Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler Editör İmtiyaz Sahibi / Publisher • Yaşar Hız Genel Yayın Yönetmeni / Editor in Chief • Eda Altunel Kapak & İç Tasarım / Cover & Interior Design • Gece Kitaplığı Editörler / Editors • Doç. Dr. Ayşe Çatalcalı Ceylan Dr. Ferhat Özbay Dr. Zafer Özomay Dr. Öğretim Üyesi Mustafa Batuhan Kurt Birinci Basım / First Edition • © Şubat 2021 ISBN • 978-625-7342-60-5 © copyright Bu kitabın yayın hakkı Gece Kitaplığı’na aittir. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz, izin almadan hiçbir yolla çoğaltılamaz. The r ight to publish this book belongs to Gece Kitaplığı. Citation can not be shown without the source, reproduced in any way without permission. Gece Kitaplığı / Gece Publishing Türkiye Adres / Turkey Address: Kızılay Mah. Fevzi Çakmak 1. Sokak Ümit Apt. No: 22/A Çankaya / Ankara / TR Telefon / Phone: +90 312 384 80 40 web: www.gecekitapligi.com e-mail: gecekitapligi@gmail.com Baskı & Cilt / Printing & Volume Sertifika / Certificate No: 47083 Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler Cilt 2 Editörler DOÇ. DR. AYŞE ÇATALCALI CEYLAN DR. FERHAT ÖZBAY DR. ZAFER ÖZOMAY DR. ÖĞRETİM ÜYESİ MUSTAFA BATUHAN KURT İÇİNDEKİLER BÖLÜM 30 MEHMET VECİHİ’NİN “HİKMET” ADLI POPÜLER ROMANIN KRİTİĞİ Dinçer Öztürk............................................................................................. 1 BÖLÜM 31 MEZOPOTAMYA’NIN UYGARLIK TARİHİNİN GELİŞİMİNDEKİ ROLÜ VE ÖNEMİ Adem IŞIK ............................................................................................... 25 BÖLÜM 32 ERGENLİK DÖNEMİNDE KİŞİLİK BOZUKLUKLARI Gülnur İLK & Yusuf BİLGE .................................................................. 43 BÖLÜM 33 FELSEFİ DIETET(h)IC II: AUGUSTINUS, VOLTAİRE, KANT VE NİETZSCHE Metin TOPUZ.......................................................................................... 73 BÖLÜM 34 İNTERNET MEDYASINDAKİ HABERLERİN ANALİZİ VE FARKLI METİN MADENCİLİĞİ YÖNTEMLERİYLE SINIFLANDIRILMASI Selçuk KIRAN ......................................................................................... 97 BÖLÜM 35 TEMA ODAKLI PSİKODRAMA GRUBUNUN YETİŞKİN BİREYLERİN PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK VE İYİ OLMA DÜZEYLERİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ Feyruz USLUOĞLU & G. Berna GÖKENGİN ................................... 115 BÖLÜM 36 TÜRKİYE’DE ERKEN OKURYAZARLIK İLE İLGİLİ YAPILAN ARAŞTIRMALAR: 2000-2020 YILLARI ARASINDAKİ ARAŞTIRMA YAYINLARININ İNCELENMESİ İsmail Berat UZUN ................................................................................ 135 BÖLÜM 37 ÜNİVERSİTE DÜZEYİNDE TURİZM EĞİTİMİNİN MEVCUT DURUMU VE TURİZM SEKTÖRÜ BEKLENTİLERİ Hakan AKYURT & Eser ÜLTAY .......................................................... 159 BÖLÜM 38 KÜRESEL BİR DEĞER: İBN HALDUN Ömer Faruk DARENDE ........................................................................ 189 BÖLÜM 39 ÖRGÜTSEL GÜÇ KAYNAĞI OLARAK ÖĞRENEN ÖRGÜTLERDE KÜLTÜR Ufuk ÜNLÜ ........................................................................................... 215 BÖLÜM 40 MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE MECLİS’İN ANKARA’DAN TAŞINMASI MESELESİ Haşim ERDOĞAN................................................................................ 229 BÖLÜM 41 HEDONİK VE FAYDACI TÜKETİM EĞİLİMLERİ Günseli GÜÇLÜTÜRK BARAN & Abdullah TANRISEVDI .......... 259 BÖLÜM 42 İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN YÜRÜRLÜĞE KOYDUĞU UYGULAMALAR: MİLLİ KORUNMA KANUNU VE EKMEK KARNESİ Nesrin AKKOR ...................................................................................... 285 BÖLÜM 43 DUCHENNE KAS DİSTROFİSİ İLE YAŞAYAN ÇOCUKLAR VE EBEVEYNLERİ: SOSYAL HİZMET BAKIŞ AÇISI Büşra USLU AK .................................................................................... 309 BÖLÜM 44 OSMANLI DÖNEMİ SİNOP MEZAR TAŞLARI VE ANTİK DÖNEM ETKİLERİ Babür Mehmet AKARSU & Hüseyin Vehbi İMAMOĞLU .................. 323 BÖLÜM 45 KARİYER SEÇİM KURAMLARI Özgün ÜNAL & Mahmut AKBOLAT .................................................. 353 BÖLÜM 46 KURUMSAL HALKLA İLİŞKİLER İrfan ERTEKİN ..................................................................................... 375 BÖLÜM 47 TAHAKKÜM VE DİRENİŞ TARTIŞMALARI EKSENİNDE ÇAĞCIL İKTİDARIN SOSYO-POLİTİK DOĞASI Gökçe YOĞURTÇU .............................................................................. 389 BÖLÜM 48 ENDÜSTRİ İÇİ TİCARETİN REKABET GÜCÜNE ETKİSİ; TÜRKİYE BAĞLAMINDA BİR DEĞERLENDİRME Muhittin ADIGÜZEL ........................................................................... 415 BÖLÜM 49 MOĞOL-TÜRK İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE AZERBAYCAN’IN İDARÎ DURUMU (1221-1266) Erhan YOSKA........................................................................................ 439 BÖLÜM 50 ERZURUM VALİSİ KARA MUSTAFA PAŞA’NIN HAYATI VE MUHALLEFATI İlhan GÖK.............................................................................................. 461 BÖLÜM 51 KOOPERATİFLERDE ORTAKLARIN (ÜYELERİN) SORUMLULUK REJİMİ Buket Çatakoğlu AYDIN ....................................................................... 511 BÖLÜM 52 ANADOLU’DA GÜRLEYEN BİR SES: MEHMET ÂKİF’İN NASRULLAH VAAZI’NDA KOLEKTİF ÖZ ELEŞTİRİ Kamil PARIN ........................................................................................ 533 BÖLÜM 53 1929 DÜNYA EKONOMİK BUHRANINA DEĞİNMESİ BAKIMINDAN REİSİCUMHUR GAZİ MUSTAFA KEMAL ATATÜRK’ÜN TBMM AÇIŞ KONUŞMALARI (1929-1933) Ömer Ali KESKİN ................................................................................. 549 BÖLÜM 54 TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ MATBAA BÖLÜMÜ’NÜN YERİNE AÇILAN UYGULAMALI BİLİMLER YÜKSEKOKULU BASIM TEKNOLOJİLERİ BÖLÜMÜ’NÜN ÖĞRETİM PROGRAMININ ÖĞRENCİ BAKIŞ AÇILARINA GÖRE İNCELENMESİ Elif URAL ............................................................................................. 575 BÖLÜM 55 EL DOKUMACILIĞINDA KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER Sibel YILDIZ ....................................................................................... 591 BÖLÜM 56 EKONOMİK VE EKOLOJİK BAKIŞ AÇISIYLA EKMEK İSRAFI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Tuba PEHLİVAN & Gizem YAVAŞ ...................................................... 609 BÖLÜM 57 NEHİRLERİN YERKABUĞU HAREKETLERİNE (TEKTONİZMAYA) TEPKİSİ Nurcan AVŞİN ....................................................................................... 631 BÖLÜM 58 RUSYA’NIN KIRIM’DA UYGULADIĞI NÜFÜS VE DİN SİYASETİ (1783-1872) Hacı Murat ARABACI .......................................................................... 659 BÖLÜM 59 İSKANDİNAV, ANTİK YUNAN VE TÜRK MEDENİYETLERİNDE AT FİGÜRÜ Gül ERBAY ASLITÜRK & Ragıp UÇAK ............................................ 689 BÖLÜM 60 MÜHİMME DEFTERLERİNE GÖRE 1568 BASRA İSYANLARI İsmail ALTINÖZ .................................................................................... 725 Bölüm 61 TÜRK MÜZİĞİNDE VİYOLONSEL EĞİTİMİ: ANAHTAR TERCİHİ Levent DEĞİRMENCİOĞLU ............................................................... 733 Bölüm 44 OSMANLI DÖNEMİ SİNOP MEZAR TAŞLARI VE ANTİK DÖNEM ETKİLERİ Babür Mehmet AKARSU1 Hüseyin Vehbi İMAMOĞLU2 1 Dr. Öğr. Üyesi, Sinop Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, baburakarsu@ sinop.edu.tr,ORCID: 0000-0003-0004-8963 2 Doç. Dr., Sinop Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı, hvimamoglu@sinop.edu.tr, ORCID: 0000-0002-71824627 Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 325 GİRİŞ Mezar taşları, ait oldukları toplumların kültürlerinin, dillerinin, inançlarının belirli oranlarda yansıması olmaları ve o toplumları bizlere taşımaları noktasında, bir anlamda kültürleri hâlen hayatta tutan unsurlardır. Ait oldukları milletin hususiyetlerinin yanı sıra bulundukları coğrafyaların kadim kültürel öğelerini de bizlere taşıyabilmektedirler. Bunlarla beraber mezar taşlarından, dönemi etkileyen ulusal ve uluslararası sanat anlayışlarını da izleyebilmekteyiz. Antik kaynaklarda MÖ VIII. yüzyılda Miletos Kolonisi olarak kurulduğu belirtilen, bununla beraber MÖ VII. yüzyıla tarihlenen arkeolojik buluntular, Sinop Yarımadası’nın Antik Dönem’den itibaren mühim bir liman kenti olduğunu göstermektedir (Dereli, 2013: 18). Anadolu’nun genelinde XI. yüzyılda Selçuklu hâkimiyeti görüldüğü halde Sinop’ta Doğu Roma İmparatorluğu egemenliği mevcuttu; ardından kentte görülen XIII. yüzyıldaki Trabzon Rum Devleti’nin egemenliğine, Anadolu Selçuklu Sultanı I. İzzeddin Kekyavus tarafından kentin fethedilmesiyle son verilmiştir. Tekrar Trabzon Rum Devleti’nin hâkimiyetine giren kent sırasıyla Pervaneoğulları Beyliği, XIV. Yüzyıl sonlarında Osmanlı, Candaroğulları Beyliği ve 1461 yılında tekrar Osmanlı hâkimiyetine girdi (Ünal, 1990: 185, 186). Osmanlı tahrir defterlerine göre Türklerin nüfusa oranı 1487’de %73, 1560’da %67, 1582’de ise %63’tür ve kalan nüfus ekseriyetle Rumlardan oluşmaktadır (Ünal, 1990: 191). METOT VE ÇALIŞMANIN AMACI Mezar taşları, üzerlerinde bulunan kitabeler veya tarihler dolayısıyla tarihi birer vesika olarak kabul edilmektedirler. Bu temel özelliklerinin yanında sanatsal değerleri de vardır. Mezarları inşa eden ustaların icra usulleri, yazılan yazıların edebî açıdan değerlendirilmesi, tasarım şekilleri ve tarihi verileriyle birlikte, ilgili oldukları dönemin incelenmesine katkıda bulunan mezar taşları, pek çok araştırma alanının ortak konusu olmuştur. Tarihe ışık tutması bağlamında başka hiçbir yerde olmayan bilgileri ihtiva etmeleriyle kaynaklık değeri taşımalarının dışında, coğrafi isimler, meslek, sanat ve zanaatlar ile bunları icra eden alim, şair ve kahramanlar noktasında da bilgi kaynağı konumundadırlar. Ülkemizde mezar taşları hakkında yapılan araştırmalar yeterli olmadığı gibi, hala daha hiç incelenmeyen veya bilinmeyen sayısız mezar taşı bulunmaktadır. Oysa her bir yörenin mezar taşı, kendi bölgesinin ve yapıldığı bölgenin geleneksel karakteristik özelliğini yansıtmaktadır. Bu anlamda ele alınan Sinop ili merkezinde bulunan mezar taşları da Sinop tarihinin aydınlatılması açısından oldukça önem taşımaktadır. Sinop ili . 326 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu merkezinde bulunan Osmanlı Dönemi’ne ait mezar ve bunlara ait mezar taşlarının bir kısmı bilinmekle birlikte, pek çoğu hiçbir araştırmaya konu edilmediği gibi, haklarında hiçbir bilgi de yoktur. Bu çalışmada Sinop il merkezinde ve yakın çevresinde bulunan mezar taşları, sanatsal ve kültürel özellikleriyle birlikte ele alınarak, civar yörelerde bulunan mezar taşlarıyla karşılaştırılmıştır. Bilinen mezar taşlarının yanı sıra, ilk defa tespit edilmiş ve arşivlenmiş olanların gün yüzüne çıkarılması nedeniyle orijinal veriler elde etme imkânı sunan araştırma, Sinop tarihi için ilave ve yeni kaynak olması temel hedefini de taşımaktadır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla, Osmanlı Türkçesi’nden günümüz Türkçesi’ne çevirisini yaptığımız ve katalogumuzda bulunan mezar taşları daha önce herhangi bir yerde yayımlandığını görmediğimiz mezar taşlarıdır ve bu çalışmadaki amacımız, ilgililerin dikkatini Osmanlı Dönemi Sinop mezar taşlarına çekmektir. İncelenen 14 mezar taşından biri Akçaçam Köyü-Gündoğmuş Mezarlığı’na, dokuzu Sinop Merkez-Çukurbağı Mezarlığı’na ve dördü de Sinop Merkez-Yeşil Türbe Haziresi’ne aittir. Bu seçimin nedeni, söz konusu mezarlıklarda daha önce çalışılmamış mezar taşlarının tespit edilmiş olmasıdır. Her üç mezarlıkta da Osmanlı Dönemi’ne ait mezar taşları incelemeye alınmıştır. Bununla birlikte daha önce çalışılmış olan mezar taşlarına ayrıca yer verilmemiştir. Mezar taşlarından anlaşıldığı kadarıyla Antik Dönemlerle benzerlikler söz konusudur. Bu nedenle Osmanlı mezar taşlarında Antik Dönem etkileri olup olmadığı da sorgulanmıştır. Bazı kısımları, 5-7 Ekim 2018 tarihinde Sinop’ta düzenlenen Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslam Kültürü Sempozyumu’nda sözlü bildiri olarak sunulmuş olan bu çalışma için, mezar taşlarıyla ilgili Sinop İli Valiliği’nden araştırma amaçlı çekim izni alınmıştır. T.C. Sinop İli Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Müze Müdürlüğü’nden; Sinop Arkeoloji Müzesi’nde bilimsel çalışma izni alınmıştır. Kataloğumuzda bulunan Osmanlı Dönemi mezar taşlarının çevirisinde sanat tarihçi Dilek Çakar, konu ile ilgili bilgiler verme hususunda Kastamonu Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olan Sanat Tarihçi Özgür Yeni ve alan çalışmalarında Sinop Üniversitesi Arkeoloji Bölümü lisans öğrencisi Suleyman Artykov katkı sunmuşlardır. Günümüz Türkçe’sine çevirilerini yaptığımız, kataloğumuzda yer alan mezar taşlarının kalınlık ölçümlerinde, taşın en kalın olduğu yer ölçülmüştür. Boy ölçümlerinde ise yerden itibaren yükseklik ölçülmüştür. Katalog sıralamasında mezar taşlarını bulma sıramız esas alınmıştır. Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 327 BULGULAR VE TARTIŞMA Antik Dönem’de Sinop Mezar Taşları Antropomorfizm, Anadolu coğrafyasında Neolitik Çağ’ın başından beri izlenebilmektedir. Örneğin Şanlıurfa ilinde bulunan Göbeklitepe’deki “T” biçimli dikilitaşlar da antropomorfik özelliklere haizdir (Schimdt, 2007: 117). Bilim insanları, kol ve el ayrıntılarına sahip bu monolitik dikilitaşlardaki yatay kısımların insanın başını, dikey kısımların ise insan gövdesini stilize şekilde temsil ettiğini belirtmişlerdir. Göbeklitepe ile doğrudan ilişki kurmamak ile birlikte, Anadolu’nun geleneğinde süregelen bir kültürel unsur olarak, bizim incelediğimiz mezar taşlarının bazılarında ve Sinop’taki diğer bazı Osmanlı Dönemi mezar taşlarında antropomorfizmin varlığından bahsedilebilir. Genelde baş şâhidesi olan dikey mezar taşlarında, omuzları ile insan gövdesine benzeyen dikey kısmın yani gövde bölümünün hemen üzerinde, insan boynuna benzeyen boyun kısmı ve mezar taşı sahibinin hayatta iken sahip olduğu sosyal statüyü gösteren ve insan başını temsil eden başlık kısmı görülebilmektedir. Mezar taşları için, ait olduğu kişinin sahip olduğu yaşayış, düşünüş, inanış şeklini manzum ve mensur olarak günümüze aktardığı için “konuşan taşlar” tabiri yapılır. Buna binaen, gövdenin üzerindeki yazılar için de bir nevi şahsın iletişimi gözü ile bakılabilir. Zira, mezar taşlarında; mezar taşının önünden geçen ile direkt konuşma, kendini veya derdini anlatma, mesleğinden bahsetme, öğüt verme, kendisine Kur’an-ı Kerim’den ayet okunmasını isteme gibi konular işlenmiştir. Sinop’taki ve Anadolu’nun diğer bölgelerindeki Eski Çağ’a ait mezar stellerinde de benzer yazıların olduğu görülmüştür. Daha önce bahsi geçen Göbeklitepe’deki “T” biçimli dikilitaşların gövdelerinde de sembolik anlamları olduğu düşünülen glif ve ideogramlar görülmüştür. İlk kez Miken’de görülen ve MÖ VII. yüzyıldan itibaren Yunan sanatında da takip edilen mezar stelleri yani; taş veya mermer gibi malzemelerden yapılmış, dikdörtgen veya benzer bir formdaki bloğun kesilip şekillendirilmesi ve perdahlanmasının ardından üzerine tasvir ve yazıt işlenerek mezar sahibinin anısını yaşatan mezar taşları, Antik Sinope’de de görülür (Temur, 2018: 923). Ele geçen arkeolojik buluntuların ışığında görülmektedir ki Sinop’taki mezar steli üretimi, Geç Arkaik Dönem’den, Geç Roma Dönemi’ne kadar devam etmiştir (Sağlan ve Çam, 2017: 119). İon sanatının etkileri, Geç Arkaik Dönem’de Sinop mezar stelleri üzerinde görülmektedir, bununla beraber Milet kökenli bir üsluba sahip olan Antik Dönem Sinop mezar stelleri yöresel özelliklere de haizdirler. . 328 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu Antik Dönem Sinop mezar stellerinde mezar sahiplerinin statüleri, stel kabartmalarında vurgulanmıştır. Örneğin mezar sahibinin yanında duran hizmetçileri, stel sahibine nispeten küçük olarak tasvir edilmişlerdir, stel sahibi kadın ise kız çocuğu, stel sahibi erkek ise erkek çocuğu şeklinde tasvir edildikleri müşahede edilmiştir (Temur, 2018: 944). Sinop Osmanlı Dönemi mezar taşlarında da mezar sahibinin statüsü vurgulanmaktadır, en belirgin şekilde bunu mezar taşlarının başlıklarından anlayabilmekteyiz. Ayrıca Antik Dönem Sinop mezar stelleri, Osmanlı Dönemi mezar taşları gibi yazıtlıdırlar. Türkler, Asya, Avrupa, Afrika kıtalarına değişik zamanlarda yayılmış ve çeşitli etkileşimlerde bulunmuş bir millet olmalarından dolayı, haiz oldukları mezar taşı geleneği mütenevvidir (Çal, 2015: 297). Bu etkileşimin bir örneğini Afyonkarahisar Müzesi’nde bulunan figürlü Türkmen mezar taşlarında görebilmekteyiz. Bu mezar taşlarındaki kompozisyon ve figürlerin devingenliği gibi unsurlardan, Türkmenlerin Anadolu’da karşılaştıkları Antik Dönem lahitleri ve mezar stellerinden etkilendikleri ve Orta Asya kökenli kültürlerini, Antik Dönem eserleriyle harmanlamış oldukları anlaşılabilmekte. Antik Dönem’de Anadolu’da ve Sinop’ta görülen taş lahit mezarların ve taş sandık mezarların oldukça benzerlerini, Anadolu’nun pek çok yerindeki Türk-İslam mezarlarında ve Sinop’taki Türk-İslam mezarlarında görebilmekteyiz (Çal, 2015: 299, 300, 305). Yine bahsedilenlere benzer mezar formlarından sandık mezar (sembolik lahit) olarak ifade edilen grubun, açık sandık mezar tipine, Sinop civarında; Kastamonu Honsalar Camii Haziresi içerisindeki Osmanlı Dönemi’ne tarihlenen mezarlarda rastlamaktayız (Yeni, 2013: 610). Osmanlı Dönemi’nde Sinop Mezar Taşları İncelediğimiz ve günümüz Türkçe’sine çevirilerini yaptığımız Osmanlı Dönemi bazı mezar taşlarında akantus motifi görülmektedir. Bilindiği gibi akantus motifi Antik Dönem’de, Sinop ve çevresinde yoğun olarak kullanılmıştır. Fotoğraflarını ve günümüz Türkçe’sine çevirilerini yayımladığımız Osmanlı Dönemi mezar taşlarında, Antik Dönem Sinop mezar stellerinde de var olan akantus motifinin yanı sıra, Sinop Antik Dönem mezar stellerinin bir başka süslemesi olan rozet motifi de vardır ve mezar taşları form olarak da stellere benzemektedirler (Şekil 1-2-34). Anadolu Selçuklu sütun başlıklarında da görülebilen akantus motifi, Sinop’un komşu ili olan Samsun’da, Vezirköprü İlçesi’ndeki Osmanlı Dönemi mezar taşlarında da karşımıza çıkmaktadır (Gün vd., 2016: 56). Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 329 Osmanlı Dönemi mezar taşlarının, yakın geçmişte ve günümüzde içtimai hayatta yer aldığı da tespit edilmiştir. Örneğin Sinop-Erfelek yolu üzerinde, Samsun yol ağzında olan, Akçaçam Köyü’ne bağlı Gündoğmuş Mezarlığı’nda bulunan, halk tarafından “Âşık Dede” olarak bilinen mezara, konuşamayan veya yürüyemeyen çocuklar şifa bulma amacıyla götürülürmüş. Halk kendi inanışları itibariyle, Âşık Dede hayattayken, gemilere fener tutarak gemileri olası kazalardan kurtarmış olduğunu anlatmaktadır. Sinop’ta görülen Osmanlı Dönemi mezar taşları örnekleri biçim açısından: 1) Alınlıklı, dikdörtgen kesitli ve aşağıya doğru daralan biçimde gövdeli olanlar. 2) Başlıklı, dikdörtgen kesitli ve düşey dikdörtgen gövdeli olanlar. 3) Başlıklı, dikdörtgen kesitli ve aşağıya doğru daralan biçimde gövdeli olanlar. 4) Başlıklı, silindirik gövdeli olanlar. 5) Bitkisel tepelikli, dikdörtgen kesitli ve aşağıya doğru daralan biçimde gövdeli olanlar. 6) Güneş motifi şeklinde tepelikli, dikdörtgen kesitli ve aşağıya doğru daralan biçimde gövdeli olanlar. 7) Kareye yakın dikdörtgen kesitli ve düşey dikdörtgen gövdeli olanlar. 8) Sanduka kısa kenarı ile bir bütün halinde olanlar. 9) Silindirik gövdeli olanlar. 10) Soğan şeklinde başlıklı, dikdörtgen kesitli ve aşağıya doğru daralan biçimde gövdeli olanlar olmak üzere on madde hâlinde ele alınması aydınlatıcı olabilir (Yeni, 2009: 291). Sinop’taki Osmanlı Dönemi mezar taşlarında, Antik Dönem’de olduğu gibi yapı malzemesi olarak mermere çokça rastlanmaktadır, bunun yanı sıra taş malzemenin kullanıldığı mezar taşı örnekleri de vardır. Mezar yapısı çeşitliliği ile ilgili olarak; sanduka mezar ve kapak taşlı mezarlara da rastlanılmıştır ve bu mezar taşı tiplerini, Sinop İli Antik Dönem mezar taşlarında da görmekteyiz. Çalışmamızda çevirilerini yayımladıklarımızın ve Sinop’ta bulunan diğer Osmanlı Dönemi mezar taşlarının bazıları, başkent İstanbul üsluplu örnekler olup, bunların İstanbul’da yapılarak Sinop’a gönderilmiş olması ihtimal dahilindedir (Yeni, 2009: 293). Karadeniz Bölgesindeki Osmanlı Dönemi erkek mezar taşlarında başlık sayısı iç kesimlerde az iken, sahil kesiminde daha fazla olduğu görülmektedir ve bundan da mezar taşlarının bir kısmının İstanbul’dan getirildiği sonucuna ulaşılabilir (Çal, 2018: 107). Antik Dönem’de de, Sinop il merkezine, taştan yapılmış lahitlerin ithal edildiğini, kayıt altına alınmış olan arkeolojik verilerden bilmekteyiz. Sinop Boztepe Burnu Adabaşı Mevkisi’nde doğu sahilinde, 8-14 metre derinliklerinde, Antik Dönem’e ait, oldukça geniş bir sahaya yayılmış lahit sandık kısmı ve lahit kapakları mevcuttur (Akarsu, 2017: 42, 43). . 330 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu SONUÇ Osmanlı toplumu ve sahiplerine dair çeşitli bilgiler veren Osmanlı Dönemi mezar taşlarında Antik Dönem Anadolu mezar mimarisinin ve süslemelerinin etkileri gözlenebilmektedir. Morfolojik açıdan da incelendiğinde, Osmanlı Dönem mezar taşları ile Antik Dönem mezar stelleri arasında benzerlikler müşahede edilebilmektedir. Filhakika Antik Dönem Anadolu’sunun mezar mimarisi ve süslemelerinin etkileri, Türklerin XI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Anadolu’ya girişlerinden sonraki birtakım mezarlarında da gözlemlenmektedir. Nitelik ve nicelik zaviyesinden bakıldığında, Sinop’ta bulunan Osmanlı Dönemi mezar taşlarının bir kısmının ithal edilmiş olabileceği ortaya çıkmaktadır ve buna benzer şekilde, su altı arkeolojisinin sunduğu arkeolojik buluntulardan bilmekteyiz ki Sinop’a, mezar mimarisi elemanları Antik Dönem’de ithal edilmiştir. ● KATALOG Katalog No: 1 Bulunduğu Yer: Akçaçam Köyü-Gündoğmuş Mezarlığı Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 110 cm En: 31 cm Kalınlık: 13 cm Kitâbe Metni: Hâ dost El çekip bil cümleden etti merhaba rıhleti Terk edip gurbeti malı mülkü devleti Kim gelip kabrimize ziyaret eden ihvanımız Okuyanlar ruhu içün Kulhuvallâhu Merhûm mağfûr Âşık Hasan Rûhu için el Fâtiha Sene 1234 Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 331 Ayak Şâhidesi: Ölçüleri: Boy: 105 cm En: 31 cm Kalınlık: 7,5 cm Katalog No: 2 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez-Çukurbağı Mezarlığı . 332 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 178 cm En: 31,5 cm Kalınlık: 15 cm Kitâbe Metni: Hüve’l-Hayyu’l-Bâkî Bakıp geçme ricam budur ey Muhammed ümmeti Mevtânın diriden bir Fâtihadır minneti Kabrimi ziyaret eden ihvânın himmeti Bize bir Fâtiha ihsan eden bulur cenneti Merhûm ve mağfûr mezarcı Zâde Seyyid Mustafa Ağa’nın Rûhîçûn el-Fâtiha Sene 1255 Katalog No: 3 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez-Çukurbağı Mezarlığı Baş Şâhidesi Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 333 Ölçüleri: Boy: 152 cm En: 38 cm Kalınlık: 16 cm Kitâbe Metni: Hüve’l-bâkî Dikkatle nazar eyle gel mezarım taşına Gâfîl olma aklını al başına Salınıp gezerken neler geldi başıma Âkıbet türâb oldum taş dikildi başıma Merhûm mağfûru’n-leh el-muhtâc İlâ rahmet-i Rabbihi’l-ğafûr Gülşenzâde es-Seyyid el-Hâc İbrahim Ağa’nın rûhîçûn El-Fâtiha Fî 5 sefer 1264 . 334 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu Ayak Şâhidesi: Ölçüleri: Boy: 145 cm En: 35 cm Kalınlık: 10 cm Katalog No: 4 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez-Çukurbağı Mezarlığı Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 155 cm En: 34,5 cm Kalınlık: 14 cm Kitâbe Metni: Hüvel baki Çün ecel geldi ona olmaz aman Merhûm ve mağfûru’l-muhtâc İlâ rahmet-i Rabbihi’l-ğafûr Peynircizâde el-Hâc Muhammed Ağa rûhîçûn Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 335 El Fâtiha Fî 25 (L) [Şevval] sene 1209 Ayak Şâhidesi: Ölçüleri: Boy: 113 cm En: 37 cm Kalınlık: 11 cm . 336 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu Katalog No: 5 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez-Çukurbağı Mezarlığı Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 126 cm En: 31 cm Kalınlık: 10 cm Kitâbe Metni: Huve’l-Bâkî Hacı dıvarcızâde Halil Ağa göçtü dünyadan Varıp ol murg-i rûhu arz-ı gülzâr eyledi ademi Tutup kim meyl-i ukbaya dahi terk oldu Kapıdan geçip teslim-i cânân eyledi cânâ Ümidim kesmeye kim var iken sende Ğafûr ismi İnâyet eylemek şânın kusurum af kıl Mevlâ Münâcatım budur derya-yı affın mevce geldikçe Beni şermende hulk etme yâ Rab mahşerde rüsvâ ..…söyleye kim ….. Tarihi cevherden ….. didar….. Sene 1200 Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 337 Ayak Şâhidesi: Ölçüleri: Boy: 100 cm En: 25 cm Kalınlık: 7 cm . 338 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu Katalog No: 6 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez-Çukurbağı Mezarlığı Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 203 cm En Çap (Şaft Çevresi/ Yazılı Olan Yuvarlak Kesim): 102 cm Kalınlık Çap (Başlık Kısmı Eni/ Kalınlık Üstten kesit): 32 cm Kitâbe Metni: Bâkî Allah’tır Zâir şu hȃk-i siyaha tevdi Olunan vücud Sürmeneli Hacı Alizâde Hacı Hasan Efendi’den Merhûm bu misafirhane-i fenâdan Altmış bir senelik hayatının Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 339 Kısm-i küllîsini ticaretle geçirmiş Meclis-i idâre ve mahkeme azalıklarından Belediye riyâsetinde bulunarak Memleketine sâdıkâne hizmetler Etmişdi Allah Merhûmu Müstağrik-i rahmet etsin Fî 15 safer sene 1322 Ayak Şâhidesi: Ölçüleri: Boy: 177 cm En Çap (Şaft Çevresi/ Yazılı Olan Yuvarlak Kesim): 92 cm Kalınlık Çap (Başlık Kısmı Eni/ Kalınlık Üstten kesit): 28 cm . 340 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu Kitâbe Metni: Zâir Turâb-ı hüzn ve hayret Karayı güzâr ettiğin vakit Fâtiha-ı şerife ile lisanını da Tezyin eyle ki âlem-i fenâ ile Münâsebeti münkâtı olan O rûh-i pâk yalnız duâya Muhtaç ve mustakırdır Ruhuna Fâtiha Katalog No: 7 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez-Çukurbağı Mezarlığı Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 166 cm En Çap (Şaft Çevresi/ Yazılı Olan Yuvarlak Kesim): 82 cm Kalınlık Çap (Başlık Kısmı Eni/ Kalınlık Üstten kesit): 29 cm Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 341 Kitâbe Metni: Âh mine’l-mevt Genç iken bir derde oldum mübtelâ Valideynim etti bin türlü devâ Vakit erişti çâre olmaz kim anâ Kabrimi bağ-ı cinân et yâ Rab Fî 9 Şaban sene 1324 Ayak Şâhidesi: Ölçüleri: Boy: 164 cm En Çap (Şaft Çevresi/ Yazılı Olan Yuvarlak Kesim): 81 cm Kalınlık Çap (Başlık Kısmı Eni/ Kalınlık Üstten kesit): 28 cm Kitâbe Metni: . 342 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu Şu hȃk-i siyâha tevdi olunan vücûd Hacı Alizâde Merhûm Hacı Hasan Efendi’nin mahdûmu Yirmi sekiz yaşında vefât eden Hüsni Efendi’nin rûhîçûn Rızâen lillâhi’l-Fâtiha Fî 15 Eylül sene 1322 Katalog No: 8 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez-Çukurbağı Mezarlığı Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 85,5 cm En: 31 cm Kalınlık: 11 cm Kitâbe Metni: Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 343 Huve’l-Bâkî Sinob müftîsi Ali Lütfî Efendinin Zevcesi Seyyide Hanımın ruhîçûn El-Fâtiha Sene 1326 Katalog No: 9 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez- Çukurbağı Mezarlığı Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 113 cm En: 32,5 cm Kalınlık: 7,5 cm Kitâbe Metni: Ah mine’l mevt . 344 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu … eyle bu kabri ziyareti sıddıkla Çünkü tutmuş ...Ali Lütfî Efendi… Kastamonu’dan gelüb olmuşdı fetva-yı Emin Neşr-i ilm eylerdi hem de bir taraftan daima Gazl ve Arif dahi Şeyh’ül tarik-i Halidi Hafız-ı kurra Hulasa… Hak yolunda eyledi emrar-ı eyyam-ı hayt Cennet’ül Fîrdevs olsun …ana(ona) ...hicrinin bin üçyüz hem yirmi senede ah Murğ-i rûhu aşyi-kuddüsoldı pür-güşa Sene 1320 Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 345 Katalog No: 10 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez-Çukurbağı Mezarlığı Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 105 cm En: 30 cm Kalınlık: 9,5 cm Kitâbe Metni: Hüve’l baki İrtihal-i dâr-ı bekâ eden Sinob Frengi ve Gurabâ Hastanesi müdîrî Hacı Osmanzâde merhûm Deruni Efendinin ruhina Fâtiha Sene 1313 fi .....13 Ayak Şâhidesi: Ölçüleri: Boy: 83 cm En: 31 cm Kalınlık: 6,5 cm . 346 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu Katalog No: 11 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez-Yeşil Türbe Haziresi Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 56 cm En: 10 cm Kalınlık: 8,5 cm Kitâbe Metni: Merhûme Şerîfe Havvâ Rûhuna Fâtiha Sene 1142 Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 347 Katalog No: 12 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez-Yeşil Türbe Haziresi Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 67 cm En: 18,5 cm Kalınlık: 11,5 cm Kitâbe Metni: Merhûme Şerîfe Fâtıma Rûhuna Fâtiha Sene Şaban 1142 . 348 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu Katalog No: 13 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez-Yeşil Türbe Hazîresi Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 36 cm En: 10 cm Kalınlık: 10 cm Kitâbe Metni: Merhûme Şerîfe Alîme Rûhuna Fâtiha Sene 1142 Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 349 Katalog No: 14 Bulunduğu Yer: Sinop Merkez-Yeşil Türbe Haziresi Baş Şâhidesi Ölçüleri: Boy: 40 cm En: 20 cm Kalınlık: 5,5 cm Kitâbe Metni: Kâtib Abdurrahman Efendinin oğlu Merhûm Seyyid Mehmed Said rûhuna Fâtiha sene 1168 . 350 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu ● Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler . 351 Şekil 1: (Sinop Arkeoloji MüzesiRoma Dönemi) Şekil 3: (Sinop Arkeoloji Müzesi-MÖ V. yüzyıl) Şekil 2: (Sinop Arkeoloji Müzesi-MÖ II.-III. yüzyıl) Şekil 4: (Sinop Arkeoloji Müzesi-MÖ V. yüzyılın ilk yarısı) . 352 Babür Mehmet Akarsu, Hüseyin Vehbi İmamoğlu KAYNAKÇA Akarsu, B. M. (2017). Sinope Natural Harbor. Hasan Arslan, Mehmet Ali İçbay ve Kosyo Stoychev (Ed.), Current Researches in Geography (s. 39-48). Bialystok: International Association of Social Science Research (IASSR). Çal, H. (2015). Türklerde Mezar–Mezar Taşları. Saim Sakaoğlu, Mehmet Aça ve Pervin Ergun (Ed.), Aile Yazıları/8 (s.295-332). Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayını. Çal, H. (2018), Karadeniz Bölgesinde 18. Yüzyıl Erkek Mezar Taşları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 87, 103-151. Dereli, F. (2013). Sinop’un Tarihi. Ahmet Cengiz, Ekrem Yaman, Hikmet Tosun ve Fuat Dereli (Ed.), Sinop Tarihi ve Kültür Envanteri (s. 18-20). Sinop: T.C. Sinop Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. Gün, R., Can, Y., Nefes, E. ve Çakır, A. (2016). Vezirköprü Yöresinde Bulunan 17-18. Yüzyıl Osmanlı Mezar Taşları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 40, 37-75. Sağlan, S. ve Çam F. B. (2017). Sinope’den Hellenistik Döneme Ait İki Mezar Steli. TÜBA-AR, Sayı: 21, 117-134. Schimdt, K. (2007). Göbekli Tepe. Mehmet Özdoğan ve Nezih Başgelen (Ed.), Türkiye’de Neolitik Dönem (s. 115-129). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları Temür, A. (2018). Sinop Müzesi Hellenistik ve Roma Dönemi Mezar Stelleri. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, ANARSAN Sempozyumu Özel Sayısı, Ekim 2018, Yıl: 11 Sayı: 2, 921-945. Ünal, M. A. (1990). Tahrir Defterlerine Göre Sinop Şehri. Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, Eğitim Fakültesi Dergisi Özel Sayısı: 2, 185-192. Yeni, Ö. (2009). Sinop Arkeoloji Müzesi’nde Sergilenen Türk-İslâm Dönemi Mezar Taşları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/) Yeni, Ö. (2013). Kastamonu Honsalar Camii Haziresi’nde Bulunan Mezar Taşları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, Cilt: 6, Sayı: 25, 594-611.