İstanbul Tarihi Yarımada

Çalışma Tarihi Yarımada kapsamında sınır öğesi – kent strüktürü ilişkisini inceler. Bunu inceleyebilmek için yöntem olarak yapısalcı eleştiri kuramından faydalanır. İki ana kavram olan ‘sınır’ ve ‘kent strüktürü’nü bu yöntemin fiziksel mekânı okumanın iki yolu olan eş zamanlı okuma ve art zamanlı okuma yoluyla yapar.
Çalışma kapsamında öncelikle Tarihi Yarımada’nın kent strüktürünün değişimine odaklı bir kısa tarih okuması yapılmıştır. Bu okumanın sonucunda kent strüktürünün değişim gösterdiği on bölge belirlenmiş ve bu strüktürel değişimin nasıl olduğuna bakılmıştır. Sonrasında sınır öğelerinin fiziksel mekânda ve çalışma kapsamında üç ana harita olan Mamboury, Pervititch ve Halihazır haritalardaki sürekliliği ve değişimi incelenmiştir.
Odaklanılan on bölgenin dördünde sınır öğesi ve kent strüktürü arasında doğrudan ilişki tespit edildiği için bu bölgeler ayrıca çalışılmıştır. Bunun sonucunda sınır öğelerinin kent strüktürünü iki şekilde etkilediği tespit edilmiştir: dolgu alanlarını sınırlandırarak ve yangınların yayılmasını engelleyerek.

Bugüne kadar Ulubatlı Hasan hakkında sancağı rastgele eline alıp burca dikmeyi başarmış çok genç bir yeniçeri olduğu yönünde hayal ürünü bir karakter kurgulanmış; bu da onun şimdiye dek açıkça tespit edilemeyen gerçek statüsünü tamamen gölgede bırakmıştır. Halbuki İstanbul kara surlarının en stratejik noktası olan Hagios Romanos (Topkapı) burcuna çıkıp sancak dikmek gibi çok zor bir görevi başarmak ancak emektar ve yüksek tecrübe sahibi bir sancaktarın işi olabilirdi. O, “Alemdar”lığının yanı sıra bu dönemde uzun bir süre “Sekbanbaşı”lık da yapmıştır.

Ulubatlı Hasan’ın tarihî yarımadanın merkezinde bulunan meçhul kabri, birkaç ay önce bölgede yaptığımız geniş çaplı bir araştırma sonucu ortaya çıkmıştır.

Ayazma is a spring of water regarded as sacred by Orthodox Greeks. It is adapted to our language from the Greek word “Hagiasma” and also it is one of the most important facts in Istanbul’s public culture. At the beginning of the century the number of ayazmas was more than 150 but today most of the ayazmas got lost. At the present time we can see mostly the ayazmas which are inside the churches and there are almost 30 separate ayazmas.

There are a lot of ayazmas in the historical peninsula. One of them is the Virgin Mary Ayazma which is in Vefa. People also say it “The First Day of The Month” Church and thousands of people from different religions visit this church every month. Visitor drinks its water and apply their bodies for cure. They bottle the water to use at home. They make wishes and light votive candles in front of the Virgin Mary icon. The ones, whose wishes occur, visit the church again. After the news which mentioned that the wishes occur and people heal at the church; the number of the visitors increased. Nowadays the number of Muslim visitors is more than Christian visitors. Currently, The Virgin Mary Ayazma is one of the most important facts of Istanbul folklore.

This study mentions The Virgin Mary Ayazma and some other ayazmas which are in Historical Peninsula. Also we tell the changes at The Virgin Mary Ayazma after being the centre of faith by the help of the news which are published at media.

"Bu çalışma, gündelik yaşam ve yoksulluk kavramlarının etkileşimini ve yoksulluğun gündelik yaşama nasıl yansıdığını incelemektedir. Yoksulluğun sadece ekonomik bir sonuç olmadığını ve yoksulluğa dair çözümlerin gündelik yaşamdaki ayrıntılarda saklı olduğunu savunan çalışmada, yoksulluk yaklaşımlarının üzerinde durulmuş ve yoksulluk sorununa bakarken aslında sadece yoksul alanlar üzerinden bir araştırmanın yetersiz olduğu düşüncesi savunulmuştur. Bu nedenle, toplumun yoksulluğa bakışı farklı gözler üzerinden değerlendirmeye alınmıştır.

Çalışmada, öncelikle yoksulluk kavramı üzerinde durulmuş, dünyada yoksulluğun tarihi özetlenmeye ve ardından da Türkiye'de ve dünyadaki yoksulluğun boyutları ortaya konmaya çalışılmıştır. İkinci olarak ise Lefebvre, Heller ve De Certau üzerinden bir gündelik yaşam okuması gerçekleştirilmiş ve gündelik yaşamın yoksullukla olan ilişkisi açıklanmaya çalışılmıştır.

Gündelik yaşam ve yoksulluk arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için yapılan bu çalışmanın ardından, iki kavramın etkileşimi Sulukule özelinde incelemiştir. Sulukule'nin konumuna, tarihine ve kırılma noktalarına değindikten sonra, bunların 2006'da gündeme gelen yenileme projesini ne kadar etkilediği üzerinde durulmuştur. Sulukule'deki yoksulluk farklı çalışmaların verileri ile ortaya konmuş, bu yoksulluk hallerinin süreç içinde nasıl bir hal aldığı izlenmeye çalışılmıştır. Ardından da gündelik yaşam üzerinden yoksulluğun nasıl anlaşılır kılınabileceği, “fotoğraf” gündelik yaşama dair bir belge olarak kullanılarak göstermek istenmiştir.

Çalışma boyunca, tepeden inme kararların kente nasıl yaralar açtığı, bir müdahale öncesinde yaşayanların kültürünün, sorunlarının ve isteklerinin ortaya konmasının gerekliliği, kentte fırsatların eşit dağıtılmasının önemi üzerinde durulmuştur. Bu önemli noktalar ve gereklilikler uygulanmadığı takdirde gerçekleştirilen projelerin her zaman eleştirileceği, eşitsizliklere ve dolaylı olarak “yoksulluğa” sebep olacağı ve bu yoksulluk halini sürekli kılacağı, Sulukule özelinde ortaya konmaya çalışılmıştır."

Istanbul University, Institute of Biology (currently known as Botany Division), designed with a functionalist style by Swiss-Austrian architect Ernst Egli, was built in 1935 in Süleymaniye. The Institute and (Alfred Heilbronn) Botanical Garden were of great importance to meet necessary technical and architectural aspects of contemporary biology education for the first time in Turkey. The land on which the institute was founded, where Ağa Gate, Bab-ı Meşihat and old Istanbul Girls' High School were located before, has become an important part of the 20th century modern architectural heritage by having a place in the memory of the city with events, structures, people and plants, which emerged under the influence of social and political dynamics in the Republic period. The Institute of Biology located in the ‘Süleymaniye Mosque and its Associated Component Area’, which were inscribed on the World Heritage List in 1985, is currently on the agenda as a controversial subject due to the evacuation of the Division and Botanical Garden and their allocation to the Istanbul’s Mufti's Office. This study draws attention to the historical values and current potentials of the building and garden on the basis of preserving the modern architectural heritage.

Öz Tarihi Yarımada, İstanbul'da Haliç, Marmara Denizi, kara tarafında ise şehir surları ile sınırlı olan, günümüzde Fatih ilçe sınırlarını kapsayan bölgeye verilen isimdir ve 1995 yılında tarihi ve kentsel sit alanı olarak tescil edilmiştir. İstanbul'da gerçekleşen sosyal ve fiziksel değişimler Fatih'e de yansımış, işlevini yitiren, terkedilen yapıların yerine ya da çevresine kentsel dokuya aykırı yeni yapılar yapılmıştır. Çemberlitaş semtinde anıtsal yapılar dışında XIX. yüzyıla tarihlenen sivil mimarlık örnekleri de bulunmaktadır. Konak/Konut olarak barınma amacı ile inşa edilen bu yapılardan bir kısmı günümüze kadar varlığını sürdürmeyi başarmış ancak 1960'lardan itibaren dönüşüme uğramaya başlamıştır. Artan turist sayısı ile birlikte barınma ihtiyacı doğmuş ve bölgede bulunan yapılar otel olarak kullanılmak üzere işlevsel dönüşüme uğramaya başlamıştır. Bu çalışma ile Çemberlitaş semti, Emin Sinan Mahallesinde yer alan korunması gerekli kültür varlıklarının belgelenmesi, semtin sosyal ve fiziksel dokusundaki değişimin tespit edilmesi ve işlevsel olarak konuttan otele dönüşüm geçirmiş bir yapı üzerinden değişimin belgelenmesi hedeflenmektedir. Çalışma alanı olan Emin Sinan Mahallesi Tarihi Yarımada içerisinde yer alan Çemberlitaş semtinde yer almakta ve tarihi konum olarak Roma döneminin önemli yerleşim bölgelerinden olması dolayısıyla Roma şehrinin önemli ana yolu Mese yoluna (bugünkü Divanyolu Caddesi), I.Constantinus zamanında yapılan Forum Constantini ve I.Theodosius zamanında yapılan Forum Tauri adlı meydanlara yakın bir konumdadır. Çalışma kapsamında Emin Sinan Mahallesi'nde alan ölçeğinde yapım tekniği, yapısal sağlamlık durumu, özgünlük durumu, işlev durumu, kat sayısı ve kullanım durumunu belirlemek amacıyla analizler yapılmıştır. Analizler çerçevesinde Emin Sinan Mahallesi'nde yer alan konuttan konaklama/otel'e dönüştürülen yapı, rölöve ve restitüsyon çizimleri üzerinden, yapısal ve mekânsal olarak incelenmiştir. Bölgenin tarihi yapılarının gelecekte benzer dönüşümler geçirmesi potansiyeli taşıması nedeniyle, elde edilen bulgular neticesinde önerilerde bulunulmaktadır. Abstract The Historical Peninsula is the name given to the region in Istanbul, which is limited by the Golden Horn, the Marmara Sea and the city walls on the land, covering the borders of Fatih district today and was registered as a historical and urban site in 1995. The social and physical changes that took place in Istanbul were also reflected in Fatih, and new buildings that were contrary to the urban texture were built in or around the 1 İstanbul Gelişim Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü

Fâtih’in sancaktârı, Şehidler serdârı Alemdar Baba Hasan’ın tarihî yarımadanın en önemli noktasında yer alan kabri, Osmanlı topraklarında Sfrancis’in ve eserinin adını hiç kimsenin işitmediği dört asır boyunca, İstanbul halkı tarafından “Fethin en büyük şehîdinin kabri” olarak bilinmeye ve ziyaret edilmeye devam etmiştir. Sfrancis’in rivâyetiyle “Ulubatlı Hasan” isminin literatüre girmesinin üzerinden daha yarım asır bile geçmeden, kroniğin sahte olduğu yönündeki isabetsiz iddialar onun varlığına gölge düşürmekle kalmamış; kısa bir süre sonra lüzumsuz yere yıktırılan mescidiyle birlikte mahallesi ve kabri tamamen belirsiz hâle geldiği gibi, özellikle son yıllarda yapılan yoğun neşriyatla varlığı büsbütün tarihten ve halkın zihinlerinden silinmeye çalışılmıştır.
Bu makale Alemdar Ulubatlı Baba Hasan’ın Fâtih’in Horhor semti yakınlarında keşfettiğimiz ilginç kabri, yıkılan mescidi, kimliğine ışık tutan kayıp kitabesi ve Bursa’da, Ulubat Gölü’nün birkaç kilometre doğusundaki köylerine ait vakfiyesi ışığında, İstanbul’un fethinin en büyük şehidinin varlığının bilimsel kanıtlarını ilk kez ortaya koyarak, Türk tarihinde bıraktığı derin izleri yeniden görünür hâle getirmek; başka bir deyişle, şanlı hatırasını gölgede bırakan karanlık noktaları tamamen aydınlatarak, unutulan hak ve itibarını kendisine yeniden iade etmek amacıyla kaleme alınmıştır.

Anahtar kelimeler: Ulubatlı Hasan, Baba Hasan-ı Alemî, İstanbul’un Fethi, Sfrancis, Melissinos.

In The Light Of His Discovered Tomb, His Demolished Masjid And His Vakfiye Found In His Village About Lake Ulubat:
Ulubatlı Baba Hassan, The Commander Of Martyrs, As The Standard Bearer Of Fatih

The sepulcher of Alemdar Baba Hassan, “the standard-bearer (sancaktar) of Fatih”, “the commander of martyrs”, in the most important point of the historical peninsula continued to be known as “the sepulcher of the greatest martyr of the Conquest” and to be visited by İstanbul people for four centuries, during which the name of Sfrancis and of his work had not been heard. Without that half century has passed even before the name Ulubatlı Hassan took place in literature, injudicious claims that the chronicle might have been fake, have overshadowed its existence and caused its existence to be erased from the memory, just as his quarter and sepulcher became uncertain with his masjid demolished.

In this article, it aims to review the concrete traces that he left in Turkish history, in the light of his interesting sepulcher, his masjid demolished, his lost epitaph shedding light on his identities, his endowment (vakfiye) that belongs to villages situated near Lake Ulubat in Bursa.

Keywords: Ulubatlı Hassan, Baba Hassan Alemi, The Conquest Of Istanbul, Sfrancis, Melissinos.

Kentler fiziksel, sosyal ve ekonomik nedenlerin yanı sıra, doğal afetler ya da savaşlar gibi nedenlerle köhnemekte ve çeşitli boyutlarda bozulmalar yaşamaktadırlar. Ülkemizde özellikle hızlı göçe bağlı kentleşme sebebiyle bu köhneme yaşanmıştır. Kentsel yenileme, köhneyen ve eskiyen kent dokularının kapsamlı plan ve programlar doğrultusunda yeniden kent bütününe katılması çalışmalarını içermektedir. Kentsel yenileme deneyimleri ile ülkemiz henüz yeni tanışmaktadır. Hazırlanan yasal düzenleme, içerik olarak pek çok eksiği bünyesinde bulundurmakta ve bu nedenle pek çok eleştiri almaktadır. Gelinen süreçte kentsel yenilemenin sadece fiziksel boyutu ile ele alındığı, sosyal boyutun ise çoğunlukla göz ardı edildiği görülmektedir. Bu doğrultuda iki yenileme alanı olan Tarlabaşı ve Süleymaniye bölgeleri çalışma alanları olarak belirlenmiştir. Son iki yüzyıllık süreçte Tarlabaşı bölgesinin geçirdiği pek çok plan operasyonları dikkat çekmektedir. 5366 sayılı yasa ile Yenileme Alanı ilan edilen bölgenin, hazırlanan projelere yönelik pek çok eleştiri aldığını söylenebilir. Özellikle proje sonrasında alandaki korunması gerekli yapıların büyük oranda yok olacağı açık bir şekilde görülebilmektedir. Bunun yanı sıra bölgenin önemli bir sosyo-ekonomik sınıf değişimi yaşayacağı kesindir. Süleymaniye bölgesinin de Tarihi Yarımada'daki konumu sebebiyle, önemli plan kararlarının ortasında kalan bir yerleşim olduğunu söylemek mümkündür. 5366 sayılı yasa ile hazırlanan projeler, Tarlabaşı'na kıyasla daha korumacı bir yaklaşım sergilese de, projede alanın sosyo-ekonomik gelişimine yönelik bir konudan bahsedilmemektedir. Proje sonrası diğer bölgelerde olduğu gibi, Süleymaniye'de de bir zorunlu göç yaşanacağını tahmin etmek hiç de zor değildir. Mevcut yasal düzenlemeler, kentsel yenilemenin sosyal ve ekonomik yönlerini eşit ve adaletli bir şekilde oluşturmadığı sürece, kente dair sorunlar bir bölgeden diğerine artarak ve yayılarak devam edecektir.

İmar aflarının son sürümü denebilecek İmar Barışı düzenlemesi,
2018’de hayata geçirilmiş, birçok açıdan tartışılmıştır.
06.02.2019’da Kartal’da çöken ve İmar Barışı başvurusu olduğu
ortaya çıkan bina ile 26.09.2019’da Silivri’de yaşanan 5.8 büyüklüğündeki
deprem, İstanbul’daki yapı stokunun durumunu tartışmalı
hâle getirmiştir. Tarihî Yarımada olarak bilinen ve Fatih ilçesinin sınırlarıyla
örtüşen bölge, yapı stokunun tarihî ve mimari değeri ile
risk durumu nedeniyle kritik önemdedir. Fatih’in büyük bölümünün
kanun kapsamında olması, ilçedeki kaçak yapılaşma unsurlarının
yasallaşmasını sağlamıştır. Bu, ilçede yaşayanların can güvenliği
ile ilçenin tarihî dokusu ve kültürel mirasının devamlılığı açısından
endişe verici bir durum yaratmıştır. Bu güncel ve kritik durum,
makalenin çıkış noktasıdır. İmar Barışı ve kentsel koruma arasındaki
çelişkilerin ortaya koyulması ile Tarihi Yarımada’nın kültürel
mirasının korunmasıysa makalenin amacı olarak öne çıkarılmış,
bu bağlamda kanunun olumsuz etkilerine yönelik tespitler yapılmıştır.
Makalenin odak noktasının önemini vurgulamak açısından,
planlama ve koruma kavramları arasındaki ilişkiye dair çok sayıda
çalışması olan İlhan Tekeli’nin eserlerinden oluşan geniş literatür
incelenmiştir. Tekeli’nin kendi uzmanlık alanı olan planlama ve büyük
önem verdiğini söylediği kentsel koruma ilgili yorumları derlenmiştir.
Bunun yanı sıra kentsel koruma ilke ve uygulamaları ile
ilgili literatür incelenmiş ve makalenin teorik altyapısı güçlendirilmiştir.
Tarihî Yarımada’nın makale boyunca dikkat çekilmiş mevcut
durum ve riskleri ise ilçenin birçok semtindeki sorunlu yapı stoku
fotoğraflanarak görünür kılınmıştır. Bundan hareketle çeşitli tespit
yapılmış, öneriler sunulmuştur. Bu çalışma ile İmar Barışı’nın, tarihî
kent merkezlerinde ve Tarihî Yarımada’da yaratabileceği sorunlara
dikkat çekilmesine, bir farkındalık yaratılmasına çalışılmıştır.

Gedikpaşa, İstanbul’un en eski ve tarihî semtlerinden biridir. Sahip olduğu kültürel miras bakımından oldukça zengin bir semt olan Gedikpaşa, son yıllarda kimliğini ve dokusunu büyük ölçüde yitirmiştir. Gedikpaşa ve benzeri tarihî semtlerin kentsel koruma ilkelerine uygun olarak korunması ve yaşatılması gerekmektedir. Ancak günümüzde Gedikpaşa’nın sivil mimari örneği yapıları, arkeolojik kalıntıları ve tarihî eserleri önemli ölçüde zarar görmüş hâldedir. Semtin kentsel koruma politikalarıyla korunması ve gelecek nesillere aktarılması, İstanbul’un kimliğinin korunması açısından da çok önemlidir.

Bu makale, başta Gedikpaşa olmak üzere İstanbul’un tarihî semtlerinin gördüğü zarara odaklanmıştır. Makalenin amacı, bu semtlerin nitelikli kentsel koruma uygulamaları ile korunması ve yaşatılmasına katkı sağlamaktır. Kentsel koruma uygulamalarının hayata geçirilebilmesi için, öncelikle, korunması gereken bölgenin güncel durumunun tespit edilmesi gerekmektedir. Bu da semtin sahip olduğu tarihî, mimari, kültürel değerlerin tüm hatlarıyla analizinin yapılması ile mümkündür. Bundan hareketle, Gedikpaşa’nın sahip olduğu kültürel miras, hem yerin üstünde hem de yerin altında bizzat gözlemlenmiş, fotoğraflanmış ve kayıt altına alınmıştır.

Kentlerin değerlerinin farkında olunabilmesi, onlara hangi perspektifle bakılması gerektiği ve kentsel koruma uygulamalarıyla yaşatılabilmesi konusunda ise kapsamlı bir literatür taraması yapılmış ve saha araştırmasına bir temel oluşturulması amaçlanmıştır. Kentlerin hem içinde yaşayanlar hem de turistler için ilgi çekici hâle gelebilmesi, yalnızca barınma, ulaşım, alışveriş gibi imkânların sağlanmasıyla mümkün olmamaktadır. Kentlerin kültürel mirasının korunması ve uygun işlevlerle gündelik hayata katılmalarının sağlanması da aynı oranda önemlidir. Sonuç olarak bu makale ile kent üzerinde söz hakkı olan tüm paydaşlarda bir farkındalık yaratılmasına, Gedikpaşa’nın İstanbul için önemine dikkat çekilmesine, tarihe, günümüze ve geleceğe bir not düşülmesine çalışılmıştır.