Siyasi Düşünce Tarihi

“Anayasayı Hiç Okumadım (Ne Olacak!)” Demiş***Birgivî ve Osman Dan Fadio’nun Konu İle İlgili Çalışmaları***Bin Bâdis, İbn Aşur, Mevdûdî’nin Görüşleri***                                        Aslı Olmayan Medine Vesikası ve Hiç Yaşamamış İbn Sebe Üzerinden İslam Siyaset Teorileri Üretmeye Çalışmak***(Sadece) Manevî Ceza Savaşa Katılmayanlara ve (Savaştan)Kaçanlara***Suikast Girişiminde Bulunanlara da, Hz. Peygamber’e Hakaret Edenlere de Bir Ceza Uygulanmıyor: Ebû Hanîfe’nin Görüşü***Cezalandırma Yerine Kamuoyu Baskısı Oluşturma***Devletin Bölünmesini Teklif (ve Tehdit) Ediyor, Cezalandırılmıyor***(Namazda) Secdeleri Kaldırıyor Yalancı Peygamber ve “Cebrail Bana da Vahiy Getiriyor” Diyor***Sabah Namazı ile Yatsı Namazını Kaldırıyor, Museylime***Genel Af ve Yalancı Peygamberler Tuleyha’nın da Secah’ın da Affedilmeleri***Âsîlere Karşı İzlenecek Hoşgörülü Süreç***Görevden Alınması Halid b. Velîd’in***Halkın Susturulması Süreci Başlıyor, Ebû Zerr’in Susturulmasıyla***Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin Uğurluyorlar Ebû Zerr’i Rebeze’ye***Ammâr Mescitte Bayılıncaya Kadar Dövülüyor, Emevîler Gittikçe Şımarıyor ***“Yemeye Geldik (Devleti)” Diyor Emeviler, Resmen ve Açıkça***İâde-i Îtibar mı Değil mi, Hakem’e Yapılan Uygulama***İlk Darbe, İslam Siyasî Tarihinde***Yüzüne Yağ Sürülüyor Sağlıklı Görünsün Diye Ama Bunayarak Ölüyor Muaviye***Nu‘mân b. Beşîr, Yezîd b. Muhelleb: Emevîler Birbirlerini de Öldürüyorlar***Kendi Kabîlelerini İktidardan Uzak Tutuyorlar, Hz. Ebûbekir ve Hz. Ömer***Kendi Ailesinden ve Soyundan Hiçbir Kişiye Devlette Görev Vermiyor, Hz. Ömer***“Zeyd Sağ Olsaydı, Hz. Peygamber Onu Halîfe Tayin Ederdi” *** Devlet Başkanının Özelliklerini Sayması, İmam Mâturûdî’nin***Abdurrahman(b. Ebûbekir)’ın Medenî Cesareti***“Her Şey İslam İçin”di, “Her Şey Sultan İçin” Oldu*** Hayvan Pazarlamadan, Düşünce Pazarlamaya: Meşveret Kelimesinin Kökeni***Abbas Medenî: “Sadece Oy Verip, Seçime Katılmakla Sorumluluk Bitmez”***“Formaliteyi Yerine Getirmek İçin Kullanılacak Boş Bir Oyun Değildir, Şûrâ***Mâ‘rûf Devâlibî(1909-2004)’nin Görüşleri***Muhalefeti Ezmek İsteyen Firavun’un Çevresindekiler ve Belkıs’ın Çevresine Danışması***Evlenmedi ki Hiç Hasan el-Askerî, On İkinci İmam Nasıl Doğmuş Olsun?***Umûmî (Genel) Vekâletnâme mi, Husûsî (Özel) Vekâletnâme mi, Devlet Başkanına Verilen Vekâlet***Kızmıyor Hz. Peygamber Berîre’ye, Teklifini Kabul Etmediği İçin***Nasıl Tersliyor Muaviye’yi, Sa‘d b. Ebî Vakkâs***Halife Demiyor Muaviye’ye, “Ey Kral” Diyor, Sa‘d b. Ebî Vakkâs***Hiç Demiyor “Radıyallâhu Anh”, Buhârî, Muaviye İçin***Abdullah b. Abbas da, Seleme b. Ekvâ‘ da, Hiçbir Siyasî                                Harekete/Gruba Katılmıyorlar***Hz. Ali’nin Hz. Ebûbekir’e Altı Ay Biat Etmemesinin İsyan Olarak Değerlendirilmemesi***“Fatıma Aleyhisselâm” Demesi, Hz. Fâtıma’ya, Buhârî’nin Sürekli***“Ben Devlet Başkanıyım, Derhal Gelsin Biatını Yapsın Ali, Yoksa…”Demiyor, Hz. Ebûbekir***Kurân’a El Basmıyor, Seçilen Halîfe***“Etleri Döksek Ama Kapları Kırmasak”***Niçin Uyardı Hz. Peygamber, Hz. Ebûbekir’i***“İstediğime Veririm, Siz Beni Sorgulayamazsınız” Demiyor, Hz. Peygamber***Beş Rekât Kıldırınca Hz. Peygamber, İkindi Namazını***“Tamam Izhır Otu Müstesna Olsun”***                                                            “Beni mi Kasdettin” Demiş, Hz. Ömer***Beygire Binmeyecek Şehir İçinde Vali***“Ömer Yasaklasa da, Hz. Peygamber Böyle Yaptı, Biz de Öyle Yapıyoruz”***Büyük Eleştiriler Alıyor Hz. Osman, Mescidin Tamiratında***“Sen Artık Benim Kardeşim Değilsin”*** “Sultan Yeryüzünde Allah’ın Gölgesi” mi?***İstifasını İstiyor Hz. Âişe, Hz. Osman’ın*** Ammâr’ın Kişisel Muhalefeti, Kitlesel Muhalefete Dönüşüyor***Ubâde İle de Anlaşamıyor Muaviye***“Ahâlî Açılın Valinin Korteji Geliyor”***Herkes de İstediği Halde ve Lâyık da Olduğu Halde, Hz. Ömer Hanedanlığa Dönüşür Diye, Abdullah b. Ömer’i İstemiyor***Abdullah b. Ömer de, Muhammed b. Mesleme de Sert Mektuplarla  Uyarıyorlar Muaviye’yi, Sa‘d b. Ebî Vakkâs’ın Gibi Ama Nasihat Dinlemiyor***“Yalan Söylüyorsun” Diyor Haccâc’a, Abdullah b. Ömer***Hz. Usâme’nin ve Tâbiînden Abdullah b. Şeddâd’ın Emevilere Uyarıları***“(Hz.) Ali’ye Lanet Ederse Serbest Bırakın”***Üç Ünlü Âlim: Atâ b. Ebî Rebâh, Mekhul, Abdurrahman b. Ebî Leylâ  Emevilere Karşı Mücadele Ediyorlar***Çadırına Hapsediliyor, Abdullah b. Ömer***Sukûk Çıkarması Emevilerin ve Sahâbîlerin Bunu Haram Görmeleri Sonucu, Sukûkun Yasaklanması***“(Hayır) Sana Dua Etmeyeceğim”***“Bu İşi Ben Senden Daha İyi Bilirim” Diyor, Kendisini Uyaran Sahâbîye, Emevilerin Valisi***Doğruları Söylemedi Hepsi Hâris Gibi***Zührî: “Hayır, Öyle Değil” Diyor, Zalim Velid’e***“Hz. Peygamber Övdü Ali’yi, Ben Onu Lânetleyemem”***“Şu Pise Bakın, Oturarak Hutbe Okuyor”***İki Alkame de Emevilere Karşı***“(Aradığınız) İbrahim Benim” Diyerek, Ölümü Göze Aldı ve Canını Verdi***Altınları Alıyor, Yağcı Hıristiyan Şair Ahtal, Emevileri Övdükçe***Kamuoyunu Etkiliyor, 160 Fakire Yardım Yaparak, Zalim Valisi Emevilerin***Her Dönemde Cesur Bir Adam: Ahnef***Hem Teorisyen, Hem Aktivist, Hem Savaşçı: Ma‘bed el-Cuhenî***Hasan el-Basrî: Takvaya Dayalı Bir Muhalefet Teorisi Geliştirme***“Tek Başına Bir Ümmetti” Hasan Basrî***Dört Temel Eleştirisi Hasan Basrî’nin, Muaviye’ye***“Şarap İçen ve Tanbur Çalan Yezîd”: Ahmet Cevdet Paşa’nın Hasan Basrî’nin Eleştirilerini Aynen (Ve Ayrıntıları İle) Nakletmesi***  “Fâsıktır Muaviye” Diyor, Hasan Basrî***“Allah, (Halkın) Tevbe(Etme)siyle Değiştirir İktidarı, Kılıçla Değil***“Daha Beter Bir Kötülüğün İçine Düştü Hâriciler, Bir Kötülüğe Karşı  Çıkarken”***“Saraya Gitmeyin Kesinlikle, Doğruyu Söylemek İçin de Olsa”***“Gıybet (Dedikodu) Değildir, Zalim Yöneticinin Haksızlıklarını Anlatmak”***Hangi Sahâbîler İçin Çok Ağır İfadeler Kullandı Hasan Basrî?***Tehdit Ediyor Haccâc, Hasan Basrî’yi***Meymûn b. Mihrân: Hasan Basrî’nin Destekçisi*** Karın Deşen Jack Gibi Seri Katiller, Muaviye’nin Emrinde***Ellerinde Sopalarla İsyan Ettiler, Emeviler Hepsini Kılıçtan Geçirdi: Başarısız Olunacaksa İsyan Edilmemeli Diyen Büyük Âlimler***Âlimlerden Oluşan Danışma Kurulu, Ömer b. Abdülaziz’in***              İsyancılara Karşı Hz. Peygamber, Hz. Ali ve Ömer b. Abdülaziz’in Sabırlı Davranışları ***Büyük Saray Yaptırmasını Eleştirenlerden Birisini Öldürmesi Mısır Valisinin ve Hz. Âişe’nin Valinin Derhal Azlini İstemesi***Eleştirilerini Yoğunlaştırıyor Hz. Âişe, Hz. Osman’a***Azarlıyor Muaviye’yi, Hz. Âişe***“(Hz.) Âişe de Elinin Hamuruyla Bu İşe Kalkışıyor” Demiyor, Hiçbir Sahâbî***“Hakkımızı Vermiyorsun” Diyor, Diğer Bir Âişe, Hişam’a***“Akşama Kadar da Konuşsa, Bu Kadını Dinlemek Zorundayım”                            Diyor, Hz. Ömer***                                                                                   
ÖZET  Müslüman olan ve olmayan herkes için, Hz. Peygamber’in ve sahabilerinin de yaşadığı hicretin ilk yüzyılında halkın yönetime katılması konusu, ilgi çekecek bir konudur. İslam vahye dayalı bir din olmasına rağmen; Hz. Peygamber, özellikle ayrıntılarıyla bildiğimiz Medine döneminde, erkek ve kadın herkesin rahatça konuşabileceği, görüşlerini her zaman Allah’ın Elçisi’ne aktarabileceği bir hür düşünce platformunu, Medine’de oluşturmuştu. Bu özgür düşünce atmosferi, dört halife döneminde de devam etti. Daha sonra iktidarı zorla geçiren Emeviler ise, sadece yönetimi veraset usulüne çevirmekle kalmadılar, halk üzerinde uyguladıkları baskı sonucu, İslam dünyasındaki, ‘idarecileri uyarma geleneğini’ de ortadan kaldırmak istediler. Fakat buna rağmen, gerek sahabilerden gerekse tabiîn neslinden pek çok isim, baskılara boyun eğmeyerek, yönetimi uyarmayı sürdürdüler. Yüzyılın son döneminde Hasan el-Basri, pek çok sahabi ile de görüşmüş bir isim olarak, özgün bir muhalefet teorisi ile ortaya çıkarken aynı dönemde, Medine’de valilik yapmış olmasının kendisine kazandırdığı İslami kültürel birikimle Ömer b. Abdülaziz de, İslam’da iktidar ve muhalefetin yetki sınırları konusunda orijinal görüşlerini çevresine ve alimlere aktarıyordu. Çalışmada kısa veya uzun süreli olarak, hiçbir halifeye/otoriteye biat etmeyen Hz. Ali, Sa‘d b. Ubâde, Sa‘d b. Ebî Vakkas ve Abdullah b. Abbas gibi sahabilerin bu durumları da işlenmiş; Hz. Peygamber, Hz. Ebubekir ve Ömer b. Abdülaziz’in isyancılara musamahakar davranmaları üzerinde durulmuş; ayrıca hicri birinci yüzyılda kadınların siyasetteki konumuna  da değinilmiştir.

Osmanlı Devletinin yıkılışını engellemek üzere ileri sürülen görüşlerin geçerliliklerini yitirdikleri bir dönemde yeni bir kimlik edinimi sağlamanın yanında yeni bir siyaset kurgusu oluşturma gayesi de taşıyarak ortaya çıkan Anadoluculuk, toprak milliyetçiliği üzerine inşa edilmiştir. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde görülmeye başlayan Anadoluculuk, Türk Ocaklarındaki Turancılık ve Türkiyecilik tartışmaları sırasında belirginleşmiştir. Ocağın faaliyet alanı konusundaki bu tartışma, bir tercih yapma zorunluluğu sonucunda doğmuştur. Uzun ve yıpratıcı savaşların getirdiği kayıplar artık öze, Anadolu'ya dönmeyi gerekli kılıyordu. Esasen bu daralma, realist bir yaklaşımın ürünüydü.
Anahtar Kelimeler: Anadoluculuk, Anadolucu Tarihyazımı, Türk Tarih Tezi.

Anatolianist Movement, which came into being with the objective of building the provide for acquisition of a new identity and create a new politics of fiction, and at a time when the validity of the ideas regarding the prevention of Ottoman Empire from falling started to disappear, was built on territorial nationalism. Anatolianism firstly appeared in the first quarter of the 20th century, during the discussions about Turanism and Turkiyecilik in Türk Ocakları. The Ocak on the field of activity this discussion is born out of the necessity of making a choice. A long exhausting war casualties it was necessary to return to Anatolia to the essence now. In fact, this restriction was a product of the realistic approach.
Keywords: Anatolianism, Anatolianist Historiography, The Turkish History Thesis.

This article explores the political implications of Euripides’ Medea. Drawing on Aristotle’s and Nietzsche’s readings of Euripidean tragedy, I will show that Euripides’ play brings to the attention of its audience that the Greek democratic ideal of persuasion can also be used by a foreign woman in her demand for justice. Thus, Euripides at once advocates the civic ideals of the Athenian polis and points to its injustices, in particular with regard to women and ‘barbarian’ foreigners. But at the same time, Euripides emphasizes that Medea’s politics of violent revenge demonstrates not only the error in her judgment (hamartia) but also the deeply wounded moral psychology of the oppressed and marginalised people. The article finally examines the contributions of Euripides’ tragic storytelling to political theory and democratic citizenship with particular reference to the concepts of justice, hospitality, compassion and ‘enlarged mentality’.

Memoirs now have a special place in publishing circles in Turkey. In a country where the tradition of record-keeping has been relatively primitive and where literacy, for many years, has developed at a low rate, our people have lived from day-to-day. They have not shown very much interest in writing memoirs that would later become documents for the future. That is why the number of memoirs printed in Turkey has been so few for many years.

Bu  çalışma  son  yıllarda  git  gide  çeviri  araştırmalarında  önem  kazanan  bütüncül  bir  bakış açısıyla  çeviri  olgusunu  inceleme  anlayışını,  bir  dil/kültür  içerisindeki  farklı  ideolojik tarafların  çeviriyi  ideolojik  amaçlar  için  kullanmak  istemesi  dâhilinde  paylaşmıştır.  Bu
bağlamda  ideolojik  çevirinin  ne  olduğu  ve  nasıl  işlev  gördüğünü  belirginleştirmek  bu araştırmanın temel hedefi olmuştur. 
Tanzimat ve Erken Cumhuriyet dönemi (1839-1939) böyle bir araştırma için tarihi vakaları nedeniyle  oldukça  müsait  bir  zaman  dilimi  olarak  belirmektedir.  Osmanlılık/İslamcılık, Turancılık/Türkçülük ve Batıcılık ideolojileri bu evrede Batılılaşma olgusu kapsamında bilim-teknik, sanat ve dini alandaki çeviri pratiklerine nüfuzu olan ideolojilerdir. Bu ideolojilerin Osmanlı kurumları vasıtasıyla eğitimde, siyasette, basında ve görece kurumlardan bağımsız olarak  yürüyen  edebiyat,  kutsal  kitap  çevirileri  tartışmalarında  nasıl  bir  rol  oynadığı  bu araştırmanın kapsamı içindedir.  Tarihsel  hadiselerin  birincil  kaynakları,  döneme  tanıklık  etmiş  olan  gazetelerin,  resmi belgelerin ve kişilerin bizzat beyanatlarıdır. Çeviri tarih araştırmalarında bir yaklaşım da salt
çeviri metnini incelemek değildir. Üst metinleri, yani çeviriye dair söylemleri incelemektir. Tıpkı  bu  çalışmanın  yaptığı  gibi  önsözleri,  sonsözleri,  çeviriye  dair  eleştirileri  göz  önünde
bulundurmak, çevirinin icra edildiği dönemin hâkim ideolojisini belirlemek, çevirmen ya da çeviriyi himaye edenlerin çeviri amaçlarını yayınevi programı, heyet raporları vb. üzerinden ortaya koymak kullanılan yöntemler arasında olmuştur. Tanzimat ve Erken Cumhuriyet dönemindeki çevirilerde özellikle Lale Devrinden başlayarak
Batılı kaynak metinler çevrilmiştir. Başlangıçta çevirilerin amacı ideolojik değildir, fakat II. Meşrutiyet  sonrası  Türkçülük  ideolojisinin  güç  kazanması  ve  bunun  Türkçe  Kur’an,  Milli Edebiyat,  Milli  Tarih  gibi  ideallerle  beslenmesi,  kaçınılmaz  olarak  çevirinin  de  ideolojik
maksatlı  icra  edilmesine  kapı  aralamıştır.  Cumhuriyet  devrine  gelince  artık  Tanzimat döneminden daha farklı bir Batılılaşma süreci Batıcılık ideolojisi kapsamında ortaya çıkmış ve  Balkan  Savaşları  sonrası  güçlenen  Türkçülük  ideolojisiyle  birleşerek  ideolojik  çevirinin
oluşması için tüm şartlar olgunlaşmıştır.

İlhan Tekeli – Selim İlkin ikilisinin bu koşullarda sınır tanımayan bir üretkenliğe ulaşmalarının kuşkusuz bir lojistiği, bir alt yapısı olsa gerek. İlhan Tekeli ve Selim İlkin bilgi üretiminin evrensel normlarını Türkiye koşullarına uyarlamış ender araştırmacılar, daha doğrusu zanaatkârlar. Her ikisi de iz sürmesini bilen, kaynağa ulaşan ve belgenin özgünlüğünü yakalayan,  ülkenin savruk kütüphane birikiminin ötesine bilfiil kendi kütüphaneleriyle geçen gerçek bilim insanları. “Avcılık ve toplayıcılık” ilk insanın yazgısı ise, Türkiye’de de araştırmacı bilfiil kendi bilgi sürecinin avcılığına, toplayıcılığına soyunması gerekiyor. Ülkenin ulusal kitaplıklarında bulunmayan yığınlarca kaynak bu ikilinin bitmez tükenmez uğraşları sonucu gün ışığına çıkmış bulunuyor. Türkiye gibi gecikmiş bir ülkede bilgi birikiminin öncüleri bu tür bilim insanları olsa gerek…

Öz: Anadoluculuk, Türk tarihinde Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı ile başlayıp Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla biten sürecin yarattığı bir sonuçtur. Sürecin sonunda Osmanlı İmparatorluğu dağılmış, Anadolu üzerinde Türk millî devleti kurulmuştur. Bu süreç içerisinde Türk aydınlarının dikkati Anadolu'ya yönelmiştir. Türk aydınları bir yandan uzun savaş yıllarında harap olan, ekonomik ve toplumsal olarak geri kalan Anadolu'nun kalkınmasına öncelik vermişler, diğer yandan da Anadolu'daki bu teritoryal birim üzerinden yeni bir toplumsal kimlik inşa etmenin yollarını aramışlardır. Anadoluculuktan önce Osmanlıcılık, İslâmcılık ve Türkçülük olmak üzere üç kimlik siyaseti mevcuttu. Bu üç siyasetin de kendilerine mahsus birer millet, vatan ve tarih tasavvuru vardı. Söz konusu üç kimlik siyasetinin eleştirisi üzerine kurulan Anadoluculuk, yeni bir millet, vatan ve tarih tasavvuru inşa etmeye çalışmıştır. Anadolucular bu üç farklı millet, vatan ve tarih anlayışı karşısında kendi görüşlerini açıkladılar. Onlar toprağa ve tarihe dayalı yeni bir kimlik anlayışını temsil ediyorlardı. Buna göre Oğuz Türkleri Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'da yeni bir vatan edinmişlerdi. Bu yeni coğrafyanın etkisiyle Anadolu'da diğer Türklerden ayrı yeni bir Türk milleti oluşmuştu. Bu makalenin amacı Anadoluculuğun inşa etmeye çalıştığı söz konusu yeni millet, vatan ve tarih anlayışını incelemektir. Abstract: Anatolianism is a result of a process that started with the Balkan Wars and World War I and ended with the establishment of the Republic of Turkey in Turkish history. At the end of the process, the Ottoman Empire was dispersed and the Turkish national state was established on Anatolia. In this process, the attention of the Turkish intellectuals turned to Anatolia. Turkish intellectuals, on the one hand, prioritized the development of Anatolia, which had been devastated during long war years, economically and socially, and on the other hand, they searched for ways to build a new social identity through this territorial unit in Anatolia.

Öz 21. yüzyılda devlet denildiğinde anlaşılan yapının mevcut şeklini alması yüzyıllar süren bir dönüşümle gerçekleşmiştir. Batı'da siyasal iktidarın Vatikan'ın etkisinden kurtulması büyük çatışmaların neticesinde yaşanmıştır. Her ne kadar Papalık kurumu orta çağda iktidara ortak olarak hareket ediyorduysa da siyasi iktidara meşruiyet zemini de sağlamaktaydı. Dünyevi iktidar dini iktidarın ortaklığından kurtulduğunda gücünü meşrulaştırmak için farklı teoriler geliştirmek durumunda kaldı. Bu teorilerin en bilineni de egemenlik kavramıdır. Klasik anlamıyla monarkın elinde olan egemenlik, Fransız Devriminden sonra ulusların egemenliği dönemi başlamıştır. Ancak 20. yüzyılın ikinci yarısıyla beraber küreselleşme, ulus devletin egemenliğini bölmekte ve sınırlandırmaktadır. Bu sınırlamalar neticesinde ortaya klasik manasından uzak bir egemen tasviri çıkmaktadır. Çalışmada egemenlik kavramının ortaya çıkışı, yaşadığı dönüşüm ve bu dönüşümün değerlendirilmesi yapılmaya çalışılacaktır. Abstract The state structure of the present day has emerged with a transformation of centuries. In the West, the liberation of the political power from the influence of the Vatican was the result of great conflicts. In the medieval period, Papacy became a power-sharing partner. This symbiotic relationship provided legitimacy to political power. The secular power had to develop different theories in order to legitimize its power when it escaped the partnership of religious power. The most famous of these theories is the concept of sovereignty. In time, sovereignty has liberated itself from the religious meaning and acquired a secular one. Sovereignty, which was essentially in the hands of the monarch, turned into a concept to be used by the nation after the French Revolution. Thus the period of sovereignty of nations began. But globalization divides and limits the sovereignty of the nation-state. As a result of these limitations, sovereignty is moving away from its classical meaning. The emergence and transformation of the concept of sovereignty will be discussed in the study. GİRİŞ Başlangıç ve bitiş tarihleri üzerinde ihtilaflar olsa da Batı Roma İmparatorluğunun çöküşünden İstanbul'un fethi, Rönesansın başlangıcı yahut Amerika'nın keşfine kadar geçen süre Orta Çağ olarak adlandırılmaktadır. Bu tarihsel sürecin önemli bir kısmında feodal siyasi ve toplumsal yapı söz konusudur. Ancak yaklaşık olarak 14. yüzyıl sonu 15. yüzyıl başı gibi bir dönemde iktidar ve otorite üzerinden Kilise ile dünyevi iktidarlarının çekişmesi söz konusudur. Bu çekişmenin; burjuvazi gibi yeni toplumsal sınıfların ortaya çıkması, sermayenin sınırsız artırımını ön gören bir iktisadi düzenin yavaş yavaş feodal ekonominin yerini alması gibi harici gelişmeler ışığında nihayete erdiği söylenebilir. Esasında olan Batı'da devlet düzeninin, toplumsal yapının kapitalizme uygun düşecek biçimde kabuk değiştirmesi hadisesidir. 16. Yüzyıla gelindiğinde devlet dediğimiz yapı bugün anladığımız manada modern devlet olmaya doğru evrilmiş ve hüküm sürdüğü topraklarda merkezin iktidarına ortak olacak unsurları da ortadan kaldırmaya başlamıştı. Merkezi devlete ruhunu katan egemenlik olgusu ise tüm bu gelişmelerin ışığında siyasi düşünceler tarihine yeni bir kavram olarak girmiştir. Egemenlik mefhumunu bünyesinde barındıran devlet; mutlak, bölünmez, parçalanmaz ve " bir " olma özelliğine sahip en üstün güç anlamına gelen modern egemenlik anlayışını taşımaktadır. Artık Orta Çağ'da olduğu gibi iktidarlar güçlerinin ilkelerini Tanrıdan almamakta, tamamen kendinden kaynaklanan bir güç ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Gücün ilkesi ile kullanımı birleştirilmekte, " tek " , " soyut " ve " sürekli " bir varlığa verilmektedir. Modern devletin ruhunu meydana getiren egemenliğin doğum tarihi olan 16. Yüzyıldan bu yana egemenlik kavramı, devletin değişimiyle birlikte çok farklı vaziyetlere bürünmüştür. Ortaya çıktığı dönemde klasik egemenlik olarak nitelendirilen kavram, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında belli gelişmeler sonucunda sınırlandırılmış ve bazı özelliklerini kaybetmiştir. Son yüzyılda ise özellikle • Arş. Gör., Uşak Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü.

Cihan Harbi ile birlikte kadının seferber edilişi, savaş ertesi onun özgürlük sorununun geniş bir çevrede kabul görmesine neden oldu. Meşrutiyet yıllarında kadın hareketi birçok erkek yandaş edinmişti. Bu gelişme, kuşkusuz toplumda gelenekçilerle yenilikçiler arasındaki uçurumu derinleştirdi. Özel alanda laikliğe yönelik ilk atılımlar Meşrutiyet yıllarında gözlendi. 1917 tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi 1926’da çıkarılacak olan Medenî Kanun’un habercisiydi.

20. yüzyılın başlarında ulusçu düşüncenin eyleme dönüşmesiyle yeni bir dünya düzeni kurulmuştur. Bu yeni düzende, tarihe şekil veren büyük imparatorluklar yerlerini kendi içlerinden çıkan ulus-devletlere bırakmak zorunda kalmıştır. Yüzyıl başındaki bu değişim Rusya halkları için sadece yönetim biçimiyle sınırlı kalan bir başkalaşımdan ibaret olmuştur. Nitekim imparatorluk ortadan kaldırılmış, fakat beklenen ulus-devletler ortaya çıkmamış, daha doğrusu Bolşevikler böyle bir duruma müsaade etmemiştir. Bu halklar ancak yüzyılın sonunda Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla bağımsızlıklarını elde edebilmişlerdir. Sovyet halkları arasında yer alan Türkdilli halklar geç elde ettikleri bu bağımsızlıklarının meşruiyetini pekiştirmek amacıyla ulusun ve devletin biricikliğine atıfta bulunan toprak, bayrak, dil, tarih ve benzeri objeleri ulusçuluk temelinde yeniden dizayn etmişlerdir. Bu çerçevede siyasal tercihini ulus-devlet anlayışından yana yapan Azerbaycan, ulusçu bir anlayışla tarihine ve kimliğine yeni bir şekil vermeye başlamıştır. Fakat bu süreç bağımsızlık sonrasının siyasi çalkantılarına paralel olarak geliştiğinden Azerbaycan ulusal tarih yazımı kalıcı bir biçim alamamıştır.
Anahtar Kelimeler: Azerbaycan, ulus-devlet, tarih yazımı, ulusal tarih, ulusal kimlik.

At the beginning of the 20 th century, as the nationalist thinking turned into action a new world order emerged. In this new world order, great empires had to leave their autonomy to the nation-states, which arose within those empires. This conversion taking place at the beginning of the century was only a rebellion for Russian nations, which is limited to a change of regime. As a matter of fact the empires were destroyed, but the expected nation states did not emerge, or more precisely the Bolsheviks did not allow them to do so. These nations could only gain their independence after the dissolution of the Soviet Union at the end of the century. In order to consolidate the legitimacy of their delayed independence, the Turkish speaking nations among the Soviet communities redesigned the concepts of land, flag, language, history and similar elements that refer to the uniqueness of the nation and the state, on the basis of nationalism. In this respect, Azerbaijan, which made its political choice in favor of being a nation-state, started to redesign its history and identity with a national perspective. However, since this process developed in line with political upheaval, the national historiography of Azerbaijan could not adopt a permanent shape.

Pera Müzesi’nde ve İstanbul Araştırmaları Enstitüsü’nde 5 Nisan’da açılan ve 26 Ağustos’a kadar sürecek olan açılan  - İstanbul’da Neniz Sefası Deniz Hamamından Plaja Nostalji sergisi yitirilen bir İstanbul’un öyküsü. Deniz İstanbul’a kendine özgü bir özgürlük anlayışını getirmiş oluyor. Soyunan İstanbul geçmişin her türlü hurafelerini ve önyargılarını geride bırakıyor. Plaj bir anlamda İstanbul sekenesini özgür kılıyor.

“Denize inmek medeniyetin şiarıdır”
        Gazi Mustafa Kemal Atatürk

Pera Müzesi’nde açılan Deniz Hamamından Plaja sergisi bir nostaljinin öyküsü. Ama bu nostalji aslında Cumhuriyet’in yaşam tarzındaki köklü dönüşümleri simgeleyen bir tarihsel belgesel. İstanbul sekenesinin toplumsallaşmasını, boş zaman değerlendirme normlarındaki değişimi, doğaya açılımını ortaya koyuyor.
Son kertede denizin kent yaşamının bir parçası olması İstanbul’a kendine özgü bir özgürlük anlayışını getirmiş bu güne kadar. Soyunan İstanbul geçmişin her türlü hurafelerini, önyargılarını geride bırakmış.

Osmanlı  İmparatorluğu’nun maddeci tarih analizi yapılırken ve toprak mülkiyeti sistemi anlaşılmaya çalışılırken, üzerinde durulması gereken konulardan biri de  özellikle 1960’ların ikinci yarısından itibaren, Türkiye siyasi düşünce hayatında bir tartışma konusu haline gelen Asya Tipi  Üretim Tarzı’dır (ATÜT). Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de ATÜT tartışmalarının nasıl başladığını ve geliştiğini kavramsal bir çerçeve içerisinde ortaya koyabilmektir. Bu yapılırken  öncelikle ATÜT kavramının ne ifade ettiğinin anlaşılabilmesi için bir literatür taraması yapılmış, ulusal ve uluslararası kaynaklardan yararlanılmıştır. Daha sonra Türkiye’de ATÜT tartışmalarının gelişimi incelenmiştir. Dünyada ATÜT tartışmaları 1920’lerde başlarken Türkiye’de bu tartışmaların ancak 1960’lardan sonra başladığı görülmüştür. Bu durumun nedenleri arasında ilk olarak diğer fikir akımlarında olduğu gibi bunda da eleştirici, araştırıcı ve tam olarak bilimsel olunamamış olması vardır. Diğer taraftan 1960’larla birlikte yeni bir tarih anlayışı oluşmuş, az gelişmişlik ve geri kalmışlık gibi kavramlara, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti bağlamında daha fazla ilgi gösterilmeye başlanmıştır. Türkiye’nin az gelişmişliğinin nedenleri Osmanlı  İmparatorluğu’nun siyasi, sosyal, iktisadi yapısında ve Batı ile artan iktisadi ilişkilerinde aranmaya başlanmıştır.

Özet:
Niyazi Berkes, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi’nin 1976 tarihli “Ziya Gökalp” sayısında “Unutulan Adam” başlıklı bir makale yayımlar. Bu makalede Yusuf Akçura’yı “unutulan adam” olarak tanımlar; çünkü 1976 yılı hem Ziya Gökalp’in, hem de Yusuf Akçura’nın 100. doğum yılı olmasına rağmen, Türk kamuoyunda sadece Gökalp’in doğum yıldönümü hatırlanmaktadır. Berkes, Gökalp ve Akçura’nın düşüncelerini karşılaştırmak suretiyle neden Akçura’nın unutulup Gökalp’in hatırlandığını tartışmak ister. Ona göre, en az Gökalp kadar önemli bir düşünür olan Akçura’nın unutulmasının altında özel sebepler olmalıydı. Berkes, Gökalp’e göre daha ilerici ve laik bir düşünür olan Akçura’nın Türkiye’deki gerici çevreler tarafından bilerek unutulduğunu ve dinsel bir milliyetçilik anlayışına sahip olan Gökalp’in ise bu çevreler tarafından Cumhuriyet devrimlerine karşı kullanıldığını iddia eder.
Anahtar Kelimeler: Niyazi Berkes, Yusuf Akçura, Ziya Gökalp, Türk milliyetçiliği, Türk modernleşmesi.
WHY YUSUF AKCURA WAS FORGOTTEN ACCORDING TO NIYAZI BERKES?
Abstract:
Niyazi Berkes published an article titled "The Forgotten Man" in the "Ziya Gokalp" issue of the Istanbul University Journal of Sociology Conferences in 1976. He described Yusuf Akcura as "the forgotten man" in this article; because although the year 1976 is the 100th anniversary of both Ziya Gokalp and Yusuf Akcura, only the birth anniversary of Gokalp was remembered in the Turkish public opinion. Berkes, wanted to discuss why Akcura was forgotten and Gokalp was remembered by comparing Gokalp and Akcura's thoughts. According to him, there had to be special reasons under the forgotten of Akcura, who was at least as important thinker as Gokalp. Berkes claims that Akcura, a more progressive and secular thinker than Gokalp, was deliberately forgotten by the reactionary circles in Turkey and Gokalp, who had a religious nationalism, was used by these circles against the Republican revolutions.
Keywords: Niyazi Berkes, Yusuf Akcura, Ziya Gokalp, Turkish Nationalism, Turkish modernization.

Özet: Bu çalışma Machiavelli’den başlayıp Hobbes’a kadar uzanan süreçte insan doğası ve toplum anlayışının nasıl ele alındığına ve bu anlayışın düşünürlerin kendi sistemlerindeki yerine odaklanmaktadır. Fakat çalışmada Yunan düşünürler Platon ve Aristoteles›ten başlayıp, Doğu düşünürleri Farabi ve İbn-i Sina’ya kadar insan doğası ve toplum tartışmalarına da yer verilmiştir. Böylece ele alınan dönemle, öncesinin kısa bir karşılaştırması yapılırken bu dönemin ayırıcı özelliği de gösterilmeye çalışılmaktadır. İnsan doğası tartışması düşünürler için kendi sistemlerini oluşturmada kilit rol oynamaktadır. Bundan dolayı Machiavelli, insanın açgözlü, çıkarcı olduğunu düşündüğü için yöneticiye dikkatli olması gerektiğini söylediği gibi, Hobbes, insanın doğası gereği kendi çıkarını düşünmeye yöneldiğini ve insanın insanla süren sonsuz bir savaşım içinde olduğunu düşündüğü için bu savaş halini bir barış hali olarak tesis edecek bir egemenlik sistemi geliştirmektedir. Diğer taraftan, düşünürlerin insan doğası tartışmaları, insanın diğer varlıklardan hangi yönüyle farklılaştığına dikkat çekerken, toplumun oluşma nedeni de yine insanın doğası gereği duyduğu gereksinimler veya doğasındaki eksiklikler itibariyle var olabileceğine odaklanmıştır.

Anahtar kelimeler: İnsan Doğası, Siyaset Teorisi, Hobbes, Machiavelli, Toplum.
The Human Nature and the Notion of Society in Renaissance Political Theory: From Machiavelli to Hobbes

Abstract: This study focuses on how the human nature and the the notion of society were evaluated during the period starting from Machiavelli to Hobbes and the position of such an understanding within the system of these philosophers. However, the article also considers the discussions on human nature and society including the Greek philosophers from Plato and Aristoteles to Eastern philosophers, such as Farabi and Avicenna. Thus, a comparison of the previous era and the subject matter has ben established. The discussions around the human nature have a principal role for the philosophers in forming their own systems. Like Machiavelli advises the leader to be cautious due to the greedy and selfish human nature, Hobbes considers the human beings tend to focus on their own interests as a result of human nature and that they are in a constant battle with each other, therefore, he develops a system of domination which would turn this state of war into a state of peace. On the other hand, the philosophical discussions on the human nature drawing on how human beings differ from other beings argue that the formation of the society depends on the needs and lack of human nature.

Keywords: Human Nature, Political Theory, Hobbes, Machiavelli, Society.

Öz Hikmet Kıvılcımlı genel olarak Türkiye siyasi hareketi içerisinde, özel olarak ise Türkiye sosyalist hareketi içerisinde adını sayabileceğimiz en önemli entelektüellerden biridir. Son derece üretken ve Türkiye sosyalist düşünce tarihi içerisinde farklı bir düşünür olan Kıvılcımlı ile ilgili şimdiye kadar yapılmış olan akademik-bilimsel çalışmaların sayısı ise maalesef oldukça azdır. Bu çalışma bir parça da olsa bu eksikliği giderme amacı taşımaktadır. Kıvılcımlı'yı bir entelektüel olarak ele alan bu çalışmada öncelikle, entelektüel kavramıyla ne kastedildiği açıklanmaya çalışılmıştır. Bunu yaparken özellikle de aydın ve entelektüel kavramlarının arasındaki fark üzerinde durulmuştur. Böylece Kıvılcımlı'nın hangi bakımlardan bir entelektüel olarak konumlandırılabileceği tespit edilebilmiştir. Kıvılcımlı, Marksizm' e katkı yapma iddiasında bulunmuş bir sosyalisttir ve bunu yapmak için de yerli ve yabancı pek çok kaynağı okumuş; diğer sosyalistlerle polemikler yapmaya çalışmış ve eserler kaleme almıştır. O, iyi bir komünistin din gibi halkın büyük bir çoğunluğu için önem arz eden bir konuyu görmezden gelmeyecek kadar kibirsiz; Marksizm' e katkı yapabileceğine inanacak kadar da kendine güvenli olması gerektiğini düşünmüştür. Kıvılcımlı çok üretken bir teorisyendir fakat onun kimlerden etkilendiği bugüne kadar yeterince üzerinde durulmuş bir konu değildir. Dolayısıyla makalenin bir sonraki bölümünde Kıvılcımlı'nın düşünsel gelişiminde etkili olduğu düşünülen koşullara ve kişilere yer verilmiştir. Kıvılcımlı'nın yabancı kaynakları hakkında daha geniş bilgiye ulaşmak mümkündür. Bu çalışmada ise, yine bir eksiklik olarak görüldüğü için, özellikle onun Türkiye siyasi düşünce hayatında kimlerden etkilenmiş olabileceği üzerinde durulmuştur. Kıvılcımlı'nın tarih tezi ve din üzerine yazıları, teorik çalışmalarının temelini oluşturmaktadır. Bu nedenle makalede, bu iki konu üzerine çalışmış ve Kıvılcımlı ile benzer yaklaşıma sahip olduğu görülen kişilerin düşüncelerine yer verilmeye çalışılmış ve benzerlikler ortaya koyulmuştur. Çalışmanın devamında, önemli dönüm noktaları dikkate alınarak Kıvılcımlı'nın hayatı incelenmiş ve eserlerini hangi şartlar altında ürettiği anlaşılmaya çalışılmıştır. Muhacir bir ailenin çocuğu olan, Askeri Tıbbiye ' de okuyan ve psikiyatrist olan Kıvılcımlı'nın sınıfsal kökeninin, yaşayışında ve düşüncelerinde nasıl bir etkisi olduğu anlaşılmaya çalışılmıştır. Böylece Kıvılcımlı'nın Türkiye sosyalist hareketinde entelektüel olarak adlandırılabilecek kişilerden hangi yönlerden farklılaştığı da görülebilmiştir. Hayatının büyük bir bölümünü hapishanede geçiren Kıvılcımlı'nın pratik siyasi faaliyetlerini nasıl sürdürdüğü ve eserlerini hangi şartlar altında yazdığı da bu bölümde incelenmiştir. Çalışmada Kıvılcımlı'nın eserleri * Dr., İstanbul Arel Üniversitesi, İİBF, Uluslararası İlişkiler Bölümü, cananozcan@arel.edu.tr

ÖZ Türkiye'de İslâmcı düşüncenin önemli isimlerinden birisi olan Said Halim Paşa, Batılılaşma meselesi ve İslâm dünyasının geri kalma sebepleri üzerine derin tahliller yapmış ve özgün düşünceler ortaya koymuştur. Paşa, İslâm dünyasının geri kalışını büyük ölçüde Müslüman milletlerin İslâm öncesi geleneklerine bağlamaktadır. Paşa'ya göre İslâm dini, Müslümanların ilerlemek için ihtiyaç duyduğu bütün esasları ihtiva etmektedir. Ancak İslâm öncesi geleneklerinin etkisiyle dinlerini yanlış yorumlayan Müslüman milletler, İslâmî ilke ve hakikatlerden uzaklaşmışlar ve bu sebeple ilerleyememişlerdir. Batılılaşma hareketlerini de ikinci bir İslâm'dan uzaklaşma olarak yorumlayan Paşa, Müslüman milletlere ilerlemek için İslâm öncesi gelenekleri ile Batı taklitçiliğini bırakmalarını ve İslâmî ilke ve hakikatlere dönmek anlamında İslâmlaşmalarını tavsiye etmektedir. Bu makalede Said Halim Paşa'nın İslâm âleminin geri kalma sebepleri ve Türklerin İslâm yorumu hakkındaki düşünceleri problematik bir yaklaşımla tahlil edilmiştir. ABSTRACT Said Halim Pasha, one of the important figures of Islamist thought in Turkey, has deeply analyzed the subject of Westernization and the reasons of the decline of the Islamic world and revealed original ideas. Pasha attributes to the decline of the Islamic world to pre-Islamic traditions of Muslim nations to a large extent. According to Pasha, the religion of Islam contains all the basics that Muslims need for progress. But, Muslim nations, misinterpreting their religion under the influence of pre-Islamic traditions, have moved away from Islamic principles and truths and for this reason they could not progress. Pasha, who interpreted the Westernization movements as a second deviation from Islam, recommends

Muhafazakârlık; Aydınlanmaya, Devrim’e ve bu ikisinin getirdiklerine yapılan itirazlarla geliştirilmiş –doğuşu itibariyle- tepkisel bir düşünme biçimi; ve zaman içinde siyasal pratiklere uygulanmış haliyle de bir ideolojidir.
    Zaman zaman geçirdiği dönüşümler nedeniyle kendini inkar etmekle itham edilen Muhafazakar İdeoloji'ye hala 'Muhafazakar' diyebilmemizi sağlayan "öz", incelenmeye değer bir olgudur.

Türkiye’de iki köklü siyasi hareket var olmuştur. Bu iki köklü siyasi hareketten biri Cumhuriyet Halk Partisi, diğeri de Demokrat Parti’de toplanmıştır. Tek Parti döneminden çok partili rejime geçişle beraber iktidar ve muhalefet partileri yeni sisteme uyum sağlamaya çalışmış ve demokrasi kavramı siyaset hayatında partiler arasında ayırt edici bir kavrama dönüşerek yerini almıştır.
Bu tezin konusu, 1945-1960 yılları arasında Demokrat Parti yönetici kadrolarının, kendilerini, içinden çıktıkları Cumhuriyet Halk Partisi’nden hangi söylemlerle farklılaştırdıklarıdır. Çalışmanın temel amacı, Demokrat Parti geleneğinin Cumhuriyet Halk Partisi’ne rağmen nasıl oluştuğunu, kuruluşundan kapatılmasına kadar Demokrat Parti üst yöneticileri ve DP ileri gelenlerinin söylem ve demeçlerinden hareketle, nasıl bir Cumhuriyet Halk Partisi algısı oluşturduklarını ve Cumhuriyet Halk Partisi’ni hangi söylemlerle eleştirdiklerinin anlaşılmasıdır. Böylece Türkiye liberal muhafazakâr (merkez) sağının, kendi seçmen kitlesinin gözünde nasıl bir “sol” ve CHP imgesi inşa ettiği gösterilmeye çalışılmıştır. Bununla amaçlanan Türk siyasi kültüründeki söylemsel şiddetin kaynaklarının çözümlenmesidir. Bu amaç için çalışmada konuyla ilgili literatürde var olan birincil kaynaklar taranmış, Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi Mikrofilm arşivinde bulunan, Demokrat Parti’nin yarı resmi organı sayılabilecek Zafer Gazetesi arşivinin tamamından ve DP Meclis Grup Toplantı Tutanakları ile Adnan Menderes’in konuşma ve demeçlerinden oluşan belgelerden yararlanılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Merkez Sağ, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Demokrat Parti (DP), Tek Parti, Çok Partili Sistem, Zafer Gazetesi, Demokrasi.

İnsanlık tarihi bir serüvendir. Paleolitik, Neolitik, Kalkolitik
gibi dönemler Tarih Öncesi olarak adlandırılır. Paleolitik Dönemde
insan avcı ve toplayıcıdır. Buna bağlı olarak da göçebedir.
Neolitik Dönemde ise insanların bir kısmının ilk kez ekip
biçmeye başladığı görülür. Tarım devrimi olarak adlandırılan
bu durum insanların yerleşik hayata geçmelerini sağlar. Mülkiyet
kavramı ortaya çıkar. Toplumda sınıflar var olur. Maden
Çağı’yla birlikte mülkiyetin korunmasıyla ve diğer güvenlik ihtiyaçlarına
binaen güçlü devletler görülmeye başlar. Mülkiyete
bağlı üst sınıfın yanında yönetici sınıf var olur (King ve Walter,
1965: 1-12). Eski Nil Vadisi’nde ve Mezopotamya’da ilk uygarlıklar
görüldü. Anadolu ise medeniyetlerin ortaya çıktığı önemli
yerlerden birisi oldu. Ege uygarlıkları ve Akdeniz çevresinde
beliren medeniyetleri hatırlamak burada yararlı olur. Büyük İskender
öncülüğünde kurulan Helen Uygarlığı, doğu ve batıyı
ilk defa tek çatı altında birleştirmesi ve farklı kültürleri kaynaştırması
bakımından önemlidir (Charles,1962: 2-10). Cumhuriyetten
İmparatorluğa devinimi, uzun yaşaması, günümüzde
halen etkisi görülen hukuk yapısı ile Roma İmparatorluğu tarihte
önemli yer tutar (Çelebican, 2010: 30). İslam medeniyetinini
ortaya çıkışı ve Türk-İslam uygarlığının inkişafı Geç Roma dönemine
denk gelir. Aslında bu daha çok Doğu Roma’yla (Bizans),
ilgili bir durumdur. Doğunun inkişafı sırasında Avrupa’da
Feodal Sistem’in etkisi altındadır. Toprağa bağlı serflik
(kölelik) vardır. Haçlı Seferleri sonrasında Avrupa’da Burjuvazi
ortaya çıkmaya başlar. Bu durum Lorların ve kilisenin yetkisini
sarsar. Barut’un ateşli silahlarda kullanılmasıyla kıta Avrupası’nda
Feodal Düzen sarsılır. Merkezi krallıklar güçlenir. Pusulanın
etkisiyle Avrupa, kendi kıtasının dışına yayılır. Öteden
beri var olan köleci toplum yeni kıtaların keşfiyle birlikte vahşi
bir köleciliğe dönüşür. Afrika’dan siyahiler, ateşli silahların
tehdidiyle yeni kıtalara köle olarak götürülür. Aydınlanma Felsefesinin
meydana getirdiği Akıl Çağı ve Coğrafi Keşiflerden
beri sağlanan sermaye birikimi Endüstri Devrimi’ne denen olur.
Sanayi Devrimi, ilk kez İngiltere’de gerçekleşir. Kısa sürede diğer
Avrupa ülkelerin de sanayileştiği görülür. Eski İngiliz kolonisi
olan ABD’de sanayileşme gerçekleşir. Hızla sanayileşen
Kuzey Eyaletleri, Güney Eyaletlerinde tarım plantasyonlarında
çalışan kölelere göz diker. Kuzey Eyaletlerinin Amerikan İç Savaşı’nı
kazanmasından sonra kölelik resmen kaldırılır. Ancak
özgür olan köleler, çok düşük ücrete işçi olarak çalışmaya mahkûmdur
(Athearn,1963: 710-715). Sadece siyahiler değil karın
tokluğuna, çok kötü koşullar altında çalışan bir işçi sınıfı ortaya
çıkar. Vahşi kapitalizm sadece erkeklerin değil çocuk ve kadınların
da emeklerini sömürmektedir. Bu minval üzerine dünyada
ilk sol düşüncenin geliştiği dile getirilmektedir. Friedrich
Engels ve Karl Marx işçi sınıfı üzerinde çalışarak Komünist ideolojiyi
üretir (Runes, 1955: s.370). Pek çok ülkede komünist ideolojinin
sertliği dikkate alınarak sosyalizm, demokratik sol gibi
kavramlar üretilir. Ancak en sertinden en ılımlısına sol düşüncede
işçi veya çalışan kesim lehine düzen değişikliği arzu edilmektedir. 1973 seçimleriyle birlikte CHP Genel Başkanı Bülent
Ecevit’in dile getirdiği “ne ezen ne ezilen; insanca hakça düzen”
söylemini buna güçlü bir örnek gösterilebilir (Muhterem Ağababaoğlu,
kişisel görüşme, 02 Kasım 2016). Pek çok düşünce
için tarihi diyalektik oldukça önemlidir. Tarihi serüven içinde
sol bakış adına Paleolitik Çağ’ın ideal bir dönem olduğu söylenebilir.
Çünkü bu dönemde insanlar birbirine oldukça eşittir.
Neolitik Çağ’da mülkiyetin ortaya çıkmasıyla birlikte insanlar
arasında eşitlik bozulmaya başlar. İnsanlık, yerleşik ilkel toplum,
köleci toplum, feodal toplum, kapitalist toplum şeklinde
eşitsizliğe dayalı toplumsal aşamalardan geçer. O denli ki köleci
toplumda köle kadının sadece emeği değil cinselliği de sınır tanımadan
sömürülmüştür (Engels, 1971: 46). Sanayi Devrimi’nden
sonra sol düşünce serpilip geliştikçe Avrupa’da işçi grevleri
ve ayaklanmaları görülür. Sol düşünce kitap, basın, fotoğraf,
müzik, tiyatro, sinema gibi araçları propaganda amaçlı kullanır.
Sol düşünce realizmi bir yöntem olarak benimser. Roman, hikâye
gibi edebi eserlerde, tiyatro gibi sahne performanslarında,
sinema gibi tüm kültürel aktivitelerde ezilen geniş halk kesimini
kendisine konu edinir. 1917 Rus Devrimi’nden sonra sol düşünce
yeni bir döneme girer. Sinemanın teknik gelişimi ile Rus
Devrimi’yle aynı döneme rastlar (Nowell, 1997: 15). Rus Devrim
Lideri Lenin sinemanın önemini erken fark eder. Ona göre
“tüm sanatların en önemlisi sinemadır.” Bu söylemden dolayı Erken
Rus Sineması Döneminde Sergeie Eisenstein, Vsevolod
Pudovkin, Dziga Vertov gibi sinemacıların ortaya çıkmasına,
Potemkin Zırhlısı, Kameralı Adam gibi filmlerin çekilmiş olmasına
şaşmamak gerekmektedir. Rus Devrimi’nden öncede yaklaşık
yüz yıl süren Rus halkının çilesini anlatan bir realisttik Rus
Edebiyatı dönemi vardır. Dolayısıyla sol düşünce edebiyat ve
sinemanın öneminin farkındadır. 1960 sonrasında Türkiye’de
pek çok realisttik film yapılır. Aynı etki altında romanlar yazılır.
Bu romanların sinema uyarlamaları gerçekleştirilir. Sahneye
konan pek çok tiyatro oyunu veya müzikalinin filmi çekilir.
Gurbet Kuşları, Yılanların Öcü, Susuz Yaz, aynı adlı romanlardan
uyarlanmış filmlerdir. Gurbet Kuşları Orhan Kemal’in; Yılanların
Öcü Fakir Baykurt’un; Susuz Yaz ise Necati Cumalı’nın romanıdır.
Keşanlı Ali Destanı ise Haldun Taner’in yazdığı bir müzikaldir.
1960-1970 arasında ister edebi olsun ister film olsun tüm sol
içerikli kültürel ürünlerde örtük veya gizli ciddi bir ideolojik
söylem vardır. Çalışmamızda sinema bağlamında bu ideolojik
söylemi anlamaya çalıştık. Bu bakımdan çalışma evreni olarak
kendimize 1960-1970 arasında ortaya çıkmış olan sosyal gerçekçi
sinemayı seçtik. Yöntem olarak bu dönemde çekilmiş pek çok
filmi ideolojik söylem analizi açısından izledik. Sol ideoloji üzerine
alan taraması yaptık. Bununla ilgili okumalar gerçekleştirdik.
Dünya’da ve Türkiye’de solun yükselişini irdelemeye çalıştık.
Elde ettiğimiz bulguları analitik bir değerlendirmeye tabi
tutarak bir sonuca ulaşmaya çalıştık.

Kitabda XIX əsrin əvvəllərində rusların Qafqazı işğal etməsi ilə istiqlalçı Azərbaycan mühacirətinin meydana gəlməsi, mühacirətin 1918-ci il milli istiqlaliyyət əldə olunana qədərki mərhələsi, 1920-ci il 27 aprel işğalı ilə devrilmiş Azərbaycan müstəqilliyinin yenidən bərpası uğrunda mühacirlərin fasiləsiz olaraq 70 ilə yaxın xarici ölkələrdə apardıqları mübarizə, ağır, təhlükəli, əsəbi həyat şəraitində müxtəlif ölkələrdə, onlarla ictimai-siyasi təşkilatın yaradılması şərh edilir, otuzdan artıq qəzet və dərginin ərsəyə gəlməsindən, yazılan minlərlə əsərdən, nəhayət, milli ideologiyanın daha da dolğunlaşdırılmasından bəhs olunur. Əsərdə Azərbaycanın yenidən öz müstəqilliyinə qovuşmasında mühacirətin gördüyü işlərin məzmun və əhəmiy-yətinə aydınlıq gətirilmişdir.
Kitabdan ali məktəb tələbələri, müəllimləri, araşdırmaçılar, eləcə də geniş oxucu auditoriyası yararlana bilər.

Öz
Hz. Peygamber’in ölümünden sonra yönetime kimin geçeceği ile ilgili tartışmalarda hilâfet yada herhangi bir yönetim modelinden söz edilmediği halde, bazıları tarafından konu, hadislere dayandırılarak tartışılmıştır. Şiâ'nın “imâmet nassa dayanır” görüşüne karşılık, hilâfet ve siyâset özellikle Ehl-i Sünnet’e mensup bazı kişilerce hadis rivâyetlerine dayandırılmış, ilk dönemlerde olmayan bir kısım rivâyetler sonraki dönemlerde ortaya çıkmıştır. Mu’tezile’nin “Halku’l-Kur’ân” üzerinden devlet otoritesini de yanına alarak bazı Sünnî hadis âlimlerine Mihne olarak bilinen acı tecrübeleri yaşatması sonrasında; Ehl-i Hadis’in tepki ve ezilmişlik psikolojisi ile te’lif ettiği rivâyetleri, dînî ve siyasî tartışmaları en üst düzeye çıkarmasında büyük rol oynamıştır. Neredeyse her türlü siyasî olay, bazılarınca hadis literatüründeki rivâyetlerle desteklenip siyasî tartışmalara zemin ve delil oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu makâlede gayemiz; yaşanan siyasî olayların hadislerin suistimal edilmesinde veya Hadis Ehli’nin Mihne sonrası hilâfet ve imâmetle ilgili te’lif ettiği rivâyetleriyle Sünnî algıyı yönlendirmesindeki rolü ve etkisini kelâm-siyâset ilişkisi bağlamında tartışmaktır.
Anahtar Kelimeler: Kelâm; Siyâset; Hilâfet; İmâmet; Hadis Ehli
Abstract
Even though the issue of caliphate or any model of ruling the state after the death of Prophet Muhammad is not mentioned, the issue is discussed with reference to the hadith by some scholars. In response to the opinion of Shia scholars that “imamate is based on rules”, especially the scholars of the ahl al-Sunnah has based the issue of caliphate on the Hadith, and some narratives emerged in the early Islamic history. Mutazila scholars, by basing on their theological argument "Halku'l-Qur'an" took aside of the state authority and contributed persecution and pressure –known as mihna- on the Sunni ahl al-Hadith scholars. This pressure had caused the Sunni scholars to develop a psychology of oppression. The psychology played a major role in maximizing debates about state-religion relations in their works. The scholars, in almost all kinds of political events, by supporting their views with Hadith literature attempted to establish a ground and evidence for their political stances. The article aims to discuss the facts that; political developments usually misuse Hadith and the ahl al-Hadith scholars influenced the perception of narrations of Hadith after Mihna through their works about caliphate and imamate in the context of theology-politics relations.
Keywords: Kalam; Politics; Caliphate; Imamate ; Ahl al-Hadith

Ahmet Yesevi tarafından temsil edilen hoşgörüye dayalı İslam anlayışının Türkistan halkları üzerindeki yapıcı etkisi irdelenmiştir. Diğer köktenci dini öğretiler ile Ahmet Yesevi Yolu mensupları arasındaki gerilim ilişkileri de tarihi süreç eşliğinde ele alınmıştır. Tarihin aynı zamanda efsanelerle birlikte  de yorumlanması gerektiği yaklaşımı Türk kültür tarihi araştırmacıları açısından ilgi çekici olacaktır.