Yazarların sanatsal üretim konusunda taşıdıkları kaygının tonu ve rengi, onların sanatsal verimlerinin biçim ve içerik özelliklerini doğrudan etkiler. Toplumsal kaygılarla, sosyal bir didaktizmi esas alan yazarların eserlerinde, içeriğin...
moreYazarların sanatsal üretim konusunda taşıdıkları kaygının tonu ve rengi, onların sanatsal verimlerinin biçim ve içerik özelliklerini doğrudan etkiler. Toplumsal kaygılarla, sosyal bir didaktizmi esas alan yazarların eserlerinde, içeriğin biçimden daha öncelikli ve değerli olduğu bilinen bir olgudur. Aynı şekilde, estetik kaygıyı esas alarak, yazdığı eserin biçim ve üslup özelliklerine ağırlık veren yazarların toplumsal mesaj kaygısından uzak durduğu da. Türk edebiyatına, Tanzimat’la dâhil olan roman türü, genel olarak bu iki anlayış üzerine temellenmiştir. İlki, Ahmet Mithat Efendi’nin öncülüğünü yaptığı “popüler roman” tarzıdır. Toplumsal faydayı esas alan bu roman tarzında başlıca amaç; bir taraftan halkı eğlendirmek, halka hoşça vakit geçirtmekken diğer taraftan da sanat, siyaset, tarih, felsefe, coğrafya… gibi alanlarda halkın kültür düzeyini yükseltmek olmuştur. Bu çığrın temel mantığı didaktizm olup, sanatsal kaygılar ikinci plana itilmiştir. Ahmet Mithat Efendi’yle başlayan bu roman geleneği, müteakip edebî dönemlerde de farklı yazarlar tarafından sürdürülüp geliştirilmiştir. İkincisi ise, Namık Kemal’in başını çektiği “edebi/sanatkârâne roman tarzı”dır ki, Halit Ziya, Mehmet Rauf, Abdülhak Şinasi Hisar, Ahmet Hamdi Tanpınar gibi yazarlar tarafından takip edilerek, dil, üslup ve biçim özellikleriyle günümüze kadar uzanan bir romancılık anlayışının temelini teşkil etmiştir. Sanatkârane ve popüler roman anlayışları olarak adlandırılan bu iki farklı yaklaşım, yazarın tercihine uygun olarak onun yazın anlayışını, dolayısıyla romanlarındaki şahıs kadrosunun niteliğini doğrudan etkilemiştir. Popüler roman tarzının önemli isimlerinden Hüseyin Rahmi Gürpınar, romanları aracılığıyla topluma “yüksek felsefe”sini ulaştırmak amacını güttüğü tezli romanlar yazmıştır. Bu saikle yarattığı roman kişileri de kendi kaderlerini, bireysel hayatlarını yaşayabilen “karakterler” değil, yazarın iletmeyi amaçladığı fikirlerin sözcüleri olan birer “tip” olarak yaratılmışlardır. İlk basımı 1934 yılında yapılan Utanmaz Adam, Gürpınar’ın popüler roman geleneği doğrultusunda yazılmıştır. Toplumsal adaletsizlik ve ahlaki çöküntü temaları ekseninde kurgulanan romanda, kişilerin ruhsal durumlarının derinliğine ele alınmaması, kendilerine özgü davranış ve düşüncelerden yoksun oluşları, yüzeysel bir şekilde çizilmiş olmaları, düşünme biçimleri itibariyle klişe özellikler göstermeleri ve en önemlisi de yazarın ifade etmek istediği düşüncelerin taşıyıcıları olmaları, onları birer karakter olmaktan uzaklaştırmış, daha ziyade birer tip hüviyetiyle kurgu düzleminde konumlamıştır. Bu yazıda, Utanmaz Adam romanı eksen alınarak, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın nasıl bir insan-toplum tahayyülüne sahip olduğu ve bu paralelde, romandaki şahıs kadrosunun tiplerden mi yoksa karakterlerden mi oluştuğu anlaşılmaya çalışılmıştır.
The tone and color of anxiety that the writers have about art production directly effect the form and content of their art yield in writers’ works which base social anxiety and social didacticism it is a fact that the content is more prior and valuable than the form. Likewise the writers base the aesthetic anxiety focusing on form and mode characteristics stay away from social message anxiety. This type of novel included with Tanzimat to Turkish literature mainly based on these two apprehensions. The first on is popular novel style leaded by Ahmet Mithat Efendi. The main purpose of thid novel style which bases social benefit while enjoying public making them have great time on the other side to raise the cultural level of public with art, history, philosophy and geography. Didacticism is the main logic of this era and art anxiety pushed back. This novel tradition started by Ahmet Mithat Efendi has been followed and developed by different writers in the following literary terms. The second one leaded by Namık Kemal literary novel style followed by Halit Ziya, Mehmet Rauf, Abdülhak Şinasi Hisar, Ahmet Hamdi Tanpınar constitutes the basis of a novelistic thought with its language, mode and form to these days. These two different literary thoughts literary and popular novel suitable to writer’s preference directly effect the staff’ character in novel. One of the important name of popular novel style Hüseyin Rahmi Gürpınar with his novels he wrote thesis novels aiming to convey his “superior philosophy” to society. By doing this his novel characters aren’t the characters who live their fate and their own livings but they are created as types spokesman of his thoughts which he aims to convey. Utanmaz Adam first issued in 1934 was written through Gürpınar’s popular novel tradition. İn novel constructed around social injustice and moral collapse, that the characters’ moral situations weren’t handled deeply, that they were off their own behaviour thoughts, that they were handled super ficial that in way of thinking they are so classical and the most important is they are the carrier of writer’s thoughts make them be a type rather than to be a character. İn this article which based on Utanmaz Adam it was tried to be understood that how human-society imagine does Hüseyin Rahmi have and parellel to this if the personal staff of novel consist charecters or types.
