupno 1338 porodica od kojih se tačno poreklo moglo utvrditi za 720 odnosno u 54 % slučajeva.Najveći deo sremskih Jevreja ima „mađarsko” poreklo, nešto manje od polovine porodica potiče iz mesta  sa područja današnje  Srbije i to  prvenstveno Bačke, sledi Hrvatska  sa  9 %, zatim Slovačka 7 %, Rumunija 3 % i Češka i Ukrajina sa 2 %.

Jugoistočni Srem je arheološki nedovoljno istražena regija. Povoljni prirodni uslovi predstavljaju glavne razloge zašto je ova teritorija naseljavana još od praistorije. Cilj ovog rada je pronalaženje novih praistorijskih lokaliteta na osnovu karakteristika već konstatovanih lokaliteta, geomorfologije terene, uz pomoć toponima i usmenih informacija arheologa i, samim tim, upotpunjavanje postojeće arheološke karte opštine Stara Pazova. Povezivanje dobijenih rezultata sa ranijim dobila bi se celovitija slika o praistoriji na ovim prostorima.