HAYAT SOKAKLARDA! Toplumsal ya amın da bir parçası olan kentsel mekanı fiziksel, sosyal ve kültürel özellikleriyle birlikte bir bütün olarak tanımlamak, anlamak gerekir. Esasında, kentsel mekan insan-çevre ili kisini ekillendiren, insan davranı ını yönlendiren ve toplumsal etkile im için etkin biçimde kullanılan sosyal bir alandır. Kentsel mekanların kamusal – yarı kamusal / yarı özel – özel olarak tanımlanan bir hiyerar isi vardır. Kontrolü ve kullanımı ki ilere ait olan mekanlar özel mekanlar; kullanım hakkı herkese açık olan mekanlar ise kamusal alanlar olarak tanımlanır. Yarı kamusal / yarı özel alanlar ise bu iki mekan arasındaki geçi mekanlarıdır. Mekan payla ımının bir ifadesi olan bu hiyerar ide, insanlar arasındaki etkile im açısından yarı kamusal mekanların önemli bir rolü vardır. Kent ölçe inde hem kamusal hem de yarı kamusal alanlar olarak tanımlanabilen sokaklar, mekansal kültürün önemli bir parçası olup toplum - mekan etkili iminde önemli bir araçtır. Bu açıdan, sosyal ili kileri görünür kılan mekanlardır. Yerle im bölgelerindeki kullanım biçimi açısından genellikle yarı kamusal alanlar olarak nitelendirilen sokakların mekansal kurgusu, sosyalle meye katkı sa ladı ı oranda kom uluk ili kilerine de dolaylı olarak etki etmektedir. “Kom uluk ili kilerinin kurulabildi i en küçük sosyal yapı” olarak tanımlanan mahalle; evleri, sokakları, meydanları ve insanları ile bir bütündür. Sokaklar ve meydanlar aslında herkese açık olan mekanlardır ama ço u zaman mahalle sakinlerinin sahiplenmesiyle o mahalleye ait özel mekanlar olarak algılanır. Dolayısıyla, günlük ya amın bir parçası haline gelir; kom ularla birlikte vakit geçirmek, ortak aktiviteler yapmak için bu ortak mekanlar kullanılır. Kıbrıs kent ya amında sokak kullanımının özel bir yeri vardır. Günlük ya ama önemli ölçüde dahil olan bu dı mekanlar özellikle kadınlar ve ya lılar için evin oturma odasının devamı gibi olan, yarı açık bir oturma odası ya da teras görevi görmektedir. Dı mekan kullanımını te vik eden iklimsel avantaj, mahalle sakinlerinin günün büyük bir kısmını bu yarı açık odada geçirmesine olanak sa lar. Özellikle eski yerle im yerlerinde yaygın olan biti ik nizam konut düzeninde sokaklar bu konut sahipleri tarafından sahiplenilmekte, ya am alanının bir parçası olarak kullanılmaktadır. Buna katkı sa layan önemli faktörlerden biri de söz konusu yapıların insan ölçe ine uygun olmasıdır. Bu tür binalar, hem insanlar için tanımlı bir alan yaratır hem de bina içindeki ya amın zeminden / sokaktan kopmamasını sa lar. Günümüz yapıla masında göz ardı edilmi olsa da, yerle im alanlarındaki etkin dı mekan kullanımı Kıbrıs’ın geleneksel yerle im bölgelerinde hala yaygındır. Geleneksel kent dokusunu koruyan Lefko a Suriçi’nde, organik yerle im yapısından gelen dar ve çıkmaz sokaklar dı mekan kullanımını te vik eden en önemli unsurlardandır. Bununla birlikte, Suriçi’nin organik yapısına, paralel sokaklardan olu an düzenli yerle im planıyla entegre edilen Samanbahçe dar ve yayala tırılmı sokakları ile dı mekan kullanımı bakımından zengin bir çevre sunmaktadır. Biti ik nizam düzeninde tek katlı ve iç avlulu konutları, yayala tırılmı sokakları ve çe meli meydanıyla özgün bir yapısı olan Samanbahçe, geleneksel yerle im alanları kapsamında iyi örneklerden kabul edilir. Samanbahçe 2003-2004 yılları arasında, UNDP finansal deste iyle ve Kıbrıs Vakıflar daresi tarafından yürütülen restorasyon çalı maları sonucunda konutların cephe ve çatıları yenilenmi ve dı mekanlar yeniden düzenlenmi tir. Buradaki en önemli de i ikliklerden biri sokakların yayala tırılması ile araç trafi inin engellenmesidir. Bu yayala tırılmı sokaklar Samanbahçe’nin en öne çıkan özellli i konumundadır. Sokaklar, orada ya ayanlar için hem sosyalle me alanına hem de çocuklar için oyun alanına dönü mü tür. Çe itli dönemlerde Samanbahçe ile ilgili bireysel ve grup çalı maları yapmı olmak, bölgede detaylı gözlemlerde bulunmamı ve orada ya ayanlarla görü meler yaparak dü üncelerini ö renmemi sa lamı tır. Bu gözlem ve görü melerden elde edilen teknik bilgilere ilaveten bölgede ya ayanlarla ilgili ilginç anılar da bırakmı tır. Öncelikle, elinizde foto raf makinesi ve not defteri benzeri gereçlerle soka a adım attı ınız an “Nerden geliyorsunuz? Evlerimizi yıkacak mısınız?” sorularıyla kar ılanırsınız. Durumu açıklayınca, endi e yerini a ırı bir misafirperverli e bırakır ve evinde size bir ey a ırlamak için fırsat bulamayanlar derin bir üzüntü ya ar. Zaten ilk eve girdi iniz an haberi di er tüm evler almı olur sonrasında ise ya o an bulundu unuz eve gelirler ya da kapı önlerinde sizi beklerler. Böyle sıcak bir ortamı vardır Samanbahçe’nin... te bu sıcak ortamda yapılan görü melerde mahalle ya amı ve dı mekan kullanımı ile ilgili detaylı bilgiler elde edilmi tir. Örne in, dı mekanda yapılabilecek tüm aktiviteler ve kom ularıyla vakit geçirmek için en çok evlerinin önündeki soka ı tercih ettikleri görülmektedir. Çocukların oyun alanı da olan bu sokaklar, özellikle uzun yaz gecelerinde kom ularla birlikte oturmak ve sohbet etmek için sıkça kullanılmaktadır. Sokakların günlük ya ama katılımı bunlarla sınırla de il tabii... Kapı önlerinde tutulan rengarenk çiçekler de çama ır kurutma askıları da soka a ta an ya amın göstergeleridir. Çe meli Meydan Samanbahçe’de, mahallenin merkezi olarak kabul edilen çe meli bir meydan da vardır. Mahalle sakinleri bu çe menin özellikle kadınlar tarafından kullanıldı ını ve bunun da kom ularla biraraya gelmek için ba ka bir alternatif oldu unu belirtmi lerdi. Bu yüzden de çe me etrafında oturan, sosyalle en mahallelilere ve oyun oynayan çocuklara rastlamak mümkündür. Samanbahçe’de günlük ya am Aslında bölgede gerçekle en restorasyonun bina cephe ve çatı onarımları ile kısıtlı kaldı ını oysa mahallenin görünmeyen yüzü olan konut içlerinin hala ciddi onarımlara ihtiyaç duydu unu da belirtmek gerekir. Konut iç mekanları ça da gereksinimlere cevap veremeyecek durumda olup iç mekanların yetersizli inden dolayı fazladan yer kazanmak amacıyla bazı konutlardaki iç avlular da kapalı mekanlara dönü türülmü tür. Bu durumda da hem konutların hem de bu konutlarda ikamet edenlerin tek nefes alma noktası sokaklardır. Konutlarda ikamet eden kullanıcılar, kendi olanakları do rultusunda, iç mekanlarda iyile tirmeler yapmaktadırlar. Ço unlu u ya lı olan yerliler ve Türkiye göçmeni ailelerden olu an Samanbahçe sakinlerinin konut içlerini kullanma ekli biribirinden çok farklı olsa da, sokaktaki ya am ortaktır. Buna ba lı olarak da, konut içlerinden çok da memnun olmamalarına ra men, binaların dı görünü lerinden ve sokaklarındaki görsel kaliteden oldukça memnundurlar. Bazı olumsuz fiziki ko ulları olmasına ra men özellikle yerli - ya lı mahalle sakinleri Samanbahçe’den ayrılmayı hiç dü ünmediklerini belirtmi tir. Geçmi ten gelen bir sokak kültürü ve bu kültürün bir parçası olan kom uluk ili kileri, onları bu mahalleye ba layan en önemli etkenlerdir. Samanbahçe’de günlük ya am Günümüzde artık pek rastlanmayan biti ik nizam evlerin yerini bahçeli tekil evler, apartmanlar ve siteler almı tır. Özellikle ekonomik sebeplerle tercih edilen apartman daireleri, hem günlük ya amda hem de geleneksel mekansal kültürde büyük bir de i im yaratmı tır. Dı mekanların fiziksel, fonksiyonel ve yerel niteliklerinin pek dikkate alınmadı ı günümüz yapıla masında sokaklar yarı kamusal kimli ini kaybedip daha çok kamusal alanlara dönü mektedir. Bu yeni yapıla ma kültürüyle birlikte kom uluk ili kileri de büyük oranda de i ime u ramı tır. Ya am alanları yerden yükseldikçe sadece binalar de il insanlar da sokaktan ve di er insanlardan uzakla maktadır. Dı mekanlar, yüksek binalar arasında kalan tanımsız bo alanlara, sokaklar da sadece ula ım amaçlı kullanılan geçi noktalarına dönü mü tür. Kıbrıslı için HAYAT SOKAKLARDA olmu tur hep... Belki yazı – kı ı daha yumu ak geçen, toplumsal hayatı daha naif, sokakları daha güvenli olan geçmi dönemlere özgü nostaljik bir ya am ekli artık bu... Aslında sokaklar hala güzel, HAYAT hala SOKAKLARDA! Sokaklardan çekilen de biziz, sokakları geri alması gereken de... Giderek yaygınla an içe dönük ya amı yeniden kente dönük hale getirmek ve daha ya anabilir kentler yaratmak için sokaklara sahip çıkmak arttır. Son zamanlarda sayısı artan Suriçi’ndeki e lence mekanlarının sokaklarla bütünle mesi, geleneksel sokak kültürünün günümüzdeki yansımasıdır. Ama, Samanbahçe örne inde oldu u gibi, sokakları günlük ya ama dahil etmek ancak planlama ve tasarım kararlarıyla mümkün olabilir.