ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Τον Μάιο του 1997 μου ζητήθηκε μια ομιλία με θέμα το
Ρατσισμό και την Ξενοφοβία. Επρόκειτο για μια από τις πολυάριθμες
πολιτικές, αθλητικές, καλλιτεχνικές και φιλολογικές εκδηλώσεις που
έγιναν από τα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα πλαίσια του
Ευρωπαϊκού έτους κατά του Ρατσισμού και της Ξενοφοβίας.
Οφείλω να ομολογήσω πως όταν μου έγινε η πρόταση να αναλάβω την
ομιλία η έκπληξη μου είχε ποιότητα: ήταν ευχάριστη. Στη συνέχεια, η
διεκπεραίωση της εργασίας ήταν μια αποκάλυψη για μένα:
Την ανέλαβα ευχαρίστως για τη γοητεία και την πρόκληση του
θέματος σε συνάρτηση με το ακροατήριο
. Είχα συνηθίσει να απευθύνομαι κυρίως σε ακροατήρια συναδέλφων για θέματα διδακτικής πρακτικής, θεώρησα λοιπόν ενδιαφέρουσα την
πρό(σ)κληση να έχω μπροστά μου ένα ακροατήριο το οποίο βίωνε
διαφορετικά και στην πράξη αυτό που εγώ θα επιχειρούσα να θέσω επί
θεωρητικού τάπητος.

Τι να κάνω; Με τη φράση “όλα είναι μέσα” να επενδύει το πολιτικό φαντασιακό, ποιά είναι η δυνατότητα δράσης του τέρατος; Τι είναι τέρας απέναντι σε ένα ταξινομητικό σχήμα εξουσίας που διατείνεται πως είναι καθολικό; Αν το τέρας είναι το αταξινόμητο ον που εμφανίζεται εντός του σχήματος, τότε δεν αμφισβητείται αυτομάτως η καθολικότητά του; Πώς προκύπτει η ζωντανή περίσσεια που λαμβάνει τη μορφή όντων; Πώς λαμβάνει χώρα αυτή η ζωή που υπερβαίνει το ατομικό βιολογικό σώμα;
Ξεκινώντας από μία παραγωγική θεώρηση της εξουσίας, και ενημερώνοντας τα σχήματα των μηχανισμών και τεχνολογιών γύρω από αυτό που ο Φουκώ περιέγραψε σαν πειθαρχίες, θα προτείνουμε τη μετατόπιση από αυτές στους ταξινομητικούς μηχανισμούς. Πρόκειται για τις διαδικασίες κατάταξης και αξιολόγησης πακέτων σχέσεων, που αποβλέπουν στον πολλαπλασιασμό του απλού αθροίσματος των δυνάμεών τους.
Μία ακόμα παρατήρηση που θα αναπτυχθεί είναι πως, παρά την επιθυμία των μηχανισμών για καθολικότητα, προκύπτει πάντα μία περίσσεια. Στην περίπτωση της ταξινόμησης της ζωής, αυτή η περίσσεια είναι διπλή· από τη μία περίσσεια σαν αδυναμία του μηχανισμού και από την άλλη περίσσεια σα γνώρισμά της ζωής που δεν μπορεί να συλληφθεί εξ' ολοκλήρου.
Συνοψίζοντας, μέσα από μία σειρά σημειώσεων που θα χαρτογραφήσουν τον μηχανισμό, θα προσπαθήσουμε να παρατηρήσουμε ρήγματα. Το βλέμμα μας θα στραφεί στους χώρους όπου ζει εκείνο το υλικό που δεν ταξινομείται και στον ανασυνδυασμό του σχηματίζει όντα. Τα όντα αυτά όταν γίνουν αντιληπτά από το μηχανισμό θα τα αποκαλούμε τέρατα. Αν αυτά δεν θέλουν να γίνουν καύσιμο γι' αυτόν, πρέπει να δράσουν.

Διάγραμμα προφορικής παρουσίασης της θεματικής "Ο Αντικειμενικός Καταλογισμός - Αιτιώδης σύνδεσμος & Περιορισμός της ποινικής ευθύνης του δράστη (θεωρητική και νομολογιακή επισκόπηση)" στο πλαίσιο του προπτυχιακού Ανωτέρου Σεμιναρίου Ποινικών Επιστημών - Παρασκευή 11 Μαΐου 2018

Ο Ε. Π. Σπηλιωτόπουλος, νομικός ακαδημαϊκός με διακεκριμένη εξειδίκευση στο Διοικητικό Δίκαιο, δεν διστάζει να περιγράψει τα διοικητικά όργανα (του Δημοσίου) ως την πρόληψη της τυραννίας και την προάσπιση των ελευθεριών του πολίτη, ενώ αρκετά προγενέστερα ο Max Weber είχε μιλήσει για εκείνη την γραφειοκρατία που είναι ικανή να αποκτηνώσει την ευρύτερη έννοια του Κράτους.

Ο τεράστιος σε καθήκοντα και προσωπικό Δημόσιος τομέας απαιτεί και ένα πολυεπίπεδο έλεγχο. Μια πρώτη και κεντρική κατηγοριοποίηση της ευρύτερης έννοιας του διοικητικού ελέγχου είναι ο θεσμοθετημένος ή όχι χαρακτήρας του. Μια δεύτερη κατηγορία είναι οι μη θεσμοθετημένες μορφές ελέγχου και τέλος, δεν πρέπει να παραλείπουμε και ένα αρκετά διαφορετικό έλεγχο, Διοικητική Ηθική

Μία προσέγγιση της Ιατρικά Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και συγκεκριμένα της παρένθετης μητρότητας καθώς και των εναλλακτικών οικογενειακών μορφωμάτων που δημιουργούνται, από τη σκοπιά της βιοηθικής στο πλαίσιο της Κοινωνιολογίας του Δικαίου.

Εργασία Α' εξαμήνου για το μάθημα Φιλοσοφία, αισθητική και ερμηνεία της τέχνης του ΔΠΜΣ «Τέχνη και Δημόσια Σφαίρα», Α.Π.Θ.-Διδάσκων: Άρης Στυλιανού

Πρόλογος
Το συγκριτικό θέμα του τίτλου της παρούσας εργασίας, χωρίς την παρένθεση, έχει συζητηθεί ήδη αρκετά σε διάφορες εκδοχές των πιθανών συνδυασμών των όρων του, π.χ. ο Μπένγιαμιν και το αστικό τοπίο, ο Μπένγιαμιν και το έργο τέχνης, το αστικό τοπίο ως έργο τέχνης, ή και, αντίστροφα, το έργο τέχνης ως αστικό τοπίο. Θα ήταν θεμιτή, λοιπόν, απλώς μία βιβλιογραφική προσέγγιση, με παρουσίαση βασικών συγγραφέων και πηγών, που θα πρόσφερε στην ακαδημαϊκή κοινότητα μία λίστα ή έναν χάρτη (αγαπημένες μοντερνιστικές καταγραφικές πρακτικές του Μπένγιαμιν). Αλλά και οι επιμέρους όροι του θέματος του τίτλου είναι από ένα φιλοσοφικό ζήτημα ο καθένας. Ποιός Μπένγιαμιν; Ο μαρξιστής, ο σουρεαλιστής, ο μοντερνιστής, ο Γερμανοεβραίος, ο έκπτωτος γιος - άσχημος εραστής - τρυφερός πατέρας - αυτόχειρας, ή ο θεωρητικός λογοτέχνης; Και όταν λέμε ‘αστικό’ εννοούμε της πόλης ή της τάξης; Και τί είναι το έργο; Πόνημα του νου και των αισθήσεων ή των χεριών και της κοινωνίας; Το τοπίο πάλι; Είναι εσωτερικό (ψυχισμός), εξωτερικό (ατμόσφαιρα, ενέργεια, οπτικό πεδίο) ή μήπως η κατηγορία landscape αντί για portrait στη ζωγραφική και τη φωτογραφία; Τέλος, η τέχνη είναι δημιουργία ή θεσμός; Θα ήταν κι εδώ θεμιτή κάθε προσπάθεια απάντησης σε αυτά τα δι-λήμματα, που θα εμπλούτιζε επιστημονικά αντικείμενα όπως η αισθητική φιλοσοφία και η ιστορία της τέχνης ή τα αντίστοιχα λήμματα σε ένα εγκυκλοπαιδικό λεξικό ευρείας χρήσης  (επίσης από τα μοντερνιστικά αντικείμενα ταξινόμησης του χάους που λάτρευε ο Μπένγιαμιν, όπως οι βιβλιοθήκες).
Κάπως έτσι επιβάλλεται η λύση της παρένθεσης. Ποιός γράφει την εργασία, πώς σχετίζεται με το θέμα και γιατί θα μας μιλήσει τώρα γι’ αυτό; Για το βαθμό του καθηγητή που θα την αξιολογήσει, για την προσωπική απόλαυση, για την προσφορά στο σύνολο; Και τότε οι επιλογές ανάλυσης και σύνθεσης ξεκαθαρίζουν: σε μένα ο Μπένγιαμιν και το αστικό τοπίο ως έργο τέχνης επανέρχονται μαζί κυκλικά, περιλαμβάνοντας κάθε φορά και άλλα στοιχεία. Θα προσπαθήσω, λοιπόν, να παρουσιάσω ενδεικτικά δύο αμοντάριστα πλάνα της σχέσης μου αυτής με το θέμα του τίτλου της παρούσας εργασίας, πιστή στη μοντερνιστική μεθοδολογία που του ταιριάζει, ως αυτοβιογραφικά ντοκουμέντα σχολιασμένα στο πλαίσιο του συγκεκριμένου μαθήματος.

Η μελέτη αυτή ερευνά τον πολιτικό λόγο των αρχαίων Ελλήνων· με
άλλα λόγια, έχει ως αφετηριακό γνωστικό της αντικείμενο τον αρχαι-
οελληνικό λόγο για την πόλη, τον πολίτη και το πολίτευμα, για την
πολιτική, τον πολιτικό και το πολιτικό. Πρωτογενές υλικό αναφοράς
της είναι τα πολλά σωζόμενα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων συγγρα-
φέων, ποιητών και πεζογράφων, στα οποία εντοπίζεται η ανάπτυξη
του πολιτικού τους στοχασμού. Στα κείμενα αυτά προβάλλουν άμεσα
ή έμμεσα ποικίλες πτυχές του πολιτικού φαινομένου.

Ο Μαρξ εγκαινίασε ένα νέο τρόπο αντίληψης της ιστορίας ο οποίος στη συνέχεια αποτέλεσε αντικείμενο όχι μόνο συστηματικής κριτικής αλλά και εκτενέστερης ανάλυσης και επεξεργασίας. Επηρεασμένος τόσο από το έργο του Καντ όσο και από την εγελιανή φιλοσοφία, ο Μαρξ εστίασε στην ανάλυση της κοινωνικής διάστασης της ανέλιξης του καπιταλισμού και στις αρνητικές επιπτώσεις που επέφερε στο βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων.

Το άρθρο περιγράφει δειγματοληπτικά αντιπροσωπευτικά ρεύματα και εκπροσώπους της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας από τους προσωκρατικούς μέχρι τα ρεύματα της ελληνιστικής φιλοσοφίας. Ο ετερογενής χώρος των αρχαίων Ελλήνων στοχαστών συγκλίνει στην αποστασιοποίηση από παραδοσιακές ερμηνείες του κόσμου, στην καλλιέργεια του λογιστικού και στην τοποθέτηση της αλήθειας ως υπέρτατης αξίας, ανεξάρτητα από το αν ο άνθρωπος μπορεί ή όχι να την προσεγγίσει.

Παραπομπή:
Η χρησιμότητα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στην κοινωνικοπολιτική σκέψη. 2016. Στα Σύμμεικτα πολιτικού στοχασμού, Πρακτικά του 1ου Πανελληνίου Συνεδρίου Πολιτικής Φιλοσοφίας του Συλλόγου Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ», (επιμ.) Μαρίνα Γρηγοροπούλου & Κωνσταντίνος Γεωργιάδης, Philosophia Ancilla Concilium I, 1-24, Ηλεκτρονικές εκδόσεις Σαΐτα.

Ο Μπαρούχ Σπινόζα και ο Χρήστος Γιανναράς, εκκινούν τη θεμελίωση της σκέψης τους, από την "Οντολογία της Σχέσης", της κίνησης και του γίγνεσθαι. Το "κακό" αναδύεται για τους δύο στοχαστές, μέσα στις ανθρώπινες σχέσεις, ως εκείνο το αποτέλεσμα που προσβάλλει την ανθρώπινη ύπαρξη και τη δυναμική ενεργητικότητα της ζωής της. Το κακό δεν έχει οντική υπόσταση καθ΄εαυτό, αλλά αποκτά υπαρκτική υπόσταση με βάση το τι σημαίνει για τον άνθρωπο και τον κόσμο, καθώς εξελίσσονται οι κοινωνικές σχέσεις μέσα στο χώρο και τον χρόνο. Και οι δύο, αποσυνδέουν το αίνιγμα του κακού και την εμπειρία του καλού, από ηθικές a priori αρχές και αξίες, και τα συνδέουν με εμπειρικές πραγματικότητες ως αποτέλεσμα των κοινωνικών σχέσεων και των έτερων τρόπων ζωής των ανθρώπων. Το καλό και το κακό, κατανοούνται ως βιωμένες μαρτυρίες σχέσεων και τρόπων ζωής, που μας γνωστοποιούνται ως Ήθος, και όχι ως μια δέσμια σε τυπική και κανονιστική Ηθική.

Ο Μπαρούχ Σπινόζα και ο Χρήστος Γιανναράς, εκκινούν από τη θεμελίωση της σκέψης τους, στην "Οντολογία της Σχέσης", της κίνησης και του γίγνεσθαι. Το "κακό" αναδύεται για τους δύο στοχαστές, μέσα στις ανθρώπινες σχέσεις, ως εκείνο το αποτέλεσμα που προσβάλλει την ανθρώπινη ύπαρξη και τη δυναμική ενεργητικότητα της ζωής της. Το κακό δεν έχει οντική υπόσταση καθ΄εαυτό, αλλά αποκτά υπαρκτική υπόσταση με βάση το τι σημαίνει για τον άνθρωπο και τον κόσμο, καθώς εξελίσσονται οι κοινωνικές σχέσεις μέσα στο χώρο και τον χρόνο. Και οι δύο, αποσυνδέουν το αίνιγμα του κακού και την εμπειρία του καλού, από ηθικές a priori αρχές και αξίες, και τα συνδέουν με εμπειρικές πραγματικότητες ως αποτέλεσμα των κοινωνικών σχέσεων και των έτερων τρόπων ζωής των ανθρώπων. Το καλό και το κακό, κατανοούνται ως βιωμένες μαρτυρίες σχέσεων και τρόπων ζωής, που μας γνωστοποιούνται ως Ήθος, και όχι ως μια δέσμια σε τυπική και κανονιστική Ηθική.

Η έννοια της ατομικής ιδιοκτησίας μεταβάλλεται μέσα στο χρόνο και έχει αποτελέσει αφορμή για τη διατύπωση διάφορων θεωριών. Στη φεουδαρχική οικονομία το άτομο ανήκε στον αφέντη του και δεν είχε ατομικό πλούτο. Σταδιακά, με την ανάπτυξη του εμπορίου και των καπιταλιστικών σχέσεων, απέκτησε περισσότερες ελευθερίες και δικαιώματα, ενώ παράλληλα ήρθε αντιμέτωπο με νέες μορφές κοινωνικής ανισότητας (Heywood, 2007). Οι εξελίξεις αυτές έδωσαν το έναυσμα για τη διατύπωση φιλελεύθερων θεωριών σχετικών με την ατομική ιδιοκτησία, οι οποίες όμως δεν ακολουθούν μία κοινή κατεύθυνση. Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του σύγχρονου ή κοινωνικού, όπως ονομάστηκε εκ των υστέρων, φιλελευθερισμού διατυπώθηκε η θεωρία του Rawls (A Theory of Justice, 1971), στην οποία νομιμοποιείται η εξουσία του κράτους στην ιδιοκτησία ενός ατόμου με μοναδικό σκοπό να διορθωθούν οι κοινωνικές ανισότητες προς όφελος των φτωχότερων. Την ίδια σχεδόν περίοδο ήρθε στο προσκήνιο ο νεοφιλελευθερισμός, ο οποίος στην ουσία αποτελεί μία επαναδιατύπωση του κλασικού φιλελευθερισμού από τη σκοπιά της θεωρίας του Nozick (Anarchy, State and Utopia, 1974). Σε αντίθεση με τον Rawls, ο Nozick ισχυρίζεται ότι εάν η ατομική ιδιοκτησία έχει αποκτηθεί με θεμιτά μέσα τότε δεν πρέπει να αναδιανέμεται από το κράτος (Nozick, 2018). Στην παρούσα εργασία, με τη μέθοδο της βιβλιογραφικής ανασκόπησης, θα γίνει μία συγκριτική ανάλυση των βασικών θέσεων των δύο πολιτικών φιλοσόφων για την ατομική ιδιοκτησία, ώστε να αποκτήσουμε μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τη στάση του φιλελευθερισμού απέναντί της.

Στο εν λόγω κείμενο τίθενται σε διάλογο δύο ιστορικά παραδείγματα, στα οποία δοκιμάστηκε η σχέση πίστης και η χριστιανικής ηθικής: αφενός, το παράδειγμα του Γερμανού λουθηρανού θεολόγου και ιερέα Ντήτριχ Μπονχαίφφερ, τον οποίο εκτέλεσαν οι ναζί για τη συμμετοχή του σε συνωμοσία για τη δολοφονία του Χίτλερ, και, αφετέρου, το παράδειγμα της λατινοαμερικάνικης Θεολογίας της Απελευθέρωσης.

Σε ό,τι αφορά το πρώτο παράδειγμα, το έργο του Μπονχαίφφερ, μελετούμε τους όρους της "ηθικής της ευθύνης" και της "υποκατάστασης" ώστε να αποσαφηνιστεί η θέση του απέναντι στο ριζικό κακό, όπως αυτό του ναζισμού, και κυρίως το βασανιστικό δίλημμα της σχέσης της ηθικής με τη βία ενάντια στον τύραννο, δίλημμα που αναδεικνύεται στη βάσανο που η απόρριψη της βίας των Ευαγγελίων θέτει στον πιστό ενώπιον του ιστορικού εξευτελισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας με αποκορύφωμα τη συστηματοποίηση του φόνου από το ναζιστικό καθεστώς. Με άλλα λόγια, πως υπάρχει και ενεργεί η χριστιανική ηθική που αναλαμβάνει την ευθύνη του άλλου από αγάπη, σε έναν κόσμο ακραίας βίας; 

Σε αυτό το πρόβλημα κατέθεσαν τη δική τους μαρτυρία οι λατινοαμερικάνοι θεολόγοι της απελευθέρωσης, οι οποίοι συγκλονισμένοι από τις ακραίες καταστάσεις των χωρών τους μετείχαν στην απελευθερωτική κοινωνικοπολιτική πράξη προκρίνοντας καταρχάς την ειρηνική οδό με πρότυπο τον δολοφονηθέντα Αρχιεπίσκοπο του Ελ Σαλβαδόρ Όσκαρ Ρομέρο, ο οποίος ουδέποτε ανέλαβε την πολιτική βία αν και αγωνίστηκε με ζήλο για την αλλαγή της θεσμικής κοινωνικοπολιτικής φτώχειας, αδικίας και καταπίεσης.

Μέσα από τα δύο αυτά παραδείγματα, αναδύεται και αποσαφηνίζεται διερευνάται η σχέση Εκκλησίας, πίστης και πολιτικού γεγονότος, διαπιστώνοντας ότι αν και η θεσμική Εκκλησία διακρίνεται από το πολιτικό κράτος, δεν δύναται ως "σώμα πιστών" και "έτερος τρόπος υπάρξεως" να αυτονομηθεί από τον κοινωνικοπολιτικό χώρο και την ηθική του ευθύνη. Έτσι, η «κοινωνική δικαιοσύνη» αποτελεί βασική χριστιανική επιταγή, ακόμα και αν γνωρίζει ο πιστός ότι δεν κείται εκεί
η εκπλήρωση της εσχατολογικής ελευθερίας του ανθρώπου.

Το παρόν άρθρο αποβλέπει, μέσω της ανάγνωσης από τον Ντερριντά της βιβλικής ιστορίας της θυσίας του Αβραάμ στο Θάνατον διδόναι (Donner la mort), στην κατάδειξη της παράδοξης ή «απορητικής» φύσης της ηθικής ευθύνης. Δεν μπορεί κανείς να είναι ηθικά υπεύθυνος προς έναν ορισμένο άλλο ή άλλους χωρίς συγχρόνως να καθίσταται «ανεύθυνος» προς κάποιον άλλο ή μια πλειάδα άλλων. Προκειμένου να ανταποκριθώ στην απόλυτη ευθύνη μου απέναντι στον ενικό άλλο, είμαι αναγκασμένος να θυσιάσω μιαν άλλη ή άλλες ενικότητες ή μια γενική ηθική. Μπορώ να ανταποκριθώ στο κάλεσμα του άλλου, μόνο εάν θυσιάσω όλους τους άλλους, μόνο εάν αμελήσω τις ευθύνες μου έναντι όλων των άλλων. Δεν μπορώ να απαντήσω στο βλέμμα, στην επιθυμία, στην αγάπη, στην εντολή, στο κάλεσμα του άλλου χωρίς να θυσιάσω, για χάρη του, τους υπόλοιπους άλλους. Για παράδειγμα, κάθε φορά που ανοίγω την πόρτα μου ή προστρέχω σε βοήθεια ενός συγκεκριμένου ερχόμενου, το κάνω αυτό θυσιάζοντας όλους τους άλλους που επίσης χρειάζονται τη φιλοξενία μου ή τη βοήθειά μου. Η θυσία αυτή είναι κάτι που δεν θα μπορέσω ποτέ να δικαιολογήσω. Υπό αυτή την έννοια, η ηθική ευθύνη φέρει στον πυρήνα της κατά έναν παράδοξο το τρόπο το αντίθετό της, δηλαδή ένα στοιχείο «ανηθικότητας», από το οποίο αδυνατεί να απαλλαγεί. Είναι αδύνατο για μια ηθική να συνδέει αρμονικά την ευθύνη προς τον ενικό άλλο με την καθολική ευθύνη, έτσι ώστε να μπορεί να αποδράσει από αυτό το ηθικά επώδυνο παράδοξο ή την «απορία». Η ηθική αδυνατεί να συγκροτηθεί ως τέτοια κατά έναν τρόπο άσπιλο και αμόλυντο από το αντίθετό της, αλλά διαρκώς το φέρει εντός της ως μια διαρκή δοκιμασία, δοκιμασία που, για τον Ντεριντά, αποτελεί όρο δυνατότητας της απόφασης και της ευθύνης που απορρέει από μια τέτοια απόφαση.

Πρώτο Βραβείο Δοκιμίου Διαγωνισμού Ένωσης Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδος, στα πλαίσια του εορτασμού 2.400 ετών από την γέννηση του Αριστοτέλη, με θέμα: «Η συνεισφορά της αριστοτελικής φιλοσοφίας στην συνέχεια της Ελληνικής Παράδοσης». Τίτλος έργου: «Θεωρητικός και πρακτικός νους: οι ρίζες της γνώσης και της αρετής στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη», Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης., 20/12/2016.

Το ιστορικο-πολιτισμικό περιβάλλον της Ύστερης Αρχαιότητας
διαμορφώνεται μέσα σ’ ένα πνεύμα συγκρητισμού, που επιφέρει η κατάρρευση των συνόρων και η εξασθένιση των πνευματικών δια- φορών με την ανάμειξη των θρησκευτικών δογμάτων, οι άνθρωποι αισθάνονταν αβεβαιότητα και αμφιβολία σε σχέση με τις πεποιθήσεις τους. Η Ύστερη Αρχαιότητα είχε ως θεμελιώδη γνωρίσματα, τη θρησκευτική αμφιβολία, την πολιτιστική παρακμή και το κλίμα απαι- σιοδοξίας. Οι άνθρωποι αισθάνονταν «ότι ο κόσμος έχει γεράσει». Οι πνευματικές και μυστηριακές αναζητήσεις και τελετουργίες της εποχής περιστρέφονταν γύρω από δύο υπαρξιακούς άξονες: την ανθρώπινη πράξη και τις ανάγκες της ζωής και την αποκατάσταση της ψυχικής γαλήνης. Ο πρώτος άξονας οδήγησε στην ανάπτυξη των θετικών επιστημών και στην τεχνολογική αναβάθμιση και ο δεύτερος στην αναθέρμανση του στοχασμού για τους θεμελιώδεις προβληματισμούς της ηθικής φιλοσοφίας.

Λέγεται συχνά, και μάλιστα από μεγάλο μέρος της ελληνικής διανόησης,  πως είμαστε λαός επιρρεπής στο συναίσθημα, με έλλειμμα ορθολογικότητας. Διερωτάται κανείς αν η άποψη αυτή επαληθεύεται από την πραγματικότητα. Η απάντηση σε αυτήν την απορία αποτέλεσε το έναυσμα –όχι  όμως τον σκοπό- για τη συγγραφή του παρόντος βιβλίου. Καθώς το συναίσθημα συνδέεται με την ταυτότητα των Ελλήνων, η διερεύνηση της τελευταίας υπό το πρίσμα του συναισθήματος και της ορθολογικότητας συνέστησε το κεντρικό αντικείμενο της έρευνας. Η προσέγγισή του επέβαλε να τεθούν στο τραπέζι του προβληματισμού, αφ’ ενός, η βιοψυχική συγκρότηση του συναισθήματος και η κοινωνικά συγκροτημένη έννοια της ορθολογικότητας και, αφ’ ετέρου, η σχέση μεταξύ ορθολογικότητας και συναισθήματος, όπως αυτή διαδραματίζεται πάνω στα πεδία της ατομικής, κοινωνικής και συλλογικής/εθνικής συνείδησης και ταυτότητας.
Αναλύοντας τις διακυμάνσεις της διαφοράς «συναίσθημα-ορθολογικότητα», η πραγματεία εστιάζει την προσοχή της στις προϋποθέσεις και στους τρόπους που καθορίζουν την υπερίσχυση πότε του ενός και πότε του άλλου πόλου της διαφοράς. Κατόπιν αυτού, προχωρεί σε ανασκόπηση της νεοελληνικής εθνικής και κοινωνικής συνείδησης και ταυτότητας, προβάλλοντας τις ιδιαιτερότητές τους, τις οποίες αντιπαραβάλλει στην κυρίαρχη μέχρι στιγμής «εκσυγχρονιστική» αντίληψη περί ελληνικής ταυτότητας

Ενώ στον Αναγεννησιακό στοχασμό η φύση είναι η έκφραση της ‘’παγκόσμιας ψυχής’’, στην οποία και οι άνθρωποι συμμετέχουν, στον νεωτερικό στοχασμό, η φύση είναι απρόσωπη αντικειμενική ‘’ύλη’’ που κυβερνάται από νόμους, αιτιωδώς εξηγήσιμους, αλλά εντελώς αποσυνδεδεμένη από την ανθρώπινη προθετικότητα. Το σύμπαν είναι απέραντο και μηχανικό σύστημα, δίχως νόημα ή τελικό σκοπό. ‘’Η αιώνια σιωπή του άπειρου σύμπαντος με γεμίζει φόβο’’, γράφει ο Πασκάλ το 1650. Αυτή η ριζικά μετασχηματισμένη κοσμοθεωρία αποτελεί έκφραση της ιστορικής και πνευματικής εμπειρίας που έχει σηματοδοτηθεί ως Διαφωτισμός. Όπως θα σημειώσει ο Μαξ Βέμπερ η επιστημονική επανάσταση οδήγησε στην απομάγευση της φύσης, στην κατάρρευση της υπερβατικής τάξης του νοήματος και των αξιών και εν τέλει στον μηδενισμό της σύγχρονης ζωής.

Αλέξης καρπούζος

Οι επιστημολογικές εξελίξεις στα πλαίσια της σύγχρονης φυσικής και ιδιαίτερα της κβαντικής θεωρίας, ανατρέπουν ριζικά το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης, όπως έχει διαμορφωθεί χιλιάδες χρόνια, και αυτό γιατί η ανθρώπινη γνώση, όπως εννοείται και γίνεται αντιληπτή, θεμελιώνεται στην οντολογική διάκριση του Κόσμου σε Υποκείμενο και Αντικείμενο. Επίσης, οι παραπάνω εξελίξεις αμφισβητούν το κυρίαρχο εργαλείο της γνωσιοθεωρίας που είναι η παράσταση (ως εικόνα, είδωλο, σημείο, ιδέα κ.λ.π). Τόσο η κλασική γνωσιοθεωρία (Πλάτωνας-Αριστοτέλης) όσο και η νεώτερη επιστημολογία (Descartes, Kant, Mach) συγκροτούν τη θεωρητική και μεθολογική δομή της σκέψης τους στην μεταφυσική αρχή της διάκρισης του Κόσμου από τον Σκέψη και θεμελιώνουν  την σιωπηλή ή αιτιολογημένη  πεποίθηση ότι η γνώση αποκτάται από έναν εξωτερικό-αμέτοχο παρατηρητή που αναπαριστά στον νου, περισσότερο ή λιγότερο ισομορφικά, αυτό στο οποίο αποβλέπει ο νους. Η θεμελίωση της γνώσης σε κάποιο υπερβατικό σημαίνον (Ιδέα-Πλάτωνας, Θεϊκός νους-Αριστοτέλης, Θεός, η δομή της εννοιακής σκέψης-Kant, η αισθητηριακή εμπειρία-Mach) προϋποθέτει ότι έχει νόημα να μιλάμε για την αλήθεια simpliciter δηλαδή «απολύτως», για το πώς είναι τα πράγματα καθέαυτά ή για το πώς μας παρουσιάζονται στην εμπειρία, Η γνωσιοθεωρία της θεμελίωσης έχει λογικό πυρήνα της τη θεωρία της αλήθειας ως αντιστοιχίας του νου ή των αισθήσεων με το πράγμα. Αλλά και η εναλλακτική θεωρία της αντιστοιχίας, η θεωρία της συνεκτικότητας, που υποστηρίζει ως αλήθεια τις λογικές σχέσεις των πεποιθήσεων που συνδέονται συνεκτικά μεταξύ τους, υπαινίσσεται την αντιστοιχία του συστήματος πεποιθήσεων με πράγματα και γεγονότα στα οποία αναφέρεται. Σ΄αυτό το σημείο σκιαγραφούμε τις δύο ακραίες θεωρίες και ψυχολογίες της γνώσης (βέβαια μεταξύ των δύο άκρων ευδοκιμούν πολλές αποχρώσεις): τον ρεαλισμό, τον αντικειμενισμό, τους υπέρμαχους της επιστημονικής ορθολογικότητας και από το άλλο άκρο τους σχετικιστές, τους ανορθολογιστές, τους υπέρμαχους του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού.

Στο έργο ΤΑ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΣΚΥΡΟΥ 1929 1933, ο Σοφωκλής Δ. Στεφανίδης καταθέτει σαν μια αυτοβιογραφία το επίπονο ιστορικό της εξάσκησις Οδύσσειας πολιτικής εξουσίας αντιμαχόμενος τη Σκύλα της Διαπλοκής  και τη Χάρυβδη της Διαφθοράς, σε μια Ηράκλειο ενότητα, Θησέα Οδυσσέα και Αχιλλέα μαζί, είναι τραγικό να διαβάζει κανείς τη διατύπωση σελ 37 ".. εἰς βάρος τοῦ συμφέροντος τῆς ὀλότητος, (κάτι που άμεσα παραπέμπει στο πρωτοποριακό Διάταγμα Νόμο του
ΦΕΚ Α 3 10.01.1834 όπου ρητά η  δεδηλωμένη περί ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΤΗΣ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΩΝ) και συνεχίζει, "...εὐάριθμοιι τινές, δυστυχώς συμπολίται ἐν Σκύρω, τάξαντες ῶς μόνον τῆς ζωῆς καί τοῦ δημοσίου των βίου προορισμόν, τήν κακόβουλον ἀντίδρασιν εἰς κάθε κοινόν τοῦ τόπου καλόν,…» σελ σελ 38 "... όπου ο τρόπος της μεγενθύνσεως ωρισμένων χορτονομών εις βάρος άλλοτε μεν του δημοσίου σήμερον όμως της Κοινότητος, είναι δι΄όλην την Σκύρον κοινόν μυστικόν, δημιουργοί ηθικάς ροπάς .." και για ακριβώς αυτό το λόγο δεν υπάρχει το ιστορικό τούτο ευαγγέλιο της πολιτικής του παρακαταθήκης στη δημοτική βιβλιοθήκη του Δήμου.

Αλλά όπως και να το κάνουμε οι τραπεζίτες η Μέρκελ κι ο Σόιμπλε φταίνε και γιαυτό! Κι ο Δήμαρχος Πόντιος Πιλάτος!

Το δομικό πρότυπο της ιστορίας, κατά την ελληνική αρχαιότητα,
από τον Πλάτωνα έως τους Στωικούς, υπήρξε κυκλικό. Με
το πρότυπο αυτό χαρακτηρίζεται η ιστορική συνέχεια, η
περιοδικότητα της ιστορίας. Με τον Αυγουστίνο, η μεσαιωνική
σκέψη εξέφρασε την ιουδαιο-χριστιανική αντίληψη της ιστορίας.
Το δομικό πρότυπο αυτής της αντίληψης ήταν ευθύγραμμο,
που μπορεί να παρασταθεί με μια γραμμή τεθλασμένη και το
οποίο εκφράζει την ιστορική ασυνέχεια. Ο Hegel επιχείρησε να
συνθέσει τα δύο αντιφατικά πρότυπα, τα οποία εκπροσωπούν
δύο διαφορετικές αντιλήψεις για την ιστορία, με ένα δομικό
πρότυπο που μπορεί να χαρακτηριστεί ελικοειδές. Η ανοιχτή
σκέψη, η σκέψη του ανοιχτού χωροχρόνου, μπορεί να
κατοπτρισθεί με ένα δομικό πρότυπο σπειροειδές.

Στο ερώτημα αν η εξελικτική πορεία του ανθρώπινου είδους θα μπορούσε να ήταν διαφορετική, η απάντηση είναι κατηγορηματικά αρνητική. O άνθρωπος έχει εξελιχθεί διαμέσου της φυσικής επιλογής, γεγονός που καθιστά την πορεία του συγκεκριμένη. Για να μείνουμε στο πνεύμα των όρων, εξέλιξη διαμέσου της φυσικής επιλογής σημαίνει προσαρμογή: το ότι ένα είδος εξελίσσεται, σημαίνει ότι προσαρμόζεται στο φυσικό περιβάλλον διαμέσου μίας διαδικασίας που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε οργανωμένη τυχαιότητα. Ανατρέχοντας στη δαρβινική θεωρία παρατηρούμε ότι όλα τα είδη είναι μηχανές επιβίωσης, δηλαδή οργανισμοί προγραμματισμένοι να προσαρμόζονται στο περιβάλλον προκειμένου να διαφυλάσσουν τα δομικά τους πρωτογενή βιολογικά στοιχεία, τα γονίδια. Παρατηρώντας τη φύση διαπιστώνουμε ότι ένα είδος που εξελίσσεται προσαρμόζεται και να ανα-προσαρμόζεται σύμφωνα με τις ανάγκες του περιβάλλοντός του. Αυτό σημαίνει ότι κάθε είδος μπορεί να τεθεί εκτός φυσικής επιλογής αν πάψει να εξυπηρετεί τις ανάγκες αυτές· στην περίπτωση αυτή λέμε ότι το είδος ολοκληρώνει τον βιολογικό του κύκλο. Η φύση δηλαδή απορρίπτει τα είδη που δεν επιδέχονται προσαρμοστικότητας ή που ο ρυθμός προσαρμοστικότητάς τους είναι αντίστροφα ανάλογος προς τις ανάγκες των ισορροπιών, ενώ τελειοποιεί τα είδη που μπορούν να προσαρμοστούν στις μεταβολές της. Το γεγονός ωστόσο, ότι η φύση βρίσκεται σε διαρκή κίνηση καθιστά τον σκοπό αυτό προσωρινό: η τελειότητα, στη φύση, δεν είναι μέγεθος σταθερό, αλλά μεταβλητό που εξαρτάται από τις συνθήκες της στιγμής. Σταθερή λοιπόν στη φύση δεν είναι η τελειότητα, αλλά η αναζήτησή της. Το τι συμβαίνει στην περίπτωση του ανθρώπου, ως είδους προσανατολισμένο στην τελειότητα όχι βιολογικά, αλλά βουλητικά-ηθικά είναι ερώτημα το οποίο αν και έχει απαντηθεί από τη σύγχρονη επιστήμη, εντούτοις η μακροχρόνια παρουσία του στον πυρήνα των υπαρξιακών ερωτημάτων, τα οποία άπτονται της σφαίρας των πολιτισμικών συστημάτων το θέτει πάντοτε στο προσκήνιο του παρόντος. Γιατί; Το γεγονός ότι ο άνθρωπος μπορεί να παρατηρεί το περιβάλλον του αλλά και ταυτόχρονα να μπορεί ο ίδιος να καθίσταται αντικείμενο αυτής της παρατήρησης αποτελεί απόρροια μίας ειδικής βιολογικής λειτουργίας του, της νόησης. Η νόηση βρίσκεται εγκατεστημένη στην περιοχή ενός εξαιρετικά πολύπλοκου-αυτόνομου κεντρικού νευρικού συστήματος, το οποίο ελέγχει όλες τις περιφερειακές

ο κίνημα του ρομαντικής ποίησης ενέχει ένα άνοιγμα που μας καλεί να το διερευνήσουμε στοχαστικά. Στοχαστές, ποιητές, ζωγράφοι, μυθιστοριογράφοι, ως ευαίσθητοι παλμογράφοι, προαισθάνονται και καταγράφουν τα προσεισμικά σήματα των τεκτονικών μετατοπίσεων που συντελούνται στην εποχή τους και διαβλέπουν ενορατικά την επερχόμενη κυριαρχία της τεχνικής. Πέρα από τις μυθικές, συμβολικές και μυστικιστικές αντηχήσεις και παραχήσεις, τον θρήνο για την απώλεια του υπαρξιακού νοήματος, την αποδόμηση των κοινοτικών δεσμών και τις μεσσιανικές επαγγελίες για μια νέα ουτοπία, η ρομαντική ποίηση ενέχει εύστοχες φαινομενολογικές παρατηρήσεις, σοφές διασθητικές ενοράσεις που προβλέπουν το επερχόμενο και μ΄αυτή την έννοια λειτουργούν προδρομικά.

Αλέξης καρπούζος

Η νοσταλγική αναδίπλωση σε έναν ιστορικό και πνευματικό τόπο και χρόνο (κυρίως της Αρχαίας Ελλάδας, αλλά και της κλασικής μεσαιωνικής χριστιανοσύνης) που θα επούλωνε το ανεπανόρθωτο υπαρξιακό πλήγμα που είχε υποστεί ο σύγχρονος άνθρωπος και θα στέγαζε τις πνευματικές ανησυχίες των μοντέρνων, αλλά συγχρόνως θα διαμόρφωνε την φαντασιακή κοινότητα του έθνους με έναν αρχέγονο Μύθο, οδήγησε σε πνευματικά εγχειρήματα που επιχείρησαν να μιμηθούν και να ιδιοποιηθούν το πνεύμα άλλων ιστορικών πολιτισμικών εποχών. Βέβαια κάθε ‘’ιδιοποίηση’’ συνιστά μια ερμηνεία και κάθε ερμηνεία συντελείται σε συγκεκριμένο ιστορικο-πολιτισμικό χωροχρόνο, εδράζεται δηλαδή σε πόθους, αγωνίες, προσδοκίες μιας εποχής. Μ΄αυτή την έννοια το εγχείρημα ‘’ιδιοποίησης’’ του πνεύματος μιας άλλης πολιτισμικής εποχής αποτελεί μια αναδρομική προβολή των αιτημάτων του παρόντος και των επιθυμιών για το μέλλον, δηλαδή αναδημιουργείται το παρελθόν με τις αφηγήσεις-προσλήψεις του παρόντος και κατασκευάζεται μια μυθολογία γι΄αυτό.

Ο ψυχο-πνευματικός πυρήνας του κάθε Πολιτισμού, όπως αποκρυσταλλώνεται στις συμβολικές μορφές του, στα πρότυπα σκέψης, τέχνης, πολιτικής, θρησκείας και τελετουργίας, αποτελεί μια ‘’απολύτως μοναδική ετερότητα’’, η οποία επέχει της δυνατότητας ταύτισης και αναπαραγωγής του από τις υποκειμενικές αναπαραστάσεις. Αυτή η ‘’απολύτως μοναδική’’ ετερότητα, ουσιώνει τον ψυχο-πνευματικό πολιτισμό μιας δεδομένης ιστορικο-κοινωνικής μορφής ζωής, αλλά είναι άρρητη και μ΄αυτή την έννοια δεν μεταδίδεται.

Έτσι, λοιπόν, η απόπειρα ιδιοποίησης του Αρχαιοελληνικού Είναι, το οποίο ουδέποτε υπήρξε, μιας που η αρχαιοελληνική σκέψη και τέχνη αποτέλεσε το πρωτότυπο, δίχως πρότυπο, αποτέλεσε δηλαδή παραδειγματικό πρότυπο και κανόνας αξιολόγησης των μεταγενέστερων, ανέδειξε όχι απλώς τη διαφορά των νεώτερων μέ τους κλασικούς, αλλά τους οδήγησε στην συνειδητοποίηση ότι δεν έχουν τίποτα κοινό με τους Έλληνες, όπως το κατανόησε τόσο ο
Χέντερλιν, όσο και αργότερα ο Νίτσε. Με άλλα λόγια, η πίστη στους Αρχαίους ισοδυναμούσε με τη μέγιστη δυνατή απόσταση από αυτούς, δηλαδή όσο πιο πιστοί στη μίμηση του αρχαιοελληνικού παραδείγματος έμεναν οι ερμηνευτές του, τόσο αποδεσμεύονταν από αυτό, τόσο παρήγαγαν μια πραγματικά νεωτερική τέχνη.

Demades the Athenian condemned a man of the Citie, whose trade was to sell such necessaries as belonged to burials, under colour, hee asked too much profit for them: and that such profit could not come unto him without the death of many people. The judgment seemeth to be ill taken, because no man profiteth by the losse of others: by which reason a man should condemne all manner of graine. The merchant thrives not but by the licentiousnesse of youth; The Husbandman by dearth of corne; the Architect by the ruin of houses; the Lawyer by suits and controversies between men: Honour it selfe, and practice of religious Ministers, is drawne from our death and vices. No Physitian delighteth in the health of his owne friend, saith the ancient Greeke Comike: nor no Souldier is pleased with the peace of his Citie and so of the rest. And which is worse, let every man sound his owne conscience, hee shall finde, that our inward desires are for the most part nourished and bred in us but the losse and hurt of others; which when I considered, I began to thinke, how Nature doth not grainesay herselfe in this, concerning her general policie: for Physitians hold, that The birth, increase, and augmentation of every thing, is the alteration and corruption of another. Nam quodcunque suis mutatum finibus exit, Continuo' hoc mors est illius, quod fuit ante. Lucr. 687, 813; II. 762; ΙΙΙ.536 What ever from it's bounds doth changed passe, That strait is death of that which erst it was. Ο Δημάδης ο αποδοκιμασμένος Αθηναίος πολίτης, δραστηριότητα του οποίου ήταν η πώληση αναπαλαιωμένων αντικειμένων αποσπόμενα από τάφους, κερδοφορούσε, δίχως άλλο, από τον θάνατο πολλών ανθρώπων. Οι γνώμες στρέφονταν ενάντιά του, γιατί κανείς δεν συνήθιζε να πλουτίζει από τον χαμό των άλλων. Έτσι όμως, ο άνθρωπος θα πρέπει να καταδικάζει όλους τους τρόπους κερδοφορίας: το εμπόριο δεν ευδοκιμεί χωρίς την ακολασία της νιότης, o αρχιτέκτονας χωρίς την καταστροφή των οικιών, ο δικηγόρος χωρίς τις διενέξεις και αντιδικίες μεταξύ των ανθρώπων. Η εντιμότητα και η πρακτική των θρησκευτικών λειτουργών είναι γεμάτη

Η χαραυγή του αρχαιοελληνικού στοχασμού εντάσσεται ιστορικο-χρονολογικά, σε μια εποχή που αφυπνίζεται το «συμπαντικόπνεύμα». Οι Ουπανισάδες, οι Βέδας και ο Βουδισμός στις Ινδίες,ο Κομφούκιος, ο Λάο-Τσε. ο Βουδισμός Ζεν και η Ταοϊκή παράδοση στην Κίνα, ο Ζωροάστρης στο Ιράν, οι Ιουδαίοι προφήτες του Ισραήλ και ολόκληρη η Παλαιά Διαθήκη, οι Άραβες μύστες και ποιητές, με τη μεταφυσική θρησκευτικότητά τους, διατυπώνουν σημαντικότατες σκέψεις και προτείνουν ένα άνοιγμα που προϋποθέτει νηφάλια και γαλήνια ετοιμότητα για να αναγνωριστεί. Έτσι, ο προφιλοσοφικός στοχασμός των σοφών και ποιητών της Ιωνίας αναδύεται σε ένα αρχαϊκό ανατολικό και ασιατικό πλαίσιο σκέψης και ομιλίας, το οποίο αφομοιώνει και γονιμοποιεί ριζικά με τον Λόγο και την αφαιρετικότητα της σκέψης που εγκαθιδρύει.

Οι προσωκρατικοί, αλλά και συνολικά η Δυτική οντολογία και μεταφυσική, διερωτώνται: «Γιατί υπάρχει το Είναι και όχι το μη Είναι (Μηδέν);». Τίθεται δυναμικά το ερώτημα, αν ο Λόγος προέρχεται από το Είναι ή το Είναι από το Λόγο; Γιατί ανακλάται το Ένα στο Πολλαπλό; Ποιο είναι αυτό που ανακλάται και ποιό το ανακλώμενο; Ποια είναι η σχέση του Ενός με το Πολλαπλό και γιατί το Ένα δεν αποκαλύπτεται μόνο του; Τι είναι αυτό που προκαλεί την ψευδαίσθηση και πώς διαφορίζεται από το Αληθινό; Ο Προσωκρατικός στοχασμός τολμά να αναλάβει το αίνιγμα του Κόσμου και την περιπέτεια των αμετάκλητων ερωτημάτων που θέτει. Η διερεύνηση διαξάγεται με ορθολογικό - κριτικό, αλλά και ενορατικό-διαισθητικό τρόπο,σφαιρικά (ολιστικά) αλλά και αποσμασματικά (ειδικά).

Η προσωκρατική σκέψη διερευνά, στοχάζεται και εξηγεί, αποσπασματικά (ειδικά) και συστηματικά (ολικά), για πρώτη φορά στην ιστορία του κόσμου, την Ενότητα-Ολότητα του Είναι εν τω Γίγνεσθαι Κόσμου με το Νου και την αφαιρετική ορθολογική σκέψη. Το Εν-Όλον αντιμετωπίζεται ως ο Λόγος και η Αλήθεια της Θεϊκής και ακατάλυτης Φύσης. Το Εν-Όλο είναι ένα ενιαίο και αδιαίρετο εύτακτο σύνολο, «Κόσμος». Οι πολλαπλές μορφές του Κόσμου, ως οντικές κατηγορίες, η φύση, η κοινωνία, ο άνθρωπος τίθενται σε σχέσεις αμοιβαίας αλληλεξάρτησης, είναι αδιάρρηκτα συνυφασμένες μεταξύ τους και διέπονται από το Λόγο του Κόσμου.
Στην «επιστημολογική» θεώρηση των προσωκρατικών, τα φυσικά φαινόμενα δε θεωρούνται πια αποτέλεσμα τυχαίων ή αυθαίρετων υπερφυσικών ή θεϊκών δυνάμεων, αλλά αποτέλεσμα κανονικών και προσδιορίσιμων ακολουθιών από φυσικές «αιτίες» και «αποτελέσματα». Για πρώτη φορά δημιουργείται η έννοια της κατηγορίας φαινομένων που αναφέρεται στα γενικά και κύρια χαρακτηριστικά και όχι στα ειδικά, περιπτωσιακά και συγκυριακά. Εγκαινιάζεται η δημόσια αντιπαράθεση των πεποιθήσεων για τον κόσμο και τη φύση μέσω της κριτικής και ορθολογικής αντιμετώπισής τους. Η δημόσια αποδοχή ή η κριτική των ιδεών αποτελούσαν αναπόσπαστο στοιχείο της διαδικασίας για την αποδοχή, την αμφισβήτηση ή την απόρριψη των ιδεών, δηλαδή συνιστούσαν απαραίτητο όρο για να γίνουν ευρύτερα αποδεκτές. Αυτό σήμαινε ότι η γνώση δεν ήταν αποκλειστικό προνόμιο των μάγων, των ιερέων και των βασιλέ- ων, αλλά κοινοποιούνταν στο δημόσιο χώρο. Μαζί με την ανάδυση ενός νέου τύπου σοφού έχουμε και τη δημιουργία των πρώτων επιστημονικών κοινοτήτων των Σχολών σκέψης και έρευνας. Αυτή η μεταμόρφωση της σκέψης έχει και το αντίστοιχο ισοδύναμό της στο πεδίο της τέχνης. Οι έλληνες της Ιωνίας αποδέσμευσαν το έργο τέχνης από τη χρηστική του αξία και υιοθέτησαν μια νέα πνευματική στάση, η τέχνη μετουσιώθηκε σε παιχνίδι γραμμής και χρώματος ρυθμού και αρμονίας. ‘’Η τέχνη για τη τέχνη’’ υπήρξε η τρομακτικότερη μεταβολή που έχει συμβεί στην ιστορία της τέχνης, όπως επισημαίνει ο Χάουζερ.

Κάθε πολιτισμική μεταβολή, είτε προκύπτει ειρηνικά είτε με την βία, ιστορικά φέρει το ειδικό βάρος μιας ειδικής κατηγορίας εξατομικευμένων βουλήσεων, εκείνη των πολιτικών. Θα ήταν πράγματι ανακριβής ο ισχυρισμός, ότι ακόμη και στις πιο ελεύθερες κοινωνίες δεν υπήρξαν στιγμές όπου ο καθολικός πρακτικός νους, η ίδια η ηθική, δεν κάμφθηκε υπέρ πολιτικών σκοπιμοτήτων. Η παρούσα μελέτη ξεκινά εξετάζοντας τους τρόπους με τους οποίους το πολιτισμικό σύστημα της Δύσης αφομοίωσε, επεξεργάστηκε και εν τέλει εκδήλωσε την πρακτικότητα, σε μία εξέχουσας σημασίας στιγμή συνάντησης ιδεολογιών: τον Μεσαίωνα. Στη συνέχεια  εστιάζει στο Βυζάντιο, ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα σύζευξης πολιτισμών της ίδιας περιόδου, στο εσωτερικό του οποίου προσεγγίστηκε, συγκρούστηκε και αναδημιουργήθηκε η φιλοσοφία της Ελληνικής αρχαιότητας, ως Ελληνο-Χριστιανική. Προκειμένου να ακολουθηθεί η διαλεκτική πορεία του νου σε σχέση με την πρακτικότητα, αναζητήθηκαν κριτήρια ικανά να διαφωτίσουν βήμα προς βήμα και με ακρίβεια, τις στιγμές αυτής της πορείας. Καθρέφτης των διαλεκτικών αλληλεπιδράσεων της πρακτικότητας είναι ο πρώτος βαθμός του θεωρητικού νου, η άμεση ενορατική γνώση ή αισθητική εποπτεία: η αισθητική μεταφορά βιωμάτων, ό,τι ονομάζουμε έκφραση, αντανακλά στην ιστορική στιγμή: η ενέργεια της καλλιτεχνικής δημιουργίας αποτυπώνει τον οργανικό δεσμό μεταξύ των διαλεκτικών αλληλεπιδράσεων, ο οποίος γενικεύεται ως λογική του ηθικοκοινωνικού και πολιτικού συστήματος. Τούτη είναι η λογική της πρακτικότητας, της καθολικά εκδηλωμένης βουλητικής δραστηριότητας, η οποία, παρόλο που δεν μετασχηματίζεται σε ομοιογένεια, εντούτοις περιέχει το κοινώς αποδεκτό αίτιο, το ενωτικό σημείο μεταξύ των διαφορετικών βουλήσεων. Η βυζαντινή πολιτισμική ποικιλομορφία εκδηλώνει όλα τα χαρακτηριστικά μιας διαλεκτικής σχέσης· η δε ακολουθία μίας ενιαίας φιλοσοφικής συνιστώσας, καθιστά αυτή τη σχέση και οργανική.

Το πρόγραμμα αποσκοπεί στο να δώσει στους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες θεωρητική αλλά και πρακτική γνώση και εξάσκηση σε διάφορα ζητήματα τα οποία σχετίζονται με την έρευνα για ακαδημαϊκούς ή επαγγελματικούς σκοπούς με τη χρήση του διαδικτύου.

Από την θεωρία στην πράξη

    Σε τι μας βοηθά η γνώση ερευνητικών μεθόδων ως επαγγελματίες ή/και ερευνητές; Ποιες είναι οι κύριες σύγχρονες τάσεις;
    Τί είναι η επιστημονική δομή; Πώς οργανώνουμε τις γνώσεις και τις δεξιότητές μας σε οργανωμένο σύστημα; Πώς επιφέρουμε αλλαγές και καινοτομίες και με ποιον τρόπο; Υπάρχουν τρόποι εξάσκησης στη μεθοδολογία της έρευνας και αν ναι, ποιοι είναι αυτοί;
    Ποια είναι η λογική της μεθοδολογίας; Πως μπορώ να οργανώσω την έρευνα ή την εργασία μου με βάση πρακτικές εφαρμογές της μεθοδολογίας;
    Πώς εφαρμόζονται οι καινοτομίες της ψηφιοποίησης και του διαδικτύου στην εργασία και την έρευνα;

'Μόνο όποιος είναι σίγουρος ότι δεν θα καταρρεύσει, όταν από τη δική του οπτική γωνία ο κόσμος φαίνεται πολύ κουτός και χυδαίος γι'αυτό που θέλει να του προσφέρει, αλλά αυτός αντιθέτως μπορεί να πει «παρ'όλα αυτά», μόνο αυτός έχει την «κλήση» για την Πολιτική', MAX WEBER, Η Πολιτική ως Επάγγελμα, 1918 Το κείμενο συντάχθηκε με σκοπό να δώσει μια σύντομη απάντηση (υπό τη μορφή βασικών θέσεων) στη μνημειώδη δήλωση του γενικού γραμματέα τού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων τον Φεβρουάριο του 2011 προς διδάσκοντες και διδάσκουσες στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Η ιστορία 1 Οι απόψεις και οι θέσεις τού κειμένου δεν θα είχαν λάβει ποτέ συγκεκριμένη μορφή αν η Καθ. Πέπη Ρηγοπούλου δεν ήταν καθηγήτρια της υπογράφουσας πολλά χρόνια πριν στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, διδάσκοντάς της, μεταξύ πολλών άλλων, την 'Επιμονή τής μνήμης' του Σαλβατόρε Νταλί και δεν είχε ενθαρρύνει τον κριτικό διάλογο. Για όποιες παραλείψεις ή ατέλειες την ευθύνη φέρει αποκλειστικά η συντάκτρια του άρθρου.

Proceedings of the XXIII World Congress of Philosophy
Volume 1, 2018
Aesthetics and Philosophies of Art
Δημήτριος Δακρότσης
Pages 465-470
DOI: 10.5840/wcp232018169
Η λειτουργία της άμεσης ενορατικής γνώσης στον Benedetto Croce
Το ενδιαφέρον για τις ιδέες ενός σύγχρονου στοχαστή με βαθιά πνευματικότητα και με ιδιαίτερα μεγάλη απήχηση στην πατρίδα του, αλλά και στον ευρύτερο Δυτικό κόσμο με ώθησε στα φιλοσοφικά μονοπάτια του Benedetto Croce (Pescasseroli-Abruzzo 1866-1952). Από την πρώτη επαφή με το έργο του Ιταλού φιλοσόφου διέκρινα μία ολοκληρωμένη και στέρεα θεμελιωμένη φιλοσοφική ανάλυση με τρόπο οικείο και προσιτό στην καθη­μερινή ανθρώπινη δραστηριότητα: αρχές διαχρονικών ζητημάτων, όπως είναι η τέχνη, η λογική, η ηθική και η ιστοριογραφία, αναζητούνται σε ποιότητες, όπως είναι το συναίσθημα, η ζωτικότητα, η κοινωνικότητα, η συμπεριφορά και οι ανθρώπινες σχέσεις. Η άμεση και προσιτή αναφορά στα φιλοσοφικά πράγματα και ο τρόπος προσέγγισης των πνευματικών αρχών στο επίπεδο της θεωρίας, αλλά και της πράξης ήταν καθοριστικά κίνητρα για μια διεξοδικό­τερη έρευνα των πτυχών του κροτσιανού στοχασμού: πτυχών διαχρονικών, βιωματικών, που δημιουργούν διαρκώς νέα ερωτηματικά, νέα πεδία έρευνας και αλληλεπιδράσεις. Μέρος αυτών των πτυχών επιχειρούμε να εξετάσουμε σε αυτήν την ανακοίνωση με κεντρικό άξονα την άμεση ενορατική γνώση, η οποία εκδηλώνεται πολυμορφικά, ενώνοντας τις φιλοσοφικές αρχές. Η άμεση ενορατική γνώση, όπως θα παρατηρήσουμε, αποτελεί μόνο μία λειτουργία της αισθητικής, η οποία εισδύει σε θέματα πολιτικά, σε θέματα συμπεριφορών και γενικότερα ηθικής.

Βραβείο 1ου Ελληνικού Διαγωνισμού Δοκιμίου Επιστημονικού Περιοδικού: Νέα Σκέψη, εις Μνήμην Γιώργου Κουλούρη, με Θέμα: «Η Ατομική Βούληση ως Δύναμη Κοινωνικής Ανασυγκρότησης».
• Έκδοση: Περιοδικό Νέα Σκέψη, τεύχος: 531 (7-9), 52ος χρόνος, Περίοδος Γ’, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2014 (σσ. 38-39).