Meşrutiyetten Cumhuriyete Türk Düşüncesi

Türk modernleşme tecrübesinde asrileşmenin istikameti hususunda farklı bir yön tahayyül ve tavsiye eden her meşrepten müellifin teknik ve teknolojiyi olumladığı malumdur. Devlet ve toplumun ikbali hususunda bambaşka zihniyetlere sahip olanlar dahi mesele teknik ve teknoloji olduğunda aynı noktada bir araya gelir. Batı medeniyetinin Batı tekniği ve Batı ahlakı olarak parçalı bir şekilde tasavvur edildiği bu zihniyet, Batı’nın ahlakının değil fakat tekniğinin ithalini Türk asrileşmesi için bir zaruret olarak tasavvur eder. Tekniğin edinilmesinin zarureti bu doğrultuda ispatı üzerine kalem oynatılan en önemli hususlardan biri haline gelir. Bu durum doğrudan asrileşmede usul üzerine fikir üreten metinlerde görüldüğü kadar dini eserlerde de kendisini gösterir. Bu hususta en önemli örneklerden biri de Elmalılı Hamdi Efendi’nin Hak Dini Kur’an Dili serlevhalı tefsiri olur. Elmalılı Hamdi Efendi İslam’ın itikat ve muamelata taalluk eden alanlarında gelenekçi bir portre çizer. Mesele teknik ve teknoloji olduğunda yer yer gelenekçi bakışı muhafaza ederken yer yer modernist söylemlere kayan bir dil kullanır. Bu doğrultuda söylem analizi yönteminin kullanıldığı çalışma, modern dönem Türk düşüncesinde teknik ve teknoloji tasavvurunu Elmalılı Hamdi Efendi’nin Hak Dini Kur’an Dili isimli tefsiri etrafında tetkik etmektedir. Çalışma neticesinde ulaşılan sonuç Türk modernleşmesinin bir neticesi olarak ortaya çıkan teknikçi zihniyetin dini metinlere dahi sirayet ettiği ve Elmalılı Hamdi Efendi’nin de tüm gelenekçi tavrına rağmen bu zihniyetten etkilendiği olmuştur.

Published version of the edition of Der Nachlass des Mustafa Hayri Efendi (q. v.). The present edition differs from that of Der Nachlass des Mustafa Hayri Efendi in that it contains a substantially improved text, numerous additional documents, an addiional index (topical index) a more succinct introduction, and all original textual material in four versions: 1) full-colour reproductions of the original documents in PDF, 2) the original texts in scholarly transcription, 3) the original texts in "lay" transcription, and 4) the texts in modern Turkish translation. In addition, the volume contains black-and-white reproductions of numerous documents and other pictorial material.

Osmanlı Devletinin yıkılışını engellemek üzere ileri sürülen görüşlerin geçerliliklerini yitirdikleri bir dönemde yeni bir kimlik edinimi sağlamanın yanında yeni bir siyaset kurgusu oluşturma gayesi de taşıyarak ortaya çıkan Anadoluculuk, toprak milliyetçiliği üzerine inşa edilmiştir. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde görülmeye başlayan Anadoluculuk, Türk Ocaklarındaki Turancılık ve Türkiyecilik tartışmaları sırasında belirginleşmiştir. Ocağın faaliyet alanı konusundaki bu tartışma, bir tercih yapma zorunluluğu sonucunda doğmuştur. Uzun ve yıpratıcı savaşların getirdiği kayıplar artık öze, Anadolu'ya dönmeyi gerekli kılıyordu. Esasen bu daralma, realist bir yaklaşımın ürünüydü.
Anahtar Kelimeler: Anadoluculuk, Anadolucu Tarihyazımı, Türk Tarih Tezi.

Anatolianist Movement, which came into being with the objective of building the provide for acquisition of a new identity and create a new politics of fiction, and at a time when the validity of the ideas regarding the prevention of Ottoman Empire from falling started to disappear, was built on territorial nationalism. Anatolianism firstly appeared in the first quarter of the 20th century, during the discussions about Turanism and Turkiyecilik in Türk Ocakları. The Ocak on the field of activity this discussion is born out of the necessity of making a choice. A long exhausting war casualties it was necessary to return to Anatolia to the essence now. In fact, this restriction was a product of the realistic approach.
Keywords: Anatolianism, Anatolianist Historiography, The Turkish History Thesis.

Bu makale, son dönem Osmanlı Türkiye’sindeki modernleşme ve Tanzimat tecrübesinden Cumhuriyet’e, Cumhuriyet’ten günümüze kadar geçen zaman zarfında Türkiye’deki Kur’ân ve tefsir araştırmalarının fikrî ve ilmî düzeyde tahlil edilmesini amaçlamaktadır. Bu tahlil bağlamında, modernleşme tecrübesinin hız kazandığı ve Osmanlı’nın Batı etkisine resmen açıldığı Tanzimat döneminden bugüne kadar Kur’ân ve tefsir çalışmaları yöntem ve paradigma açısından ele alınacak ve modern dönem tefsir anlayışındaki gelenekten kopuşun ne tür sebeplere dayandığı ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Demokrasiye küfür rejimi demek, çok önemli bir kategori hatası yapmaktır ve televizyondaki bir programda inkâr sözleri işittiğinizde, televizyona küfür aleti veya kâfir demekten farksızdır. Çünkü nasıl ki televizyon bir cihazdır ve cihazların dinî inançları olmaz. Hangi programı yüklerseniz onu gösterirler.

Aynen bunun gibi, demokrasi de bir yönetim sistemidir. Yönetim sistemlerinin dinleri olmaz. Küfre girmez, imandan çıkmazlar. Hangi temel kaideleri yüklerseniz ve nasıl uygulamalarda bulunursanız, (adeta kabın şeklini alan su gibi) ona göre şekil alırlar.

Şeriat; hukuk ilkeleri, temel prensipler ve genel kuralları içerir. Başlı başına bir yönetim sistemi değildir ve açıkçası İslamiyet'in temel esas ve kurallar haricinde önerdiği ve getirmiş olduğu bir yönetim sistemi de yoktur. Bu ise insanlığın gelişimi boyunca ona eşlik edecek olan ve kıyamete kadar hükmü devam edecek bir kurallar bütününün tam da olması gerekli şeklidir.

Artık birilerinin bir yönetim sistemi olan demokrasi ile dinle, ilahî kanunla aynı manaya gelen şeriat kavramının ancak yüzde birini ifade eden ve siyasete temas eden "uygulama esasları ve temel kaideler topluluğu" mahiyetindeki şeriat hükümlerini kıyaslamaktan vazgeçmesi gerekir. Bir yönetim sistemi ile uygulama esasları birbiriyle kıyaslanmaz ve birbirinin alternatifi de rakibi de olamaz zaten. Yönetim sisteminde uygulanan tatbikatta ve mevzuatta bulunan aksaklıklar, yanlışlıklar ve eksiklikler ve dahi şeriatın temel ilkelerine aykırılıklar varsa, yönetim sistemi kötülenmez ve o kusurlar o sistemden bilinmez. Mevcut eksikliklerin düzeltilmesi yoluna gidilir. Şeriat adına demokrasiyi kötülemek ve ondan vazgeçmek ve inkâr etmek, televizyonda uygunsuz programlar çıkıyor diye televizyonu kaldırıp çöpe atmaktan farksızdır.

Öz Yakın dönem Türk felsefesi üzerine konuĢulması gerektiğinde, Tanzimat dönemi ile Cumhuriyet arası dönemde eser veren spesifik birkaç pozitivist ve materyalist görüĢteki düĢünürümüz ile bu dönemler ele alınmaktadır. DüĢünce derinliğiyle felsefe sorunlarına duyarlı olmuĢ ve eserlerini, felsefe ekolleriyle yakınlık kurarak oluĢturmuĢ olan o dönemin edipleri ise göz ardı edilmektedir. Eserleri, kapsamlı bir toplumsal dönüĢüme sebebiyet verdiği halde, bu eserlerin içindeki felsefe derinliği, ya çok tahlil edilememiĢ veya edebiyat disiplini dıĢında değerlendirilmemiĢtir. VermiĢ oldukları eserlerin, sadece edebi yönü açısından okuyucuya sunulması, onların eserleri üzerinde sadece edebi değeri açısından bir takım değerlendirmeleri mümkün kılmıĢ ama içeriğindeki felsefi ve sosyolojik konular, felsefe disiplini tarafından çok da irdelenmemiĢtir. Ömer Seyfettin, eserlerine felsefe ve bilim disiplinlerini, olabildiği kadar, yerleĢtirmeyi baĢaran bir edip olduğu kadar, felsefi düĢünce sistemini takip edebilmiĢ ve aktarabilmiĢ bir kiĢiliktir. Ayrıca Ömer Seyfettin " in dönem felsefesi ile girmiĢ olduğu iliĢki ve Batı felsefesi üzerinden yaptığı muhasebe, onun Türk düĢüncesi açısından bir devrim arayıĢı olarak okunmalı, devrimin nefesinin yetmediği yerde ise evrime müsait bir sosyal bilimsel alan aramak olarak değerlendirilmelidir. Ömer Seyfettin " in Türk düĢünce hayatında yaratığı kırılmanın, izleri inter-disipliner ve multi-disipliner çalıĢmalarda karĢılığı yeni Türk hayatının sosyal bilimsel açılımları çerçevesinde incelenmelidir. Ömer Seyfettin, edebi eserleriyle tanınmıĢ olmasına rağmen, asıl duruĢ noktasını yaĢadığı dönemin felsefesi olarak belirlemiĢ, bu felsefenin geliĢim ilkelerini ise düĢünce hayatına uygulamıĢtır. O dönemin Batı felsefesi genel duruĢ olarak dil merkezli ve mantıkçı düĢünce sistematikleri ile uğraĢmaktayken, Ömer Seyfettin de dönemine kayıtsız kalmamıĢtır ve edebi eserlerine felsefi derinlik ile göstergebilimsel bir anlatımla yön vermiĢtir. Ömer Seyfettin " de, felsefenin genel sorunlarının inceleme sahası olan, belirli düzeyde bir episteme algısı ve baĢvurduğu bir ontoloji düĢüncesi olduğunu gözleyebilmekteyiz. Yaslandığı epistemoloji, doğrudan bir felsefi sistem olmak yerine, kültür ve öğelerini belirleyen, onları toplumsal tecrübe olarak tasnifleyen bir epistemolojidir. Yaslandığı ontoloji ise Türk kültür yapısının inĢa ettiği toplum ve ona ait dinamikler olarak karĢımıza çıkmaktadır. Toplum olmaklığın ontolojik arka planında ise devlet fikrini tartıĢtığını görmekteyiz. Ömer Seyfettin " in akıl yürütme argümanlarında, bir problem olarak eski ile yeni olan düĢüncelerin, yaĢayıĢ biçimlerinin bazen birbirine zıtlığı ifade edilirken, genel problem ise bu fikirlerin birbiriyle iliĢkisi üzerinden ele alınıp, bu iki zıtlığın uzlaĢtırılma amacı güdülmesidir. Bu zamana kadar ediplerimizin ve özellikle Ömer Seyfettin " in akıl yürütme biçimlerinin incelenmemiĢ olması, Türk düĢünce hayatının felsefi bir  Dr. Öğr. Ü.; Akdeniz Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü, mehmetfatihd@gmail.com.