Giorgos Seferis

Στα "Εκμαγεία της ποίησης" συγκεντρώνονται δεκατρία δοκίμια, καρπός είκοσι και πλέον χρόνων δουλειάς του Πήτερ Μάκριτζ πάνω στην ποίηση των τριών κορυφαίων του νεοελληνικού λογοτεχνικού κανόνα. Ο σπουδαίος Βρετανός φιλόλογος ταξίδεψε στις τέσσερεις γωνιές του κόσμου με τα έργα τους, παρουσιάζοντας τις μελέτες του με τη μορφή διαλέξεων από την Αυστραλία μέχρι την Αίγυπτο και από την Ιταλία ώς τον Καναδά, σε καιρούς όπου η νεοελληνική λογοτεχνία προξενούσε ισχυρότερο διεθνές ενδιαφέρον από όσο (αλίμονο) μοιάζει να εμπνέει σήμερα. Ο τόμος που προέκυψε εντέλει, με τη συναγωγή των διάσπαρτων μελετημάτων, αντιπροσωπεύει στην πράξη το πιστεύω του συγγραφέα ως επιστήμονα της φιλολογίας και λογοτεχνικού κριτικού. Κληρονόμος της μεγάλης αγγλοσαξονικής κριτικής παράδοσης, ο Μάκριτζ είναι εξοπλισμένος με όλα τα τεχνικά εφόδια της φιλολογικής σκευής (από την εκδοτική ώς τη μετρική και την υφολογία) και εκκινεί πάντοτε από την εμπειρική ανάγνωση του ποιητικού κειμένου. Δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει εργαλεία της σύγχρονης θεωρίας· τα μεταχειρίζεται όμως σαν πυξίδα, σαν μπούσουλα στο πέλαγος της ερμηνείας, όχι σαν τυφλοσούρτη. Σαν γνήσιος φορέας του πνεύματος της Αλβιόνος, συνδυάζει διάφορες προσεγγίσεις εκλεκτικά και με πρακτικό πνεύμα, ανάλογα με τα εκάστοτε ερμηνευτικά ζητήματα και τις ιδιαιτερότητες των κειμένων που μελετάει, με σκοπό την προσφορότερη εξήγηση του λογοτεχνικού έργου και την καλύτερη διαφώτιση των αναγνωστών. Στις σελίδες του τόμου βλέπει κανείς να εφαρμόζονται, με ευελιξία και αποτελεσματικότητα, η αφηγηματολογία, που κάνει θαύματα για την κατανόηση της δομής του σολωμικού Κρητικού, και η καρναβαλική θεωρία του Μπαχτίν, η οποία παραλλάσσεται και προσαρμόζεται για να φωτίσει την εμπειρία της πολυγλωσσίας και ετερογλωσσίας στη δημιουργία του Σολωμού.

Κεντρικό άρθρο πίστεως στο κριτικό εγκόλπιο του Μάκριτζ είναι η δραστική και επιτελεστική φύση του ποιητικού λόγου, που οι απώτατες ρίζες του βυθίζονται στις μαγικές επωδές και στις τελετουργικές κραυγές του αρχέγονου ανθρώπου. Καθένας που γράφει ή απαγγέλλει στίχους συνδέεται, συνειδητά ή ανεπίγνωστα, με τη μυθική εποχή όπου το τραγούδι χρησίμευε για να αφυπνίσει τις γονιμικές δυνάμεις της φύσης και να εξασφαλίσει καλή σοδειά, ή (σαν τις φαρμακερές σάτιρες του Αρχίλοχου) για να αποτρελάνει και να εξολοθρεύσει τους εχθρούς. Χάρη στη μαγική της διάσταση, η ποίηση εκ φύσεως υπερβαίνει την εμπειρία της γραμμικής ανάγνωσης: το ποίημα μπορεί να διαβαστεί όχι μόνο από την αρχή προς το τέλος, αλλά και από το τέλος προς την αρχή, ή με τον αναγνώστη να ξεκινάει in medias res και να απλώνει το βλέμμα του προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Η ποίηση είναι μια μηχανή αναδιάταξης του χρόνου, ένας νοητός υπολογιστής σύμφυτος με το ανθρώπινο μυαλό· εμπεριέχει από γεννησιμιού της την έννοια του υπερκειμένου (hypertext), πολύ προτού αυτή η τελευταία καθιερωθεί στην ηλεκτρονική τεχνολογία.

Προπάντων, ο Μάκριτζ αναγνωρίζει πως η ποίηση είναι πηγή μυστικής γνώσης και σοφίας, και έτσι επαναδιατυπώνει μία από τις βασικές πνευματικές αρχές της ελληνικής παράδοσης: ο ποιητής δεν είναι απλώς ένας λιγύφθογγος τραγουδιστής· πάνω από όλα είναι ένας σοφός, διδάσκαλος του κοινού και δημόσιος διανοούμενος, το πιο υπεύθυνο και συγκροτημένο είδος πνευματικής ηγεσίας που αξιώθηκε ο τόπος μας. Η ελληνική σοφία, βέβαια, είναι παραδοσιακά αινιγματική και γριφώδης, σαν τα βραχυλογικά γνωμικά των Επτά Σοφών ή τις μυστικές ρήσεις του Ηράκλειτου, και τούτο καθορίζει και τη φυσιογνωμία της ποίησης που αποτελεί την πεμπτουσία αυτής της σοφίας: το ποίημα είναι επίσης ένα αίνιγμα, ένα απόσταγμα κρυπτικού λόγου με πολλαπλές λύσεις, ένα κοίτασμα νοήματος που δεν εξαντλείται ποτέ. Ο ρόλος του κριτικού δεν είναι να αποστραγγίσει το ανεξάντλητο, σαν να προσπαθεί να αδειάσει τη θάλασσα με ένα φλιτζάνι, αλλά να δράσει ως μεσολαβητής ανάμεσα στο ποίημα και στον αναγνώστη αναλύοντας τους μηχανισμούς της αέναης σημασιοδότησης του κειμένου. Συγχρόνως, ο καλός κριτικός θα καταφέρει να μεταδώσει κάτι από την αρχέγονη μαγική έλξη του ποιητικού λόγου — αυτή τη μυστηριώδη συγκίνηση που κάνει τις τρίχες να ορθώνονται στο πηγούνι μας κάθε φορά που σιγοψιθυρίζουμε το ποίημα την ώρα του πρωινού ξυρίσματος, σύμφωνα με τη διάσημη φόρμουλα του Ρόμπερτ Γκραίηβς.

Κατά την προσφιλή διατύπωση του Μάκριτζ, το ποίημα είναι το γνήσιο άγαλμα και η κριτική απλώς το εκμαγείο του. Τα αγάλματα είναι στο μουσείο· τα πιστά εκμαγεία τους όμως μπορούμε να τα πάρουμε σπίτι μας, να τα τοποθετήσουμε στα ράφια μας και να τα ατενίζουμε, κάθε φορά που θέλουμε να θυμηθούμε το μεγάλο έργο και να αναστοχαστούμε το νόημά του. Στον μεγάλο τεχνουργό εκμαγείων της νεοελληνικής ποίησης οι γραμματιζούμενοι του τόπου θα χρωστούμε χάρη.

In June 1946 George Seferis, the eminent Greek poet who was going
to become the Nobel-laureate patriarch of Greek modernist poetry by
1963, witnessed the re-excavation of the statues and vases until then
hidden in the vaults of the National Museum in Athens in order to
prevent their damage, or looting, by the Germans during the occupation.
As he observes the bronze statue of Zeus, a fifth-century BC work that
is still considered one of the masterpieces in the Museum’s collection
and of Greek art at large, the poet fantasizes the god’s lovemaking with
a woman whom Seferis himself “would love”, as he unashamedly informs
us in his diary from that day. In the paper, I use the concept of
homosociality in order to explore the ways in which Seferis and many
of his contemporaries view classical antiquity and proceed to deploy it
as a bio-political tool in order to claim a centralized role in Greek
intellectual and political life. To this end, I re-visit Seferis’s two chief
“archaeological” poems –The King of Asine and Engomi – in an effort
to investigate the ways in which his sensory archaeologies manifest
themselves.

Από τους τέσσερεις-πέντε αρχετυπικούς μυθικούς κύκλους, που εμπνέουν διαχρονικά την ποιητική φαντασία των λαών σύμφωνα με τις τυπολογίες των ειδικών (Μπόρχες, Νόρθροπ Φράι), τρείς τουλάχιστον έχουν βαθιές ρίζες στην αρχαία ελληνική παράδοση και καθοριστική σημασία για τη συγκρότηση της ποιητικής μυθολογίας του Σεφέρη. Ο μεγάλος πόλεμος (θέμα της Ιλιάδας) ιστορείται όχι με τρόπο επικό και ηρωικό αλλά από σκοπιά τραγική: ο ποιητής εστιάζει στη μοίρα των θυμάτων, των αιχμαλώτων και των αμάχων, στην οδύνη και στην καταστροφή. Το μακρινό και περιπετειώδες ταξίδι (θέμα του Οδυσσέα, του Σεβάχ και του Μεγαλέξανδρου της Φυλλάδας) αποτελεί τον κεντρικό άξονα ολόκληρου του σεφερικού έργου. Ο ταξιδιώτης περιπλανιέται σε παράξενους τόπους σε βορρά και νότο, αντιμετωπίζει εξωτικά, αλλόκοτα ή τερατώδη θεάματα, βασανίζεται, αλλά βιώνει και πρόσκαιρες εμπειρίες παραδείσιας ευτυχίας. Ο περιπλανώμενος ήρωας του Σεφέρη μοιάζει κατεξοχήν με τον Οδυσσέα του Δάντη, ο οποίος με τη σειρά του κατάγεται από την προομηρική παράδοση: νοσταλγεί μιαν ειδυλλιακή πατρίδα, όταν όμως επιστρέφει εκεί, ο τόπος του αποδεικνύεται στενός και γεμάτος απογοητεύσεις, ανίκανος να τον κρατήσει· ο ταξιδευτής αναγκάζεται να ξαναρχίσει τις περιπλανήσεις, για να γλυτώσει από το αίσθημα του πνιγμού.

Η πορεία του ταξιδιού κορυφώνεται (όπως στην Οδύσσεια και στη Φυλλάδα) με τη Νέκυια, την κατάβαση στον κόσμο των νεκρών, πεμπτουσία κάθε περιηγητικού μύθου. Ο ταξιδιώτης αντικρίζει τις τυφλές ψυχές που λιμνάζουν στο λίμπο, τους καταδικασμένους που παγιδεύονται στην αιώνια επανάληψη ή μεταμορφώνονται σε άψυχη ύλη. Όμως συναντάει και αφουγκράζεται μια μαγική καθοδηγητική μορφή (Τειρεσία, Πρωτέα, Σωκράτη), που του χαρίζει γνώση και δύναμη για να συνεχίσει. Συναφής είναι ο μύθος της αναζήτησης (quest, θέμα των Αργοναυτών και του ιερού Γκράαλ), η οποία παρακινεί τις περιπλανήσεις και τις περιπέτειες του ήρωα. Στη μυθολογία του Σεφέρη η αναζήτηση στοχεύει σε κάποιο είδος μυστικής εμπειρίας, ερωτικής ή πνευματικής, η οποία ανανεώνει την ύπαρξη (όπως κάνει παραδοσιακά το αντικείμενο της αναζήτησης στους θρύλους, το Γκράαλ, το βότανο του Γιλγαμές, το αθάνατο νερό του Μεγαλέξανδρου ή το καζάνι της Μήδειας). Το επίμοχθο δρομολόγιο της αναζήτησης περιλαμβάνει πολλά πισωγυρίσματα και ατυχίες, όπως όταν οι ιππότες-Αργοναύτες βρίσκουν το κάστρο της Ασίνης έρημο και τον βασιλιά μεταμορφωμένο σε νυχτερίδα. Εντέλει, όμως, ο επίμονος ήρωας αξιώνεται να αντικρίσει το ποθητό αντικείμενο στην καθαρότερη μορφή του, εκείνην του φωτός — από τη μικρή φλόγα όπου προσηλώνεται ο νεαρός Στρατής Θαλασσινός ώς τη φωταψία στο φινάλε της Κίχλης.

ABSTRACT
This article offers a comparative approach to the relationships between George Seferis and F.G. Lorca, revealing an unknown—and yet significant—aspect of Lorca’s reception in Greece. The examination of Seferis’s indebtedness to Lorca’s work and activation, on his part, of Spanish-Greek comparisons in critical moments of Modern Greek history further allow us to draw important conclusions with regard to the dilemmas of a poetic consciousness caught up between art and politics (or even between Right and Left), denoting that this separation might not have always been an absolute one.


KEYWORDS:
Seferis, George; García Lorca, Federico; reception; Spanish Civil War; 4th of August regime; Regime of the Colonels (1967-74); poetry and politics.


ΠΕΡΙΛΗΨΗ
O F. G. Lorca αγαπήθηκε στην Ελλάδα όσο κανείς άλλος ξένος συγγραφέας. Αριθμός μελετών και διατριβών έχει επισημάνει την πυκνότητα των μεταφράσεων και την παραστασιακή διάδοση του έργου του στον ελληνικό χώρο, τα οποία, μαζί με την επίδραση που έχει ασκήσει στη νεοελληνική ποίηση, αποτελούν αξιόπιστα τεκμήρια της τύχης και της καλλιτεχνικής του γονιμότητας στην Ελλάδα. Εντούτοις, ενώ έχουν αναλυθεί διεξοδικά οι δεσμοί μείζονων ποιητών της γενιάς του ’30 με τον Lorca, η υπάρχουσα βιβλιογραφία δεν κάνει καμία μνεία στην ενασχόληση του Γιώργου Σεφέρη με τον ισπανό λογοτέχνη, η οποία, παρότι ομολογουμένως—και ίσως σκοπίμως—διακριτική, υπήρξε γόνιμη και ουσιαστική. Το παρόν άρθρο προβαίνει σε μια συγκριτολογική διερεύνηση της άγνωστης αυτής πτυχής της λορκικής πρόσληψης στην Ελλάδα, επιτρέποντάς μας να εξαγάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα που αφορούν όχι μόνο στην οικείωση του λορκικού έργου από τον Σεφέρη, αλλά και στη σχέση του τελευταίου με την ευρύτερη Αριστερά, τη στάση του απέναντι σε θέματα «ποιητικής και πολιτικής ηθικής» (πρβ. Δ. Ν. Μαρωνίτης, Ποιητική και πολιτική ηθική, 1976), αλλά και την τοποθέτησή του απέναντι σε θεμελιώδεις πολιτικές εξελίξεις του μεσοπολέμου, τις οποίες τα ημερολόγιά του αποσιωπούν επιμελώς. Η ενεργοποίηση ισπανοελληνικών συσχετισμών από τον Σεφέρη σε κρίσιμες στιγμές της ελληνικής ιστορίας αποκαλύπτει, επιπλέον, τα διλήμματα μιας συνείδησης ποιητικής στη διελκυστίνδα τέχνης και πολιτικής (ή ακόμη Δεξιάς και Αριστεράς), δηλώντας πως ο διαχωρισμός αυτός ίσως να μην υπήρξε πάντοτε απόλυτος.

RESEÑA: Maila García Amorós (ed.), Αλληλογραφία Γιώργου Σεφέρη και Ιωάννας Σεφεριάδη: Τα χρόνια της νιότης (1919-1924) [Correspondencia Yor-gos Seferis y Ioanna Seferiadis: los años de juventud (1919-1924)]. Col. «Serie de Estudios Neogriegos» 2, Granada: Centro de Estudios Bizantinos, Neogriegos y Chipriotas, 448 pp., ISBN 978-84-121502-9-2.

April is a stranger to almond trees, breeding
Lilacs out of the whipped land, stirring
Knowledge and will, irrigating
Holy roots with spring rain.
In winter we console ourselves, covering
Wet guilt with lēthē, feeding
A rancid life with building sites and promises of mercy.

Στο σύντομο αυτό άρθρο  εξετάζεται η ιδιάζουσα σχέση του Γ. Σεφέρη με τον E. A. Πόε: μια σχέση  έντονη στη δεκαετία του '20, επιλεκτική στη δεκαετία του ’30 και μακρινή μετά το 1940. Eντοπίζονται και σχολιάζονται οι εξωλογοτεχνικές μαρτυρίες αλλά και τα ενδολογοτεχνικά τεκμήρια που ορίζουν την επικοινωνία  του Σεφέρη με το έργο του Aμερικανού ποιητή, πεζογράφου και κριτικού.

Στο βιβλίο Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει. Ένας διά-λογος με τον Γιώργο Σεφέρη, που αρχικά γράφτηκε και παρουσιάστηκε ως θεατρικό αναλόγιο, ο Ευριπίδης Γαραντούδης απευθύνεται στον Γιώργο Σεφέρη, για να του υπενθυμίσει το ποίημά του «Με τον τρόπο του Γ.Σ.» (1936) και ιδίως τον περίφημο στίχο του «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει» και να τον πληροφορήσει για την τύχη τους, ύστερα από τον θάνατο του Σεφέρη. Μέσα από τον «διά-λογο» με παρέμβλητα  στην αφήγηση σεφερικά κείμενα, καθώς και ποιήματα και κείμενα άλλων συγγραφέων,  ο αφηγητής αναλογίζεται τη σύνδεση του στίχου με το διαχρονικό βίωμα των ελλήνων ποιητών για τον τόπο τους, με άλλα λόγια τον «καημό της ρωμιοσύνης», τον παλιό και τον σύγχρονο.

Η διάλεξη δόθηκε, με πρόσκληση του Μουσείου Μπενάκη, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα πενήντα χρόνια από τον θάνατο του Σεφέρη. Αναρτώ εδώ το κείμενο της ομιλίας, μαζί με την παρουσίαση power point που το συνόδευε. Υπάρχει επίσης ένα επίμετρο με δυο-τρία δικά μου ποιητικά γυμνάσματα προς τιμήν του Σεφέρη.

Από τους τέσσερεις-πέντε αρχετυπικούς μυθικούς κύκλους, που εμπνέουν διαχρονικά την ποιητική φαντασία των λαών σύμφωνα με τις τυπολογίες των ειδικών (Μπόρχες, Νόρθροπ Φράι), τρείς τουλάχιστον έχουν βαθιές ρίζες στην αρχαία ελληνική παράδοση και καθοριστική σημασία για τη συγκρότηση της ποιητικής μυθολογίας του Σεφέρη. Ο μεγάλος πόλεμος (θέμα της Ιλιάδας) ιστορείται όχι με τρόπο επικό και ηρωικό αλλά από σκοπιά τραγική: ο ποιητής εστιάζει στη μοίρα των θυμάτων, των αιχμαλώτων και των αμάχων, στην οδύνη και στην καταστροφή. Το μακρινό και περιπετειώδες ταξίδι (θέμα του Οδυσσέα, του Σεβάχ και του Μεγαλέξανδρου της Φυλλάδας) αποτελεί τον κεντρικό άξονα ολόκληρου του σεφερικού έργου. Ο ταξιδιώτης περιπλανιέται σε παράξενους τόπους σε βορρά και νότο, αντιμετωπίζει εξωτικά, αλλόκοτα ή τερατώδη θεάματα, βασανίζεται, αλλά βιώνει και πρόσκαιρες εμπειρίες παραδείσιας ευτυχίας. Ο περιπλανώμενος ήρωας του Σεφέρη μοιάζει κατεξοχήν με τον Οδυσσέα του Δάντη, ο οποίος με τη σειρά του κατάγεται από την προομηρική παράδοση: νοσταλγεί μιαν ειδυλλιακή πατρίδα, όταν όμως επιστρέφει εκεί, ο τόπος του αποδεικνύεται στενός και γεμάτος απογοητεύσεις, ανίκανος να τον κρατήσει· ο ταξιδευτής αναγκάζεται να ξαναρχίσει τις περιπλανήσεις, για να γλυτώσει από το αίσθημα του πνιγμού.

Η πορεία του ταξιδιού κορυφώνεται (όπως στην Οδύσσεια και στη Φυλλάδα) με τη Νέκυια, την κατάβαση στον κόσμο των νεκρών, πεμπτουσία κάθε περιηγητικού μύθου. Ο ταξιδιώτης αντικρίζει τις τυφλές ψυχές που λιμνάζουν στο λίμπο, τους καταδικασμένους που παγιδεύονται στην αιώνια επανάληψη ή μεταμορφώνονται σε άψυχη ύλη. Όμως συναντάει και αφουγκράζεται μια μαγική καθοδηγητική μορφή (Τειρεσία, Πρωτέα, Σωκράτη), που του χαρίζει γνώση και δύναμη για να συνεχίσει. Συναφής είναι ο μύθος της αναζήτησης (quest, θέμα των Αργοναυτών και του ιερού Γκράαλ), η οποία παρακινεί τις περιπλανήσεις και τις περιπέτειες του ήρωα. Στη μυθολογία του Σεφέρη η αναζήτηση στοχεύει σε κάποιο είδος μυστικής εμπειρίας, ερωτικής ή πνευματικής, η οποία ανανεώνει την ύπαρξη (όπως κάνει παραδοσιακά το αντικείμενο της αναζήτησης στους θρύλους, το Γκράαλ, το βότανο του Γιλγαμές, το αθάνατο νερό του Μεγαλέξανδρου ή το καζάνι της Μήδειας). Το επίμοχθο δρομολόγιο της αναζήτησης περιλαμβάνει πολλά πισωγυρίσματα και ατυχίες, όπως όταν οι ιππότες-Αργοναύτες βρίσκουν το κάστρο της Ασίνης έρημο και τον βασιλιά μεταμορφωμένο σε νυχτερίδα. Εντέλει, όμως, ο επίμονος ήρωας αξιώνεται να αντικρίσει το ποθητό αντικείμενο στην καθαρότερη μορφή του, εκείνην του φωτός — από τη μικρή φλόγα όπου προσηλώνεται ο νεαρός Στρατής Θαλασσινός ώς τη φωταψία στο φινάλε της Κίχλης.

Η μελέτη αυτή εστιάζει στα «Δεκαέξι χαϊκού» του Σεφέρη και προσπαθεί να τα εντάξει γραμματολογικά στην παραδοση των χαϊκού στη νεοελληνική λογοτεχνία, αλλά και να προσεγγίσει μορφολογικά και αισθητικά την ενασχόληση του ποιητή με το ποιητικό αυτό είδος. Πίσω από την επιλογή του είδους αυτού εντοπίζουμε την προσπάθεια του Σεφέρη πρώτον να αποτρέψει το αναμενόμενο στη μορφή της ποίησης και δεύτερον να συνδυάσει τα σημαινόμενα του συγκεκριμένου ποιητικού είδους, δηλ. στοιχεία όπως η πνευματική γαλήνη και η πίστη στην παροδικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, με κάποια από τα σημαντικότερα αποστάγματα της ελληνικής σκέψης, δηλ. ότι τα αντίθετα συνυπάρχουν και τελικώς ισορροπούν. Σε επίπεδο ανάγνωσης της ίδιας της ποίησης ο Σεφέρης δίδαξε μέσα από την απόπειρα των χαϊκού και την ανάδειξη της ίδιας της συνειρμικής ανάγνωσης εικόνων ή ιδεών και τη σημασία της ένωσης, της αρμονίας των εικόνων ή ιδεών που εκ πρώτης δείχνουν μεταξύ τους ανάρμοστες. Στις αναλύσεις μας αντιληφθήκαμε ότι η ποίηση «χωρίς φτιασίδια» είναι συστατικό της αλήθειας («Νέα Μοίρα»). Επίσης, ότι το ταξίδι της ποίησης δεν είναι μια εύκολη υπόθεση, αλλά μια προσπάθεια «να μη λιγοστέψει το μελάνι» καθώς «η θάλασσα πληθαίνει» ή, αντλώντας όπως και τα «Δεκαέξι χαϊκού» από τον Μάρκο Αυρήλιο, να περισώσει, ει δυνατόν, στην αιωνιότητα το «ακαριαίον», το στιγμιαίο της ποίησης.

The title of this study, ‘the ghost behind the arras’, adapts Eliot’s metaphor (1917) for the latent presence of metre in free verse-poetry. In the work of nine major twentieth-century Greek poets (Cavafy, Seferis, Embiricos, Elytis, Gatsos, Ritsos, Sachtouris, Mastoraki, and Ganas), the predominant Modern Greek verse form, the ‘political verse’ (politikos stichos) can be seen as ‘the ghost behind the arras’. This study examines in some detail the ways in which each of these poets appropriates the inherited metre in new contexts and asks what they contribute to the understanding of each poet’s poetics. It will be argued that the most dominant ‘ghost’ is Palamas’ The Emperor's Flute (1910) mirroring the poets’ attempts to communicate their response to the demise of the ‘Great Idea’; but the latent appearances of the political verse in twentieth-century Greek poetry have many other dimensions also.

Dni 1941–1956 to najobszerniejszy wybór z dziennika Jorgosa Seferisa, jaki kiedykolwiek został upubliczniony. Te intymne i intensywne zapiski wyraziście odsłaniają nagą myśl i wrażliwość, z których poczynają się wiersze, pozwalają głęboko wniknąć w serce i umysł poety, a także w sam akt twórczy. Dziennik ten ukazuje głębokie źródła geniuszu poetyckiego Seferisa. Ma w sobie bezpośredniość objawienia i ów rzadki pierwiastek numinotyczny, który kojarzymy z notatnikami Henry’ego Jamesa czy listami Keatsa i Rilkego.
https://terytoria.com.pl/1679-dni-1941-1956.html
http://www.czasliteratury.pl/w-katach-wielkiego-greckiego-swiata/
http://www.czasliteratury.pl/mysli-kilka-po-lekturze-dni-jorgosa-seferisa/
http://www.noweksiazki.com.pl/pl/recenzja/kordos-7-8-2020?prefix=artykul
http://dyskretnyurokdrobiazgow.blogspot.com/2020/10/66-nie-chce-byc-dzisiaj-niczym-jutro.html
https://lubimyczytac.pl/ksiazka/4898697/dni-1941-1956

Είμαστε σύμφωνοι ότι Κύπριοι ποιητές ένιωσαν εκ νέου την ανάγκη να δημιουργήσουν ένα ποιητικό διάλογο με τον Σεφέρη των κυπριακών ποιημάτων, ωστόσο θα διαφοροποιηθούμε από την άποψη ότι η ποιητική αυτή συλλογή αφομοιώθηκε ποιητικά ως «ποιητικό πρότυπο» ή ότι «λειτούργησε αφυπνιστικά». Συμφωνούμε με την άποψη του Θεοδόση Νικολάου περί κυπριακής «σκηνογραφίας στο προσκήνιο», ωστόσο μένουν να αναζητηθούν οι συνδηλώσεις των κυπριακών αναφορών σε σχέση με αυτές του Σεφέρη, ώστε να αναδειχθεί ο χαρακτήρας τους και μέσω αυτού ο αναπροσανατολισμός του ήθους και του ύφους των ποιητών. Ο χώρος για το σημαντικό αυτό θέμα είναι πολύ περιορισμένος, ωστόσο ελπίζουμε να εντοπίσουμε και προπαντός να κατανοήσουμε κάποιους από τους τρόπους με τους οποίους προσλαμβάνεται το ποιητικό εγχείρημα του ... Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν από Κύπριους ποιητές σε μια εποχή διαμόρφωσης της ποιητικής κυπριακής ταυτότητας, ειδικά εφόσον λάβουμε υπόψη την άποψη του Ζήρα ότι «η επίδραση του σεφερικού λόγου και κυρίως του τρόπου με τον οποίο ενσωματώνει την αίσθηση της ιστορίας, είχε πολύ πιο γόνιμα αποτελέσματα στους ποιητές της Κύπρου, από τα τέλη του ’50 και εδώ, παρά στον ελλαδικό χώρο».

Γιατί ένας καθιερωμένος, όπως ο Σεφέρης στα μέσα της δεκαετίας του ’50, ποιητής νιώθει την ανάγκη να δώσει εξηγήσεις ή, έστω, συνοδευτικό υλικό για τα υπό δημοσίευση ποιήματά του; Γιατί θα πρέπει να δώσει λόγο σε κάποιους ανθρώπους, αλλά και γενικά στη μεταπολεμική ελληνική πνευματική κοινότητα για την ποιητική του «στροφή»; Ερωτήματα όπως τα παραπάνω μας απασχόλησαν στη σύντομη αυτή μελέτη που εστιάζει σε στοχασμούς του Σεφέρη για τα κυπριακά του ποιήματα, τα ποιήματα δηλ. της συλλογής με τον αρχικό τίτλο …Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν (1955). Θα διαπιστώσουμε ότι οι στοχασμοί αυτοί, συνοδευτικοί των ποιημάτων ή όπως τους βρίσκουμε σε επιστολές ή το ημερολόγιό του, κρίνονται όχι απλώς ως βοηθητικά στοιχεία για την κατανόηση και ερμηνεία της σημαντικής αυτής συλλογής, αλλά και ως απαραίτητα συμπληρώματα, ώστε να οδηγηθούμε σε συμπεράσματα ως προς ζητήματα όπως ποίηση και πολιτική ή ποίηση και ελεύθερη βούληση ή, τέλος, πώς ανταποκρίνεται ένας πνευματικός άνθρωπος όταν βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα.

Inspired by Turkish Cypriot teacher, Sevim Ulfet, who accidentally met with Raouf Denktash in 1958. She recounts:
“The clinic was full of injured and dead. At one point I saw Denktash and said to him: ‘For God’s name, give the order to stop these killings’. And he gave me the following answer: ‘These dead, are useful to us. It is with them that we will make our voice heard all over the world’.

Για την επέτειο των πενήντα χρόνων από τον θάνατο του Σεφέρη, το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζει, μεταξύ άλλων εκδηλώσεων, μια σειρά ηχογραφήσεων όπου πνευματικοί άνθρωποι διαβάζουν επιλεγμένα ποιήματα και δοκίμια του μεγάλου μας ποιητή. Οι ηχογραφήσεις παρουσιάζονται με τη μορφή ηλεκτρονικών αρχείων ήχου (podcasts) από τη διαδικτυακή εφημερίδα Lifo και αναρτώνται στον ιστότοπό της (https://www.lifo.gr/podcasts/anagnoseis) και στο διαδικτυακό κανάλι της (https://anagnoseis.simplecast.com/).

Στην παρούσα ηχογράφηση έχω την τιμή να διαβάζω τον «Ερωτικό Λόγο» — ίσως το πρώτο αληθινό αριστούργημα του Σεφέρη και οπωσδήποτε ένα από τα πιο δυνατά ερωτικά ποιήματα της γραμματείας μας. Σε προσεχή ανάρτηση θα ακολουθήσει, πάλι με τη φωνή μου, η σεφερική μετάφραση της «Έρημης Χώρας». Στον ιστότοπο της Lifo δίνονται πληροφορίες για τους σπουδαίους λογίους και ποιητές που διαβάζουν άλλα κείμενα του Σεφέρη, από το «Μυθιστόρημα», το «Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ΄» και τα «Τρία Κρυφά Ποιήματα» ώς τον «Διάλογο πάνω στην ποίηση» και τα δοκίμια για τον Θεόφιλο, τον Θεοτοκά-Φαβρίκιο και τα μοναστήρια της Καππαδοκίας.

Ευχαριστίες από καρδιάς στο Μουσείο Μπενάκη και πάνω από όλους στον γιατρό (ή μάλλον ιατροφιλόσοφο) και ιστορικό της τέχνης Νίκο Π. Παΐσιο, ο οποίος με τίμησε αφάνταστα με την πρόσκλησή του να συμμετάσχω σε αυτόν τον κύκλο ηχογραφήσεων. Ο ίδιος έχει οργανώσει όλες τις εκδηλώσεις του Μουσείου Μπενάκη για τον Σεφέρη, ώστε να τιμηθεί επαξίως ο μεγαλύτερος σοφός του νέου ελληνισμού. Ο Νίκος Παΐσιος και η Lifo μού έκαναν το ωραιότερο δώρο αναρτώντας την ηχογράφησή μου αυτές ακριβώς τις μέρες, όπου αρχίζω να συνέρχομαι από την COVID-19 που με προσέβαλε στα τέλη της περασμένης εβδομάδας.

Ο διπλασιασμός του εαυτού (dédoublement) είναι ένα φαινόμενο το οποίο παρατηρείται σε ορισμένες εγγραφές προσωπικών ημερολογίων και συνίσταται στο να διαιρείται ο εαυτός του ημερολογιογράφου στα δύο: στον εαυτό που πράττει και στον εαυτό που παρατηρεί και γράφει. Αυτό το φαινόμενο έχει συζητηθεί σε θεωρητικά κείμενα για το προσωπικό ημερολόγιο, (π.χ. το Le Journal intime της Béatrice Didier), αλλά και έχει σχολιαστεί πολλές φορές από τους ίδιους τους ημερολογιογράφους (από τον Benjamin Constant ως την Joyce Carol Oates). Στα Φύλλα ημερολογίου του Δραγούμη, στις Μέρες του Σεφέρη και στα Τετράδια ημερολογίου του Θεοτοκά υπάρχουν εγγραφές όπου ο διπλασιασμός του εαυτού συμβαίνει και άλλες όπου το φαινόμενο αυτό περιγράφεται ή σχολιάζεται. Οι εγγραφές αυτές αποκαλύπτουν την ομοιότητα των ελληνικών προσωπικών ημερολογίων με τα γαλλικά (όπου το φαινόμενο έχει ήδη μελετηθεί), αναδεικνύουν τα αντιφατικά συναισθήματα των τριών Ελλήνων ημερολογιογράφων αναφορικά με το διπλασιασμό του εαυτού τους, αλλά και δείχνουν πόσο σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το φαινόμενο αυτό στη γραφή του προσωπικού ημερολογίου.