Siyasi Düşünce Tarihi

Çok yönlü bir bilim adamı olan Ahmet Cevdet Paşa'nın "Tarih-i Cevdet" adlı eseri, ciddi tarih kaynaklarımızdan biridir. Cevdet Paşa, bu eserinde Vehhabilik ve Dürzilikle ilgili ciddi bilgiler vermiştir. Bu çalışmada ise, sadece Vehhdbilik üzerinde durulmuştur. Cevdet Paşa, Vehhabiliğin ilk çıkışından itibaren Abdullah b. Suud'un İstanbul'daki idamı ile biten birinci dönemi ile ilgili bilgiler aktarır ve yorumlar yapar. O, tarihi bilgiler yanında Vehhabi zihniyeti ve inançları ile ilgili de bilgi sunar. Ona göre Vehhabilik, tarihteki Haricilerin adeta bir uzantısıdır.

Siyaset
Bilimine katkı sağlama çabasıyla ortaya koyulan çalışmalardan oluşan bu kitap,
Türk Siyasal Hayatını şekillendiren tarihî dönemeçleri kendisinde barındırmaktır. Bu
çalışma Türk Siyasal Hayatıyla ilgili sosyolojik bir tahlilden ziyade, süreci tarihselliği
ile ele alan bütüncül bir bakış açısını yansıtmaktadır. Bunun yanında vaka analizlerinden
ziyade siyasi ve toplumsal yaşamı etkileyen önemli kırılma anları ifade edilmiştir.
Türk Siyasal Hayatı, Osmanlı Modernleşme süreci ile başlayan birtakım siyasi çabaların
sonucu şekillenmiştir. Bunun yanında demokratik düzene kurulan tuzaklar ve
darbeler, Türk Siyasal Hayatını etkileyen önemli kırılma anlarını oluşturmaktadır. Çalışma
Osmanlı Modernleşmesi ile başlayan ve 24 Haziran 2018 seçimleri ile Türkiye’de
kalıcı istikrar modeli olarak uygulamaya geçilen Cumhurbaşkanlığı Hükûmet
Sistemi ile sonuçlanan süreci değerlendirme çabasındadır.
Osmanlı Modernleşmesi ile başladığını değerlendirdiğimiz Türk Siyasal Hayatı,
aynı zamanda bir yolculuğun da adıdır. Türk Siyasal Hayatı bu süreçte, siyasi ve ekonomik
olarak pek çok olaya sahne olmuştur. Darbeler, koalisyon ve azınlık hükûmetleri,
siyasi ve ekonomik istikrarsızlık örnekleri bu olaylardan birkaçıdır. Bu çalışma tüm
bu süreci bir yolculuk olarak ifade etme çabasındadır.

Ali Suâvî, bir bütün olarak okunduğu takdirde tezatlarla dolu bir düşünce dünyasının sahibi, seçerek okunması durumunda da Türkçülükten laikliğe kadar modern Türk düşüncesindeki pek çok ana eğilimin yaratıcısı gibi görülür. Muhbir ve Ulûm’daki bazı yazıları ile Hive adlı risalesinde Türkler, Türk tarihi, Türk dünyası ve Türk diline dair serdettiği düşünceler onun ilk Türkçülerden biri sayılmasını beraberinde getirmiştir. Ancak, Ali Suâvî’nin Türkçülüğü biraz tartışmalıdır. Çünkü onun karmaşık düşünce dünyasının bir tezahürü olarak seçilmiş metinler ve metin parçalarından hareketle Ali Suâvî’yi Osmanlıcı veya İslâmcı bir çerçeveye oturtmak da mümkündür. Bütün çelişik yanlarına rağmen, Ali Suâvî’nin Türklere, Türk tarihine ve Türk diline dair düşünceleri, onun Türklük şuuruna sahip olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda ilk defa onun tarafından seslendirilen kimi hususlar, daha sonraki kuşaklara ilham kaynağı olmuştur.

Küratörlüğünü tarihçi, yazar ve akademisyen Zafer Toprak’ın yaptığı, özel ve kurumsal koleksiyonlardan derlenen, fotoğraf, dergi, karikatür, eşya ve kitap gibi orijinal malzemelerle hazırlanan İstanbul’da Deniz Sefası sergisi, bir nostaljinin öyküsünü anlatırken, kent halkının boş zaman değerlendirme normlarındaki değişimine, toplumsallaşmasına değiniyor, Cumhuriyet’in yaşam tarzındaki köklü dönüşümlerini simgeleyen bir belgesel niteliği taşıyor.

Öz: Anadoluculuk, Türk tarihinde Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı ile başlayıp Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla biten sürecin yarattığı bir sonuçtur. Sürecin sonunda Osmanlı İmparatorluğu dağılmış, Anadolu üzerinde Türk millî devleti kurulmuştur. Bu süreç içerisinde Türk aydınlarının dikkati Anadolu'ya yönelmiştir. Türk aydınları bir yandan uzun savaş yıllarında harap olan, ekonomik ve toplumsal olarak geri kalan Anadolu'nun kalkınmasına öncelik vermişler, diğer yandan da Anadolu'daki bu teritoryal birim üzerinden yeni bir toplumsal kimlik inşa etmenin yollarını aramışlardır. Anadoluculuktan önce Osmanlıcılık, İslâmcılık ve Türkçülük olmak üzere üç kimlik siyaseti mevcuttu. Bu üç siyasetin de kendilerine mahsus birer millet, vatan ve tarih tasavvuru vardı. Söz konusu üç kimlik siyasetinin eleştirisi üzerine kurulan Anadoluculuk, yeni bir millet, vatan ve tarih tasavvuru inşa etmeye çalışmıştır. Anadolucular bu üç farklı millet, vatan ve tarih anlayışı karşısında kendi görüşlerini açıkladılar. Onlar toprağa ve tarihe dayalı yeni bir kimlik anlayışını temsil ediyorlardı. Buna göre Oğuz Türkleri Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'da yeni bir vatan edinmişlerdi. Bu yeni coğrafyanın etkisiyle Anadolu'da diğer Türklerden ayrı yeni bir Türk milleti oluşmuştu. Bu makalenin amacı Anadoluculuğun inşa etmeye çalıştığı söz konusu yeni millet, vatan ve tarih anlayışını incelemektir. Abstract: Anatolianism is a result of a process that started with the Balkan Wars and World War I and ended with the establishment of the Republic of Turkey in Turkish history. At the end of the process, the Ottoman Empire was dispersed and the Turkish national state was established on Anatolia. In this process, the attention of the Turkish intellectuals turned to Anatolia. Turkish intellectuals, on the one hand, prioritized the development of Anatolia, which had been devastated during long war years, economically and socially, and on the other hand, they searched for ways to build a new social identity through this territorial unit in Anatolia.

Memoirs now have a special place in publishing circles in Turkey. In a country where the tradition of record-keeping has been relatively primitive and where literacy, for many years, has developed at a low rate, our people have lived from day-to-day. They have not shown very much interest in writing memoirs that would later become documents for the future. That is why the number of memoirs printed in Turkey has been so few for many years.

“Denize inmek medeniyetin şiarıdır”
        Gazi Mustafa Kemal Atatürk

Pera Müzesi’nde açılan Deniz Hamamından Plaja sergisi bir nostaljinin öyküsü. Ama bu nostalji aslında Cumhuriyet’in yaşam tarzındaki köklü dönüşümleri simgeleyen bir tarihsel belgesel. İstanbul sekenesinin toplumsallaşmasını, boş zaman değerlendirme normlarındaki değişimi, doğaya açılımını ortaya koyuyor.
Son kertede denizin kent yaşamının bir parçası olması İstanbul’a kendine özgü bir özgürlük anlayışını getirmiş bu güne kadar. Soyunan İstanbul geçmişin her türlü hurafelerini, önyargılarını geride bırakmış.

Cevşenü'l-Kebir, Dua, Marifet, Hadis, Sened, Metin Tenkidi, Ehl-i Beyt, Esmaü'l-Hüsna, İsm-i A'zam, Kur'an, Peygamberler, Makbul Dua, Âhiret Delili, Tevhid, Ehadiyet, Vahdet, Vahidiyet, Vahdaniyet, Celal, Cemal, Kemal, Kibriya, Kainat, İnsan, Fıtrat.

Kitabda XIX əsrin əvvəllərində rusların Qafqazı işğal etməsi ilə istiqlalçı Azərbaycan mühacirətinin meydana gəlməsi, mühacirətin 1918-ci il milli istiqlaliyyət əldə olunana qədərki mərhələsi, 1920-ci il 27 aprel işğalı ilə devrilmiş Azərbaycan müstəqilliyinin yenidən bərpası uğrunda mühacirlərin fasiləsiz olaraq 70 ilə yaxın xarici ölkələrdə apardıqları mübarizə, ağır, təhlükəli, əsəbi həyat şəraitində müxtəlif ölkələrdə, onlarla ictimai-siyasi təşkilatın yaradılması şərh edilir, otuzdan artıq qəzet və dərginin ərsəyə gəlməsindən, yazılan minlərlə əsərdən, nəhayət, milli ideologiyanın daha da dolğunlaşdırılmasından bəhs olunur. Əsərdə Azərbaycanın yenidən öz müstəqilliyinə qovuşmasında mühacirətin gördüyü işlərin məzmun və əhəmiy-yətinə aydınlıq gətirilmişdir.
Kitabdan ali məktəb tələbələri, müəllimləri, araşdırmaçılar, eləcə də geniş oxucu auditoriyası yararlana bilər.

Numan Kurtulmuş’un AKP’ye transferini: ABD’nin derin devleti sayılan Yahudi Lobilerinin; “AKP’yi ve Türkiye’nin geleceğini kurgulama ve rahat kullanacağı yedek elemanlarını siyaset sahasında konuşlandırma” çabalarının bir parçası şeklinde okumak lazımdır. Çünkü başta Recep T. Erdoğan’ı, sonra Numan Kurtulmuş’u önce Erbakan’a rağmen Milli Görüş’ün başına oturtmaya çalışan, bunu başaramayınca her ikisini de koparıp ayrı partiler kurdurtan odaklar aynıdır.

Hatırlayınız; son yerel seçimlerde iki ilden sürpriz sonuç çıkmıştı. AKP; “kesin kazanırız gözüyle baktığı” Balıkesir ve Manisa’yı MHP’ye kaptırmıştı. Öyle ki; Başbakan Erdoğan bizzat bu iki ilin ismini vererek şaşkınlığını saklamamıştı.

İşte bu sürpriz sonucu sadece AKP değil, ABD de merak etmiş ve İstanbul Başkonsolosu Sharon Weiner’i, seçimlerden hemen sonra Balıkesir’e yollamıştı. Hem de bir ayda iki defa Balıkesir’e giden ABD Başkonsolosu şehrin esnafından, eşrafına, amirinden, memuruna tek tek dolaşmış, Belediye başkanıyla, valiyle, işadamlarıyla toplantılar yapmıştı.

Neden mi? Şunun için: “AKP Neden Kaybetti? MHP neden kazandı?” sorusunun cevabını bulmaya çalışmıştı. Çünkü kurgulayacağı politikaları ve kullanacağı siyasi figüranları ona göre ayarlayacaklardı.

Egemen siyasi kültür dolayısıyla kurumların kişilerin gölgesinde kaldığı Türkiye’de akademik ve popüler literatürde kamuoyunu politize ederek yönlendiren ve karar alma süreçlerinin başat aktörü olmaya aday kadroları içinde barındıran siyasi partilerle ilgili boşluk dikkat çekicidir. Bunun bir sonucu olarak Türkiye’de karar alma süreçlerinin üç hükümette doğrudan parçası olmuş, bunun yanında kurulduğu günden itibaren parlamentodaki temsiliyle de karar alma süreçlerine katkı sunmuş olan Demokratik Sol Parti (DSP) ile ilgili de doktora seviyesinde yapılmış bir akademik çalışma, bu çalışmaya değin yoktur.

DSP, doğrudan “halk kesimleri”ni siyasetin öznesi yaparak onlara parlamenter temsil hakkı tanıyıp, Kemalist Devrim’in eksik kaldığını düşündüğü altyapı devrimlerini, mülkiyeti tabana yayma iddiasını bizatihi “halk kesimleri”yle beraber yaparak yerli bir Folkhemmet (Halkınevi) olma iddiasıyla kurulan, ancak iktidara yakınlaştıkça “kütle”ye dayanma iddiasından uzaklaşarak yeni bir “kadro” hareketine dönüşen bir siyasi oluşumdur.1 12 Eylül öncesinde demokratik sol hareket, kendi solunun katılığı ile durağanlığına ve Türkiye’yi taşımak istediği noktaya alternatif yerli bir sol model olma iddiasıyla ortaya çıkmıştır. Türkiye’de iktisadi, siyasal ve sosyal olarak büyük dönüşümlere sebep olan 12 Eylül darbesinin ardından ortaya çıkan tehdit algılarının dönüşümüyle birlikte yeni bir söylem ve öncelik belirlemiştir. Bu öncelik, laik nitelikli Cumhuriyet’e dönük tehdit algısı güçlendikçe rejimi koruma içgüdüsünün, demokratik sol hareketin ifadesiyle, “bozuk düzen”i dönüştürücü iddianın önüne geçmesi şeklinde tezahür etmiştir.

DSP, rejimi koruma içgüdüsünü ön plana çıkardıkça, önceleri bozuk düzenin parçası olarak gördüğü ordu, sermaye çevreleri ve neoliberal iktisadi modelle de yakınlaşmıştır. Neoliberal iktisadi modele dayanarak da müesses nizamda halk lehine dönüşüm yapabileceğini düşünen partinin bu doğrultuda yaşadığı bunalımlar ve yaptığı girişimler de yine bu çalışmayı dikkate değer kılmaktadır.

MİLLƏT, MİLLİ İDEYA, MİLLİ İDEOLOGİYANIN MAHİYYƏTİ BARƏDƏ  Faiq ƏLƏKBƏROV AMEA FSHİ-nin b.e.i. fəlsəfə doktoru Günümüzdə «milli ideologiya» və bu terminə yaxın olan anlayışlarla-etnos, millət, xalq, milli mentalitet, milli ideya və b. ilə bağlı elmi, fəlsəfi-siyasi ədəbiyyatda konkret, dəqiqləşdirilmiş kateqorial təriflərə rast gəlmək mümkün deyil. Şübhəsiz, problemin öyrənilməsi «milli ideologiya» anlayışının tam açılması və həlli yolunda başlıca amillərdən biridir. Ümumiyyətlə, Azərbaycanın ictimai-siyasi və fəlsəfi fikrində milli ideologiya probleminin məzmununu açmaq üçün, ilk növbədə aşağıdakı anlayışların izahı verilməlidir: 1. Etnos, milliyyət, millət və xalq; 2. Milli mənəvi dəyər və milli mentalitet; 3. Milli özünüdərk və milli ideya; 4. İdeologiya və milli ideologiya. Qeyd edək ki, orta əsrlərdə İslam Şərqi ölkələrində «millət» sözü dini mənada, ümumilikdə müsəlman əhalisinə, ya da hər hansı məzhəbə, təriqətə, eləcə də dini icmaya və cəmiyyətə aid olunmuşdur. Belə ki, «Ərəb və fars sözləri lüğəti» kitabında ərəb dilindəki «millət» sözünün üç izahı var: 1. Əhali, xalq; 2. Təriqət, məzhəb; 3. Dini icma və yaxud cəmiyyət [2, s.387]. Avropada isə «millət» termini çağdaş anlamda 1830-cu ildən sonra işlədilməyə başlanmışdır. Bu vaxta qədər Avropa ölkələrində «millət» yalnız cəmiyyətin yuxarı təbəqəsinə-aristokratlara, kübarlara, eləcə də sonralar tacir birliklərinə və tələbələrə aid edilmişdir. Yalnız XVII-XVIII əsrlərdə «millət» və «xalq» sözü müəyyən mənada bir-birindən fərqləndirilmiş, «millət»-əhalinin şüurlu və fəal hissəsini, «xalq»-isə siyasi və sosial baxımdan passiv, ətalətli kütləni ifadə etmişdir. XIX əsrin ortalarında meydana çıxmış marksizm təliminin banilərinə-K. Marks və F. Engelsə görə, millət kapitalizmin məhsuludur və gələcəkdə-kommunizmdə öz yerini ictimailəşmiş bəşəriyyətə verəcək və beləliklə də tarix səhnəsindən silinəcəkdir. Eyni zamanda onların fikrincə, millət insanların tarixən əmələ gələn sabit birliyi olub, onun varlığı üçün ümumi bir ərazinin və dilin olması vacibdir. Marks və Engels qeyd edirdilər ki, «indiyə qədər mövcud olan bütün cəmiyyətlərin tarixi siniflər tarixi olmuşdur» [7, s.37]. Marksizmə görə, əvvəlcə qaxı qohumluğuna əsaslanan qəbilələr, sonralar məhsuldar qüvvələrin inkişafı nəticəsində qəbilələrdən tayfalar və tayfa ittifaqları yaranmışdır. Sinifli cəmiyyətin yaranmasıyla «dil qohumluğuna malik tayfalardan xalqlar əmələ gəlməyə başlayır. Lakin xalq hələ millət deyildir. Xalqlar dil və mənşə etibarilə bir-birinə yaxın olan və ərazi ümumiliyinə malik tayfaların birliydir» [1, s.6]. Marksizmin davamı kimi yaranan marksizm-leninizm cərəyanı da «millət»ə təxminən Marks və Engelsin mövqeyindən yanaşmışdır. Marksizm-leninizmə görə, millət-cəmiyyətin feodal dağınıqlığının I aradan qaldırılması və kapitalist iqtisadi əlaqələri əsasında siyasi mərkəzləşmənin gücləndirilməsi dövründə yeni sosial tarixi hadisə kimi yaranmışdır. Bu təlimin əsas ideoloqlarından olan V.İ. Leninə görə, millətlərin əmələ gəlməsi uzun sürən tarixi bir proses olmuşdur ki, bu proses məhz feodalizmin dağıldığı, kapitalizmin yarandığı dövrdə baş vermişdir [6, s.159]. XX əsrdə marksizm-leninizm ideoloqlarının «etnos», «milliyyət», «millət», «xalq» və b. Anlayışları ilə bağlı bəlli müddəalarına daha dolğun və tutarlı cavabı Azərbaycan ictimai-siyasi və fəlsəfi fikir tarixində ilk dəfə, Azərbaycan-türk ideoloqu Məhəmməd Əmin Rəsulzadə vermişdir. Ona görə qədimdə «ümmət» ilə «millət» arasında fərq olmayıbsa, hazırda bu fərqi görmək və bu anlayışları bir-birindən fərqləndirmək lazımdır: O, dili millətin varlığının əsas amili kimi verir: «Dil milliyyətin hamısını təşkil etməsə də, yüzdə doxsanını vücuda gətirən böyük bir amildir. Bir milliyyəti məhv edib aradan götürmək qəsdində olan siyasilərdə əsl bunun üçündür ki, təmsil (assimilyasiyon) əməliyyatı icra edərkən ən birinci fikirlərini dilə verər və ən əvvəl bir millətin dilini yaddan çıxarmağa səy edərlər» [13, s.476]. Ona görə, milliyyəti və milləti yalnız dil deyil, soykök, mədəniyyət, adət və əxlaq, tarixi ənənələr və b. amillər də ifadə edir: «Milli mədəniyyət və yaxud millət dil birliyi, adət və əxlaq birliyi, ənənati-tarixiyyə və nəhayət, etiqadati-diniyyə birliklərinin məcmuyundan mütəşəkkil bir məhsuldur» [13, 468]. Sonralar Rəsulzadə Qərb alimləri Madzi və Durkheymin fikirlərini təhlil edərək millət və milliyyət anlayışların bir qədər də dəqiqləşdirir: «Millət anlamını ifadə üçün dilimizdə iki söz vardır: Milliyyət və Millət. Bunlardan birincisi lisani, dini, irqi, qövmi, tarixi, coğrafi, iqtisadi və siyasi amillərin təsiri ilə meydana gələn etnik bir topluluğu ifadə edir. İkincisi, isə bu topluluqdan doğan ümumi bir iradəni anladır» [12, s.17]. Qeyd edək ki, M.Ə. Rəsulzadə «millət», «milliyyət», «etnos», «dil», «din» və b. anlayışların tərifini verərkən ustadı saydığı, XIX əsrin böyük Azərbaycan-türk ziyalısı, filosofu Şeyx Cəmaləddin Əfqaniyə dəfələrlə müraciət etmişdir. O yazır ki, qohumluq və yaxınlıq dairəsi genişlənəndə ailə vəhdəti aradan qalxır, onun yerinə çoxlu ailələrin və insanların cəmindən ibarət olan qəbilə vəhdəti meydana gəlir. Əfqani də millətin varlığında dil birliyini ən vacib amil saymışdır: «Əgər dil birliyi olmasa, milli vəhdətin həqiqi mahiyyəti və həyat gücü ola bilməz» [5, s. 187]. Onun fikrincə, insanları bir-birinə bağlayan iki vacib şeydən biri dil birliyi (milli vəhdət) isə, digəri din  Məqalə fəl.e.d., prof. Ə.Abasov tərəfindən çapa məsləhət bilinib.

Pera Müzesi’nde ve İstanbul Araştırmaları Enstitüsü’nde 5 Nisan’da açılan ve 26 Ağustos’a kadar sürecek olan açılan  - İstanbul’da Neniz Sefası Deniz Hamamından Plaja Nostalji sergisi yitirilen bir İstanbul’un öyküsü. Deniz İstanbul’a kendine özgü bir özgürlük anlayışını getirmiş oluyor. Soyunan İstanbul geçmişin her türlü hurafelerini ve önyargılarını geride bırakıyor. Plaj bir anlamda İstanbul sekenesini özgür kılıyor.

This article explores the political implications of Euripides’ Medea. Drawing on Aristotle’s and Nietzsche’s readings of Euripidean tragedy, I will show that Euripides’ play brings to the attention of its audience that the Greek democratic ideal of persuasion can also be used by a foreign woman in her demand for justice. Thus, Euripides at once advocates the civic ideals of the Athenian polis and points to its injustices, in particular with regard to women and ‘barbarian’ foreigners. But at the same time, Euripides emphasizes that Medea’s politics of violent revenge demonstrates not only the error in her judgment (hamartia) but also the deeply wounded moral psychology of the oppressed and marginalised people. The article finally examines the contributions of Euripides’ tragic storytelling to political theory and democratic citizenship with particular reference to the concepts of justice, hospitality, compassion and ‘enlarged mentality’.

Adil savaş teorimin’den bir diğer ismi ile kuramından bahsetmek gerekirse, adil savaş kuramı savaşın gerekçesini, koşullarını, ve ilkelerini belirlemeye yönelik bir kuramsal bir düşüncedir. Bu kuramsal düşünce daha çok savaşın ahlakı ve vicdani boyutları üzerinde düşünmeye, sorgulamaya dayalı bir kendi kafamızda bu durumun muhasebesini yapmamızı göz önüne getirerek dikkat çekmeye çalışan batı kaynaklı bir anlayışı ifade eden bir teoridir.

Bu  çalışma  son  yıllarda  git  gide  çeviri  araştırmalarında  önem  kazanan  bütüncül  bir  bakış açısıyla  çeviri  olgusunu  inceleme  anlayışını,  bir  dil/kültür  içerisindeki  farklı  ideolojik tarafların  çeviriyi  ideolojik  amaçlar  için  kullanmak  istemesi  dâhilinde  paylaşmıştır.  Bu
bağlamda  ideolojik  çevirinin  ne  olduğu  ve  nasıl  işlev  gördüğünü  belirginleştirmek  bu araştırmanın temel hedefi olmuştur. 
Tanzimat ve Erken Cumhuriyet dönemi (1839-1939) böyle bir araştırma için tarihi vakaları nedeniyle  oldukça  müsait  bir  zaman  dilimi  olarak  belirmektedir.  Osmanlılık/İslamcılık, Turancılık/Türkçülük ve Batıcılık ideolojileri bu evrede Batılılaşma olgusu kapsamında bilim-teknik, sanat ve dini alandaki çeviri pratiklerine nüfuzu olan ideolojilerdir. Bu ideolojilerin Osmanlı kurumları vasıtasıyla eğitimde, siyasette, basında ve görece kurumlardan bağımsız olarak  yürüyen  edebiyat,  kutsal  kitap  çevirileri  tartışmalarında  nasıl  bir  rol  oynadığı  bu araştırmanın kapsamı içindedir.  Tarihsel  hadiselerin  birincil  kaynakları,  döneme  tanıklık  etmiş  olan  gazetelerin,  resmi belgelerin ve kişilerin bizzat beyanatlarıdır. Çeviri tarih araştırmalarında bir yaklaşım da salt
çeviri metnini incelemek değildir. Üst metinleri, yani çeviriye dair söylemleri incelemektir. Tıpkı  bu  çalışmanın  yaptığı  gibi  önsözleri,  sonsözleri,  çeviriye  dair  eleştirileri  göz  önünde
bulundurmak, çevirinin icra edildiği dönemin hâkim ideolojisini belirlemek, çevirmen ya da çeviriyi himaye edenlerin çeviri amaçlarını yayınevi programı, heyet raporları vb. üzerinden ortaya koymak kullanılan yöntemler arasında olmuştur. Tanzimat ve Erken Cumhuriyet dönemindeki çevirilerde özellikle Lale Devrinden başlayarak
Batılı kaynak metinler çevrilmiştir. Başlangıçta çevirilerin amacı ideolojik değildir, fakat II. Meşrutiyet  sonrası  Türkçülük  ideolojisinin  güç  kazanması  ve  bunun  Türkçe  Kur’an,  Milli Edebiyat,  Milli  Tarih  gibi  ideallerle  beslenmesi,  kaçınılmaz  olarak  çevirinin  de  ideolojik
maksatlı  icra  edilmesine  kapı  aralamıştır.  Cumhuriyet  devrine  gelince  artık  Tanzimat döneminden daha farklı bir Batılılaşma süreci Batıcılık ideolojisi kapsamında ortaya çıkmış ve  Balkan  Savaşları  sonrası  güçlenen  Türkçülük  ideolojisiyle  birleşerek  ideolojik  çevirinin
oluşması için tüm şartlar olgunlaşmıştır.

“Anayasayı Hiç Okumadım (Ne Olacak!)” Demiş***Birgivî ve Osman Dan Fadio’nun Konu İle İlgili Çalışmaları***Bin Bâdis, İbn Aşur, Mevdûdî’nin Görüşleri***                                        Aslı Olmayan Medine Vesikası ve Hiç Yaşamamış İbn Sebe Üzerinden İslam Siyaset Teorileri Üretmeye Çalışmak***(Sadece) Manevî Ceza Savaşa Katılmayanlara ve (Savaştan)Kaçanlara***Suikast Girişiminde Bulunanlara da, Hz. Peygamber’e Hakaret Edenlere de Bir Ceza Uygulanmıyor: Ebû Hanîfe’nin Görüşü***Cezalandırma Yerine Kamuoyu Baskısı Oluşturma***Devletin Bölünmesini Teklif (ve Tehdit) Ediyor, Cezalandırılmıyor***(Namazda) Secdeleri Kaldırıyor Yalancı Peygamber ve “Cebrail Bana da Vahiy Getiriyor” Diyor***Sabah Namazı ile Yatsı Namazını Kaldırıyor, Museylime***Genel Af ve Yalancı Peygamberler Tuleyha’nın da Secah’ın da Affedilmeleri***Âsîlere Karşı İzlenecek Hoşgörülü Süreç***Görevden Alınması Halid b. Velîd’in***Halkın Susturulması Süreci Başlıyor, Ebû Zerr’in Susturulmasıyla***Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin Uğurluyorlar Ebû Zerr’i Rebeze’ye***Ammâr Mescitte Bayılıncaya Kadar Dövülüyor, Emevîler Gittikçe Şımarıyor ***“Yemeye Geldik (Devleti)” Diyor Emeviler, Resmen ve Açıkça***İâde-i Îtibar mı Değil mi, Hakem’e Yapılan Uygulama***İlk Darbe, İslam Siyasî Tarihinde***Yüzüne Yağ Sürülüyor Sağlıklı Görünsün Diye Ama Bunayarak Ölüyor Muaviye***Nu‘mân b. Beşîr, Yezîd b. Muhelleb: Emevîler Birbirlerini de Öldürüyorlar***Kendi Kabîlelerini İktidardan Uzak Tutuyorlar, Hz. Ebûbekir ve Hz. Ömer***Kendi Ailesinden ve Soyundan Hiçbir Kişiye Devlette Görev Vermiyor, Hz. Ömer***“Zeyd Sağ Olsaydı, Hz. Peygamber Onu Halîfe Tayin Ederdi” *** Devlet Başkanının Özelliklerini Sayması, İmam Mâturûdî’nin***Abdurrahman(b. Ebûbekir)’ın Medenî Cesareti***“Her Şey İslam İçin”di, “Her Şey Sultan İçin” Oldu*** Hayvan Pazarlamadan, Düşünce Pazarlamaya: Meşveret Kelimesinin Kökeni***Abbas Medenî: “Sadece Oy Verip, Seçime Katılmakla Sorumluluk Bitmez”***“Formaliteyi Yerine Getirmek İçin Kullanılacak Boş Bir Oyun Değildir, Şûrâ***Mâ‘rûf Devâlibî(1909-2004)’nin Görüşleri***Muhalefeti Ezmek İsteyen Firavun’un Çevresindekiler ve Belkıs’ın Çevresine Danışması***Evlenmedi ki Hiç Hasan el-Askerî, On İkinci İmam Nasıl Doğmuş Olsun?***Umûmî (Genel) Vekâletnâme mi, Husûsî (Özel) Vekâletnâme mi, Devlet Başkanına Verilen Vekâlet***Kızmıyor Hz. Peygamber Berîre’ye, Teklifini Kabul Etmediği İçin***Nasıl Tersliyor Muaviye’yi, Sa‘d b. Ebî Vakkâs***Halife Demiyor Muaviye’ye, “Ey Kral” Diyor, Sa‘d b. Ebî Vakkâs***Hiç Demiyor “Radıyallâhu Anh”, Buhârî, Muaviye İçin***Abdullah b. Abbas da, Seleme b. Ekvâ‘ da, Hiçbir Siyasî                                Harekete/Gruba Katılmıyorlar***Hz. Ali’nin Hz. Ebûbekir’e Altı Ay Biat Etmemesinin İsyan Olarak Değerlendirilmemesi***“Fatıma Aleyhisselâm” Demesi, Hz. Fâtıma’ya, Buhârî’nin Sürekli***“Ben Devlet Başkanıyım, Derhal Gelsin Biatını Yapsın Ali, Yoksa…”Demiyor, Hz. Ebûbekir***Kurân’a El Basmıyor, Seçilen Halîfe***“Etleri Döksek Ama Kapları Kırmasak”***Niçin Uyardı Hz. Peygamber, Hz. Ebûbekir’i***“İstediğime Veririm, Siz Beni Sorgulayamazsınız” Demiyor, Hz. Peygamber***Beş Rekât Kıldırınca Hz. Peygamber, İkindi Namazını***“Tamam Izhır Otu Müstesna Olsun”***                                                            “Beni mi Kasdettin” Demiş, Hz. Ömer***Beygire Binmeyecek Şehir İçinde Vali***“Ömer Yasaklasa da, Hz. Peygamber Böyle Yaptı, Biz de Öyle Yapıyoruz”***Büyük Eleştiriler Alıyor Hz. Osman, Mescidin Tamiratında***“Sen Artık Benim Kardeşim Değilsin”*** “Sultan Yeryüzünde Allah’ın Gölgesi” mi?***İstifasını İstiyor Hz. Âişe, Hz. Osman’ın*** Ammâr’ın Kişisel Muhalefeti, Kitlesel Muhalefete Dönüşüyor***Ubâde İle de Anlaşamıyor Muaviye***“Ahâlî Açılın Valinin Korteji Geliyor”***Herkes de İstediği Halde ve Lâyık da Olduğu Halde, Hz. Ömer Hanedanlığa Dönüşür Diye, Abdullah b. Ömer’i İstemiyor***Abdullah b. Ömer de, Muhammed b. Mesleme de Sert Mektuplarla  Uyarıyorlar Muaviye’yi, Sa‘d b. Ebî Vakkâs’ın Gibi Ama Nasihat Dinlemiyor***“Yalan Söylüyorsun” Diyor Haccâc’a, Abdullah b. Ömer***Hz. Usâme’nin ve Tâbiînden Abdullah b. Şeddâd’ın Emevilere Uyarıları***“(Hz.) Ali’ye Lanet Ederse Serbest Bırakın”***Üç Ünlü Âlim: Atâ b. Ebî Rebâh, Mekhul, Abdurrahman b. Ebî Leylâ  Emevilere Karşı Mücadele Ediyorlar***Çadırına Hapsediliyor, Abdullah b. Ömer***Sukûk Çıkarması Emevilerin ve Sahâbîlerin Bunu Haram Görmeleri Sonucu, Sukûkun Yasaklanması***“(Hayır) Sana Dua Etmeyeceğim”***“Bu İşi Ben Senden Daha İyi Bilirim” Diyor, Kendisini Uyaran Sahâbîye, Emevilerin Valisi***Doğruları Söylemedi Hepsi Hâris Gibi***Zührî: “Hayır, Öyle Değil” Diyor, Zalim Velid’e***“Hz. Peygamber Övdü Ali’yi, Ben Onu Lânetleyemem”***“Şu Pise Bakın, Oturarak Hutbe Okuyor”***İki Alkame de Emevilere Karşı***“(Aradığınız) İbrahim Benim” Diyerek, Ölümü Göze Aldı ve Canını Verdi***Altınları Alıyor, Yağcı Hıristiyan Şair Ahtal, Emevileri Övdükçe***Kamuoyunu Etkiliyor, 160 Fakire Yardım Yaparak, Zalim Valisi Emevilerin***Her Dönemde Cesur Bir Adam: Ahnef***Hem Teorisyen, Hem Aktivist, Hem Savaşçı: Ma‘bed el-Cuhenî***Hasan el-Basrî: Takvaya Dayalı Bir Muhalefet Teorisi Geliştirme***“Tek Başına Bir Ümmetti” Hasan Basrî***Dört Temel Eleştirisi Hasan Basrî’nin, Muaviye’ye***“Şarap İçen ve Tanbur Çalan Yezîd”: Ahmet Cevdet Paşa’nın Hasan Basrî’nin Eleştirilerini Aynen (Ve Ayrıntıları İle) Nakletmesi***  “Fâsıktır Muaviye” Diyor, Hasan Basrî***“Allah, (Halkın) Tevbe(Etme)siyle Değiştirir İktidarı, Kılıçla Değil***“Daha Beter Bir Kötülüğün İçine Düştü Hâriciler, Bir Kötülüğe Karşı  Çıkarken”***“Saraya Gitmeyin Kesinlikle, Doğruyu Söylemek İçin de Olsa”***“Gıybet (Dedikodu) Değildir, Zalim Yöneticinin Haksızlıklarını Anlatmak”***Hangi Sahâbîler İçin Çok Ağır İfadeler Kullandı Hasan Basrî?***Tehdit Ediyor Haccâc, Hasan Basrî’yi***Meymûn b. Mihrân: Hasan Basrî’nin Destekçisi*** Karın Deşen Jack Gibi Seri Katiller, Muaviye’nin Emrinde***Ellerinde Sopalarla İsyan Ettiler, Emeviler Hepsini Kılıçtan Geçirdi: Başarısız Olunacaksa İsyan Edilmemeli Diyen Büyük Âlimler***Âlimlerden Oluşan Danışma Kurulu, Ömer b. Abdülaziz’in***              İsyancılara Karşı Hz. Peygamber, Hz. Ali ve Ömer b. Abdülaziz’in Sabırlı Davranışları ***Büyük Saray Yaptırmasını Eleştirenlerden Birisini Öldürmesi Mısır Valisinin ve Hz. Âişe’nin Valinin Derhal Azlini İstemesi***Eleştirilerini Yoğunlaştırıyor Hz. Âişe, Hz. Osman’a***Azarlıyor Muaviye’yi, Hz. Âişe***“(Hz.) Âişe de Elinin Hamuruyla Bu İşe Kalkışıyor” Demiyor, Hiçbir Sahâbî***“Hakkımızı Vermiyorsun” Diyor, Diğer Bir Âişe, Hişam’a***“Akşama Kadar da Konuşsa, Bu Kadını Dinlemek Zorundayım”                            Diyor, Hz. Ömer***                                                                                   
ÖZET  Müslüman olan ve olmayan herkes için, Hz. Peygamber’in ve sahabilerinin de yaşadığı hicretin ilk yüzyılında halkın yönetime katılması konusu, ilgi çekecek bir konudur. İslam vahye dayalı bir din olmasına rağmen; Hz. Peygamber, özellikle ayrıntılarıyla bildiğimiz Medine döneminde, erkek ve kadın herkesin rahatça konuşabileceği, görüşlerini her zaman Allah’ın Elçisi’ne aktarabileceği bir hür düşünce platformunu, Medine’de oluşturmuştu. Bu özgür düşünce atmosferi, dört halife döneminde de devam etti. Daha sonra iktidarı zorla geçiren Emeviler ise, sadece yönetimi veraset usulüne çevirmekle kalmadılar, halk üzerinde uyguladıkları baskı sonucu, İslam dünyasındaki, ‘idarecileri uyarma geleneğini’ de ortadan kaldırmak istediler. Fakat buna rağmen, gerek sahabilerden gerekse tabiîn neslinden pek çok isim, baskılara boyun eğmeyerek, yönetimi uyarmayı sürdürdüler. Yüzyılın son döneminde Hasan el-Basri, pek çok sahabi ile de görüşmüş bir isim olarak, özgün bir muhalefet teorisi ile ortaya çıkarken aynı dönemde, Medine’de valilik yapmış olmasının kendisine kazandırdığı İslami kültürel birikimle Ömer b. Abdülaziz de, İslam’da iktidar ve muhalefetin yetki sınırları konusunda orijinal görüşlerini çevresine ve alimlere aktarıyordu. Çalışmada kısa veya uzun süreli olarak, hiçbir halifeye/otoriteye biat etmeyen Hz. Ali, Sa‘d b. Ubâde, Sa‘d b. Ebî Vakkas ve Abdullah b. Abbas gibi sahabilerin bu durumları da işlenmiş; Hz. Peygamber, Hz. Ebubekir ve Ömer b. Abdülaziz’in isyancılara musamahakar davranmaları üzerinde durulmuş; ayrıca hicri birinci yüzyılda kadınların siyasetteki konumuna  da değinilmiştir.

Cihan Harbi ile birlikte kadının seferber edilişi, savaş ertesi onun özgürlük sorununun geniş bir çevrede kabul görmesine neden oldu. Meşrutiyet yıllarında kadın hareketi birçok erkek yandaş edinmişti. Bu gelişme, kuşkusuz toplumda gelenekçilerle yenilikçiler arasındaki uçurumu derinleştirdi. Özel alanda laikliğe yönelik ilk atılımlar Meşrutiyet yıllarında gözlendi. 1917 tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi 1926’da çıkarılacak olan Medenî Kanun’un habercisiydi.