Ilhama Mammadova

The article examines the characteristics of the development of the educational system in the city of Tabriz during the Qajar era (traditional education: religious schools, madrasas, and women's schools) from the second half of the 19th century. Tabriz considered the second capital of the Qajar state and the residence of the crown prince, was regarded as the foremost city in the state from cultural, political, and economic perspectives. While the traditional system of religious education in schools and madrasas persisted there in the 19th century, a new type of school, the "usuli-Jadid," and a higher education institution (Darulfunun) were also established, gradually transitioning from religious to secular education. During that period, students were sent to Europe (England) for the first time to study medicine, engineering, translation, painting, and other fields. For the first time in Iran, a printing press was brought to Tabriz, and various books were published, including literature translated from European languages. Thus, education during the Qajar dynasty exposed Persians to new ideas and knowledge, laying the foundation for intellectual and social development in the 20th century.

НАРОДНЫЕ ЦЕЛИТЕЛИ И ИХ МЕТОДЫ ЛЕЧЕНИЯ В ПЕРИОД  ПРАВЛЕНИЯ КАДЖАРОВ  (историко-этнологическое исследование на основе материалов города Тебриз)
Статья посвящена развитию медицины в Тебризе в период правления Каджаров. Тебриз, бывший столицей нескольких империй на протяжении многих веков,  имеет богатое культурное наследие. В тот период в городе развивались как медицинская   
наука, так и традиционная медицина. Здесь методы лечения народных целителей (изготовление искусственных зубов из слоновой кости, изобретение лечебного искусственного меда и др.) опережали современную медицинскую науку того времени. Политический, экономический и культурный подъем Тебриза в эпоху Каджара стал стимулом для развития ряда научных областей, включая научную медицину. Кроме того, традиционная медицина не теряла своей актуальности.

Head-dress of People in Tabriz During Gajars Period
Head-dress were considered as state attribute in Middle Ages. Gajar dynasty holding power in XIX century formed a new hat sample named as "gajari". Hat was a symbol of honour and decency. Different sections of society had head-dresses according to social relation. This factor was conserned to women.

Safevîler döneminde içecekler listesine kahve de eklenir. Araştırmacılara göre kahve, ilk olarak Yemen sufi lerinin törenlerinde içilmiş, 1 zamanla Mısır, Suriye, Osmanlı ve İran'a geçmiştir. Bu içeceği önceler saray halkı tüketirdi. Safevî ve Kaçar sarayında kahveci ve kahvecibaşı görevleri de bulunmaktaydı. Kahve, saraydan başlayarak âyan ve eşraf ailelerinde, daha sonra halk arasında bilinmeye başladı. İslam dininin güç kazanması ile halkın çeşitli tabakaları tarafından Mekke ve diğer kutsal şehirlere yapılan ziyaretlerin artması, kahveyle daha yakından tanışıklık için ortam hazırlamaktaydı.

ТО STORE UP FOOD-STUFFS FОR WINTERIN WELFARE ОF POPULATION ОF ТAВRIZ CITY (XIX AND АТ ТНЕ BEGINNING ОF ХХ CENTURIES)
Foods stоrеd up fоr wintеr аrе divided into twо раrts for their content: animal (meat and milk ргоduсts) and vegetable fооds. In summег meat of sheep was roasted, dry fish, fresh butter, cheese wеrе stored up. Моrеоver, gгееnеry and different fruit аnd vegetables wеrе desiccated, lavash wеrе рrераrеd. In old times, every family had to store up food-stuffs fоr wintег because of deficiency and difficulty. All people helped each other and рrераrеd food-stuff of their family.

Education was of religious character with schools and madrasahs in Tabriz, as in all Muslim cities during the Middle Ages and was based on the methodology of religious tenets. This type of education system dates back to the early years of Islam and was yet ongoing during its research period. Schools provided primary spiritual education, whereas madrasahs provided high religious education. The first madrasah in Iran was established in Tabriz. Literacy was taught and basic rules and regulations were applied at schools. They operated mainly within the mosques and the classes were held in zaviya (madrasah) and cell. The mosques performed numerous functions. They were not only places of worship (practicing namaz, listening to preaching, etc.), but also the place where Sharia laws are studied and propagated; holy war and peace declared; spoils of war are distributed; letters sent to the authorities; funerals held and where the other work was done.

Ənənəvi bəzəklər zərgərlik məmulatı, kosmetik vasitələr və geyim dəstləri üzərindəki tikmələrlə əhatələnir. İnsanın öz üzərində daşıdığı bəzəklərdən əlavə, ev-məişət əşyalarında da bəzəklərə rast gəlinir. XIX-XX əsrin əvvəllərində Təbriz sakinlərinə məxsus bəzəklərdən (zinət və kosmetik vasitələr) danışarkən ilk növbədə dövrün fotoşəkilləri və miniatürlərinə müraciət etmək lazım gəlir. Qeyd etməliyik ki, rəsm və fotolar əsasən hakim təbəqəyə məxsusdur və bəzəklərin əsas istifadəçiləri də onlar idilər. Təbriz vəliəhdneşin olduğundan cəmiyyət elitasının böyük qismi burada cəmləşmiş və təbrizlilər Qacarlar dövrü mədəniyyə-tinin ən ümdə yaradıcılarından olmuşlar. 1812-ci ildə Qacarlar dövlətinə səfər edən fransız səyyahı Gaspard Drovil müşahidələri barədə öz qeydlərində təəssüflənərək yazır ki, iranlı qadınlar heç gözə görünmürlər, səyyahlar yalnız hərəmxananın xacələrindən eşitdiklərini yazırlar. Çünki yad kişilərin hərəmxanaya girməyə ixtiyarı yoxdur. Müəllif göstərir ki, bu ölkənin qadınları qiymətli paltarlar geyinir, daş-qaşdan daha çox istifadə edirlər (1, s.86-87). Tədqiqatlar göstərir ki, dövrün qadın və kişi zinətləri incə əl işinin misilsiz nümunəsi olduğundan onlar zərgərlik sənətinin zirvəsi, şah əsərləri sayılmalıdır. Bu sənətin Azərbaycan-da qədim kökləri vardır. Qədim mannalılara məxsus Ziviyə dəfinəsi zinət istehsalının, ümu-miyyətlə, sənətkarlığın o dövr üçün ən yüksək nəticəsi adlandırıla bilər. Baş, boyun, bel, əl, ayaq növlərinə ayrılan zinətlərin hər biri yüksək ustalıqla hazır-lanırdı. Daş-qaş, cəvahiratın gözəllik və magik səciyyəsi ilə bahəm, onlar həm də müalicəvi xarakter daşıyırdılar. Qədim zamanlarda zümrüdü ilan zəhərinə qarşı ən yaxşı müalicə vasitəsi hesab edirdilər (2, s.150). Göz ağrısı dərmanları hazırlayarkən də ondan istifadə olunurdu (3, s.23). İnsanlar hələ uzaq keçmişdə qızılın bəd ruhlardan qoruyucu funksiyasını düşünmüş, gümüşün orqanizmə xeyirli olduğunu, bəzi daşların xəstələrə şəfa verdiyini (kəhrəba zob xəstəliyində və s.) müşahidə edib yadda saxlamışlar. Məhz bu səbəblərdən də mədəni tərəqqinin başlanğıcından ta bugünlərədək bəzəklər kasıb və varlı geyimlərini tamamlamışdır. Bəhs olunan dövrdə ənənəvi qadın zinətlərini tac, yarımtac, cıqqa, gülsinə, gərdənbənd, silsilə, bilərzik, üzük, sırğa (güşvarə), xalxal və s. təşkil edirdi.Qadınlar araqçının üstünə mirvari ilə bəzədilən qızıl cıqqa, yaxud tovuz quşu və dan quşunun lələyini taxırdılar. Çarqəd dəbə düşdüyü zaman cıqqadan istifadə səngiyir. Bunun əvəzinə çarqədin ətrafına aypara formasında güllər tikilir, ya da yaylığın sol tərəfinə qızıl gül sancılırdı. Çarqədin üstündən boğazaltı vurulan gülsinə (broş) də zövqlü oxşayırdı. Başın arxasından rubəndi bənd etmək üçün bəzəkli qızıl və gümüş qüllabdan istifadə edilirdi. Şahzadə və əyan-əşrəf qadınları toy, bayram və dəbdəbəli qonaqlıqlar rəsmi olardısa, almaz və bahalı ləl-cəvahiratla bəzədilən tac, qeyri-rəsmi mərasimlərdə isə yarımtac taxırdılar

Tabriz bazaar is one of the oldest bazaars in the world. As Tabriz located on the Silk Road the bazaar complex which combined production and sale was formed here since early middle ages and became one of the biggest trade centres in the East. Bazaar considered not only place for craft and trade, but also place with public, political and religious significance. Bazaars were specialized for the goods sold there and most of them called by the name of the goods. For instance, Abachi (a cloak-maker) Bazaar, Gandchilar (sugar maker) Bazaar, Pambigchi (cotton maker) Bazaar, Parchasatanlar (cloth seller) Bazaar, Duzchu (salt) Bazaar and so on. Sometimes they were called for the honour of its founder (Hajı Alakbar palace, Amir Bazaar, Muzaffariyya shop and so on), and sometimes showed the identity of the people who use from them (Georgian timcheh). Some bazaars were famous for the name of professions working in bazaars (Nejjarlar (carpenter) Bazaar, Borkcu (hat maker) Bazaar, Misgar (copper maker) bazaar, Serrajlar (saddlemaker) bazaar, Bashmagchi (shoe maker) Bazaar and so on). The magnificent Tabriz Bazaar Complex which consists of Gaysariye (main passage of bazaar), charsug (intersection of two perpendicular rastas), rasta (a double row of shops aligned along roofed linear path), timcha (a small caravanserai), shops, cells, forushgah (trading centre), palace or caravanserai, workshops, dalan (covered alley that connects two rastas), madrasah, mosque, bath and etc. was reconstructed during Gajars period and operates till present days. Tabriz Bazaar Complex was inscribed as a World Heritage Site by UNESCO from 2010. ÖZET Tebriz pazarı, dünyanın en eski pazarlarından biridir. Tebriz bölgesi İpek Yolu üzerinde yer aldığından, Orta Çağ'ın başlarında burada üretim ve satışı birleştiren bir pazar kompleksi oluşmuş ve Doğu'nun önemli bir ticaret merkezi haline gelmiştir. Pazar, ticaret ve zanaatın yanı sıra sosyal, politik ve dini işlevlerin yeri olarak kabul edilmiştir. Pazarlar sattıkları ürünlerde uzmanlaşmıştır ve çoğu ürüne göre adlandırılmıştır. Örneğin Abaçı pazarı, Gandçiler pazarı, Pambigçi pazarı, Parchasatanlar pazarı, Duzçu pazarı vb. Onlar bazen yapımcısının adıyla (Hacı Alakber Sarayı, Emir pazarı, Muzafferiyye timçesi vb.) denilirdi. Bazen de kullanıcıların kimliğini (Gürcüler timçesi vb.) belirliyordu. Bazı pazarlar orada faaliyet gösteren sanat ve meslek isimleriyle biliniyordu (Naccarlar pazarı, Börkçü pazar, Miskerler (Bakırcılar) pazarı, Serraclar pazarı, Başmakçı pazarı vb.). Geyseriyye, çarsu, rasta, timçe, mağaza, hücre, foruşgah (satış merkezi), saray veya kervansaray, atölye, dalan, medrese, cami, hamam, saggahana vb. kısımlardan oluşan muhteşem Tebriz pazarı, Gacarlar döneminde yeniden inşa edilmiş, halen faaliyette ve 2010'dan beri UNESCO "Dünya Mirası" listesine dahil edilmiştir.