Jacek Schindler

Krytyka aktualnie dominującej formacji kulturowo-gospodarczej jest wpisana w jej żywotność i dynamikę od jej osiemnastowiecznych początków. Jednak od ponad 50 lat — w szczególności w środowiskach naukowych i pozarządowych — wzrasta obawa, że bez planowanych, głębokich transformacji będziemy coraz bardziej tracili zdolność rozwiązywania kluczowych dla naszej egzystencji i mocno ze sobą splecionych problemów, takich jak:
— degradacja środowiska naturalnego i warunków życia na Ziemi;
— koncentracja kapitału, deprecjacja pracy, wzrost nierówności i marginalizacja roli państwa jako regulatora rynku;
— polityczna instrumentalizacja i stygmatyzowanie mniejszości;
— marginalizacja roli obywateli i społeczności lokalnych, czemu towarzyszy prywatyzacja publicznych i wspólnotowych zasobów.
Wzrost zainteresowania również w sferach publicznej i politycznej owocu-
je masą publikacji, deklaracji, paktów. Sytuacja jednak, pomimo półwiecznego zaangażowania głównie środowisk naukowych i pozarządowych, ulega stałemu pogorszeniu. Wypowiedziom trafnie stawiającym diagnozę, wskazującym na przyczyny, wyrażającym poczucie winy, frustrację spowodowaną świadomością dewastacji i nieodwracalnością katastrofy, brakuje pracy nad systematycznym
wykorzystaniem posiadanej wiedzy i umiejętności do wprowadzania zmian oddalających katastrofę. Dlatego autorzy niniejszego tomu podjęli wyzwanie zmierzenia się z kwestią przekładu idei postwzrostu na zgodne z nim projekty działań i rozwiązania.
Zachęcamy również do sięgnięcia po wcześniejszą, bliską tematycznie publikację redagowaną przez Krzysztofa Łukasiewicza, Jacka Schindlera i Hannę Schudy Pomiędzy wzrostem a katastrofą. Identyfikacje i analizy oraz do zaglądania na stronę https://postwzrost.pl/.

Kultura często wskazywana jest jako istotne źródło katastrof ekologicznych, społecznych, gospodarczych. Zarazem jednak, gdy mowa jest o rozwiązaniach ograniczających negatywny wpływ na globalne katastrofy, staje się wielką nieobecną. Uwzględniana jest co najwyżej w projektach ochrony przed skutkami katastrof, a i tutaj zdecydowanie większe nadzieje pokładane są zazwyczaj w rozwiązaniach technologicznych. Nieskuteczność takiego podejścia widać wyraźnie przy analizie ustawodawstwa odpadowego, które w zamyśle ma regulować rynek opakowań, a w praktyce jest bezradne wobec rządzącego decyzjami konsumenckimi marketingu doznań.

Konfrontacja z kulturową i gospodarczą presją na wzrost i postęp, powodowana nawarstwiającymi się katastrofami środowiskowymi i społecznymi, stanowi próbę mierzenia się z kapitalizmem, który ma wielowiekowe doświadczenie w sprawnym zarządzaniu kolejnymi kryzysami. Swoją żywotność zawdzięcza on w dużej mierze właśnie zdolności przekształcania się i pokonywania powracających cyklicznie stanów kryzysu i destrukcji traktowanych jako warunek dalszego wzrostu. Ruchy postwzrostowe nawołują do adaptowania gospodarki do możliwości planety. Natomiast dominujące strategie kapitalizmu praktykują przełamywanie oporu rzeczywistości poprzez jej kreowanie na wielu poziomach jednocześnie, począwszy od narracji wyjaśniających czym jest interes społeczny, rozwój, sukces, dobrobyt, sprawiedliwy podział dóbr, przez rozpoznanie i pobudzanie ludzkich pragnień i marzeń po dostrajanie ich do oferty rynkowej.

Antropocień. Filozo a i estetyka po końcu świata Andrzeja Marca to autorska podróż do niedostępnego naszemu poznaniu intelektualnemu świata przedmiotów identy kowanego i eksplorowanego przez " lozo ę bliskości" (m.in. Donny J. Haraway, Grahama Harmana czy Timothy'ego Mortona). Koncepcje te są włączane do kreowanego przez autora pejzażu zagadnień. Każdy krok tej wędrówki ku rzeczom ma zrywać nasze więzi, odrzucać to, co autor na różne sposoby identy kuje jako antropocentryczne, a nawet idzie dalej, uznając samą kategorię anthroposu jako potępioną i skompromitowaną, a człowieczeństwo jako grzeszne i wstydliwe. Jest to zatem ucieczka od świata człowieka, o ile to jeszcze możliwe, bo Marzec uśmiercił ten świat już w podtytule swojej książki. Autor uważa, że dostępne jest mu nie-ludzkie doświadczanie świata i możliwość egzystencji w świecie po-ludzkim, czyli takim, w którym człowiek jest jednym z nieuprzywilejowanych, egalitarnych przedmiotów. Przyjmuje więc kantowski przedmiot-noumen jako transcendentną rzecz samą w sobie, odrzuca jednak jej niepoznawalność wynikającą z pozostawania poza możliwościami

Abstrakt: Penetrowanie obszarów uznawanych za odrębne, a nawet przeciwstawne, dokonywane jest z perspektyw różnych dyscyplin naukowych. Humanistyka zwraca się współcześnie ku natu-rze, ku rzeczom, posthumanistyce czy ku antropocenowi, w mniejszym jednak stopniu eksplorując pogranicza kultury i gospodarki, nie mówiąc już o rozpatrywaniu procesów gospodarczych i kultu-rowych jako ściśle współzależnych. Dzieje się tak zapewne dlatego, że zwroty humanistyczne łączy odrzucenie antropocentryzmu. Natomiast i kulturę, i gospodarkę trudno rozpatrywać nie traktując sprawczości, podmiotowości i zasobności podmiotów ludzkich jako kluczowe. Tekst ma ambicję wykazać, że właśnie taka kulturowo-gospodarcza perspektywa inaczej, na nowo i głębiej pozwala spojrzeć zarówno na kulturę, jak i gospodarkę. W artykule analizie są poddawane wybrane pre-cedensy wykorzystywania kategorii o proweniencji humanistycznej do opisu procesów gospodar-czych, zwraca się ponadto uwagę na kreowanie produktu na podstawie kulturowych zasobów, czego doskonałą egzemplifikacją jest g o s p o d ar k a d o ś w iadczeń.

Promowana obecnie w UE i w kraju gospodarka okrężna kładzie nacisk na pętle surowcowe. Z doświadczeń projektu sustainable development wynika, że konsumpcja opakowań jest kluczowa dla strumienia surowców i materiałów opakowaniowych. Szanse niewykorzystane na etapie konsumpcji, są nie do odrobienia później, w tym i na etapie recyklingu.

  Skuteczne oddziaływanie na konsumpcję opakowań nie może być jedno
aspektowe. Powinno uwzględniać zależności zachodzące pomiędzy poszczególnymi etapami cyklów życia opakowań. Nie mniej istotne są zależności pomiędzy procesami słabo dotychczas synchronizowanymi ze sobą – w szczególności technologicznymi, edukacyjnymi, prawnymi i kulturowymi. Zmiany społeczne i gospodarcze są coraz bardziej złożone i bez uwzględniania ich komplikacji nie można na nie skutecznie wpływać.

  Referat zwraca uwagę na nierównomierny rozwój prawa w odniesieniu do poszczególnych etapów cyklu życia opakowań i stara się wskazać skutki tego dla konsumpcji; na rozbieżność w sposobach pojmowania innowacji w ramach gospodarki okrężnej i praktyce przemysłowej; rozbieżności i kolizje pomiędzy edukacjami nieformalną prowadzoną przez instytucje i organizacje a pozaformalną realizowaną w ramach działań marketingowych; konflikty pomiędzy konsumpcją na pokaz i impulsywną a konsumpcją zrównoważoną. Stawia pytania o sposoby integrowania wewnętrznie złożonych obszarów prawa, technologii, edukacji i kultury na naszej drodze ku gospodarce okrężnej.

Przedmiotem tego artykułu jest postulowane zarządzani9e aktywizacją konsumencką w gminach. Postulowane dlatego, że jest ono bardziej w fazie odizolowanych eksperymentów niż rozpowszechnionej praktyki. Postulowane również dlatego, że właśnie aktywizacja na poziomie gminy wydaje się kluczowa dla rozpowszechnieniea zrównoważonych wzorów konsumpcji.

The crucial question of this publication is: How to reduce and minimize the harmful effects of our activity, at the same time keeping our economic or, in wide sense, civilizational benefits. Achieving the desired effect does not entirely depend on technological and economical factors, but also - or rather above all - on the consumption styles, aesthetic tastes, preferences and cultural value system.

Tekst prezentuje przebieg i wyniki badań przeprowadzonych w roku 2016 w okresie politycznej burzy rozpętanej w kontekście podejmowanej przez rząd i parlament decyzji o (nie)przyjmowaniu syryjskich uchodźców. Dokonuje interpretacji wyników badań z perspektywy końca roku 2020. Zarówno w kontekście lokalnych napięć, których rezultatem były ruchy związane ze Strajkiem Kobiet, jak i z perspektywy globalnej katastrofy klimatycznej. Nie jest to zatem reinterpretacja badań zrealizowanych cztery lata wcześniej, ale interpretacja procesów, których stan chwilowy został uchwycony w 2016 roku.

Gospodarka wartości. Pomiędzy ceną a "ukrytą ręką kultury" Abstrakt: Termin "wartość" jest używany w wypowiedziach o gospodarce na wiele sposobów. Od-noszony jest do produktów, konsumenckich wyborów, strategii rozwoju i organizacji firm, prioryte-tów koncepcji ekonomicznych czy celów realizowanych przez praktyki gospodarcze. Tekst skupia się na wartościach użytkowej i wymiennej jako na tych, które wydają się nie mieć nic wspólnego z kulturą i kulturoznawczym sposobem pojmowania wartości. Zgodnie z obiegowymi przeświad-czeniami wartość użytkowa produktu jest pochodną zdolności zaspokajania potrzeb, a jego wartość wymienna wynikiem gry między popytem a podażą. Artykuł wskazuje jednak, że źródła użytecz-ności nabywanych na co dzień przedmiotów są wielorakie i obecnie przede wszystkim związane z kulturowymi preferencjami. W konsekwencji możliwość zmiany modelu gospodarczego na mniej destrukcyjny dla środowiska naszego życia jest w dużej mierze blokowana przez "ukrytą rękę kul-tury". Słowa-klucze: kultura, gospodarka, wartość, wartość użyteczna, użyteczność, potrzeby, preferencje, bogactwo We wcześniejszym artykule o "gospodarce doświadczeń" 1 przedstawiłem pewien fragment myśli ekonomicznej, który proponuje własną interpretację współczesnych procesów gospodarczych. Zgodnie z nią produkowane masowo przedmioty oraz standardowe usługi coraz częściej stają się elementami czy nawet rekwizytami zło-żonej oferty rynkowej o charakterze performatywnym, nastawionej na dostarcze-nie konsumentowi niepowtarzalnych wrażeń, które nie tylko są przedmiotem jego preferencji, lecz wręcz mogą kształtować jego osobowość. W niniejszym artykule jest inaczej-jego przedmiotem nie jest koncepcja ekonomiczna. Określenie "go-spodarka wartości" nie wskazuje również na jakiś wydzielony obszar gospodarki. Termin "wartość" jest bowiem w dyskursie ekonomicznym wszechobecny i jest po-wszechnie używany do opisu kluczowych procesów gospodarczych. O wartościach jest mowa w odniesieniu do przedmiotów, osób i samej ekonomii. Wśród wielu waż-1 J. Schindler, Kultura i gospodarka z perspektywy gospodarki doświadczeń, "Prace Kulturo-znawcze" 23, 2019, nr 1, s. 75-93.

Aktywizacja jest zjawiskiem kompleksowym, wymagającym głębokiego zaangażowania ze strony wielu podmiotów. Pisanie o aktywizacji jest sztuką nietracenia tej złożoności, bo tylko podejście holistyczne i multidyscyplinarne daje możliwość jej rozumienia. Tak też jest w przypadku tej publikacji. Przyjęte podejście kulturoznawcze zostało otwarte na zmienne społeczne, gospodarcze, psychiczne.
  Książka zorganizowana jest wokół trzech fundamentalnych dla aktywizacji kategorii: podmiotowości, zasobności i sprawczości. Rozpatrywane są one w ramach samorzutnie zachodzących procesów oraz mających korygować je rozmyślnych interwencji aktywizacyjnych.
  Rozważaniom teoretycznym towarzyszą opisy przypadków aktywizacji. Nie stanowią one wyłącznie ilustracji ogólnych koncepcji. Weryfikują i falsyfikują przeświadczenia, leżące u podstaw koncepcji aktywizacyjnych, dają podstawy do formułowania nowych tez i konkluzji.
  Sformułowanie uwarunkowania kulturowe, zakłada milcząco, że są one „zewnętrzne” wobec procesów aktywizacyjnych, że stanowią ich kontekst. Tymczasem eksponując znaczenie struktur kulturowych dla aktywizacji, odsłaniamy miejsce aktywizacji w kulturze. Poznając kulturowe uwarunkowania procesów aktywizacyjnych wzbogacamy zarówno swoją wiedzę o aktywizacji, jak i kulturze.
  Empiryczną bazą pracy stanowią analizy dokumentów zastanych, materiały zebrane w trakcie wizyt studyjnych (w ośrodkach polskich i brytyjskich), obserwacji uczestniczących, doświadczenia pozyskane w trakcie projektowania i realizowania własnych przedsięwzięć aktywizacyjnych, rezultaty aktywności eksperckiej, wyniki zespołowych sporów nad kryteriami ewaluacji partycypacji i aktywizacji prowadzonych w trakcie wcześniejszych prac badawczych.

W literaturze naukowej oraz publicystyce dominuje pogląd, że kapitał społeczny w Polsce jest niski, co ogranicza zdolność społeczności do rozwiązywania ich problemów. Teza taka oparta jest na kilku przesłankach, które zostaną poddane tu dyskusji: możliwości pomiaru kapitału społecznego oraz mierzenia go wielkością zaufania społecz-nego i aktywności obywatelskiej. Za ważniejsze od wysokości kapitału społecznego uznać należy jego lokalną specyfikę i sposób wykorzystania: na ile służy wytwarzającym go społecznościom, a na ile jest instrumentalizowany nawet wbrew ich interesom.
  Słowa kluczowe: kapitał społeczny, zasoby, zaufanie, społeczność lokalna

Autotelic and instrumental social capital
The dominant view among academic and other intellectuals is that the level of social capital in Poland is low and limits the ability of a community to solve its own problems. This claim is based on a number of premises which are discussed in this essay: the possibility of measuring social capital and to measure it by the level of social trust and civic activity. The local character and use of social capital should be seen as more important than its level: to what extent does social capital serve the community that generate it and to what extent is it used instrumentally even against community's interests.

Rozwój dialogu obywatelskiego jest jednym z kluczowych warunków budowania kapitałów społecznego i kulturowego. Wstępnym krokiem określającym perspektywy rozwoju jest identyfikacja mechanizmów blokujących. Artykuł przedstawia mechanizmy blokowania dialogu na poziomie lokalnym – przez władze samorządowe. Blokowanie takie może być rozmyślne, ale bywa też „ubocznym skutkiem” podejmowania korzystnym dla społeczności decyzji. Usuwanie blokad nie jest więc łatwe.
  Blokowanie dialogu opisane jest w następującym porządku: redukowanie dialogu obywatelskiego do innych  zjawisk społecznych, pomyłki i manipulacje terminologiczne, ograniczanie roli i dyskredytowanie parterów społecznych, redukowanie dialogu obywatelskiego w procesie stanowienia prawa i konsultacji.

Los gminnych jednostek pomocniczych (JP), w ramach obowiązujących regulacji prawnych, leży w rękach samorządowych administracji i mieszkańców. Są gminy (np.
Kraków, Poznań, Warszawa), w których wzmacnianie dzielnic, osiedli, sołectw jest ważną częścią polityki społecznej i sposobem na efektywne zarządzanie publicznymi
zasobami. Nie brak jednak i takich miejsc, gdzie JP są marginalizowane (np. Wrocław) lub wręcz zostały zlikwidowane (Białystok).
  Moje pytanie o przyszłość nie jest jednak pytaniem o prognozę, która z tych tendencji weźmie górę. Tym bardziej, że przewidywania musiałyby zostać istotnie zmodyfikowane, jeśli dojdzie do nowelizacji ustawy samorządowej. Mając świadomość stanu aktualnego i proponowanych nowelizacji prawnych, rozważam tutaj sposoby wzmocnienia JP jako ważnego ogniwa społeczeństwa obywatelskiego. Są one bowiem usytuowane w miejscu szczególnym – między gminną administracją a mieszkańcami. Ich sprawne funkcjonowanie wydaje się jednym z podstawowych
instrumentów partycypacji.

Artykuł opublikowany w: Jednostki pomocnicze gmin w polskim systemie samorządowym, red. A. Jarosz, B. Springer, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2014.

Sposoby bycia i pojmowania kultury, pamięci i pamiętania są zmienne, podobnie jak i ich wzajemne odniesienia. Kultura może być przedmiotem pamiętania, jak i podmiotem pamiętającym. Może być pojmowana jako zasób lub jako proces. Jeśli pojmujemy kulturę jako pamiętany („upamiętniony”) zasób, to powstaje pytanie o przedmioty ją wypełniające. Przedmioty są skupionymi wokół wartości całościami złożonymi z rzeczy, miejsc, postaci i wydarzeń. Jeśli pojmujemy kulturę jako proces pamiętania, to wyodrębnić można aktywności służące podtrzymaniu (uobecnieniu) pamiętania i wytwarzające (aktywizujące) pamiętanie. Artykuł kończą uwagi o „rozpamiętywaniu” rozumianym jako profesjonalne lub hobbystyczne rozbudowywanie wiedzy o przeszłości oraz edukowanie i rozpowszechnianie tej wiedzy. Rozpamiętywanie jest tu traktowane jako wewnętrzny procek kulturowy.

Gospodarka wartości. Pomiędzy ceną a "ukrytą ręką kultury" Abstrakt: Termin "wartość" jest używany w wypowiedziach o gospodarce na wiele sposobów. Od-noszony jest do produktów, konsumenckich wyborów, strategii rozwoju i organizacji firm, prioryte-tów koncepcji ekonomicznych czy celów realizowanych przez praktyki gospodarcze. Tekst skupia się na wartościach użytkowej i wymiennej jako na tych, które wydają się nie mieć nic wspólnego z kulturą i kulturoznawczym sposobem pojmowania wartości. Zgodnie z obiegowymi przeświad-czeniami wartość użytkowa produktu jest pochodną zdolności zaspokajania potrzeb, a jego wartość wymienna wynikiem gry między popytem a podażą. Artykuł wskazuje jednak, że źródła użytecz-ności nabywanych na co dzień przedmiotów są wielorakie i obecnie przede wszystkim związane z kulturowymi preferencjami. W konsekwencji możliwość zmiany modelu gospodarczego na mniej destrukcyjny dla środowiska naszego życia jest w dużej mierze blokowana przez "ukrytą rękę kul-tury". Słowa-klucze: kultura, gospodarka, wartość, wartość użyteczna, użyteczność, potrzeby, preferencje, bogactwo We wcześniejszym artykule o "gospodarce doświadczeń" 1 przedstawiłem pewien fragment myśli ekonomicznej, który proponuje własną interpretację współczesnych procesów gospodarczych. Zgodnie z nią produkowane masowo przedmioty oraz standardowe usługi coraz częściej stają się elementami czy nawet rekwizytami zło-żonej oferty rynkowej o charakterze performatywnym, nastawionej na dostarcze-nie konsumentowi niepowtarzalnych wrażeń, które nie tylko są przedmiotem jego preferencji, lecz wręcz mogą kształtować jego osobowość. W niniejszym artykule jest inaczej-jego przedmiotem nie jest koncepcja ekonomiczna. Określenie "go-spodarka wartości" nie wskazuje również na jakiś wydzielony obszar gospodarki. Termin "wartość" jest bowiem w dyskursie ekonomicznym wszechobecny i jest po-wszechnie używany do opisu kluczowych procesów gospodarczych. O wartościach jest mowa w odniesieniu do przedmiotów, osób i samej ekonomii. Wśród wielu waż-1 J. Schindler, Kultura i gospodarka z perspektywy gospodarki doświadczeń, "Prace Kulturo-znawcze" 23, 2019, nr 1, s. 75-93.

Abstrakt: Penetrowanie obszarów uznawanych za odrębne, a nawet przeciwstawne, dokonywane jest z perspektyw różnych dyscyplin naukowych. Humanistyka zwraca się współcześnie ku natu-rze, ku rzeczom, posthumanistyce czy ku antropocenowi, w mniejszym jednak stopniu eksplorując pogranicza kultury i gospodarki, nie mówiąc już o rozpatrywaniu procesów gospodarczych i kultu-rowych jako ściśle współzależnych. Dzieje się tak zapewne dlatego, że zwroty humanistyczne łączy odrzucenie antropocentryzmu. Natomiast i kulturę, i gospodarkę trudno rozpatrywać nie traktując sprawczości, podmiotowości i zasobności podmiotów ludzkich jako kluczowe. Tekst ma ambicję wykazać, że właśnie taka kulturowo-gospodarcza perspektywa inaczej, na nowo i głębiej pozwala spojrzeć zarówno na kulturę, jak i gospodarkę. W artykule analizie są poddawane wybrane pre-cedensy wykorzystywania kategorii o proweniencji humanistycznej do opisu procesów gospodar-czych, zwraca się ponadto uwagę na kreowanie produktu na podstawie kulturowych zasobów, czego doskonałą egzemplifikacją jest g o s p o d ar k a d o ś w iadczeń.

W podtytule naszej publikacji jest mowa o przechodzeniu od praktyki do teorii interpretacji, ponieważ w przypadku większości tekstów punktem wyjścia jest studium przypadku wybranego publicznego dylematu, sporu związanego, na przykład, z udoskonalaniem ciała i dopingiem w sporcie, poezją kobiecą i poezją kobiet, lekcjami historii dającymi wiedzę i budującymi tożsamość narodową. Źródła tych sporów upatrywane są w opozycjach pomiędzy strukturami wartości, zgodnie z którymi działają opozycyjnie nastawione do siebie strony. Wyjaśniając opisywane sytuacje, autorzy bazują na przyjętych koncepcjach aksjologicznych. Ale jednocześnie analizy przypadków dają sposobność do weryfikacji tez dotyczących wartości. Teoria zyskuje na analizie praktyki. Stąd takie właśnie następstwo w podtytule – od praktyki do teorii.
W wypowiedziach potocznych często można zaobserwować powoływanie się na pojedyncze wartości. Taka praktyka ma również bogate tradycje filozoficzne i naukowe, sięgające, w naszym kręgu kulturowym, sokratejskich rozważań o tym, co sprawiedliwe, piękne i dobre. W niniejszej publikacji nie jesteśmy jednak nastawieni na monografie wybranych wartości, ale na analizy rzeczywistych przy padków, procesów warunkowanych aksjologicznie. Ich pogłębiona interpretacja wymaga uwzględnienia wielu wartości i ich wzajemnych powiązań, co w równym stopniu odnosi się do analiz na poziomie zdarzeń, jak i w obrębie procesów kulturowych. Z takiej perspektywy pojedynczą wartość uznaje się raczej za rezultat uprzedmiotowienia czegoś, co ze swej natury ma charakter relacyjny.

Sposoby bycia i pojmowania kultury, pamięci i pamiętania są zmienne, podobnie jak i ich wzajemne odniesienia. Kultura może być przedmiotem pamiętania, jak i podmiotem pamiętającym. Może być pojmowana jako zasób lub jako proces.
  Jeśli pojmujemy kulturę jako pamiętany („upamiętniony”) zasób, to powstaje pytanie o przedmioty ją wypełniające. Przedmioty są skupionymi wokół wartości całościami złożonymi z rzeczy, miejsc, postaci i wydarzeń.
  Jeśli pojmujemy kulturę jako proces pamiętania, to wyodrębnić można aktywności służące podtrzymaniu (uobecnieniu) pamiętania i wytwarzające (aktywizujące) pamiętanie.
  Artykuł kończą uwagi o „rozpamiętywaniu” rozumianym jako profesjonalne lub hobbystyczne rozbudowywanie wiedzy o przeszłości oraz edukowanie i rozpowszechnianie tej wiedzy. Rozpamiętywanie jest tu traktowane jako wewnętrzny procek kulturowy.

Pietera Bruegla można uznać za jednego z ważniejszych myślicieli społecznych swojego czasu. A był to okres intelektualnie niezmiernie ciekawy. Atmosfera oży-
wionych sporów religijnych pierwszych dziesięcioleci protestantyzmu to czas przebudzenia do odczytania Biblii na nowo. Wyróżniające Bruegla usytuowanie zwykłego człowieka, jego pracy i innych aktywności w centrum malarskiego kosmosu znajduje swoją analogię w zwrocie ewangelicyzmu ku człowiekowi w jego relacji z bogiem. Bohaterem obrazów mistrza z Antwerpii jest chłop i społeczność wiejska. Włościanie uprawiają rolę, podkradają ptakom jajka, oddają się wiejskim uciechom, są uwikłani w polityczne rozgrywki i padają ich ofiarą. Zwrot ku codzienności nie zamyka się w typowej dla renesansu zmianie techniki i tematyki malarskiej. Bruegel definiuje i prowadzi spory, które pozostają żywotne i aktualne do dziś. Wnikliwy kontakt z jego obrazami potrafi przebudzić do zmiany sposobu patrzenia na rozgrywające się wokół nas procesy.

Można uznać, że koncepcja sfery aksjosemiotycznej (SAS) jest teoretyczną ciekawostką, która pojawiła się na krótko, by zostać po kilku latach rozmontowana przez samego autora – Stanisława Pietraszkę.1 Jednak historyczne konteksty zarówno pojawienia się jej, nawiązywania do niej, jak i jej zarzucenia są charakterystyczne dla ewoluowania koncepcji kulturoznawczej. W dodatku koncepcja SAS odnosi się do jednej z kluczowych kwestii teoretycznych ważkich i dzisiaj, a mianowicie związków, relacji pomiędzy strukturą kultury, a jej obserwowalnymi w codziennych zachowaniach realizacjami. W koncepcji SAS ten dualizm kultury i jej realizacji znalazł swój wyraz w opozycji pomiędzy kulturową Sferą AS, a odpowiadającą jej psychospołeczną Aktywnością Aksjosemiotyczną (AAS). Obserwowalne i najczęściej uświadamiane zachowania, wytwory określane jako kulturalne nie przynależą do samej kultury, czyli SAS, ale są usytuowanymi poza nią, zewnętrznymi wobec niej manifestacjami, przejawami i jako takie obejmowane są kategorią AAS.

Ze względu na to, że zakupy najczęściej uznawane są za peryferyjny obszar penetracji kulturoznawczych, wypowiedzi na ten temat rzadko stają się okazją do rozważań o charakterze podstawowym. Jednocześnie zakupy mogą być i są rozpatrywane jako typ jednej z podstawowych relacji antropologicznych – nabywania rzeczy, wchodzenia przez człowieka w posiadanie rzeczy. Obecnie zakupy stanowią dominujący sposób nabywania rzeczy. W dodatku wydają się być kluczowe dla konsumpcyjnego stylu życia, uznawanego jako rozpowszechniony w kulturze.

Culture and economy from the perspective of experience economyAs the humanities are increasingly turning to nature, things, posthumanism and the Anthropo­cene, fields considered typically as separate, or even contradictory, are being explored from perspec­tives that combine a number of different academic disciplines. However, there has been less interest in the territories stretching between culture and economy, let alone in approaching economic and cultural processes as closely interrelated. This is probably because humanistic turns have one thing in common: the rejection of anthropocentrism. On the other hand, it is difficult to consider culture and economy without acknowledging the pivotal role of agency, subjectification and resource avail­ability of human subjects. The ambition of the paper is to demonstrate that an approach that does this enables a new, different, more in-depth perspective on culture and economy.The author analyses a number of cases where humanities-derived ca...

Sposoby bycia i pojmowania kultury, pamięci i pamiętania są zmienne, podobnie jak i ich wzajemne odniesienia. Kultura może być przedmiotem pamiętania, jak i podmiotem pamiętającym. Może być pojmowana jako zasób lub jako proces. Jeśli pojmujemy kulturę jako pamiętany („upamiętniony”) zasób, to powstaje pytanie o przedmioty ją wypełniające. Przedmioty są skupionymi wokół wartości całościami złożonymi z rzeczy, miejsc, postaci i wydarzeń. Jeśli pojmujemy kulturę jako proces pamiętania, to wyodrębnić można aktywności służące podtrzymaniu (uobecnieniu) pamiętania i wytwarzające (aktywizujące) pamiętanie. Artykuł kończą uwagi o „rozpamiętywaniu” rozumianym jako profesjonalne lub hobbystyczne rozbudowywanie wiedzy o przeszłości oraz edukowanie i rozpowszechnianie tej wiedzy. Rozpamiętywanie jest tu traktowane jako wewnętrzny procek kulturowy.