Etnolingwistyka

W niniejszym artykule autor prezentuje koncepcję dyskursywnego obrazu świata. Kategoria ta umożliwia opis dynamicznego procesu profilowania znaczeń i sensów w poszczególnych dyskursach. Autor podejmuje próbę integracji dorobku polskiej szkoły etnolingwistycznej i niemieckiej lingwistyki dyskursu prezentując możliwe kategorie opisu dyskursywnego obrazu świata.

W artykule zaproponowano definicję stereotypu z punktu widzenie językoznawstwa. Stereotyp zdefiniowano z uwzględnieniem zjawisk pokrewnych: językowego obrazu świata, uprzedzeń, pojęć / konceptów i prototypów. W zgodzie z zaproponowaną definicją stereotypu zakreślono obszar badawczy, w którym możemy mieć do czynienia ze zjawiskami stereotypizacji.

W celu określenia stopnia stałości vs zmienności tradycji cieszyńskiej wybrano zestaw pojęć tworzących obraz otaczającego świata, w zakresie stosunków regionalnych i etnicznych. Obraz świata przyjęto jako systemowe ujęcie tradycji kulturowej. O wyborze tego fragmentu obrazu świata zadecydowało kilka czynników. Na Śląsku Cieszyńskim mamy do czynienia z terenem pogranicza etnosów, grup regionalnych, a obecnie również tworów administracyjnych i politycznych (państw). W przełożeniu na jednostki tradycji mówić możemy o pograniczu różnych kultur.
W pracy podjęto się zbadania obrazu świata młodzieży czternasto-piętnastoletniej. Jest to bowiem moment w życiu młodych ludzi, kiedy są jeszcze mocno związani z rodziną i rodzicami, a więc i rodzinną miejscowością Jednocześnie w tym wieku dochodzi już do świadomej analizy informacji kulturowej przychodzącej z zewnątrz. Informacja ta jednak nie jest jedyną – nosiciel systemu wartości, podmiot kultury, tkwiąc mocno w rodzinie i we własnym, „naturalnym” środowisku, ma możliwość konfrontacji (na bieżąco) wartości zewnętrznych z wewnątrzkulturowymi. Jest to więc okres w życiu młodzieży, w którym można zdiagnozować ich „spadek kulturowy".
Zbadano wizerunki następujących jednostek lokalnych, regionalnych i etnicznych: 1. mieszkańca rodzinnego przysiółka, 2. mieszkańca rodzinnej miejscowości, 3. Ślązaka Cieszyńskiego / Cieszyniaka, 4. Ślązaka, 5. Górala, 6. Górala beskidzkiego, 7. Polaka, 8. Czecha, 9. Morawianina, 10. Słowaka, 11. Niemca, 12. Rosjanina, 13. Cygana, 14. Żyda, 15. Austriaka, 16. Węgra, 17. Ukraińca, 18. Rumuna, 19. Bułgara, 20. Chorwata, 21. Serba, 22. Francuza, 23. Włocha, 24. Anglika, 25. Szkota, 26. Amerykanina, 27. Indianina, 28. Murzyna, 29. Chińczyka, 30. Japończyka, 31. Wietnamczyka.
Pełny tekst jest również dostępny na stronie Repozytorium Cyfrowego Instytutów Naukowych.

The aim of this paper is to examine a problem of the Silesian identity from both the historical and contemporary viewpoints. The analysis is based on the data from the Austro-Hungarian, Polish and Czech censuses up to 2011 and on the surveys of identities among young people in the Silesian region. In addition, data from other sources (observations, interviews, discussions on the Internet) has been taken into account. The result of the analysis shows that the Silesian identity is now in statu nascendi, changing from local and regional to ethnic or national. Among the inhabitants of the Silesian region, there are individuals with only one, national identity – Polish, Czech or German;  on the other hand, there are those who have only Silesian identity. Between them, there is a mosaic of other combinations of identities, traditionally national: Polish, Czech (and sometimes German) as well as regional – Silesian (or parts of Silesia). The situation is dynamic, as some individuals change their identities during their lifetime.

W artykule przedstawiono część wyników badań ankietowych, przeprowadzonych w szkołach Śląska Cieszyńskiego w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. Ogółem uzyskano ponad 1500 odpowiedzi z 27 miejscowości pokrywających z małymi wyjątkami cały obszar polskiej części Śląska Cieszyńskiego od tzw. Trójwsi na południu po Strumień i Chybie na północy.
Przeprowadzona ankieta miała charakter wielokierunkowy: sprawdzała zakres używania gwary, stosunek użytkowników do gwary, bierną i czynną znajomość gwary etc. Wielokierunkowość ta miała za zadanie wyeliminować ewentualne błędy. W niniejszym opracowaniu wykorzystano wyniki jedynie w odniesieniu do problematyki świadomości językowej i etnicznej młodzieży cieszyńskiej.

Celem artykułu jest przybliżenie etnolingwistycznej koncepcji kulturemów. W takim ujęciu kulturemy są pokrewne słowom kluczom Anny Wierzbickiej, słowom sztandarowym Walerego Pisarka, symbolom kolektywnym Michała Fleischera i konceptom kulturowym opisywanym przez lubelską szkołę etnolingwistyczną Jerzego Bartmińskiego. W Polsce inicjatorką badań nad kulturemami jest Alicja Nagórko. Wciąż niezrealizowanym celem jest wskazanie i opracowanie listy polskich kulturemów – jest to jedno z pilniejszych zadań etnolingwistyki.

The goal of the paper is to present culturemes. In the ethnolinguistic perspective, culturemes are related to Anna Wierzbicka’s key words, Walery Pisarek’s flag words, Michael Fleischer’s collective symbols, and the concepts used in Jerzy Bartmiński’s Lublin Ethnolinguistic School. Polish research into culturemes was initiated by Alicja Nagórko. One as yet unachieved goal is to identify and list Polish culturemes; this is one of the more urgent tasks of ethnolinguistics.

In dem Artikel soll das ethnolinguistische Konzept der Kultureme näher erfasst werden. In diesem
Ansatz weisen Kultureme Gemeinsamkeiten mit Anna Wierzbickas key words, Walery Pisareks Begriff słowo sztandarowe, Michael Fleischers Kollektivsymbolen und den durch die Lubliner Ethnolinguistische Schule um Jerzy Bartmiński ausgearbeiteten kulturellen Konzepten auf. In Polen
hat Alicja Nagórko die Erforschung von Kulturemen eingeführt. Eine der bislang ungelösten und zugleich dringlichsten Aufgaben der Ethnolinguistik ist die Ausarbeitung einer Liste polnischer Kultureme.

Celem artykułu jest określenie wizerunku świadka Jehowy na Śląsku Cieszyńskim w oparciu o materiały historyczne i współczesne. Historię tego pojęcia można opisać na podstawie materiałów folklorystycznych i prasy regionalnej, jednakże informacje o tej grupie, przedstawianej jako jedna z grup sekciarskich, są bardzo skąpe w tego typu źródłach. Współczesne źródła, to znaczy wykorzystane w analizie odpowiedzi na ankietę i dyskusje internetowe są o wiele bogatsze. Pokazują one, że pojęcie to jest negatywnie nacechowane a sama grupa jest stygmatyzowana przez członków dwu głównych w regionie kościołów, katolickiego i ewangelickiego i umieszczana jest przez nich na peryferiach świata chrześcijańskiego.
The  aim  of  this  article  is  to  create  an  image  of  the  Jehovah’s witness in the Cieszyn Silesia  based  on modern and historical sources.  History  of  the  concept  of  Jehovah’s witness  could be  described  on  the  basis  of  the regional  press and folkloristic sources however, there are only rare information about this religious group, defined as one of the sectarian confessions.  The concept is much more frequent in modern  sources, it means used in the analysis replies to the questionnaire and  internet discussions. They reveal that this concept is rather negatively evaluated as well as the group is stigmatized by the two main churches in the region, Catholic and Protestant. So this religious group is rather placed on the periphery of the Christian world.

Autorka podjęła próbę  rekonstrukcji semantycznego jądra konceptu MIŁOSIERDZIA w kulturze tradycyjnej  drogą prześledzenia ścieżek kognitywnych  przebiegających między pojęciami  współtworzącymi ciągi semantyczne na zasadzie opozycji i bliskoznaczności: krzywda/grzech –  współczucie –  litość  – sprawiedliwość – kara  oraz  grzech /krzywda –  – pokuta – wiara – wybaczenie – miłosierdzie – nadzieja.
Analiza  tekstów kultury ludowej  wskazuje na dwa odmienne systemy aksjologiczne, które kształtowały  koncept  MIŁOSIERDZIA z perspektywy boskiej i ludzkiej.  Ludzki wymiar MIŁOSIERDZIA  opiera się na współczuciu dla krzywdy ludzkiej, poczucia solidarności z ofiarą, co znajduje wyraz w obiegowych  sądach o sprawiedliwych karach, jakie spadają na winowajców za życia oraz obciążają ich dusze po śmierci. Natomiast z boskiej perspektywy skalę grzechu wyznacza pokuta oraz wiara w boskie miłosierdzie, które góruje nad sprawiedliwością ludzką i  dopuszcza całkowite przebaczenie win i przywraca nadzieję na zbawienie duszy.  Ilustrację dla boskiego wymiaru miłosierdzia stanowią stereotypowe motywy w ludowych narracjach o cudownych objawieniach, aktach mowy (ostrzeżeniach, nakazach przekazanych wybranym osobom przez Matkę Boską), rytuałach (odpustach, pielgrzymowaniach do miejsc świętych, peregrynacji cudownego  obrazu „Czarnej Madonny”, itp.).
Analiza ścieżek kognitywnych łączących koncepty powiązane z Miłosierdziem, pozwala na precyzyjniejsze określenie struktury pojęcia  opartego na wartościach, które je ukształtowały, jak też miejsca, jakie zajmują na skali plus – minus zależnie od przyjętej perspektywy.

The purpose of a research paper is to provide an analysis of the shades of niebieski (blue) archilexeme in Polish and archilexeme azzurro in Italian. Synchronic and diachronic language analysis that color in both languages indicates a different evolution of the terminology of shades of this color.

Celem artykułu jest prezentacja wyników badań prowadzonych w regionie cieszyńskim, wybranych pod kątem tego, w jaki sposób rozszerzają one tradycyjny zakres badań regionalnych na Śląsku Cieszyńskim i jakie dają możliwości dalszych poszukiwań. Podstawowym celem badań była próba weryfikacji i wzbogacenia dotychczasowych wyników badawczych z zakresu historii i współczesności sytuacji językowej w tym regionie.
Przyjęto, że weryfikacja i rozszerzenie dotychczasowych wyników będzie się opierać na metodzie interdyscyplinarnej; oprócz analiz czysto językoznawczych wykorzystane zostały prace historyków, zwłaszcza jeżeli chodzi o świadectwa bezpośrednie, demografów, np. o ruchach ludnościowych, składzie zawodowym, socjologów — wyniki ankiet dotyczących regionu, obrazu świata, oceny elementów sytuacyjnych, psychologów społecznych — stosunek do regionu i jego podstawowych wyznaczników. Stwierdzenia dokonywane na obszarze tych nauk często, konfrontowane ze sobą nawzajem, upoważniają do wyciągania wniosków o charakterze językoznawczym.

Patriotism as a phenomenon is not new and it has manifested itself in various ways. The roots of contemporary Lithuanian patriotism go back to the middle of the 19th century and the beginning of the 20th century. The available data from that period do not allow making any specific conclusions but it can be seen that the word patriotism was a relatively new in the beginning of the 20th c. Patriotism was best understood in the interim period between the two world wars, when an attitude started to form that own nation should not only be elevated distinguishing it from others but it is also something everybody has to be proud of. After Lithuania was incorporated into the Soviet Union, a new concept, i. e. soviet patriotism, emerged. This idea is based on internationalism, commitment to socialist order and solidarity of soviet nations. The attitude of a present-day Lithuanian to patriotism is reflected best in contemporary discourse. The issues of love for Homeland have been frequently discussed not only by political analysts or historians
but also by representatives of arts and sports. Moreover, the media have frequently discussed issues, which are not characteristic of real patriotisms or even have raised some doubts about patriotism being an exaggerated phenomenon. However, comprehensive research studies on patriotism are few. The concept of patriotism has almost escaped the
research focus of linguists. Therefore, an attempt will be made to bridge the gap in linguistic research analysing the data available in ictionaries, discourses and surveys. It can be stated that a contemporary individual tends to nurture the same values as people in the interim period. These embraces work for the sake of homeland and nation, concern about its future and welfare, nurturance of homeland and the mother tongue,
culture and history. Loyalty, gratefulness, nostalgia to homeland, attachment to the land of their birth, honesty, courage, freedom, responsibility and pride are assigned to patriotism. Patriotism implies defence of own country in the hour of peril. This is particularly
emphasised in the historical discourse, where defence of own country is one of the prevailing motives, and in the surveys of students. Contemporary discourse allocates less attention to this issue. Patriotism is related to acknowledgement of the country’s mistakes,
promoting its name and celebration of public holidays. Patriotism can hardly be imagined without knowledge of the national history, culture, its heroes and prominent figures. The data from both discourses and surveys allow claiming that patriotism is perceived as a feeling or feelings, an inner state or a value. In fact, it can be stated that though patriotism is not an old concept, which replaced such concepts as ethnicity and love for homeland, the view of patriotism, which formed at the end of the 19th c. and in the beginning of the 20th c., has remained the same up to now

Krzýz jako podhalański kulturem dotyczący religijności

Badania nad religijnością ludu polskiego początkowo dotyczyły przede wszystkim wierzeń przedchrześcijańskich (słowiańskich). Dopiero w artykule Stefana Czarnowskiego (Kultura religijna wiejskiego ludu polskiego, [w:] Dzieła, t. I, Warszawa 1956, s. 87–107, pierwsze wydanie miało miejsce w roku 1938) religijność specyficzny dla polskiej wsi została ujęta całościowo, synkretycznie, jako połączenie katolicyzmu z motywami ludowymi, które są nieuświadomioną kontynuacją dawniejszych wierzeń.
W niniejszym artykule została wykorzystana koncepcja kulturemów, którą na materiale polszczyzny ogólnej dotychczas rozwijali Jan Ożdżyński, Alicja Nagórko i Hanna Burkhardt. Po uwzględnieniu różnych danych językowych i kulturowych autor wskazał następujące podhalańskie kulturemy dotyczące religijności: KRZÝZ, PÁNBÓCEK, JEZUS (CHRYSTUS), MATKA BOSKÁ LUDŹMIERSKÁ i KSIONDZ. W artykule dokładniej został omówiony kulturem KRZÝZ. Uwzględniono aspekty językoznawczy (zwłaszcza polisemiczność tego hasła i produktywność frazeologiczną oraz zjawisko tabu językowego), folklorystyczny (obecność krzyża jako znaku apotropeicznego w tzw. modlitewkach ludowych oraz motyw Krzýza na Giewoncie w pieśniach i pisanej poezji podhalańskiej) oraz obrzędowy krzyża (używanie krzyża w funkcji apotropeicznej i jako sakramentale, a także włączenie tego symbolu do magii pasterskiej). Zwrócono też uwagę, że w podhalańskim kulturemie KRZÝZ scaliły się wierzenia słowiańskie z chrześcijańskimi, zwłaszcza w tzw. krzýzýku niespodzianym.

... Please use this identifier to cite or link to this item: Record Details. Record ID, 289708. Record Type, journalArticle. Author, Aleksey Yudin [801001438586] - Ghent University Oleksiy.Yudin@UGent.be. Title, Etnolingwistyka s'owianska w latach 2000-2003. ...

The paper examines the cultural concept of solidarity in contemporary Bulgarian languaculture. In agreement with the methodology of the EUROJOS project, the data come from dictionaries, texts, and questionnaires. First, the analysis concerns the folk notion of solidarity, expressed with the native Bulgarian lexeme човещина. The discussion focuses on the primary lexical exponent of solidarity, namely the
internationalism солидарност and its derivatives. It is pointed out that the concept underwent gradual axiologisation and ideologisation in various epochs, while maintaining its constitutive features, such as ‘reciprocity’, ‘compatibility of views’, and ‘readiness to help’. Attention is drawn to the contemporary trend of associating солидарност with the migration crisis in Europe.

Artykuł opiera się na wynikach badań ankietowych młodzieży szkół cieszyńskich po obu stronach Olzy, przy czym w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego ankietą objęto jedynie młodzież szkół polskich. Celem badań było skonfrontowanie zakresów ‘swojskości’ i ‘obcości’, deklarowanych przez respondentów, z zakresami wytyczonymi na podstawie wykorzystywania języka domowego (nieoficjalnego) i języka literackiego (oficjalnego).  W wyniku analizy odpowiedzi na ankietę wykreślono kręgi obcości i swojskości na Śląsku Cieszyńskim i scharakteryzowano zasady ich funkcjonowania w praktyce komunikacyjnej.

... Record Details. Record ID, 429246. Record Type, journalArticle. Author, Aleksey Yudin [801001438586] - Ghent University Oleksiy.Yudin@UGent.be. Title, Koncept chuzhbina / chuzhyna v russkom i ukrainskom jazyke: sopostavitel'nyj analiz. Publication Status, published. ...

The article presents the results of dozen or so years of research into identity in the Polish--Czech-Slovak borderlands in Cieszyn Silesia. In some cases, particularly those related to the creation of isolated Silesian ethnic identity, the research was broadened and covered also the area of Upper Silesia. The research material was obtained based on questionnaires distributed among young people, from the Internet sites and from direct interviews. The obtained results point to the ethnic and regional multi-identity of these borderlands, especially in the Czech part of Cieszyn Silesia. At the same time, one can observe a gradation of ethnic and regional units used in the process of identifi cation. Today, the most frequent is the traditional arrangement, where a region is of higher prestige that a state unit. Besides, there is also a reverse arrangement, with the primacy of the state over the region, and, sporadically, with the supreme position of Europe.  The analysis proved a close relation between ethnic identity and the sphere of language, i.e. national languages and dialects, as well as the participation of symbolic and practical spheres in the creation of identity. The paper also shows current autonomic tendencies in Upper Silesia and the attitudes towards these tendencies adopted in Cieszyn Silesia.

... Research Field, Languages and Literatures. Language, English. Classification, A2. Publishing Year, 2001. Start Page, 169. End Page, 178. Number of Pages, 169-178. Publisher, Wyd. UMCS. Journal Title, Etnolingwistyka. Short Journal Title, Etnolingwistyka. ISSN, 0860-8032. Volume ...

... Please use this identifier to cite or link to this item: Record Details. Record ID, 341531. Record Type, conference. Author, Aleksey Yudin [801001438586] - Ghent University Oleksiy.Yudin@UGent.be; Pieter Plas [801001161532] - Ghent University. ...

... Record Details. Record ID, 316695. Record Type, journalArticle. Author, Aleksey Yudin [801001438586] - Ghent University Oleksiy.Yudin@UGent.be. Title, Rozumienie terminu obraz swiata i model swiata w semiotyce i lingwistyce rosyjskiej. Publication Status, published. ...