Askvoll

Størstedelen av Askvoll ligg på Askvollhalvøya. Vest for halvøya ligg større og mindre øyar, der den største er Atløy. Lengst ute ligg Værlandet og Bulandet. Eit stort område på den sørvestlege delen av Værlandet er freda som Sørværet naturreservat. Nord for Værlandet ligg Alden.

Berggrunnen i Askvoll er for ein stor del sett saman av gneis som tilhøyrer Gneisregionen. Over dette grunnfjellet ligg kambrosiluriske sediment, som dominerer fjordbreddene på sørsida av Førdefjorden og nordsida av Dalsfjorden og øyane. Vidare finst overskovne kaledonske og harde, skrinne devonske bergartar som tilhøyrer devonfeltene på Vestlandet. Devonbergartene dannar dei høgaste partia i kommunen på halvøya mellom Dalsfjorden og Førdefjorden. Høgaste punkt er Blægja på 1304 meter over havet. Strandflata har ei avgrensa utbreiing.

Busetnaden i Askvoll ligg ved botnen av bukter og viker, men også langs fjordsidene, der det finst blautare kambrosiluriske bergartar og dyrkbar jord. Administrasjonssenteret er Askvoll, som ligg på fastlandet med Atløy utanfor.

Den eldste delen av tettstaden oppstod i 1880-åra. Etter at det kom ny kai på Kråkeholmen i 1956, er sentrum flytta lenger aust med ny busetnad i Prestemarka og Storehaugen. Ved Dalsfjorden ligg tettgrenda Holmedal.

Kommunen har negativ befolkningsvekst, noko som er forventa å halde fram mot 2050.

Det er éin tettstad i kommunen (ifylgje Statistisk sentralbyrås definisjon): Askvoll med 730 innbyggjarar (2023). 24 prosent av innbyggjarane i kommunen bur her. Tettstaden er 0,7 km².

Jordbruket er basert på mjølkeproduksjon og sauehald, og jordbruksarealet består hovudsakleg av dyrka og udyrka eng. På øyane er fiske, som går føre seg i nærområde, av stor betydning.

Industrien sysselset 14 prosent av dei yrkesaktive i kommunen (2001). Industrien blir dominert av metallvareindustri (knivproduksjon) og næringsmiddelindustri (fiskeforedling). Hermetikkfabrikken, som vart driven i åra 1919 til 1993, var hjørnesteinsbedrift i bygda. Kommunen har òg sumarturisme.

Askvoll har middels stor vasskraftproduksjon. Dei elleve vasskraftverka i kommunen produserer til saman 107 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Øvre Markevatn (i drift fra 1938), som står for om lag ein fjerdedel av vasskraftproduksjonen. Andre store kraftverk er Stongfjord (1907) og Oslandsbotn (1984). SFE Produksjon er hovudeigar av om lag åtti prosent av vasskraftproduksjonen i kommunen. Nest største eigar er Rivedal Kraftverk med om lag ein tiandedel.

Askvoll har samband med resten av fylket på fylkesveg 57 langs Førdefjorden. Dalsfjordbrua er ei veibru over Dalsfjorden som ein del av Dalsfjordsambandet på fylkesveg 609 som opna i 2013. Vegstandarden er moderat, særleg på øyane. Frå fastlandet er det ferjesamband med Atløy på fylkesveg 608, Værlandet og Bulandet. Hurtigbåt til Bergen og Florø.

Askvoll høyrer til Vest politidistrikt, Sogn og Fjordane tingrett og Gulating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet HAFS regionråd saman med Fjaler, Hyllestad og Solund.

Askvoll kommune svarer til soknet Askvoll i Sunnfjord prosti (Bjørgvin bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Askvoll til Sønd- og Nordfjord fogderi i Nordre Bergenhus amt.

På Atløyna og Staveneset er det store helleristingsfelt. Ved Leirvåg på Atløy ligg det eldste kjende helleristningsfeltet på Vestlandet. I Askvoll sentrum har det lege prestegard og kyrkje sidan mellomalderen, men dagens kyrkje er frå 1863. I kommunen ligg òg Vilnes kyrkje, ei vakker trekyrkje frå 1600-talet.

Det har tidlegare vore gruvedrift på kopar i Grimelid ved munningen av Førdefjorden. Det var drift der i tre periodar mellom 1759 og 1920. Ved Stongfjorden låg Nordens første aluminiumverk i perioden 1908–1945. Frå Rivedal kom Ingolv Arnesson, den første landnåmsmannen som tok varig bustad på Island i 874. I Reykjavik er det reist ei stor statue av Ingolv Ørnsson, og i 1961 vart det sett opp ein kopi i Holmedal.

Avisa Firda er den største avisa i kommunen, og ho dekkjer alle kommunane i Sunnfjord. Avisa har hovudkontor i Førde, vart grunnlagt i 1918, kjem ut seks dagar i veka og er redigert på nynorsk.

Kommunevåpenet (godkjent i 1990) har eit utskrådd gjennombora sølvkors mot grøn bakgrunn. Motivet viser til steinkrossen i Korssund frå tidleg mellomalder, som det er knytt ei segn om Olav den heilage til.

Namnet er etter garden Askvoll, norrønt Askvǫllr, og er samansett av trenamnet ‘ask‘ og ’voll, grasgrodd slette’.

• Vestland
• Sunnfjord
• Atløy
• Noregs geografi
• Askvoll – tettstad

• Askvoll kommune sine nettsider
• Statistisk sentralbyrå: Kommunefakta Askvoll

• Flokenes, Kåre: Stadnamn i Askvoll, 1999.
• Follevåg, Arvid A.: Askvoll: Kommunesenteret ved Sunnfjordleia, 2006.
• Loftheim, Abraham og Svein Åge Knudsen: Askvoll bygdebok, 1963-, 3 bind i 4.
• Losnegård, Gaute: Dalsfjordboka: Frå Gaularfjellet til Bulandet, 1999.
• Losnegård, Gaute: Havfolk og fjordfolk: Allmennsoge for Askvoll, 2009.