Kıbrıslı Türkler

Abstract

The Ottoman citizens together with the local community had generally lived a peaceful life in Cyprus, conquered by the Ottoman Empire in 1571, until the island was handed over to the England in 1878. Following such period and subsequent process, the Turkish Cypriots and Greek Cypriots continued to live together in the island until the foundation of Republic of Cyprus in 1960; yet, with the impact of British policies, the Turkish and Greek Cypriot communities had started to disintegrate. In 1950s, the island began to lose its nature and the concept of living together peacefully was disappeared due to the armed attacks of Greek Cypriots launched within the scope of underground military organisation and the responses of Turkish Cypriots through their underground military organisations together with the limited resources. The events, which stopped with the foundation of 1960 Republic of Cyprus, had become more severe following the obligatory leave of Turkish Cypriots from the partnership republic in 1963, and continued until the military intervention of Turkey in 1974 and both communities had losses, more in the Turkish Cypriot side. Until 1950s to 1974, the Turkish Cypriots, who did not feel secure in the southern part of island, migrated to the northern part of island. The relevant immigrants had shared their common lives with the Greek Cypriots before 1950s and then the following conflicts through oral narratives to their children born in the northern part of Cyprus; therefore, the perceptions of children of migrated families were only shaped with the narrations and some written references since a direct communication was not possible particularly until the opening of border crossing points. The original value of this study is the non-availability of any oral history research on the Turkish-Greek Cypriot relations before 1974 conducted with the generation after 1974; the aim of this research is to identify the perceptions of Turkish Cypriots born in the northern part of Cyprus mainly after 1974 that was shaped within the framework of oral narrations within the families through the individual interviews with the reference people sharing their experiences within the history via the press screening for the identification of social-political structure during the historical process, and the formation of such perceptions through the interviews.

Öz

1571’de Osmanlı İmparatorluğu’nca fethedilen Kıbrıs’ta, Osmanlı vatandaşları ile, yerli halk, 1878’de ada İngiltere’ye kiralanana kadar, bir arada, genel olarak huzurlu bir yaşam sürmüşlerdir. 1878’de, adanın İngiltere’ye kiralanması ve izleyen süreçte adada, 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti kurulana değin, Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar, bir arada yaşamaya devam etmiş ancak, İngiliz yönetiminin politikalarının da etkisi ile, Türk ve Rum toplumları süreç içerisinde ayrışmaya başlamıştır. 1950’li yıllarda, önce Kıbrıslı Rumlarca yer altı askeri yapılanma kapsamında başlatılan silahlı saldırılar ve Kıbrıslı Türklerin kendilerini müdafaa kapsamındaki yer altı askeri yapılanmaları aracılığıyla ve kısıtlı imkanlarla verdiği karşılıklarla birlikte, adada kayıplar yaşanmış, bir arada huzurlu yaşam olgusu yitirilmiştir. 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulması ile duran olaylar, 1963’de Kıbrıslı Türklerin ortaklık cumhuriyetinden ayrılmak zorunda kalmasının akabinde, yeniden şiddetlenmiş ve Türkiye’nin adaya 1974’de gerçekleştirdiği askeri müdahaleye kadar sürmüş; Kıbrıslı Türk toplumundan daha fazla olmak üzere, iki toplum da kayıplar vermiştir. 1950’lerden, 1974’e kadar, çatışmalar nedeniyle, adanın güneyinde kendilerini güvende hissetmeyen Kıbrıslı Türkler, adanın kuzeyine göç etmiştir. İlgili göçmenler, Rum toplumu ile 1950’ler öncesi ortak yaşamlarını ve sonrasındaki çatışmaları sözlü anlatımlarla, adanın kuzeyinde doğan çocuklarına aktarmış; özellikle 2003 yılında sınır kapıların açılmasına kadar, doğrudan iletişimin mümkün olamaması nedeniyle, göç eden neslin çocuklarının algısı, sadece anlatımlar ve bazı yazılı kaynaklar ile şekillenmiştir. 1974 sonrası doğan nesil ile daha önce, 1974 öncesi Türk-Rum ilişkileri hakkında sözlü tarih araştırması yapılmamış olması, çalışmanın özgün değerini ortaya koyarken; çalışmada, tarihsel süreçteki deneyimlerini aktaracak kaynak kişilerle gerçekleştirilen bireysel görüşmeler ve yine tarihsel süreçteki sosyal-siyasi yapıyı tespit adına basın taraması ile birlikte, temel olarak, 1974 sonrası kuzeyde doğan Kıbrıslı Türklerin, aile içi sözlü anlatımlar çerçevesinde şekillenen ilgili algılarının, gerçekleştirilecek mülakatlar ile şekillendiğinin tespiti hedeflenmektedir.

For over one decade the international community is witnessing fundamental alterations in the violent conflict map of the world while the role of states and non-state actors keep on continuously transforming in a parallel process. Non-governmental, non-state and civil society organisations and private individuals have more involvement in attempts of nonviolent action, peace-building, conflict resolution and reconciliation. Thereby the research clearly aims to assess the effectiveness of unofficial diplomacy work conducted by civic organisations and individuals to mitigate conflict between Turks and Greeks, Turkish Cypriots and Greek Cypriots, and Turks and Armenians. The research tries to reach this aim by giving a general review of non-governmental contributions to peace work—termed as second track diplomacy—where theoretical framework is strengthened by concrete cases. The work contains a brief introduction on three conflict cases in order to make the reader acquainted with the issues relating to second track activities. To execute the assessment, three unofficial diplomacy structures—one women’s peace initiative, one interactive problem-solving workshop initiative and one business oriented peace initiative—for each of the conflict cases have been highlighted. The in-depth analysis and evaluation of nine different second track diplomacy cases is elaborated by using a number of criteria. Yet, the assessment highlights similarities and differences of these cases in a number of layers. The author wishes to have made a contribution to the work of systematic compilation of experiences in unofficial peace activism with the hope that others can learn from these experiences, and more and more people and organisations become acquainted and engaged in nonviolent peace action.

Kıbrıs adasında 1950’lerden itibaren çözüme kavuşturulamamış bir çatışma hâli devam etmektedir. Bugün hâlâ Avrupa’nın son bölünmüş başkenti olan Lefkoşa’daki sınırla Kıbrıslı Rumlardan ayrılan Kıbrıslı Türkler arasında, geçmişte yaşanan etnik çatışmaların nedeni ve çözümüne dair sayısız hatırlama (geçmişi anlamlandırma) anlatısı vardır. Çünkü hatırlama, hafıza anlatısının maksatlı ve seçici geçirgen bir şekilde kurulduğu ve bunu yaparken de politikleştiği sosyal bir eylemdir. Örneğin, bireyler, politik görüşlerine, cinsiyetlerine, sınıfsal konumlanmalarına ve kuşaklarına göre aynı geçmişin farklı anlatılarını ortaya çıkarabilirler.
Bu makale, bütün hayatlarını Kuzey Kıbrıs’ta geçirmiş, benzeri aile yapıları ve sınıfsal konumlanmaları olan ailelerin farklı kuşaklarının, yaşanan etnik çatışma dönemini ve sonrasını bugünden geçmişe bakarak nasıl hatırlamayı tercih ettikleri ve Kıbrıs sorununun çözümü açısından nasıl bir gelecek hayal ettiklerini anlamaya çalışacaktır. Bunu yaparken, hatırlamanın geçmişle gelecek arasındaki sonu gelmez bir diyalog olduğu ve aynı aileye mensup farklı kuşakların hatırlama anlatılarını yaşanan olaylardan uzaklaştıkça geçmişte yaşanmış olayı referans noktası olarak değil de, gelecek hayallerini referans noktası alarak kurduklarını iddia edecektir.
Bu anlama çabasını daha görünür kılmak için de Kuzey Kıbrıs’ta yer alan dört hafıza mekânının tarihyazımında durdukları yere, yaşanan etnik çatışmalara dair verdikleri mesajlara ve bunun sonucu olarak temsil ettikleri ideolojiye dair farklı kuşakların ne düşündükleri üzerine odaklanacaktır. Bunun sonucu olarak da, kuşakların mekân algıları ve deneyimlerinin, Kıbrıs sorununun geçmişi ve geleceğine dair kurdukları hatırlama anlatılarıyla birebir örtüştüğü iddia edilecektir.

20 yıllık bir süreç içerisinde 200,000 Kıbrıslı önce 1950'ler ve 1960'lardaki toplumlar-arası şiddetin bir sonucu olarak, daha sonra da 1974'teki savaş ve ardından adanın bölünmesi nedeniyle evlerini ve mallarını kaybetti. Geçmişteki iç göçlerden kaynaklanan mülkiyet konuları, Kıbrıslı iki toplumun birbiriyle çekişen siyasi ve jeostratejik amaçlarıyla iç içe geçerek günümüze kadar çözümsüz olarak kaldı. Dahası, aynı zamanda bir barış anlaşması halindeki ekonomik ve sosyal hususların da merkezi olan bu konular, zaman içerisinde Kıbrıs sorununun yasal ve teknik açıdan en karmaşık bölümü haline geldi. Yerlerinden edilmiş insanların hakları konusu da önemli ölçüde karmaşık duygusal bir unsur da barındırmaktadır. Bunun nedeni konunun, Kıbrıs sorununun herhangi başka bir unsurundan çok daha fazla bireyler ve yerel toplulukların yaşamlarını doğrudan etkilemesi ve etkilemeye devam etmesidir. Birçok Kıbrıslı, yerlerinden edilmiş kişilerin hakları ile ilgili konuyu diğer toplumun kendilerine karşı yaptığı yanlışlar; evleri, malları ve geçim kaynaklarının kaybı; atalarından kalan topraklar; orijinal doğal ortamlarla kültürel eserler ve kendilerini çevreleyen sosyal yaşamla ilişkilendirir. Bu nedenle konuyu çevreleyen son derece duygusal, kuralcı ve kişisel duyarlılıklar bulunmaktadır. Bu duyarlılıklar kolaylıkla kaybolmayacağı gibi muhtemelen konuyla ilgili resmi bir çözüme ulaştıktan sonra bile devam ederek böyle bir çözümün uygulanmasını zorlaştıracaktır. Bu rapor, Kıbrıs'taki nüfus göçlerinin çeşitli evreleri yanında, çatışmaya bağlı göçlerin siyasal, hukuki, sosyal ve psikolojik sonuçlarının özetine genel bir bakış sunmaktadır.

Kadının dinsel yolculuğuna dair hikâyesinin anlatıldığı bu kitapta, mevlitçilik mesleği ve mevlit geleneğindeki inanç, ritüel ve pratikler üzerinden tarihsel yolculuğun izleri sürülerek, adadaki inanca dair somut olmayan kültürel mirasın kaydı tutulmuştur.
Kitapta, Kıbrıslı Türk kadınların merkezinde yer aldığı; mevlide dair inanç ve icralar, mevlitçinin sosyo-psikolojik açıdan yetişme şartları, usta-çırak ilişkisine dair bilgi ve deneyimleri, ritüellerin icra ediliş biçimi, toplumsal süreçte inançsal boyutuyla yer alma şekli, mevlit ve mevlitçiliğin işlevleri aynı zamanda değişim-dönüşümü, mevlit geleneğinden hareketle görünür kılınmaya çalışılmıştır.
Kadın kaleminden kadın deneyimlerinin anlatıldığı bu çalışmanın, konuyla ilgili diğer çalışmalara örnek teşkil etmesi ve literatüre katkı sağlaması temennisiyle.

Sanal dünya denilince sadece Türkiye’de değil dünyanın hemen her tarafında akla gelebilecek en önemli sosyal medya sayfalarından birisi Facebook olsa gerek. Bu alan, geçirdiğimiz zaman miktarının günbegün daha da artmasıyla birlikte hem gündelik yaşamın hem de kişilerarası ilişkilerin taşındığı yeni bir mecra olma özelliğini koruyor. Bu çalışma, bireyin kendini temsiliyeti, grup içi davranış tarzları, söylemi ve grup içerisindeki paylaşımlarının izlenmesini kapsayacak şekilde Kıbrıslı Türkler tarafından oluşturulan bir facebook grubuyla ilgili gözlem yapılmasına dayanmaktadır. Bununla birlikte Kıbrıs’taki kültür ve yaşam tarzıyla ilgili belirli aralıklarla yapılmış gözlemlerle de sembollerin anlam ve önemi konusunda değerlendirme yapılmıştır. Çalışma kapsamında 2015-2017 yıllarını da içine alarak iki yıl boyunca katılımlı gözlem yapılarak grup üyelerinin paylaşımları takip edilmiştir. Grup üyelerinin, Kıbrıslı olma’ya vurgu yapan halk edebiyatı örnekleri, el sanatları, köy yaşantısı, geçmişe ait imgeler, çocuk oyunları, mekânlar, yiyecek ve içecek gibi tüketim malzemeleri ile ilgili konularda yoğun paylaşımlarda bulundukları dikkati çekmektedir. Çalışmada, Kıbrıs ağzının kullanımıyla her seferinde Kıbrıslı olmayı yeniden kuran paylaşım ve söylemlerin sanal dünyada kimliğin oluşumuna katkısı halk bilimsel ve antropolojik bakış açısıyla ele alınacaktır. 

When we speak of the virtual word, one of the first social networking sites that comes to mind, not only in Turkey but all over the world must be Facebook. With our increased daily usage of Facebook, this social networking site is where both our daily lives and interpersonal relationships are transferred to. The present study is based on the observation of a facebook group formed by Turkish Cypriots in a way that includes the representation of the individuals, their in-group behaviour, discourse, and shared comments in the group.  The study also includes evaluations about the meaning and importance of symbols based on intermittent observations about life style and culture in Cyprus. In the scope of the study, the shared comments of the group members were followed from 2015 to 2017 by participant observation. It was observed that group members have a great amount of shared comments about folk literature samples, handcrafts, rural life, images from the past, children’s games, places, and consumption materials like food and drinks that emphasize being Cypriot. The study deals with how shared comments and discourse that reconstruct being a Cypriot every time the Cypriot accent is used, contribute to the construction of the Cypriot identity in the virtual world within the framework of ethnology and social anthropology.

Kıbrıs Türk Edebiyatı'nda hikâye türünün başlangıcı olarak Ahmet Tevfik Efendi'nin yazıp yayımladığı Bir Manzara-i Dil-güşâ (1896) adlı eser kabul edilir. Ayrıca 1908 yılında Ahmet Nuri Müdürzâde tarafından on sekiz sayfalık bir kitapçık hâlinde Gülünç İbret-âmiz Hikâyeler yayımlanır. Bu iki eserden sonra kitap hâlinde yayımlanan ilk hikâye 1943 yılında yayımlanan Afif Hikmet Mapolar'ın Toprak Aşkı'dır. 1908-1943 yılları arasında dergi ve gazetelerde birçok hikâyenin yayımlandığı tahmin edilmekle birlikte henüz bu konuda ayrıntılı bir çalışma yapılmış değildir. Diğer yandan Suna Atun ve Bülent Fevzioğlu'nun Kıbrıs Türk Edebiyatı'nda Öykü'nün 107 Yıllık Kronolojik Antolojik Tarihsel Süreci adlı çalışmasında ve Suna Atun'un Kıbrıs Türk Edebiyatı adlı kitabı oldukça yararlı ve ayrıntılı çalışmalardır. Ancak hâlâ tespit edilerek Kıbrıs Türk edebiyatı içindeki yerini almayı bekleyen çok sayıda eser vardır. Mustafa Hâmi Bey'in Rüya-Bir Ölünün Dirilmesi hikâyesi bunlardan biridir. Bu hikâyeden şimdiye kadar hiçbir kaynak eserde bahsedilmemiştir, hakkında herhangi bir inceleme de yapılmamıştır. Rüya ya da tam ismiyle Rüya Bir Ölünün Dirilmesi adlı hikâyenin ayırıcı özelliklerinden biri, Ahmet Tevfik Efendi'nin Bir Manzara-i Dil-güşâ'sından farklı olarak olayların Kıbrıs'ta geçiyor olmasıdır. Hikâye bu yönüyle, ilk roman örneği olan Yadigâr-ı Muhabbet ile II. Meşrutiyet döneminde Kıbrıs'ta yayımlanan Safa yahut Netice-i İbtila adlı piyesten de ayrılır. Bir diğer ayırıcı özelliği ise millî toprağa sahibi olmanın değeri ve vatan sevgisi gibi manevî ve millî bir duygunun etrafında şekillenmiş olmasıdır. 1913 yılında Mustafa Hâmi imzasıyla yayımlanan Rüya Bir Ölünün Dirilmesi adlı hikâyenin Kıbrıs Türk edebiyatı içinde yerinin tespiti yapıldı.

Geçtiğimiz haftalarda Gazi Magusa’da gerçekleşen uluslararası bir konferansta sunduğum tebliğin bir bölümünden bahsetmek istiyorum sizlere bugün müsadenizle...Bu bölüm aslına bakarsanız, o gün orda dinleyici bölümünde oturan bireylerin oturma nedenlerinin başında yer aldığından temas etmek istiyorum.

Sunduğum çalışmanın ana başlığı ve dolayısı ile de ana teması “Kuzey Kıbrıs’taki, Kıbrıs’lı Facebook Kullanıcılarının sosyal algısı: Sosyal yapının ve Kuzey Kıbrıs sakinlerinin yeniden değerlendirilmesi” [“Social perception of Cyprian Facebook users in Northern Cyprus: Reconsideration of social structure and particularly residents of Northern Cyprus”]olarak geçmekteydi.

Dünyada ve Kıbrıs'ta siyasi, ekonomik ve tarihsel koşullar Kıbrıslı Türk Sosyo-kültürel yapısını etkilemiştir. Tarihsel bağlamda birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış bir ada olması kültürel çeşitliliği de beraberinde getirmiştir. Bu makalede Hürsöz Gazetesinde yayınlanan gazete reklamları taranarak 1946-1948 yıllarını kapsayan yaklaşık iki buçuk yıllık arşiv incelenmiştir. 1946-1948 yıllarının araştırılma nedeni, bu yıllarda seri üretimin dünya geneline yayılmış olmasıdır.
Makalede, reklamlar tarafından yazılı basın çok-kültürlülük yansımasını ortaya koymak için çalışılmıştır. Özellikle İngiliz ve Amerikan ürün reklamları Türk gazetesinde ön plana çıkmış ve bunun Kıbrıs Türk toplumunun sosyo-kültürel yapısı ve tüketim alışkanlıkları üzerinde etkileri vardır. Reklamların sosyo-kültürel etkileri bu çalışmada dönemsel koşullara ve yaşam tarzlarına göre incelenmiştir. Yayınlanan reklamlar içerik analizi vasıtasıyla nicel ve nitel olarak incelenmiş ve bu reklamların anlamlarına bakarak Kıbrıslı Türk yaşam tarzları üzerindeki etkilerini incelemek için çalışılmıştır. Reklamlar, medya, sermayedar ve tüketici üçgeninde okunmuştur.

Sanal dünya denilince sadece Türkiye’de değil dünyanın hemen her tarafında akla gelebilecek en önemli sosyal medya sayfalarından birisi Facebook olsa gerek. Bu alan, geçirdiğimiz zaman miktarının günbegün daha da artmasıyla birlikte hem gündelik yaşamın hem de kişilerarası ilişkilerin taşındığı yeni bir mecra olma özelliğini koruyor. Bu çalışma, bireyin kendini temsiliyeti, grup içi davranış tarzları, söylemi ve grup içerisindeki paylaşımlarının izlenmesini kapsayacak şekilde Kıbrıslı Türkler tarafından oluşturulan bir facebook grubuyla ilgili gözlem yapılmasına dayanmaktadır. Bununla birlikte Kıbrıs’taki kültür ve yaşam tarzıyla ilgili belirli aralıklarla yapılmış gözlemlerle de sembollerin anlam ve önemi konusunda değerlendirme yapılmıştır. Çalışma kapsamında 2015-2017 yıllarını da içine alarak iki yıl boyunca katılımlı gözlem yapılarak grup üyelerinin paylaşımları takip edilmiştir. Grup üyelerinin, Kıbrıslı olma’ya vurgu yapan halk edebiyatı örnekleri, el sanatları, köy yaşantısı...

Cumhurbaşkanı Akıncı ve çalışma arkadaşları “Garantiler, Türkiye’nin Garantörlüğü ve Müdahale hakkı”nı müzakere masasında tartışmayan açmak yerine, “BM’nin Kıbrıs Parametreleri tabu değildir ve değişmelidir” açıklaması ile gündeme bu konuyu getirmesi ve tartışmaya açması gerekmektedir.

Bu makalede Kıbrıs Türk toplumunda mevcut bulunan çocuğa ad verme geleneğine yönelik uygulamaların ve inanmaların diğer Türk topluluklarıyla mukayese edilmesi amaçlanmıştır. Dinlere, dillere, yörelere, tarihî şartlara, zevk ve duyuşlara zamana bağlı olarak ad verme uygulamaları karşımıza çıkmaktadır. Kıbrıs Türk toplumunda çocuğa aile büyüklerinin, tarihteki büyük insanların veya din yönünden önemli şahsiyetlerin adları, doğduğu günün anlam ve önemini belirten vb. adlar verilmektedir. Adlar çeşitli inanmaları ve uygulamaları da beraberinde getirmektedir. Bu geleneğin ilk kaynağının Orta Asya olduğunu mevcut destanlarımızdan anlayarak bunların mukayese yoluna gidilmiş ve ad belirlenirken Kıbrıs Türk toplumunda, Anadolu’da ve Türk topluluklarında uygulanan pratikler ve inanmaların birbirleriyle benzerlik gösterdiği görülmüştür. Biz burada doğum sonrası aşamasında gerçekleşen  “ad verme” ile ilgili inanma ve uygulamaları diğer Türk toplumları ile mukayese etmeye çalışmaktayız.

Sanal dunya denilince sadece Turkiye’de degil dunyanin hemen her tarafinda akla gelebilecek en onemli sosyal medya sayfalarindan birisi Facebook olsa gerek. Bu alan, gecirdigimiz zaman miktarinin gunbegun daha da artmasiyla birlikte hem gundelik yasamin hem de kisilerarasi iliskilerin tasindigi yeni bir mecra olma ozelligini koruyor. Bu calisma, bireyin kendini temsiliyeti, grup ici davranis tarzlari, soylemi ve grup icerisindeki paylasimlarinin izlenmesini kapsayacak sekilde Kibrisli Turkler tarafindan olusturulan bir facebook grubuyla ilgili gozlem yapilmasina dayanmaktadir. Bununla birlikte Kibris’taki kultur ve yasam tarziyla ilgili belirli araliklarla yapilmis gozlemlerle de sembollerin anlam ve onemi konusunda degerlendirme yapilmistir. Calisma kapsaminda 2015-2017 yillarini da icine alarak iki yil boyunca katilimli gozlem yapilarak grup uyelerinin paylasimlari takip edilmistir. Grup uyelerinin, Kibrisli olma’ya vurgu yapan halk edebiyati ornekleri, el sanatlari, koy yasantisi...

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ndeki (AİHM) davaları almakla tanınan ayrıca Titina Loizidu’nun avukatlığını da yapan Rum avukat Ahilleas Dimitriadis’in  Fileleftheros gazetesine verdiği söyleşisini okudum, satır satır, kelime kelime>> Yazının devamı>> ataatun.org/?p=5861