Enes Şahin

Siyasetin bir tarafıyla bilinen bir tarafıyla yapılan bir iş olduğu malumdur. Bu durum siyaseti aynı anda hem ilim hem de sanat haline getirir. Klasik dönemde ilim anlayışının modern dönemin aksine çok daha geniş bir değerlendirme biçimine sahip olması farklı ihtisas sahalarındaki ulemayı siyaset ilmi ile de iştigal etmeye iter. Bu doğrultuda neşredilen siyasetnamelerde hükümdar-ulema ilişkileri eserlerin değişmez unsurlarından biri haline gelir. Alimler bir taraftan hükümdarulema ilişkilerine dair genellemeler yaparken diğer taraftan hükümdarın kendisine yönelik muamelesini de şekillendirmeye çalışır. Bu doğrultuda hükümdar ilme ve alime hürmet etmeye teşvik edilir. Ulemanın ilmî çalışmalarını dünyevî endişelerden bağımsız bir şekilde gerçekleştirebilmesi için maddî refahının sağlanması talep edilir. Gerçek alim sahte alim ayrımına gidilerek hükümdarı kendi şahıs ve grubunu takviye diğerlerini ise tasfiye etmeye yönlendirme çabası gösterilir. Eserlerde hükümdar-ulema ilişkileri bakımından ideal bir yapının idrak ve izahı ile realiteye istikamet verilmesi arasındaki gerilim açık bir şekilde hissedilir. Bu minvalde çalışmada İslam siyaset düşüncesi çerçevesinde telif edilmiş siyasetnamelerde hükümdarulema ilişkilerinin ne şekilde ve hangi motivasyonlar etrafında ele alındığının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda çalışmada farklı dönemlerde yaşamış, farklı devletlerin tebaası olmuş müelliflerin siyasetnameleri mukayeseli bir şekilde tetkik edilmiştir. Çalışma neticesinde varılan sonuç siyasetnamelerde verilen tavsiyelerin hükümdarı ulemaya danışmaya teşvik etmek üzerine kurgulandığı, bu eserleri telif eden ulemanın da bir taraftan devletin diğer taraftan şahsiyetinin ikbalini temin etme gayreti gösterdiği olmuştur.

It is well known that politics is on the one hand a science and on the other a practice. This makes politics both a science and an art at the same time. The fact that the understanding of science in the classical period had a much broader perspective in contrast to the modern period pushed ulama in different fields of specialization to engage in the science of politics as well. In the politicsbooks published in this direction, the relations between the ruler and the ulema become one of the permanent elements of the works. While making generalizations about the relations between the ruler and ulama, ulema also try to shape the ruler’s approach towards them. Accordingly, ulama encourage the ruler to respect knowledge and ulama. The ruler is demanded to ensure the welfare of ulama so that they can perform their scientific studies independently of worldly concerns. By distinguishing between true ulama and false ulama, efforts are made to encourage the ruler to reinforce his own person and group and to eliminate others. The tension between the realization and explanation of an ideal structure in terms
of the relations between the ruler and the scholars and the direction given to reality is clearly felt in the works. In this direction, this study aims to determine the motivation and nature of the ruler-ulama relations in politicsbooks written within the framework of Islamic political thought. In this direction, politicsbooks written by authors who lived in different periods and were citizens of different states were analyzed in a comparative method. The conclusion of the study is that the advice given in politicsbooks is based on encouraging the ruler to consult ulama, and that the ulema who compiled these works endeavored to ensure the future of the state on the one hand and the prosperity of their personalities on the other.

İslam Siyaset Düşüncesi’nin kaynaklarına intikal edildiğinde görülebilecek en temel eserlerin siyasetnameler olduğu malumdur. Devlet, hükümdar, siyaset ve cemiyet gibi meselelere dair tetkik, tespit ve tekliflerini telif ettikleri siyasetnameler vasıtasıyla izhar eden müellifler böylece İslam Siyaset Düşüncesi’nin de bir parçası olmanın imkanını bulur. Bu meyanda ihtisas sahası ilm-i siyaset olmayan mütefekkirler dahi siyasete dair eser telif etme arzusu duyar. Bu isimlerden biri de Arap dili ve edebiyatı alanında mütehassıs olduğu kabul edilen Ebû Mansûr es-Seâlibî olur. Seâlibî kaleme aldığı Âdâbü’l-Mülûk serlevhalı eser ile siyasetname geleneğinin bir parçası haline gelir. Seâlibî eserini siyasetin mahiyet ve keyfiyetine dair kanaatlerini doğrudan ifade etmek yerine kendi kanaatini destekleyecek iktibaslar yapmak suretiyle inşa eder. Bu iktibasları yaparken ise yalnızca İslam’ın temel kaynakları ve önemli İslam büyükleri ile sınırlı kalmaz. Ayet-i Kerime ve Ehadis-i Nebevî’den Yunan filozofları ile Bizans ve Sasani hükümdarlarına kadar uzanan iktibas genişliği Seâlibî’nin siyaset geleneğine dair fikrini de ortaya koyar. Çalışma neticesinde varılan sonuç Seâlibî’nin düşüncesini dini, siyasi ve felsefi otoritelere dayandırdığı ve İslam öncesi dönemdeki farklı siyasal geleneklere başvurmak suretiyle İslam Siyaset Düşüncesi’nin kaynaklarını geniş bir biçimde ele aldığı olmuştur.

Regarding Islamic Political Thought, it is widely known that politicsbooks are the most fundamental works that can be seen. Intellectuals have put forward their investigations, determinations and suggestions on issues such as the state, the ruler, politics and society through the politicsbooks they wrote. Thus, these people had the opportunity to participate in Islamic Political Thought. In this direction, even intellectuals whose field of expertise is not political science have the desire to write works on politics. One of these people is Se’ālibī, who is considered to be an expert in
the Arabic language and literature. He has become a part of the tradition of politicsbooks with his work named Ādāb al-Mulūk. Se’ālibī wrote his work by quoting to support his ideas instead of directly expressing his ideas about the structure of politics. While making these quotations, he was not limited to the fundamental sources of Islam and important Islamic elders. The variety of references from the verses of the Qur'an and the ḥadīths of the Prophet to the words of Greek philosophers,  Byzantine and Sassanid rulers also reveals Se’ālibī's idea of the political tradition. In
this direction, the question "What place does al-Sālibī's Ādāb al-Mulūk have in the tradition of Islamic political thought?" is tried to be answered. The aim of the study is to determine the extent of Seālībī's world of thought's connection with the tradition by using a comparative method. The conclusion reached as a result of the study is that Se’ālibī bases his thought on religious, political and philosophical authorities and deals with the sources of Islamic Political Thought broadly by referring to different political traditions in the pre-Islamic period

İnsanlık tarihinde, kadim devirlerden itibaren bir bütün
olarak tetkik edildiğinde insanın düşünme, yaşama, anlama,
açıklama, bir araya gelme ve yönetme gibi hayatını tanzim
ettiği neredeyse bütün faaliyetlerinin dinî bir mahiyette
teşekkül ettirdiği görülür. Bu istikamette dinî zihniyet, şahsiyet,
kurum ve yapıların insanlık tarihine etkisinin bir benzerine
rastlamak muhaldir denilebilir. Dinin mahiyet ve keyfiyeti
tarih ve mekânın şartlarında değişim ve dönüşüm gösterse de
bir ilahî ve içtimaî yapı olarak din, fert ve cemiyet hayatındaki
etkinliğini muhafaza etmeyi sürdürür. İlahî niteliğinin yanında
toplumsal müessese kimliğine de sahip olan dinler, ortaya
koydukları etkiye kurumsal etkinliklerinden insanın düşünme
tarzını biçimlendirme kabiliyetleri sayesinde sahip olur. İnsanın
varlığına, kendisine, amacına ve dünyaya dair sorulara dinlerin
verdiği yanıtlar ve dinin aslî kaynakları çerçevesinde şekillenen
yanıt bulma biçimleri aynı zamanda insanın düşünme tarzlarını
da etkiler ve toplumsal bir bilinçaltına dönüşerek içtimaî kurum
ve yapıların da zamanla dinî bir nitelik arz etmesini yanında
getirir.

Sinemanın söylem üretme ve bu söylemleri küresel bir kültüre dönüştürme kabiliyeti olduğu malumdur. Bilhassa popüler kültür unsuru haline gelen çeşitli figürler kullanılarak tesis edilen sinema filmleri, söylemlerini daha etkin bir şekilde iletme imkânı bulur. Bu hususta örnek gösterilebilecek en önemli figürlerden birinin Batman olduğu söylenebilir. 1939’da ortaya çıktığı çizgi romandan itibaren önemli bir popüler kültür unsuru haline gelen Batman sinemada da kendisine defaten yer bulur. Bu sinema filmleri içerisinde siyasal ve toplumsal alana dair ürettiği söylemler üzerinde durulması gerekenlerden biri Christopher Nolan’ın yönetmenliğini yaptığı 2005 yılında gösterime giren Batman Begins olur. Burjuva sınıfının müntesibi bir aileden gelen Bruce Wayne’in bu sınıfın varoluşsal kaynağı olan şehri yani Gotham’ı içinde bulunduğu yozlaşmadan kurtarmak için burjuva süper kahramanına dönüşmesinin hikayesini konu edinen film, siyasetin toplumsal cephesi ve medeniyetin mahiyet ve keyfiyeti üzerine çeşitli tartışmalar yürütür. İbn Haldûn’un bedavetle hadaret arasında intikal eden toplumsal yapıların bu süreçte ortaya koydukları yapısal dönüşümleri merkeze aldığı Mukaddime serlevhalı eseri bu tip anlatıların ortaya koyduğu unsurları tetkik etme hususunda işlevsel bir niteliğe bürünür. Bu doğrultuda söylem analizi yönteminin kullanılacağı çalışmanın amacı Batman Begins filmindeki bu tartışmaları İbn Haldûn’un zihniyet dünyası etrafında değerlendirmektir. Çalışmanın sonucu, Batman Begins’in toplum, siyaset ve medeniyet gibi hususlardaki söylemlerinin Haldûnî nazariye etrafında değerlendirilebileceği olmuştur.

Cinema has the ability of creating a discourse and turning it into a global culture with a narrative perspective is known by everyone. In this direction, especially the movies produced by using various figures that have become popular culture elements are find the opportunity to transfer of discourses that they have been produced, more effectively. In this regard, Batman may be one of the most significant figures. Since the first reveal of Batman in 1939, It has become an important popular culture element and find a place in cinema frequently. Among all of Batman movies, Batman Begins which directed by Christopher Nolan and was screened in 2005 is one of the movies that has importance due to its political and social discourses. The movie runs discussions on social side of politics, quality and state of civilization. It is about Bruce Wayne, who is a member of a family that follower of bourgeoisie and transforming a bourgeoisie super hero in order to save the city, Gotham which is actually the existential source of bourgeoisie class, from corruption and evil. Mukaddime titled book from Ibn Khaldun which points processes of social structures that moves from migrant settler to permanent settlement and structural transformations to the center has a functional quality in order to review those type of elements. In this direction, discourse analysis method will be used and the aim of the study is reviewing the discussions on Batman Begins around Ibn Khaldun’s mindset. As a result of the study, Batman Be- gins’ discourses on the topics such as society, politics and civilization can be reviewed around Ibn Khaldun’s theoretical approach.

Türk tarih tecrübesi için İslamlaşma devri öncesinden etkilenen ve sonrasını etkileyen bir dönem olarak hususi bir manayı ifade eder. Bu anlamda İslamlaşma devrinin anlaşılması Türk dünya görüşü ve hayat pratiklerinin idraki için varoluşsal bir öneme sahip olur. İslamlaşma devrinin tetkikinde ise yazılı kültür unsurları kadar sözlü kültür unsurlarına da intikal etmek devrin şartları değerlendirildiğinde bir zarurete dönüşür. Nitekim devri anlamanın imkânını arayan Mehmet Fuad Köprülü, Irène Mélikoff ve Ahmet Yaşar Ocak gibi isimler çalışmalarında yazılı kültür ürünlerine olduğu kadar sözlü kültür unsurlarına da başvurur. Türk tarihinin İslam öncesi dönemlerinde fikriyatın sözlü edebi kültür unsurları ile bir gelenek haline getirildiği ve aktarıldığı düşünüld üğünde İslamlaşma devri için de sözlü kültüre dayalı edebi eserlerin kıymeti kendiliğinden aşikâr olur. Bu istikamette İslamlaşma devrini anlamak için kapısının çalınması icap eden ilk eserlerden birinin ise Dede Korkut Oğuznameleri olduğu rahatlıkla söylenebilir.
Dede Korkut Oğuznameleri Türk edebî zihniyetinin bir hülasası olduğu kadar İslamlaşma devrinin yapısı, tarihi ve zihniyeti de onda tecessüm eder. İslamlaşma devrinin siyasî, iktisadî, içtimaî, dinî ve şahsî tüm unsurları bu eserde gözlemlenebilir. Türklerin İslamlaşma devri adeta ete kemiğe bürünür Dede Korkut Oğuznameleri olarak görünür. İslamlaşma devrinin dinî anlamda ortaya çıkan kitabî, şifahî ve mistik tüm unsurları Dede Korkut Oğuznameleri’nde kendisine yer bulur. İslamlaşma devrinin hülasası Dede Korkut Oğuznameleri’nde olduğu gibi Dede Korkut Oğuznameleri’nin hülasası da Duha Koca Oğlu Deli Dumrul bahsinde bulunur. İslamlaşma devri adeta Deli Dumrul’un şahsında kendisini gösterir. Bu hikâyede Tanrı günlük hayat diliyle konuşturulur, Azrail ak sakallı bir ihtiyar olarak tasvir edilir ki bu unsurlar İslamlaşmanın şifahî cephesini aşikâr kılar. Bunun yanında Deli Dumrul Tanrı’nın vasıflarını anarken kitabî İslamlaşmanın zihniyetini ortaya koyar, Maturidiliğin Tanrı tasavvuru etrafında söylemlerini üretir. Tanrı’ya yakarışlarındaki ifadeleri ise tasavvufî zihniyetin bir atıf klasiği haline getirdiği hadislerle inşa edilir. Böylece İslamlaşmanın şifahî, kitabî ve mistik tüm boyutları Deli Dumrul’un ağzından tarihe şehadet eder. Bu istikamette söylem analizi yöntemi kullanılacak olan çalışmada İslamlaşma devri din ve düşünce tarihinin Dede Korkut Oğuznameleri’ndeki Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Oğuznamesi üzerinden okunması amaçlanmaktadır. Çalışma doğrultusunda varılan sonuç ise İslamlaşma devri tarihini dönemin yazılı olduğu kadar sözlü kültür merkezli edebi eserleri üzerinden de okumanın mümkün olduğu ve Dede Korkut Oğuznameleri’ndeki Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Oğuznamesi’nin bu durum için tutarlı bir örnek teşkil ettiğidir.

Avrupa’da ortaya çıkan siyasî, iktisadî, dinî ve toplumsal dönüşümler çerçevesinde teşekkül ettirilen yapı karşısında Osmanlı Devleti’nin ortaya koyduğu çabanın netice vermemesi yeni bir değişim arayışının temellerini atar. III. Selim Dönemi’nden önce ıslah ve kanun-ı kadime dönüş fikri bu devirden itibaren yerini yapısal ve kurumsal değişimlere bırakır. Osmanlı modernleşme tecrübesine dair literatürün bu devri milat olarak kabul etmesinin sebebi de bu olur. Geleneksel yapılara olan güvenin zayıfladığı, bu yapılardaki eksiklik ve sorunların izalesinin problemi çözmek hususunda yeterli olmayacağı fikri bu dönemde kendisini gösterir. Bu doğrultuda bahsi geçen dönemde III. Selim’in ortaya koyduğu yenileşme hamlelerinden Nizam-ı Cedid de Türk modernleşmesi için hususi bir önem arz eder. Yeni bir düzen arayışı çerçevesinde ortaya konan Nizam-ı Cedid bir devri başlatan muharrik unsur olduğu gibi kendi devrinde çokça tenkide de maruz kalır. Siyasî, iktisadî, askerî ve toplumsal alanda ortaya çıkan problemlerin Nizam-ı Cedid’e bağlanması sıkça karşılaşılan bir söylem haline gelir. Bu doğrultuda bu dönemden itibaren başta Nizam-ı Cedid olmak üzere ortaya çıkan modernleşme hamlelerini muhafaza ve müdafaa maksadıyla çeşitli eserler telif edilir. Netice olarak ortaya çıkan asrîleşmenin müdafaası literatürünün ilk ve önemli örneklerinden biri ise Yeniçeri Ağası Tokatlı Mustafa Ağa tarafından kaleme alındığı düşünülen, daha çok Koca Sekbancıbaşı Risâlesi adı ile meşhur olan Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm serlevhalı eser olur. Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm’da halkın içerisinde siyasî, idarî ve askerî hiçbir malumata sahip olmamasına rağmen bu meseleler üzerine konuşan ve her türlü problemden Nizam-ı Cedid’i sorumlu tutanlar önce tenkit edilir ardından Nizam-ı Cedid’in gerçek mahiyeti hakkında bilgi verilir, Yeniçeri Ocağı’nın devirde geldiği hal ortaya konur, askeri eğitim ve idarenin bir devlet için ne denli önemli olduğunun altı çizilir. Son olarak Nizam-ı Cedid ordusunun giderlerini karşılamak maksadı ile teşekkül ettirilen İrad-ı Cedid Hazinesi hakkında malumat verilerek eser hitama erdilir. Bu istikamette çalışmada söylem analizi yöntemi kullanılarak Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm’da asrileşmeye yönelik tenkitler ile bu tenkitlere verilen cevaplar üzerinden asrileşmenin muhafaza ve müdafaası çabası tetkik edilecektir. Çalışma neticesinde varılan sonuç modernleşme devrinde ortaya koyulan çeşitli siyasal, iktisadi, askeri ve idari politikalara yönelik toplumsal eleştirilerin ortaya çıktığı, bu tenkitler karşısında ise politikaların meşruiyetini sağlamak amacıyla Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm gibi eserlerin kaleme alınarak modernleşmenin toplum nezdinde zihni hazırlığının gerçekleştirildiği olmuştur.

The efforts that Ottoman Empire put against the structure shaped around the transformations such as political, economical, religious and society in Europe couldn’t have solid outcomes and lead to seeking a new alterations. Returning to past laws and a readjustmenting idea has give its place to new structural and corporate alterations after Selim The Third era. That is the reason of why literature accepted this era as a milestone about Ottoman modernization experience. The idea of lack of reliance to traditional structure, deficiencies of these structures won’t be enough to solve the problem has shown itself. The era which mentioned in this direction has a great significance due to Selim The Third’s innovation efforts on Turkish modernization as Nizam-i Cedid (The New Order). Nizam-i Cedid that has been occured around a seeking of a new order is a main element to give start to a new era and also has criticized in its era. Discourses about the connection of political, economical, military and social problems with Nizam-i Cedid had been frequently found voice in the society. In this regard, various works for the purpose of protecting modernization efforts that occurred since this era had been accommodated including Nizam-i Cedid. As a result, one of the first and important works that occurred from the purpose of upholding modernization is Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm, widely known as Koca Sekbancıbalı Risâlesi which is thought to written by the Head of Janissaries, Tokatli Mustafa Aga. In Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm begins with the criticism about people who has no political, military and executive idea but hold Nizam-i Cedid responsible for and it continues with giving information about Nizam-i Cedid’s main purpose, the status of Janissaries and underlines how important of military training and management for the state. At the end of the work, it present informations about Irad-i Cedid Treasury which was built in order to cover the expenses of Nizam-i Cedid army. Within discourse analysis method, the upholding and protection of modernization will be examined through criticism on modernization in Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l-Avâm and responses to these critics. The results of the study shows that there were many criticism directed to political, economical, military and executive policies in modernization era. In the purpose of to ensure the legitimacy of those policies against critics, various works had been written to prepare the mindset of society such as Hulâsatü’l-Kelâm fî Reddi’l- Avâm.

Popüler kültürün önemli unsurlarından biri olan video oyunları oyun tecrübesi sunmanın yanında tıpkı edebiyat ve sinema gibi söylem inşa etmenin ve bu söylemi aktarmanın araçlarından biridir. Oyun sektörünün popüler kültürde yeri ve önemi arttıkça bu unsurlar vasıtası ile ortaya koyulan fikirler de daha nitelikli bir hale gelir. Bu çerçevede popüler kültürde kendisine çokça yer bulmanın yanında toplumsal ve siyasal alana dair söylemleri üzerinde durulmayı hak eden video oyunlarından biri Last of Us olur. Bir pandemi sürecinin ardından hastalığı kapanların zombileşmesi ile birlikte kendisini gösteren anarşi ortamında birey, toplum ve devletin ne şekilde varlığını devam ettireceğine dair muhayyilenin ortaya koyulduğu Last of Us, bu hususiyetiyle tecrübe edenlere bir oyun deneyiminden fazlasını sunar. Sunduğu hikâyeyi 2033 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde şekillendiren Last of Us, bireylerin hayatta kalma ve güvenliklerini muhafaza etme, devletlerin otoriter rejimler vasıtasıyla anarşiyi ortadan kaldırma, toplumsal yapının içerisindeki bazı grupların ise var olan durum karşısında bir çözüm bulma amacıyla sivil örgütlenmeler oluşturma çabası gösterdiği bir kıyamet sonrası muhayyile ortaya koyar. Söylem analizi yönteminin kullanılacağı çalışmanın amacı Last of Us’da ortaya koyulan anlatı içerisinde siyasal ve toplumsal alana yönelik idrak biçimlerinin açığa çıkarılmasını sağlamaktır. Çalışma neticesinde varılan sonuç popüler kültürde gittikçe daha muhkem bir yer edinen video oyunlarının sosyal bilimler çalışmalarında göz ardı edilmemesi gereken anlatılar tesis ettiği ve Last of Us’ın da bunun iyi örneklerinden biri olduğudur.

Türk modernleşme tecrübesinde asrileşmenin istikameti hususunda farklı bir yön tahayyül ve tavsiye eden her meşrepten müellifin teknik ve teknolojiyi olumladığı malumdur. Devlet ve toplumun ikbali hususunda bambaşka zihniyetlere sahip olanlar dahi mesele teknik ve teknoloji olduğunda aynı noktada bir araya gelir. Batı medeniyetinin Batı tekniği ve Batı ahlakı olarak parçalı bir şekilde tasavvur edildiği bu zihniyet, Batı’nın ahlakının değil fakat tekniğinin ithalini Türk asrileşmesi için bir zaruret olarak tasavvur eder. Tekniğin edinilmesinin zarureti bu doğrultuda ispatı üzerine kalem oynatılan en önemli hususlardan biri haline gelir. Bu durum doğrudan asrileşmede usul üzerine fikir üreten metinlerde görüldüğü kadar dini eserlerde de kendisini gösterir. Bu hususta en önemli örneklerden biri de Elmalılı Hamdi Efendi’nin Hak Dini Kur’an Dili serlevhalı tefsiri olur. Elmalılı Hamdi Efendi İslam’ın itikat ve muamelata taalluk eden alanlarında gelenekçi bir portre çizer. Mesele teknik ve teknoloji olduğunda yer yer gelenekçi bakışı muhafaza ederken yer yer modernist söylemlere kayan bir dil kullanır. Bu doğrultuda söylem analizi yönteminin kullanıldığı çalışma, modern dönem Türk düşüncesinde teknik ve teknoloji tasavvurunu Elmalılı Hamdi Efendi’nin Hak Dini Kur’an Dili isimli tefsiri etrafında tetkik etmektedir. Çalışma neticesinde ulaşılan sonuç Türk modernleşmesinin bir neticesi olarak ortaya çıkan teknikçi zihniyetin dini metinlere dahi sirayet ettiği ve Elmalılı Hamdi Efendi’nin de tüm gelenekçi tavrına rağmen bu zihniyetten etkilendiği olmuştur.

Modern dönemde bilim ve teknolojideki yeniliklerin edebiyatı da etkilemesinin bir neticesi olarak ortaya çıkan Bilim kurgu edebiyatı, günümüzde dünya çapında takip edilen ve popüler kültürde kendisine yer bulan bir tür olmuştur. Bilimkurgu, her ne kadar bilim ve teknolojiye dair öngörüler ve hayal gücü çerçevesinde tesis edilse de bu tür aynı zamanda toplumsal bilimlere yönelik söylemler de ortaya koymaktadır. Bilim kurgu edebiyatının en çok bilinen ve sevilen serilerinden biri olan Isaac Asimov’un Vakıf Serisi de bu doğrultuda bilimkurgu ögelerinin yanında ve onlara göre daha fazla olacak şekilde toplum ve siyasetle alakalı söylemler inşa etmiştir. Asimov’un, Edward Gibbon’un Roma İmparatorluğunun Gerileyişi ve Çöküşü serlevhalı eserinden mülhem bir şekilde kaleme aldığı Vakıf Serisi, bu manada bir bilimkurgu eseri olmanın yanında siyasetname olarak da okunabilecek niteliğe bürünmektedir. Bu hususta Asimov’un hususi katkısı, onun Vakıf Serisi’nde ürettiği ve toplumsal hareketlerin matematiksel bir dille formüle edilmesine dayandırdığı psikotarih bilimi çerçevesinde ortaya koyduğu zihniyette kendisini göstermektedir. Vakıf Serisi’nde insanlık dünyadan çıkmış, evrenin her yerindeki gezegenlere yerleşmiş ve bütün evren bir imparatorluk olarak yönetilir hâle gelmiştir. Bireylerin değil fakat toplumların tarihsel süreç içerisindeki değişim
ve dönüşümlerini matematiksel olarak ortaya koyan psikotarih bilimi doğrultusunda evreni yöneten imparatorluğun yok olacağı gözlemlendiğinden medeniyetin devam ettirilebilmesi amacı ile evrenin iki noktasındaki gezegenlere “Vakıf” adı verilen yapılar kurulmuştur. Bu yapılar öncelikli olarak diplomasi, din, bilim ve ticaret gibi ögeleri kullanarak başlangıçta varlıklarını muhafaza etmiş; ardından etkinlik alanlarını genişletmiştir. Bu doğrultuda çalışma, Asimov’un Vakıf Serisi’nin temel metni olan ve 1951-1953 yılları arasında neşredilmiş üçleme ile sınırlandırılmış ve bu seride siyaset ve toplum üzerine ortaya koyulan söylemlerin söylem analizi yöntemi ile tetkik
edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın neticesinde varılan sonuç, edebiyat sahasındaki akademik çalışmalarda görece ihmal edilmiş bir tür olan bilim kurgu edebiyatının fantastik ögelerin yanında siyaset ve toplum gibi alanlar üzerine söylem ürettiği ve Asimov’un Vakıf Üçlemesi’nin bu hususta özel bir örnek teşkil ettiği olmuştur.

İlmin her faslı için usulsüz vusulün olmayacağı mütearifedir. Geleneğin diğer ilimlerin yanında reaya kaldığını söyleyip, kendisini ilimlerin padişahı olarak nitelemekte herhangi bir mahzurun bulunmadığını teslim ettiği tarih ilminin de bu çerçevede bir usulden mahrum şekilde tatbik edilmesinin mümkün olmayacağı açıkça ortadadır. Bu topraklara ait olan her şeye Fatih Camii’nin minaresi yerine Eyfel Kulesi’nin tepesinden bakmayı bir kıymet olarak kabul edenlerin Osmanlı tarihini anlama girişimlerinde usul yerine methodologia başvurusuyla, Osmanlı tarihini Batı tarih çalışmalarının deney sahası haline getirmelerini görmezden gelsek dahi, tarihin idrak edilmesinde yerli ve milli bir usul arayışının zaruri olduğu açıktır. İşaret ettiğimiz yerlilik bir kavme mensup olmak, bir dili konuşmak ya da belirli bir bölgede ikamet etmek ile değil bir amaç doğrultusunda ortaya konmuş birikimin ikbali hususunda endişe duymak ve bu ikbal için bir şekilde zincirin halkalarından biri haline gelmek iledir. Bu doğrultuda yerlilik, düşüncenin membaını Türk tarih tecrübesinden yani Türk geleneğinden almakla aynı anlama gelir. Millilik ise belli bir itikadın etrafında toplanmış olmayı ifade eder ki bu anlamda millilik, düşüncenin sınırlarının İslam ile çizilmesidir.

Memleketimizde her şeyin İslam ile mukayyet olduğu sarih bir hakikattir. Bu bağlamda Türkiye ile İslam düşünce dünyamızda müteradif bir mahiyete sahiptir. Din, devlet, mezhep ve milletin birbiri yerine kullanılmasında hiçbir mahzurun görülmediği dünya tasavvurumuzda Türkiye’nin ikbali uğruna mücadelenin aynı zamanda İslam uğruna mücahede olduğu da erbabınca bilinir. Bu bağlamda devlet ve millete hizmetin aracı olarak siyaset, dini bir çehreye bürünür. Şunu söylemek mümkündür ki siyaset etmek Türkler için farz-ı kifaye hükmündedir. Düşüncenin de bir siyaseti olduğuna göre İslam ve İslamcılığa istikamet tayin etme niyetindeki ademlerin de tahlil ve tenkidini yapmak icap eder.

Modern Türk düşüncesinde ortaya konan İslamcılık çalışmalarında İslamcı düşüncenin sınıflandırması meselesi önemli problemlerden biri olmuştur. Genellikle modernleşmeyle olan ilişkinin niteliği ekseninde siyasî saiklerle şekillenen tasnifler, İslamcılığı da belli kalıplara hapsetmiş, bu durum modernleşme devri ve İslamcılık düşüncesinin anlaşılmasının önündeki önemli engellerden birini teşkil etmiştir. Yapılan tasniflerin tarihi vakıaya değil de belli bir siyasi programı kabul edip etmeme durumuna göre şekillendirilmesi, modernleşme devrinde ulus olarak inşa edilen Türklüğün de İslamcılıktan ayrılmasına neden olmuş, böylece Türk İslamcılığı düşüncenin üretildiği coğrafya ve dili ifade edecek kadar daralmış bir hale gelmiştir. Bu çalışma Türk İslamcılığını, İslamlaşma devrinden itibaren ortaya çıkan tarih tecrübesi ve bu tecrübe ekseninde inşa edilen gelenek ekseninde değerlendirmeyi ve bu gelenek dışında ortaya çıkan İslamcılık söylemlerini de gene bu geleneğin ötekiyi anlama ve ifade etme şekli doğrultusunda sınıflandırmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde hali hazırda literatürde bulunan sınıflandırmalar genel olarak ortaya konmuş, ikinci bölümde Türklüğün ne olduğu tasavvuf, Sünnilik ve cihat kavramları üzerinden tartışılarak Türk İslamcılığının bahsi geçen gelenekle rabıtası incelenmiştir. Ayrıca çalışmanın ikinci bölümünde modernleşmenin imkanlarını geleneği problem haline getirmekte bulan İslamcılık düşüncesi, Divan-ı Lügat’it Türk’te, Türk’ün ötekisini ifade eden “tat” kavramı doğrultusunda tetkik edilmiştir. Üçüncü ve dördüncü bölümde ise bu tasnifin örneklenmesi amacıyla, Türk İslamcılığını temsil eden Mehmet Akif Ersoy ve Tat İslamcılığın mümessili Şemseddin Günaltay’ın düşüncelerini inşa ettikleri kaynaklar, din ve tekniğe taalluk eden fikriyatları tetkik edilmiş ve çalışma sonuç bölümü ile hitama erdirilmiştir.

Kadim devirlerden itibaren Türk düşüncesinin kaynağını teşkil eden en önemli unsur din olur. Kendilerine mahsus din tasavvuru etrafında millet olmanın imkânını bulan Türkler, siyasete yönelik idrak biçimlerini de bu anlayış çerçevesinde şekillendirir. İslam öncesi efsanelerden İslamlaşma, Selçuklu ve Osmanlı devirlerinde telif edilen eserlere kadar Türk düşüncesinde siyasete yönelik fikriyat tetkik edildiğinde belli temel kabuller ve söylemlere sahip ancak sistematik bir hale büründürülmemiş ortak fakat örtük bir nazariyenin var olduğu anlaşılır.

Elinizdeki çalışma ile bu örtük nazariyenin Türk zihniyet dünyasını var eden temel hususiyetler etrafında tedvin edilip teorik bir zemin olarak teşekkül ettirilmesi amaçlanmıştır. Bu istikamette çalışmada Türk Siyaset Düşüncesinin Dini Teorisi adı verilen nazariye şekillendirilmiş ve İslamlaşma, Selçuklu ve Osmanlı devri zihniyet dünyasını bir bütün olarak bünyesinde barındıran eserler bu nazariyenin imkân ve iddiaları doğrultusunda tetkik edilmiştir.