Бэс ыйын 4

Бэс ыйын 4 диэн Григориан халандаарыгар сыл 155-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 156-c күнэ). Сыл бүтүө 210 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• ХНТ ХНТ — Аан дойдуга буруйа суох толук буолбут оҕолор күннэрэ. 1982 сыллаахха бу күн Ливан Бейрут куоратын Израиль авиацията буомбалаабытыгар өлбүт оҕолору кэриэстээн ХНТ Генассамблеятын 7-с сиэссийэтэ олохтообута
• ВОЗ ВОЗ - Кариеһы кытта охсуһуу аан дойдутааҕы күнэ (2013)

• Арассыыйа Арассыыйа — Крановщик күнэ (2014)
• Казахстаан Казахстаан — Судаарыстыба бэлиэлэрин күнэ (1992)
• Молдавия Молдавия — Баан үлэһитин күнэ.
• Тонга Тонга — Тутулуга суох буолуу күнэ (1970)
• Финляндия Финляндия — Көмүскэнэр күүстэр дуоҕаларын күнэ (1942)
• Эстония Эстония — Дуоҕа күнэ.

• Ботсвана Ботсвана — Холбоһуктаах дойдулар күннэрэ
• АХШ АХШ — Ыал күнэ
• Кыргыстаан Кыргыстаан — Кэриэс күнэ

• Арассыыйа Арассыыйа, Ингушетия — Өрөспүүбүлүкэ олохтоммут күнэ
• АХШ АХШ, Алабама — Джефферсон Дэвис күнэ

Түбэлтэлэр

• 1783 — Аннон диэн сэлиэнньэҕэ бырааттыы Монгольфье салгын шаардарын бастакы көрдөрүүтэ буолбут. Шаар 11 миэтэрэ кэриҥэ диаметрдаах эбит, 1830 миэтэрэ кэриҥэ үөһэ тахсыбыт уонна 1,6 километртан ордугу көппүт.
• 1800 — Вашингтон куоратыгар Үрүҥ Дьиэ тутуута түмүктэммит. Манна АХШ бэрэсидьиэнэ кэргэттэринээн олохсуйа киирбит.
• 1832 сыл бэс ыйын 4 күнүгэр Саха уобалаһын салайа Василий Щербачев кэлбит. Аҕыйах ый уобалаһы салайбыт Иван Веригини солбуйбут. Сылтан эрэ ордук олорон баран 1833 с. балаҕан ыйын 18 күнүгэр Дьокуускайга өлбүт.
• 1896 — Генри Форд Ford Quadricycle диэн бастакы бензининэн барар массыынатын оҥорон бүппүт уонна тургутан көрбүт.
• 1916 — Аан дойду бастакы сэриитэ: Арассыыйа Брусилов көҥү көтүүтэ (нууч. Брусиловский прорыв) диэн ааттаммыт кимэн кииритин саҕалаабыт, Галицияҕа Австро-Венгрия позицияларын артиллериянан ытыалаабыт.
• 1917 — Пулитцер бастакы бириэмийэлэрэ туттарыллыбыттар.
• 1920 — Парижка Трианон сөбүлэҥэр илии баттаан Венгрия сирин 71% уонна олохтоохторун 63% сүтэрбит. Ол оннугар атын дойдулар Венгрия 1918 сыллаахха биллэрбит суверенитетын билиммиттэр, экономика блокадатын устубуттар.
• 1928 — Халыма тардыытыгар көмүһү булуу кыттыылааҕа, геолог Юрий Билибин эспэдииссийэтин борохуота билиҥҥи Магадаан уобалаһыгар киирэр Ола диэн балыксыттар бөһүөлэктэрин кытылыгар тиксибит. Дворяннартан төрүттээх. Сталин бириэмийэтин ылбыта (1946). Кини аатынан Чукоткаҕа куорат, Дьокуускайга уонна Магадааҥҥа уулуссалар, үс хайа сиһэ (ол иһигэр биирэ Саха сиригэр), вулкан, билибинит уонна билибинскит таастар ааттаммыттара.
• 1928 — Манчжурияны күүскэ сайыннарбыт, кэлин Кытай генералиссимуһа уонна бэрэсидьиэнэ диэн бэйэтин ааттаммыт баһылыгы Чжан Цзолини дьоппуон агеннара өлөрбүттэр (пуойаһын дэлби тэптэрэн).
• 1940 — Аан дойду иккис сэриитэ: Франция Дюнкерк пуордуттан Британия сэбилэниилээх күүстэрэ эвакуацияланан бүппүттэр (338 000 саллаат).
• 1942 — Элбэх саха аармыйаҕа ыҥырыллыбыт күнэ. Олор истэригэр кэлин саха тылын учебниктарын ааптара буолбут Бүлүү Тааһаҕарын 19 саастаах уола Игнатий Каратаев баара.
• 1942 — АХШ уонна Дьоппуон флоттарын икки ардыларыгар быһаарыылаах Мидуэй кыргыһыыта саҕаламмыт. Бу кыргыһыыга АХШ кыайбыта, онтон Дьоппуон флотун сүрүн ударнай күүһэ тимирдиллибитэ. Инньэ гынан Чуумпу далай сэриитигэр тосту уларыйыы буолбут.
• 1969 — Израильга лиираттан шекельгэ көһөр туһунан сокуон ылыллыбыт.
• 1972 — Бэйиэт Иосиф Бродскай ССРС-тан эмиграциялыырга күһэллибит. АХШ-ка тиийэн ааҥыл тылын баһылаабыта, университеттарга нуучча литэрэтиирэтин кууруһун сүүрбэттэн тахса сыл аахпыта, ааҥыллыы суруйбут эсселара хоһооннорунааҕар кырата суохтук аан дойдуга биллибиттэрэ, литэрэтиирэ бириэмийэтигэр тиксибиттэрэ. Ааҥыллыы суруйбут хоһоонноро уонна хоһооннорун тылбааһа "ааҥыл просодиятын кэҥэттилэр, маны соҕотох киһи оҥорбута суох, холобур Набоков сатаабатаҕа" диэн кириитиктэр билинэллэр. 1987 сыллаахха литэрэтиирэҕэ Нобель бириэмийэтин ылбыта. 1996 сыллахха 56 сааһыгар сүрэҕинэн өлбүтэ.
• 1989 — Кытай аармыйата Пекиҥҥэ Таньаньмэнь болуоссатыгар буола турар ыччат өрө туруутун хам батаабыт, ол түмүгэр араас сыанабылынан 241 - 10 000 киһи өлбүт.
• 1989 — Польшаҕа быыбарга "Солидарность" түмэн быыбарыгар кыайбыт. Бу мантан Илин Дьобуруопаҕа 1989 сыллааҕы өрөбөлүүсүйэлэр саҕаламмыттар.
• 1992 — Ингушетия Өрөспүүбүлүкэтэ тэриллибит.
• 2012 — Саха тылыгар уонна литэрэтиирэтигэр биир кэлим эксээмэни аан бастаан туттарыы буолбут. 2012 сыллаахха оскуоланы бүтэрээччилэртэн 92 киһи бу эксээмэни талбыта биллэр.

Төрөөбүттэр

• 1938 — Петр Дмитриев — фольклорист учуонай, РФ суруйааччыларын уонна суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ. Чинчийээччи фонотекатыгар 30-ча олоҥхо тыллара бааллар.

• 1981 — Татьяна Легантьева — Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатыр артыыһа, киинэ уонна тыйаатыр артыыһа. Ленскэй куоракка төрөөбүтэ.

Өлбүттэр

• 1985 — Кайсын Кулиев (1917 с.т.), сэбиэскэй балкаар бэйиэтэ уонна прозаига, сэрии кэрэспэдьиэнэ.
• 1993 — Георгий Милляр (1903 с.т.), тыйаатыр уонна киинэ артыыһа, РСФСР норуот артыыһа. Аатырбыт режиссер Александр Роу 16 остуоруйа киинэтигэр Дьэгэ Баабаны уонна хас да омсолоох дьоруойу оонньообута. Аҕата Марсельтан төрүттээх француз этэ, ийэтин аҕата Иркутскайга көмүс хостуур бириискэлэрдээҕэ.