Armenology

"The History of the Great Academic Dictionary of the Russian Language" (История Большого Академического Словаря Русского Языка) is a massive monograph on Russian academic normative lexicography, starting from academician Jacob Grot's "Dictionary of the Russian Language" to the present edition of "the Great Academic Dictionary of the Russian Language" (GAD). It covers 175 years of history related to the theoretical and practical aspects of normative lexicography, pioneered by the Russian Academy of Sciences, the Institute for Linguistic Studies. The principle languages of the monograph are Russian and English. The text of Extrapolated Inferential Propositions or Terminal Objectives is micrographically reduced to be read with a magnifying glass. In practice, "the History of the GAD" shall be considered as the first attempt of introducing this subject matter in English. The Monograph consists of 101 essays and treatises in Russian, English accompanied with essays in French, German and Armenian languages. More than 1,000,000 words were used to describe the subject matter in light of the latest achievements in world linguistics, lexicology and lexicography. The monograph is an introductory volume to the GAD. The entire work, as a single unit, is chronologically arranged essays, directly complementing the main subject. Each chapter can be read, used and lectured independently. Therefore, the work is formulated to appear not just as an appendix to the GAD, serving as a companion volume, but it is also composed and devised to perform as a textbook on Russian academic normative lexicography not just for Russian students of philological studies, or foreign students at Slavic Departments at different universities and russophiles likewise, but, in the interim, to play an essential role to function as a guidebook for professorial lecturers and as an illustrious Preface to the Great Academic Dictionary, as well.

"Սա ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՅԱՏԱՌ ՆԱԽԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆՆ Է: Սա Աստվածաշնչից կատարված թարգմանություն է, որ գրել է հայկական այբուբենի ստեղծող Մեսրոպ Մաշտոցը 405 թ.:
Մաշտոցին իրավմամբ կարելի է համարել հայ ժողովրդի խոշորագույն և ամենալուսավոր զավակներից մեկը: Մեսրոպ Մաշտոցի կյանքի ու գործունեության մասին կան բազմաթիվ վավերագրական տեղեկություններ, այդ թվում նրա ժամանակակից և դեպքերի ականատես Կորյունի «Վարք Մաշտոցի» երկը, Մովսես Խորենացու, Ղազար Փարպեցու, Կարապես Սասնեցու վկայությունները, շուրջ 30 հին և միջնադարյան աղբյուրներ: Նա ծնվել է մոտ 362 թ. Տիրապետել է մի շարք լեզուների: Մոտ 389 թ. հաստատվել է Արշակունյաց մայրաքաղաք Վաղարշապատում, հազարապետ Առավանի ղեկավարությամբ պաշտոնավարել արքունիքում որպես ատենադպիր, ապա անցել զինվորական ծառայության: 394-ին թողել է զինվորական ծառայությունը և դարձել է վանական:

Այդ ժամանակաշրջանի նրա աշակերտները հետագայում դարձել են նրա օգնականները լուսավորչական գործունեության ասպարեզում: Նա իր աշակերտների հետ կատարել է քարոզչական շրջագայություններ և դեռևս այդ ժամանակ սկսել է լրջորեն մտահոգվել երկրի վիճակով: Չնայած 301 թ. քրիստոնեությունը ընդունվել էր որպես պետական կրոն, երկրում եղած Աստվածաշնչի գրքերը եկեղեցական և այլ երկեր հիմնականում հունարեն էին, ժամերգությունները կատարվում էին ժողովրդի մեծ մասի համար անհասկանալի լեզուներով: Նա իր քարոզներում Աստվածաշունչը հրապարակորեն կարդալիս անմիջապես բանավոր թարգմանում էր հայերեն: Այդ շրջանում նա համոզվեց, թե որքան կարևոր է հայերեն գիր ու գրականություն ունենալը: Կար նաև մեկ այլ ծանրակշիռ պատճառ. երկու մասի բաժանված Հայաստանի արևելյան և արևմտյան հատվածները միմյանցից օտարանում էին: Արևելյան մասում, որը պարսից գերիշխանության տակ էր, թեև պահպանվում էր պետականությունը, պարսկական ազդեցությունը անընդհատ աճում էր, գրագրությունը կատարվում էր պարսկերեն լեզվով, որը ավելի ու ավելի թափանցում էր ժողովրդի բանավոր խոսքի մեջ: Արևմտյան մասում, որ Բյուզանդիայի իշխանության տակ էր, եկեղեցին ենթակա էր հունական եպիսկոպոսությանը, պետական և եկեղեցու լեզուն հունարենն էր: Ամբողջ երկրում դպրոցների լեզուն հունարենն էր:

Մաշտոցի համար հայ դպրության հրատապ ստեղծումն ուներ հետևյալ նպատակները.
ա) Ստեղծել ու զարգացնել մայրենի լեզվով գրականություն,
Հայությունը փրկել ձուլումից,
բ) Հայացնել քրիստոնեական գրքերը և արարողությունները կատարել հայերեն,
գ) Ամրացնել քաղաքականապես երկու մասի բաժանված հատվածների հոգևոր, մշակութային, լեզվական միասնությունը, որը քաղաքական միասնության հիմք պիտի դառնար պետականության վերականգնման հնարավորության դեպքում:

Սահակ Պարթևը, որը 387-ին դարձել էր կաթողիկոս, միշտ եղել է ազգակենտրոն քաղաքականության առաջամարտիկ և Մեսրոպ Մաշտոցի գլխավոր հենարանը նրա գործունեության սկզբից ևեթ ունեցել է նույն մտահոգությունները: Մեսրոպ Մաշտոցը Վաղարշապատ գալով կաթողիկոսին պատմում է իր մտադրությունները և ստանում նրա լիակատար հավանությունը: Գումարվում է ժողով` նվիրված հայկական գրեր ունենալու հարցին: Վռամշապուհ թագավորը ասում է, որ Ասորիքում Դանիել անունով եպիսկոպոսի մոտ հայկական գրեր կան: Ժողովի խնդրանքով թագավորը Վահրիճ անունով մի իշխանի ուղարկում է գրերը Հայաստան բերելու: Այստեղ հիմնում են դպրոց և Մաշտոցը ստանում է վարդապետի` ուսուցչի կոչում ու սկսում հայ մանուկներին հայոց լեզու ուսուցանել բերված գրերով:

Սակայն որոշ ժամանակ անց պարզզվում, որ այդ դանիելյան նշագրերը ժամանակի հայերենն արտահայտելու համար անբավարար էին` ելնելով անհարմար լեզվի վանկարկման և ուսուցման տեսակետից: Եվ Մաշտոցը անհապաղ ձեռնարկում է նոր գրեր ստեղծելու աշխատանքը: Մեսրոպ Մաշտոցը 405 թ. ստեղծում է հայերեն հնչունական համակարգը ճշտորեն արտահայտող, ուսուցանելու, թարգմանելու և դպրություն ստեղծելու նպատակին լիովին հարմար նշագրեր: Նա նորագյուտ տառերը դասավորում է` օգտվելով հունական այբուբենից, տառերին տալիս է անուններ «այբ», «բեն», «գիմ», (որտեղից էլ ծագել են այբուբեն, այբբենարան բսռերը) որոշում է նրանց թվային արժեքները Ա=1, Ժ=10 Ճ=100 և այլն:

Հայերենի հնչունական համակարգը որոշելիս Մեսրոպ Մաշտոցը առավելապես նկատի առավ արքունիքում, հոգևորականության շրջանում ձևավորված ատենական հայերենը, որը հենված էր արարատյան խոսվածքի վրա, և որ ինքը գործածում էր աստվածաշունչը բանավոր թարգմանելիս: Մաշտոցը բացասեց վանկային և ձայնավոր և չունեցող համակարգերը, իրավացիորեն հրաժարվեց տառի ձայնային արժեքը փոխող կետիկներից և գծիկներից և հայոց այբուբենի հիմքում դրեց ՄԵԿ ՀՆՉՅՈՒՆ` ՄԵԿ ԳԻՐ  սկզբունքը, ընտրեց առավել հարմար հորիզոնական և ձախից աջ գրելաձևը: Բացի այդ նա դրեց հայերենի ուղղագրության հիմքը (օրինակ` թեև ստեղծել էր ը տառը, բայց նկատի առնելով հնչյունի հաճախակի գործածությունը հայերենում, ը տառի գրությունը սահմանափակող կանոն հաստատեց): Նրա ստեղծած գիրը և ուղղագրությունը դարձան ամենից լիարժեքը ժամանակի մյուս գրային համակարգերի շարքում և չհնացան անցած 16 դարերի ընթացում: Միջնադարում ավելացան միայն օ և ֆ տառերը:

Մեսրոպ Մաշտոցի, նրա առաջին աշակերտների և Սահակ Պարթևի ջանքերով ծավալվեց թարգմանչաց շարժումը` թարգմանական ծավալուն աշխատանք, եկեղեցու հայացում, երկրի բոլոր մասերում հայկական դպրոցների հիմնադրում, գրչության կենտրոնների ու գրադարանների հիմնում: Թարգմանում էին ոչ միայն կրոնական, այլև փիլիսոփայական և բնագիտական, ժամանակագրական գրքեր:

Տառերի գյուտից հետո Մաշտոցը օգնականների հետ շրջագայել է Հայաստանում և այդ ընթացքում հիմնադրել է դպրոցներ, հավաքագրել աշակերտներ, հիմնել վանքեր, որոնք դարձել են դպրության և գիտության կենտրոն: Թերևս նրա շնորհիվ է, որ հայկական վանքերը միշտ եղել են մշակույթի և գիտության կենտրոններ:

Նա երեք շրջագայություն է կատարել Արևելյան Հայաստանում և մեկը` Արևմտյան Հայաստանում: Այդ վերջինի ժամանակ նրան պատվով ընդունել է Անատոլիս կուսակալը և նրա մտադրությունների մասին հայտնել Բյուզանդիայի Թեոդոս 2-րդ կայսրին: Նա Մեսրոպ Մաշտոցին շնորհել է «Ակումիտ» (տքնող, արթուն, հսկող) պատվավոր տիտղոսը, սակայն զրկել է գործունեության իրավունքից: Մաշտոցը իր օգնականների մի մասի հետ մեկնել է Կ.Պոլիս, բանակցել կայսրի և հունաց պատրիարք Ատտիկոսի հետ և ստացել է հայ երեխաներին մայրենի լեզվով կրթելու և հայ հոգևորականների դասեր հաստատելու կայսրական իրավունք: Դրանից հետո նա Արևմտյան Հայաստան վերադառնալով` այստեղ նույնպես հիմնում է հայկական դպրոցներ և մշակույթի կենտրոններ:

Ըստ Կորյունի, Արևելյան Հայաստանում կատարած երրորդ շրջագայության ժամանակ նա «Սկսեց Տիրոջից իրեն շնորհվածի համեմատ նշագրեր հորինել վրացերեն լեզվի համար» (Կորյուն, Վարք Մաշտոցի, 1962, էջ 110): 431 թ. ստեղծվեց Աստվածաշնչի Սահակ-Մեսրոպյան հայերեն թարգմանական բնագիրը: Մաշտոցը և Սահակ Պարթևը կազմել են հայ եկեղեցու Պատարագամատույցի, Ծիսարանի, Ժամագրքի նախնական տարբերակները: Մաշտոցը կազմել է նաև հունական երկերի մի ժողովածու, որը հետո թարգմանել է հայերեն:

Այդ բեղմնավոր և բազմաշնորհ անձնավորության գործունեությունը չէր սահմանափակվում դրանով: Նա եղել է իր ժամանակի խոշոր հայ բանաստեղծը: Մաշտոցը մեծ թվով հոգևոր բանաստեղծություններ է հորինել, որոց հիման վրա ստեղծված երգերը մտել են Շարակնոցի մեջ: Ըստ բազում վկայություննրի` նրան են պատկանում 130-ից ավել երգեր Հարց, Տեր երկնից, Ողորմեա շարքից: Դրանք հայատառ գրված առաջին բանաստեղծություններն էին:

Նա մշակել է հայոց նորաստեղծ դպրոցներում հայոց լեզվի, հայ երաժշտության և մյուս առարկաների դասավանդման սկզբունքները` սկսել մեսրոպյան տառերի և հայերենի որպես մայրենի ՄԻԱԿ ԼԵԶՎԻ ուսուցմամբ, հանրակրթական առարկաները դասավանդել ՀԱՅԵՐԵՆ:

Մաշտոցը մեծ նշանակություն էր տալիս ժողովրդին մայրենի լեզվով կրթելու, հայությունն ու հայրենիքը քրիստոնեական եկեղեցու, հայոց լեզվի և հայ մատենագրության միջոցով միավորելու, ժողովրդի ազգային ինքնուրույնությունը պահպանելու գաղափարներին:

Մովսես Խորենացին այսպես է բնութագրում Մաշտոցին «...գերազանցել է բոլոր առաքինի մարդկանցից, որպիսիք այն ժամանակ կային: Որովհետև ամբարտավանությունը և մարդահաճությունը երբեք նրա մեջ տեղ չգտան, այլ հեզ, բարյացակամ և բարեմիտ լինելով, երևում էր բոլորին երկնայինների սովորությամբ զարդարված: Որովհետև նա հրեշտակի տեսք ուներ, բեղմնավոր միտք, պայծառ էր խոսքով, գործերով ժուժկալ» (Պատմություն Հայոց, 1968, էջ 314):

Մեսրոպ Մաշտոցի մահից հետո հազարապետ Վահան Ամատունին և զորապետ Հմայակ Մամիկոնյանը նրա աճյունը մեծ բազմությամբ տանում են Օշական, որտեղ երեք տարի անց Վահան Ամատունին տաճար է կառուցում և աճյունը տեղափոխում այնտեղ: Նրա հիշատակը հարգելու համար Հովսեփ կաթողիկոսը հանձնարարում է Կորյունին գրի առնել նրա կյանքն ու գործը: Հայ եկեղեցին նրան դասել է սրբերի շարքը:

Անկասկած, հայ ժողովուրդը իր ազգային ինքնությունը, լեզուն և մշակույթը պահպանել է Մաշտոցի շնորհիվ: Ուրեմն պայծառ պահենք նրա անունը և ՀԱՐԳԵՆՔ ՄԵՐ ԼԵԶՈՒՆ:"

"This methodical and instructional monograph on  Lord Byron and armenology does not limit the discourse within these two topics. Such a strategy would be detrimental factor to the subject matter presented here. In order to make this oeuvre meaningful a drastically arduous modus operandi must have been formulated to demonstrate armenology through Byronic mindset of approach to an endevour of re-writing  an essay. For didactic reasons most of the English text of different writers were translated into Armenian, then they were all translated back into English from Armenian — like a XXI century palimpsest (παλίμψηστος).  This is how Lord Byron would have done this task as an armenologist!

Regrettably though justly, the title of the 'Father of Armenology' has been always reserved for St. Mesrop Mashtots. No one can be the father of armenology but an Armenian. Lord Byron was a master in Armenian studies, and the main force behind armenology to be propagated amongst European academics.

Armenology consists of four main phases: Ա պարբերաշրջան) from V Century to early XVIII century; Բ պարբերաշրջան)  from early XVIII century to the late XIX century; Գ պարբերաշրջան) from late XIX century to early XX century, and Դ պարբերաշրջան) from early XX to the present day. Lord Byron was studying its phase Ա from V century to early XVIII century. This was a serious undertaking for Byron,  and it must have been a real devotion and love towards Armenian.

Passages in Armenian are used throughout the text is a reminder, that Armenian studies cannot exist without Armenian.
The chronological boarders for this oeuvre are 1788-1824. The main emphasis will be the period between the years of 1816 and 1824. This was a period in Byron’s life, when romantic poetry disappeared and it was replaced with the Armenian language, literature, history and music. Byron as a poet is left for others to discuss. Throughout the monograph Byron is looked at through a different lens to discover  Byron as a man.

Unfortunately, during recent decades so many biographies had fabricated and published numerous biographies on Byron, that the real Byron was lost in the vast quantity of babble. Byron became nothing but a commercial tool for publishers, who have tailored their own “Byron” to be marketed towards the reader’s “moral” and religion. This was mainly due to the conspiracy of “paper business” and publishing “standards“ which have created the most evil censorship machine ever. However, time changed everything.

On one hand, this monograph will ruthlessly ignore each and every “standard” which was established and shamelessly maintained by men for hundreds of years either for the sake of public’s “moral” or defence of the “Christian values.” Byron deserves finally to be presented in his real colours, something that almost all Byron biographers have intentionally ignored partly due to their own ignorance in man’s psychology, especially when it comes to a homosexual man, who is in exile, disguised as Child Harold. 
On the other hand, this monograph will emphasize on armenology, where Byron found his own solitude. The essence of this monograph and its subject matter is not how others were possessed and captivated by Byron, or his gift of poetry, but rather the fact how Byron was haunted by Armenia, the Armenians, their language, literature, religion, culture etc.

Throughout the text of this monograph Armenian, English, French, Greek and Russian languages are used. Most armenologists speak at least 5 languages. Lord Byron himself spoke Armenian, English, French, Greek and Latin. This is a standard phenomenon.  However, the architectonics of the monograph allows the reader to block or disregard non-English text; the contextual relationship to the subject matter just in English will not be measured by the disturbed readers  ignorance. The English text just by itself is an idiot proof discourse!

Passages in Armenian are used throughout the text as a reminder, that Armenian studies cannot exist without Armenian.  What would be the reason of compiling a monograph on Lord Byron and Armenology without Armenian? Therefore, “if the poet’s body belongs to England,  and his heart — to Greece, then you, Armenians, inherit the purest element — a portion of his soul since his solidarity, peace and intimate love remains with You!” (Չ. Գամմել, անգլիացի բանաստեղծ).

Human collective mind and effort is always victorious! This will be proven on every line of this essay. "