İlahiyat

Kitaplarınızda okuduğum kadarıyla siz evrime inanıyor ve dinle bağdaştırıyorsunuz?

Evet. Tekâmül (Evrim) görüşü, türlerin yaratılması inancına aykırı değildir. Bugün evrim artık nazariye olmaktan çıkmıştır. Dinî kitaplara aykırı da değildir, bilimsel bir meseledir. Ben 200’e yakın fennî ve dinî delil gösterebilirim. Bilakis böylece Allah sisteminin ekonomik işleyişini, sanatını ve gücünü gösterir. Kâinat mana üretmek için yaratılmış; bu da ancak evrim fiiliyle mümkündür. Evrim hiçbir şeyin birden bire olmaması demektir. Hayatın en büyük karakteri yavaş yavaş olmasıdır. Yaratılıştaki evrime dikkat edersek, bunun bir plan ve program olduğunu anlarız. Mesela, benim avucumda bir yumurta, kırk sene kalsa civciv olamaz. Fakat Allah’ın bir avucu olan ekolojik ortamda saniyede kırk milyon civciv çıkıyor. Hocalar ikisini birbirine karıştırmamalı.

Ancak ispatlanmış olsaydı teori denmezdi. Hala ispatlanmamış bir kuram bu. Aksi halde hala tartışılmazdı. Üstelik evrim lehine getirilen deliller kadar aleyhine de hala pek çok delil var. Sadece teorik olarak, salt aklen veya mantıken mümkün görünüyor? Olgularla doğrulanmış değil? Bu teoriyi şimdiki haliyle kabul etmek bilimsel bir yaklaşım değil, olsa olsa bir inançtır.

Bence Evrim “iki kere ikinin dört etmesi” gibi kesindir. Bir şeyin var olabilmesi için evrim sürecinden geçmesi lazım. Evrim sürecinden geçmeyen hiçbir maddi varlık yoktur. Bir de varlık Diyalektik sürece muhtaçtır. Gelişme ve evrim zıtların birlikte deviniminden ortaya çıkar. Sistemin kuralıdır bu. Bugün yerinde sayan hiçbir hücre, hiçbir atom, hiçbir varlık yok. Evrime göre her şey sürekli yenilenir. Mesela, atomun planı, projesi ilm-i ilahiden, enerjisi kudret-i ilahiden gelir. Kudret zaten enerji demek.. Sürekli hareket ve gelişme içinde olması da, ilâhi iradeden geliyor. Dinin de temeli irade sıfatıdır ki, insan ancak din ile gerçek âdem olmuştur, evrimini tamamlamıştır. Demek ki, âdemiyet bu gelişme ve kalkınma sürecinin tümü demektir. Her şey sürekli yenilenme ve gelişme halindeyken ve her şey sürekli başka bir şeye dönüşmekteyken, canlılar için de bu geçerlidir. Her şey giderek mükemmele doğru gidiyor. Karşı çıkanlar dini duygularını koruma psikozu içindedirler. Veya hastadırlar veya siyasi amaçları elvermiyor. Bugün İslam Âleminde bir problem var. Bir yanda Kur’anın açıklanması gereken iki binin üzerinde müteşâbih ayeti var; öte yanda bilime dayanarak bunlara yorum getirilmiyor. Böyle olunca hurafeler kendilerine yer buluyorlar. İslam Âlemi evrimleşmekten geri kalıyor. Evet, İslam Âlemi, bilimi İslam’ın ilk yüzyıllarındaki gibi yakalarsa, uyanışa geçer. Demek din ve bilim temeli üzerine bir edebiyat basamağı kurmak lazım ki, gerçek âdem olalım. Anarşizmden, manevi yamyamlıktan kurtulalım.

İÇİNDEKİLER / CONTENTS

ARAŞTIRMA MAKALELERİ / RESEARCH ARTICLES

1. İbn Sînâ Felsefesinde Şiir-Poetika ve Tragedya / Poetry-Poetics and Tragedy in the Philosophy of Avicenna [Ferruh ÖZPİLAVCI]

2. Sadruşşerîa’nın Ta‘dîl Teşebbüsüne Tarihsel Arka Plan Denemesi ve İdrakin Mahiyeti Tartışmaları Üzerinden Temellendirilmesi /
Historical Background of Ṣadr al-Sharī‘a’s Ta‘dīl and Its Basis through Discussions on the Nature of
Understanding [Güvenç ŞENSOY]

3. أصول فقه اإلباضية معالم ومصادر / İbâzıyye’nin Fıkıh Usulü: Özellikler ve Kaynaklar / Uṣūl al-Fiqh of ‘Ibāḍiyya: Characteristics and Sources
[Ertuğrul BOYNUKALIN]

4. Hz. Peygamber’in Medine’nin Sâfile Bölgesinde Namaz Kıldığı Mekânlar / The Places Where the Prophet Muḥammad Prayed in the Sāfila Region of Medina [Fatımatüz Zehra KAMACI]

5. Osmanlı Zirve Döneminin İhtilaflı Medresesi: Süleymaniye Dârülkurrâsı
/ A Controversial Madrasa during the Peak Period of the Ottomans: The Dār al-Qurrā’ of Süleymaniye [Mehdin ÇİFTÇİ]

KİTAP DEĞERLENDİRMELERİ / BOOK REVIEWS

1. Taha Abdurrahman. Dini Amel ve Aklın Yenilenmesi (trc. Mehmet Emin Güleçyüz) [Muhammet ATEŞ]

2. Elizabeth Urban. Conquered Populations in Early Islam [Rumeysa YAŞAR]

3. Fikret Özçelik. Hadis Usûlünde Râvî Değerlendirme Metodu -İbn Ebî Hâtim Örneği- [Muhammet İkbal ASLAN]

4. Zekeriyya b. İsmail el-Yûsufî. el-Cevâbü’l-Latîf alâ Kitâbi’ş-Şeyh Muhammed Avvâme Hükmü’l-ameli bi’l-hadîsi’d-daîf  [Osman ÇAVUŞ]

5. Fred M. Donner. İslâm’ın Doğuşunda Muhammed ve İnananlar (trc. Ekrem Berkay Ersöz) [Necmettin Salih EKİZ]

6. Ahmet Yaşar Ocak. Tasavvuf, Velâyet ve Kâinatın Görünmez Yöneticileri: Tarihsel, Sosyolojik ve Eleştirel Bir Yaklaşım [Abdullah Taha ORHAN]

7. Brett Wilson. Milliyetçilik Çağında Kur’an Tercümeleri: Türkiye’de Yazılı Kültür ve Modern İslâm (trc. Ceren Can Aydın) [Gülnur KÜLÜNKOĞLU]

Freud, Cinsellik, Psikanaliz, Histeri, Rüyaların Yorumu, Sembolizm, Kadın, Erkek, Latent Rüyalar, Manifest Rüyalar, Serbest Çağrışım Metodu, Tedai-yi Efkâr, Te'vil, Rüya Çalışması, Kaydırma, Benzetme, Gerileme Rüyaları, İlerleme Rüyaları, İd, Ego, Süperego, Geçmiş, Gelecek, Dışa Dönük, İçe Dönük, İntrovert, Extrovert, Jung.

İslam Düşünce Atlası (İDA), İslam düşünce tarihini, II/VII.  ile XIV/XX. asırlar arasında yaşamış ekol kurucu bilginler üzerinden zaman- mekân-öğreti- ekol değişkenlerini dikkate alarak, yeni bir dönemlendirme mantığı içerisinde bütünlük ve süreklilik ilkelerine bağlı kalarak yeniden yazma amacındaki bir düşünce tarihi yazımı projesidir.

Editörden
From the Editor

Bu sayı Eskiyeni’nin akademik-hakemli bir dergi halindeki devamının üçüncü ürününü temsil etmektedir. Eski sayıla-rımızla birlikte artık bu noktada yayın hayatında varlığımızı ortaya koyduğumuzu söyleyebilecek durumda olduğumuzu düşünüyoruz. Bu, belli bir kanıksama ve gevşeme halini değil ama artık bu alanda belli bir söz söyleme ve daha önemlisi söyleyecek sözü olma durumunu daha güvenli bir şekilde dile getirmeyi de akla getirmelidir. Nitekim her bir dosya şe-killendikçe bu güvenin artmakta olduğunu söyleyebiliriz.
Bir önceki sayımızda dile getirdiğimiz bereketli olma temennisi bu dosyamızda da gerçekleşecek görünüyor. Bu sayıda İslam ve Felsefe başlığı etrafında felsefeden kelama ve fıkha, Tehafüt geleneğinden İşrakî düşünceye, Ahlaktan Kur’an’a, Farabî ve İbn Sîna’dan Gazzalî ve İbn Rüşd’e ve daha bir yığın düşünüre değin bir dizi makale yer almakta; bir o kadarı da önümüzdeki sayıya hazırlanmaktadır.


İÇİNDEKİLER/CONTENTS
Editörden 5
Dosya Yazıları/Dossier Articles
Ömer Faruk ERDOĞAN
Gazâlî’nin Tehafüt’ü Bağlamında Filozof ve Kelamcı Mücadelesi
The Debates between Philosophers and Theologians in the Context of Gazali’s Tahafut 7

Eyüp BEKİRYAZICI
İslam Düşüncesi ve İşrâkîlik
Islamic Thought and Illumination 25

Murat KAYACAN
Kur’anî Perspektiften Kant Ahlakı
Kantian Ethics from the Aspect of Quranic Perspective 37

Müfit Selim SARUHAN
İslam Düşüncesinde Ahlâk İlmi
The Ethics in the Islamic Philosophy 53

Murat DEMİRKOL
İslam Ahlâk Düşüncesinin Gelişiminde Filozofların Katkısı
The Contributions of Muslim Philosophers to the Development of Moral Philosophy 67

Şenol KORKUT
Fârâbî’nin Felsefî Sisteminde İlm-i Medenî, Kelâm ve Fıkıh İlişkisi
The Relationship between Science of Society and Religious Sciences (Fıqh and Kalam) in al-Fârâbî’s Philosophical System.  97

Genel Yazılar/Miscellaneous Articles

Yasin PİŞGİN
Kur’an ve Sünnete Göre Beslenme ve Şahsiyet Yapısına Etkisi
The Nutrition According to the Qur’an and Sunnah and Its Effects on Personality Structure 137

Araştırma Notları/Research Notes

Halit ÜNAL
Fıkıh-Felsefe İlişkisi
Fıqh and Philosophy 161

Gürbüz DENİZ
İnsan Hürriyeti
Human Freedom 171

İbrahim SARMIŞ
Bazı Ayetlerin Çevirisi ve Yorumlanması Üzerine-2
On the Translation and Interpretation of Some Koranic Verses 177

Kitap Değerlendirme/Book Reviews

Richard KEARNEY
Yabancılar, Tanrılar ve Canavarlar 223

Deniz KANDIYOTI
Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar 227

Günümüz problemlerinden en başlıcası şüphesiz bağımlılık çeşitleridir. Bu bağımlılık çeşitlerinden biri de SOSYAL MEDYA BAĞIMLILIĞI dır. Peki bu bağımlılık DİNİ ve DİNDAR nesli nasıl etkilemektedir? Araştırma, ilişkisel tarama modeli niteliğinde olup ilahiyat fakültesi öğrencilerinin sosyal
medya kullanım amaçları ile sosyal medya ve dini hayatlarına olan etkilerine yönelik algıları
arasında ilişki olup olmadığını belirlemek amaçlanmıştır. Bu amaçla iki farklı ölçme aracı
geliştirilmiştir. Birincisi, 10 maddelik 5’li likert şeklinde tasarlanan ‘‘Sosyal Medya Dini
Kullanım Amaçları Ölçeği’’ ile ikincisi 14 maddelik 5’li likert ‘‘Sosyal Medya Bağımlılığı ve
Dini Hayata Etkileri Ölçeği’’ geliştirilmiştir. Veriler 372 ilahiyat fakültesi öğrencisinin
katılımıyla toplanmıştır. Böylece bu çalışma ile cevap aranan birçok başlığa veriler üzerinden
cevap bulunmuştur.

el-Fevzü’l-azîm adlı risale Abdülmecîd Amasî tarafından hicri 957 yılında kaleme alınmıştır. Konulu tefsir sayılabilecek şekilde “büyük kurtuluşa erenlerin ve cennete gireceklerin özellikleri”ni anlatan, yani içinde “el-fevzü’l-azîm” ifadesi geçen ayetleri bir arada toplamış ve bunları bir bütünlük içerisinde tefsir etmiştir. Tefsirinde öncelikle seçtiği ayetleri kelime yapısı ve dilbilgisi kuralları çerçevesinde incelemekte, ardından onu açıklama amaçlı başka ayetlere ve hadislere yer vermektedir. Açıklamalarında farklı kıraatleri de inceleyen Amasî, anlama katkıları üzerinden muhtemel yorumları da zikretmektedir. Ayrıca bir ayetin siyak-sibak ilişkisine de dikkat eden müellif, ayetleri bir bütünlük içesinde izah etmektedir. Amasî’nin ayetleri açıklarken tarihi olaylardan da yararlandığı görülmektedir. Kaynakları arasında Zemahşerî, Beyzâvî, Nizâmüddîn Neysâbûrî, Râzî öncelikli ve ağırlıklı bir şekilde yer almaktadır. Müellifin tarikata intisabı bulunmasına bağlı olarak tefsir ettiği ayetlerle ilgili yeri geldikçe işâri yorumlara da yer verdiği görülmektedir. Ayrıca kelami konularda Ehl-i sünnetin görüşlerini tercih etmekte, bazen farklı görüşleri de zikredip tenkit etmesinin ardından da kendi görüşünü vermektedir. Bu çalışmada Abdülmecid Amasî ve eserleri kısaca tanıtıldıktan sonra risalenin ilmi neşri yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Tefsir, Fevzül-Azîm, Abdülmecîd b. Nasûh, Cennet, Amasî.
This treatise was taken by Abdulmecid Amasî in the year 957. The verses describing the characteristics of those who are in great emancipation and those who will enter the heaven, which can be counted as "commentary on the subject", have gathered together the verses of the expression "fevzül-persis" and explained them in a unity. In his exegesis, he first examines the verses within the framework of the word structure and grammar rules then presents other verses and hadiths related to this verse. Amasi, who also examined different kıraats in his explanations, also mentions possible interpretations through his contribution to understanding. In addition, the Writer, who pays attention to the relationship of siyak-sibak in one verse, explains the verses in the context of unity. It is seen that Amasî benefited from historical events when explaining the verses. Its sources include Zemahsheri, Beyzavi, Nizamüddin Neysaburi, Razi in a priority and predominant manner. It appears that the writer has also included işâri interpretations because of his involvement in the order. In addition, while choosing the opinions of Ahl-i Sunnah in kalami conclusions, he sometimes criticizes other opinions and then gives his opinion. Thic article aims to give a general information on Abdulmajid Amasi and his works with the edition critique of Risala al-Fawz al-Azim.
Keywords: Tafsir, Fevzul-Azîm, Abdülmecîd b. Nasûh, Heaven, Amasî.

Yunus Emre lived in a period of political changes in Anatolia. Social life in the region, where political authority has disappeared, has also been affected by the developments. He became a servant in the place of Tapduk Emre during a period of political troubles. The process of getting away from the world expresses the process of transcendental structuring. For him, love is fundamentally against Allah and His Messenger Muhammad. The conception of the Prophet was largely composed of love. While the love expressed today is largely interpersonal, he preferred divine love. He stated that the world was built on divine love. Many poets wrote poems about the Prophet Muhammad. Yunus Emre also devoted most of the Divan to the prophet and his love for him. The understanding of Gül Muhammad is very precious. As some poets did, he symbolized his love for the Prophet through the word rose. The concept of ummah is important for Yunus Emre. Perhaps due to the political troubles of his time and the deterioration of the unity of governance, he attached great importance to the understanding of the ummah. He thinks that the understanding of unity of Muslims may be around the message of the Prophet. Perhaps he says that he expects help in the Hereafter as a part of the Prophet's understanding. Looking at the Islamic understanding of Yunus Emre, it is understood that he knew religion and learned the life of the Messenger of Allah. There is not enough information about his life and education. However, from the concept of the Prophet, it was understood that he visited different scientific centers who were educated at a certain level and became aware of Islamic knowledge. Yunus Emre has shown that there is not only behavior training in the derwish lodge but also the direction of science. This determination is achieved by looking at the dies that contain the information he gave about the Messenger of Allah and other prophets.

Tüketim, Üretim, Kapitalizm, Sosyalizm, Komünizm, İdealist Sosyalizm ve Kapitalizm, Sermaye Düşmanlığı, İşçi Hakları, Emek, İstifade, Fayda, Dayda Maksimizasyonu, Madde Aşkı, Reklamların Etkisi, Ayniyet Psikolojisi, Madde Düşmanlığı, Zahmetsiz Kazanç, Ye'cüc- Me'cüc, Deccal, İstibdad, Rüşvet, Baskı, Helal Kazanç, Haram Kazanç, Üretim Sınırlaması.

Bir toplumun sosyo kültürel yapısını, bireylerin aile, arkadaşlık ve çevre ortamları, boş zamanları değerlendirme biçimi, sosyal yaşamdaki etkinlikleri, kültürel ve politik olaylara bakış açıları, inançları ve gelenekleri oluşturmaktadır. Sosyo-kültürel yapı üzerinde yapılan araştırmalar toplumlar hakkında önemli bilgilere ulaşılmasını sağlamaktadır. Bu çerçevede bir toplumun sosyo kültürel yapısından yola çıkarak, mevcut olan ve gelecekte olması muhtemel sorunları hakkında fikir ortaya konulabilir ve bu sorunların çözüm yolları için katkı sağlanabilir. Özetle bir toplumun sosyo kültürel yapısının analiz edilmesi, birçok alanda önemli verilerin elde edilmesini sağlayacaktır.
Bu araştırmada, Anadolu imam hatip lisesi öğrencilerinin sosyo kültürel yapılarının incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç kapsamında Anadolu imam hatip lisesi öğrencilerinin aile ve arkadaşları ile olan ilişkileri, sosyal ve kültürel aktiviteleri, meslek tercihleri ve geleceğe yönelik planları literatür taraması ve alan araştırması ile incelenmiştir. Araştırmanın evrenini, 2015-2016 öğretim yılında tüm Anadolu imam hatip liselerinde öğrenim gören yaklaşık 544.000 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırma için ulaşılan öğrenci sayısı ise 8.663 öğrencidir. Din Öğretimi Genel Müdürlüğü İzleme ve Değerlendirme Daire Başkanlığında görevli uzmanlarca geliştirilen ve üniversitelerde görev yapan uzmanlardan görüş alınarak tamamlanan anket formu, araştırmada veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Bu ankette, I.bölümde kişisel bilgilere, II. bölümde ise Anadolu imam hatip liselerindeki öğrencilerin sosyo kültürel yapılarına ilişkin ifadelere yer verilmiştir. Araştırmada meb.anket.gov.tr bağlantısı kullanılarak veriler toplanmış ve SPSS 20 (Statistic Packets For Social Sciences 20) programından yararlanılarak analiz edilmiştir. Anketin I.bölümündeki kişisel bilgilerle ilgili verilerin analizinde frekans (f) ve yüzde (%) kullanılmıştır. Anketin II. bölümündeki, öğrenci görüşlerinde ise frekans (f) ve yüzde (%) ile birlikte k-kare testi kullanılarak değişkenler arasında anlamlı farklılık olup olmadığına bakılmıştır. Elde edilen verilere ilişkin frekans (f) ve yüzde (%) dağılımını gösteren tablolar hazırlanmış, bulgular ilgili araştırmalar ile karşılaştırılarak yorumlanmıştır.
Bu araştırmadan elde edilen bulgular incelendiğinde öğrencilerin; aileleri ile olan iletişimlerinde çoğunlukla sorun yaşamadıkları, arkadaşlık ilişkilerinde gündem oluşturan konuların çoğunlukla üniversite sınavı ve geleceğe yönelik planlar olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca öğrencilerin; kültürel etkinliklere katılımlarının yetersiz olduğu ve boş zamanı değerlendirme konusunda TV, bilgisayar, cep telefonu, tablet gibi teknoloji araçları üzerinde yoğunlaştıkları, geleceğe yönelik meslek tercihlerinin ilk üç sırasında öğretmenlik, din görevliliği ve tıp doktorluğun bulunduğu tespit edilmiştir. Araştırma sonuçları temel alınarak Millî Eğitim Bakanlığa ve araştırmacılara öneriler sunulmuştur.

Living daily lives based on past sorrows and future worries, misleads people’s minds to fail of recognition the value of present time. Negative experiences might cause the person to misinterp-ret and misjudge daily events and him/herself. For example, a person might think that he/she failed to succeed on the reason that he/she is a failor. The mindfulness and acceptance therapies, intent to ensure a person’s life to be away from negative experiences and living life more attenti-ve, caring, conscious and carefully. Hereby a person might choose for his/her a life suitable for the values that are important to him/her (graduating from the school, building a family, etc.).
Therapies based on mindfulness are considered as a member of cognitive behavioral therapies as they work on cognition and change behavior, and these therapies re-form a the metacognition. The concept of metacognition is the knowledge of the functioning of one's own thinking /cognitive processes. Avoiding negative emotions and thoughts is a way of negative coping. Such avoidance provides immediate relief, but prevents healing. The person can be healed only by recognition his/her dysfunctional negative way of thinking. Observing dissatisfied thoughts patiently, non-judging as good or bad, letting them go instead of taking them as a part of one’s own personality, are steps of healing in mindfulness and acceptance based therapies. This state of emotion and thought can not be reached by self-enforcement. A life based on mindfulness requi-res long term practices. These practices are exercises such as breathtaking exercises, walking under rain, focusing on daily events, etc. that providing being at the moment. Therefore a mental management form improves that trains the mind and keeps it awake to live the life.
Acceptance and Commitment Therapies (ACT) on the other hand, help the person to implement one’s values (building a good family, graduation from school, etc.) in a decisive manner. All components of mindfulness are implemented in this kind of therapy. The main point to distingu-ish those two, is the dominance of exercises to provide focusing on the moment in mindfulness therapy. ACT, on the other hand, more emphasizes the acceptance included by mindfulness.
The two therapies are complementary with one another. Both therapies aim to reduce dependen-ce on the past and future. So the person can stay at the time he/she lives. Main strategies of both therapies are mutual including focusing at now, avoidance of judgement, observation, acceptan-ce and cognitive defusion processes. Those processes need to be applied jointly. So the person gains the ability to stay in the moment. Herewith these skills, the mind will be ready for living in harmony with the ultimate goal of ACT. Through self conscious skills, a person can realize functi-onal actions which are meaningful and suited his/her values.
Therapies based on mindfulness and acceptance are fed by the teachings of Buddhism, a spiritual tradition. In Buddhism, one's thoughts are assumed to have curative or diseased effects. So it is important to train thought according to Buddhism. Therefore it has been a source for mindful-ness and acceptance therapies in the content of Buddhism, “concentration of the person on himself/herself, making sense of his/herself existence and purpose, managing and improving his/her thoughts and wishes”. Sacred religions have concepts of mindfulness. Experiences of self-focus, mind and spirit, which are the purpose of mindfulness in religions, and these can provide a framework for mindfulness experiences. Because of these characteristics of believe, religious people have been prone to therapy with mindfulness practices. The important point here is not the way Buddhist practices are made, but the concepts that help cognitive/emotional recovery. For example, “acceptance”, one of the elements that regulate the mind, is a psychological con-cept that provides healing. Although the arguments that ensure acceptance, first draw attention in Buddhism, there are many elements to be used to raise mindfulness, many daily practices can be used. The existence of many thoughts and practices that will ensure this in religions has bro-ught the idea that religious clients can recover with their own concepts.
Here is an example of a daily practice that provides mindfulness and focus; “mindfulness with eating grapes”. Daily practice can be walking, cooking etc. Therefore, instead of eating grapes, it may be another application within its own understanding that provides mindfulness for the Muslim client. In the field studies, it was emphasized that religious behaviors such as dhikr (chan-ting) and murakabah (feeling that God is observing) were used by religious counselors as they help one to focus on himself/herself to stay in the moment. Religions have more extensive con-tent than many daily practices that are accepted for mindfulness practices.
As with mindfulness practices, it is also valid for ACT to benefit from religious concepts instead of daily life practices. Their own concepts, appropriate stories and metaphors can be used for Mus-lim clients to organize their cognition. For example, Mathnawi is widely used in psychothera-pies. The metaphor of positive and negative thoughts considered as guest and temporary in the mind house, observing them, and letting them go as they should (without getting angry and judging but just trying to understand) were found to be very useful in ensuring the acceptance in the theoretical framework of mindfulness and acceptance therapies.
To summaries all above, we can claim that the effort shown by psycotherapies related to religion or sprituallity, does not have a meaning that psychology becoming more religious nor religious terms are transforming by being more relevant with the notions of psychology. Here, we are attemting to signify the diversity of many practices which attempt to build up mindfulness. Hereby it is possible to enrich therapies suitable with the cognitions of religious clients.
Mindfulness and acceptance therapies use common strategies in a therapeutic process; such as focusing on the present moment, non- judging, acceptance, observation and cognitive defusion so far. Althouugh the practices, stories and methaphors which are suitable for the steps of such therapies find their resources in Buddhism, it is not necessary to limit the practices and stories considering that the rich consepts of religions especially the rich and generous resources of Islam can easly be considered as a part of therapy processes. Islam offers a life full of values based on human happiness for every sphere of life, such as encouraging of working, hopefulness, being part of a worthful life, loyalty to family, and value of social life.
In this study, it is discussed that, with short sections of rich Islamic perspective, dhikr (chanting), murakabah (feeling that God is observing), worship, tawakkul (resignation), rıdah (consent), towba (repentance) are practices and thoughts that will increase the mindfulness and acceptance of believers, so that it can be applied in the practices of mindfulness and acceptance therapy. Conceptual harmony was found between Islamic thought and mindfulness and acceptance-based therapies.

İnsanlığın en birinci özelliği kendine bir nokta-i istinad ve nokta-i istimdat arayıp bulmaya çalışmasıdır. Çünkü karanlık ve belirsiz gibi görünen varlıkların ve olayların manevi saldırısına karşı sırtını dayayacak bir kuvvet ve arzularını gerçekleştirecek bir alan bulması gerekir. Bu iki noktayı elde eden ne korkar ne de istek ve arzularım gerçekleşmez diye üzülür. Kur’an bu mertebeye erişenlere evliyaullah (Allah’ın yakınları) tabirini kullanır.  İnsanın velisi ona en yakın kişi demektir.

Evet, sonsuz bir kudret ve rahmetin ifadesi olan Allah’a ve ahirete iman ancak gerçek bir nokta-i istinad ve nokta-i istimdat olabilir. Bütün insanlar bilerek veya bilmeyerek bu saadeti arıyor. Ve bu arayışta şimdiye kadar üç farklı yol kullanılmıştır.

a) Akıl ve nazarî ilim ile gerçeği arayıp bulduktan sonra o gerçeğe dayanıp ondan medet almak isteyen felsefe yolu.

b) Kalp ve his ile varlığın metafizik boyutunu görüp o boyuttaki gerçekliğe dayanıp sükûnet bulan tasavvuf yolu.

Eskiden kalp ve akıl yolları yani felsefe ve tasavvuf şimdiki gibi tamamıyla ayrışmamıştı. Felsefe kelimesi sofya (hikmet ve ilim) kelimesinden ve seven manasına gelen filo kelimesinden türemiştir. Feylesof, hikmet ve ilim aşığı demektir.  Evet, tasavvuf kelimesi Yunanca bir kelime olan sofyadan Araplaştırılmış bir kalıptır. Eskiden bütün sofiler, aynı zamanda bilge (filozof) ve hakîm kişiler idi.

c) Üçüncü yol peygamberlik yoludur. Peygamberlikte bilgi kaynağı, kalp ile beraber akıl ve diğer bütün duygular kendi emrinde çalışan insanın kapsamlı ruhudur. Yani peygamberlik yolunda akıl ve kalp hayatı vardır ve birdir. Fakat ruh gerçeği görmede ve algılamada kalb ve akıldan binlerce kat daha geniş ve daha net bir yelpazeye sahiptir. Yani vahiy sadece ilim ve sezgi ile değil de adeta bütün varlığın ve olayların bir kopyasıdır, bilgi-işlem tarzında Peygamberlerin ruhuna tecelli etmesidir. Ve uygulanmasıdır. Az ilerde bu üç yolu bir miktar daha açıklayacağız.

Öz Makalede Osmanlı kıraat eğitiminde tarikler, meslekler ve mesleklerin temel kay-nakları işlenmektedir. Tarikler başlığında tarik kelimesinin ne anlama geldiği, tariklerin tasnif çeşitleri ile Osmanlı'daki durumlarına değinilmiştir. Meslekler başlığında ise mes-leklerin kurucuları ile kaynaklarına yer verilmiştir. Makalenin yazılış amacı Osmanlı kıraat eğitimindeki tariklerin uygulanış şekilleri ile bu tariklerin Osmanlı'dan önceki uygulamalardan farklı olduğu noktaları ortaya koy-maktır. Ayrıca daha önce aynı konuda yazılmış makalelerden farklı olarak mesleklerin kurucularıyla temel kaynaklarını ayrıntılı bir şekilde ele almaktır. Makalede Osmanlı'da tariklerin uygulanış şekilleri ve isimlendirilmelerinde öncesi-ne göre birtakım farklılıklar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Meslekler ve mesleklerin kay-nakları başlığında ise makalede adı geçen kaynakların daha ziyade kıraat ilminin tahrirat kısmına yönelik olduğu kanısına varılmıştır.

“Zamanındaki kadınların hayırlısı İmrân kızı Meryem’dir.
Bu ümmetin kadınlarının hayırlısı da Hatice’dir.”
[Hz. Muhammed (sas)]

Hz. Peygamber her hususta olduğu gibi aile hayatında da insanlığa güzel bir örnektir. Onun aile hayatını öğrenmek ve eşleri hakkında bilgi sahibi olmak aile hayatının örnekliğini anlamada bize yardımcı olacaktır.
Hz. Hatice Hz. Peygamber’in diğer hanımları arasında onunla peygamber olmadan önce evlenen tek hanımdır. Ahlakından ve karakterinden etkilenmiş ve ona çok değer vermiştir.  O, mutlu zamanlarında olduğu gibi sıkıntılı anlarında da Hz. Peygamber’in yanındaydı. Hz. Peygamber de karşılaştığı sıkıntıların üstesinden onun dostluğu, verdiği destek, huzur ve sükûnu ile gelmiştir.
Hz. Hatice’nin vefatına kadar Hz. Peygamber başka bir kadınla evlenmemiştir. Hz. Hatice’nin vefatından sonra da onu hep muhabbetle yâd edip hatırasını yaşatmıştır.

İlahiyat alanında hazırlanan yoğun emek ürünü makaleler, muhtevaları itibariyle kıymetli bilgiler içerseler de müellif isimleri ve kaynak adlarının yazımı, Arapça kavramların imlâsı ile dipnotların yazımı ve kaynakça oluşturulması gibi dilsel ve şekilsel özellikleri açısından eleştiriye açık bir noktadadırlar. Zira ilahiyat temel alanına ait asli kaynakların yazımı hususunda bile farklılıklar görülebilmektedir. Buna bir çözüm getirmek adına İSNAD Atıf Sistemi geliştirilmiştir. Diğer yandan İlahiyat alanında üretilen bilimsel yayınlarda ortak bir dil kullanımı ile ortak bir dipnot ve kaynakça sistemine uyulması, bu alanda üretilen bilimsel birikimin bibliyometrik olarak takip edilmesi ve Ulusal İlahiyat Atıf Dizini tarafından indekslenmesinde kolaylık sağlayacaktır. Ayrıca dergilerin farklı yazım ve referans sistemleri kullanmaları sebebiyle yazarların karşı karşıya kaldığı zorluklar da giderilmiş olacaktır. Yazar çalışmasını, ilahiyat alan dergilerinin hepsinin ortak olarak kullandığı bir yazım kılavuzuna göre hazırladıktan sonra dilediği dergiye gönderebilecektir.
İSNAD, sözlükte “temellendirmek, dayamak; sözü söyleyenine kadar ulaştırmak, bir sözün, bir rivayetin geliş yolunu haber vermek, ilk kaynağa kadar götürmek” anlamına gelmektedir.11 Kültürümüzde “sözü söyleyene kadar ulaştırmak” anlamında yerleşik bir karşılığı olan bu sözcüğün Türkiye merkezli olarak geliştirilen bir atıf ve referans stiline isim olarak seçilmiş olması ve yazarların istifade ettikleri ve alıntı yaptıkları eserleri İSNAD Atıf Sistemi’ni kullanarak belirtecek olmaları oldukça önemli bir gelişmedir.
Birinci sürümü 12/03/2018 tarihinde yayınlanan İSNAD Atıf Sistemi, ilahiyat alan dergileri editörlerinin mutabakatı ile ihtiyaç duyuldukça geliştirilecek ve güncellenecektir. Bu sistemin ilerleyen süreçte ilahiyat alanında hazırlanan yüksek lisans ve doktora tezleri ile kitap türü yayınlarda da kullanılması için gerekli girişimlerde bulunulacaktır. 2018 yılı sonunda hizmete sunulacak olan Ulusal İlahiyat Atıf Dizini, dizine dahil olmak isteyen dergilerin İSNAD Atıf Sistemi’ni kullanmasını şart koşarak İSNAD sisteminin yaygınlaşmasını teşvik edecektir. İSNAD sistemi, ilahiyat alan dergilerinin ihtiyaçları doğrultusunda geliştirilmiş olmakla birlikte, ülkemizde ve diğer Türk Cumhuriyetlerinde özellikle Sosyal Bilimler alanında kullanılabilecek niteliktedir. Bu konuda kamu kurumları ve üniversiteler nezdinde girişimlerde bulunulacağı gibi İSNAD Atıf Sistemi’nin web sayfası Arapça, İngilizce, Rusça ve Türki Cumhuriyetlerde kullanılan lehçelerde de yayın yapacak şekilde geliştirilecektir.

Bundan 14 yıl önce bir kısım sosyal mühendisler, Doğu Perinçek üzerinden M. İlmiye Çığ’ın kalemiyle topluma yönelerek; Din diye bir gerçeklik yokmuş; çünkü İslamiyet, Yahudiliğin kopyasıdır; Yahudilik de Sümer efsanelerinin kopyasıdır, şeklinde propagandaya başladılar.

Ben o zaman kırk gün içinde Tevratın mucizevî bir metin olduğunu, başka kaynakların kopyası olmadığını ispat eden bir kitap yazdım ve yayınladım. Kur’anın da mucizevî bir metin olduğunu, saf vahiy olarak elimizde bulunduğunu gerek bu tarihten önce ve gerek sonraki yıllar içinde altı cilt kitabımla göstermiş oldum. Fakat bu bakış açısını görmek için, elimizdeki bu numune makalede de gösterildiği gibi, Kutsal Kitaplardaki bu tür anlatımların asla tarihî bireysel bilgiler olmadığını, tam aksine evrensel, sosyolojik ve ontolojik bilgiler olduğunu bilmek gerekir.

Bu nazarla bu metinler incelendiğinde değil kopya olmak; her kelimesinde bile birçok yasalar ve olağanüstü bilgiler olduğu görülecektir. Aralarındaki bazı küçük detayların farklılığı ise, bu zamanlar üstü kıssaların baktığı dönemlerin ve toplumların az farklılıklar arz etmesinden kaynaklanıyor. Ayrıca M. İlmiye Çığ’ın Sümer metinlerini ne kadar sağlıklı olarak okuyup bize aktardığını test edemiyoruz.  Çünkü kitap ve programlarında birbiriyle çelişkili bilgiler verebi-liyor. 

Ayrıca mitoloji dilinden, sembol ilminden ve benzeri edebiyat dallarından da mahrumdur. Nitekim bütün dünya, bu mitolojik bilgilerin tarih olmadığını, bu metinlerin birçok sosyolojik ve psikolojik manalar olduğunu biliyor. Büyük bir ihtimalle Sami dillerindeki misal kelimesi Akatçadan Yunancaya geçerken mito olarak okunmuştur. Fakat bütün bu gerçeklere rağmen Muazzez Hanım, bir kelime ile dahi olsa bu metinlerin hiçbir yorumunu yapmış değildir. Sade-ce mahalle diliyle insanlığın bu 8 bin yıllık birikimini hurafe ve saçma diye lanse ediyor. Bu mitolojik metinler, Kutsal Kitaplar kadar zengin olmasa da (çünkü insanlar o zaman henüz tam anlama seviyesinde değillerdi; dolayısıyla bu metinler biraz ilkel bir dil taşıyorlar.) mana ve evrensellik açısından bu asrın materyalistlerini utandıracak kadar zengin mana katmanlarına sahiptirler. Mitoloji ve Gerçek isimli çalışmamıza özellikle Gılgamış Destanı üzerine yazdığımız yorumlara bakabilirsiniz.

Öz Araştırmada Kur'an öğretimi farklı yönleri ile ele alınarak bütüncül bir Kur'an öğ-retim tasarımı sunulmaktadır. Söz konusu öğretim modelinin temellendirilmesi açısından öncelikle Kur'an'ı okumanın mahiyeti, insanlar için önemi ve gönderiliş amacı ele alın-mıştır. Bu bağlamda Kur'an'ın ne olduğu Kur'an'dan hareketle ortaya konulurken ne olmadığına ilişkin de yanlış Kur'an tasavvur ve algıları üzerinde durulmuştur. Kur'an tasavvurunun Kur'an öğretiminde nasıl etkili olabileceğine dikkat çekilmiştir. Önerilen Kur'an öğretim modelinde ise öncelikle Kur'an okumanın birbiri içinde birçok beceriyi barından üst bir beceri olduğuna vurgu yapılmıştır. Kur'an okuma becerisi öğretim açı-sından değerlendirildiğinde, Kur'an öğretiminin kendi içinde birtakım boyutları olduğu yargısına varılmıştır. Buna göre Kur'an öğretiminde manevi boyut, lafzi boyut, anlama boyutu ve uygulama boyutu temel boyutlar olarak ortaya konulmuştur. Araştırmada söz konusu boyutların öğretiminin nasıl yapılması gerektiği çalışmanın sınırları içinde ele alınmıştır. Kur'an öğretiminde yer alması gereken boyutlardan her birinin diğerine al-ternatif olmadığı, aksine birbirlerine muhtaç oldukları ve birbirlerini desteklemelerinin gereği üzerinde durulmuştur. Kur'an öğretimi yaygın din eğitiminin en önemli kurumu olan Kur'an kurslarında verilen Kur'an eğitim ve öğretimi ile örgün eğitim kurumla-rında seçmeli ders olarak okutulan Kur'an-ı Kerim dersini yakından ilgilendirmekte-dir. Araştırmanın, Kur'an derslerinin program geliştirme çalışmalarına ve dersin özel öğretim yöntemlerinin geliştirilmesine katkı sağlayabilir. Her düzeyde gerçekleştirilen Kur'an öğretiminin birey, toplum ve çağın ihtiyaçlarına cevap verebilmesi ve daha et-kili-verimli olması için benzer çalışmalara ihtiyaç vardır. Araştırmada kaynak taraması yöntemi kullanılmış olup elde edilen bilgiler araştırma probleminin çözümü bağlamında değerlendirilmiştir.

Çalışma, on birinci asırdan günümüze tasavvufun Bangladeş’teki yaklaşık bin yıllık görünürlüğü üzerinedir. Bölge insanının tarih ve kültürü üzerindeki etkisi panoramik tarzda ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede tasavvufun bölgedeki ilk izlerine, toplumdaki etki ve nüfuzları itibariyle Kadiriyye, Çiştiyye, Nakşbendiyye, Sühreverdiyye, Kübreviyye ve Şazeliyye’ye, sufilerin kurumları vasıtasıyla sosyo-kültürel hayattaki tesirlerine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Bangladeş, Tasavvuf, Tarikat,  Hankâh, Çok kültürlü yaşam.

Din felsefesinde en çok tartışılan konulardan biri olan kötülük problemini ele almamızın sebebi, bu probleme mutlak manada bir çözüm getirmek değil –kötülük mefhumu bir problemden öte problematik olarak karşımızda durarak sınırlarımızı aştığından– bu konu hakkında din felsefesi nezdinde ne gibi yaklaşımların bulunduğu, kötülük problemi ile kast edilen sorunun ne olduğu ile ilgili özet bir şekilde bilgi vererek muhatabın bu konu hakkında aşağı yukarı zihninde bir tablo oluşturmaktır. Bu amacı güttüğümüz için giriş ile birinci bölümü bu çerçevede oluşturduk.

İkinci bölümde ise Said Nursi’nin kötülük problemine olan yaklaşımını ele aldık. Her ne kadar Said Nursi’nin kelamcı kimliği ve bugün bir kısım insanların zihninde siyasi gerekçeler sebebiyle olumsuz izlenim bırakan Nurculuk hareketinin kurucusu olması hasebiyle din felsefesi açısından kötülük problemine olan yaklaşımını ele almanın çok da yerinde bir çalışma olmayacağı şeklinde görüşler olsa da biz buna katılmamaktayız. Çünkü bugün gerek ulusal gerek uluslararası arenada Müellif adına birçok yüksek lisans ve doktora tezleri yazılmakta ve adına kürsüler kurulmaktadır. Ayrıca küçümsenmeyecek derecede hem yetkinlik hem de kemiyet açısından birçok konuyu –özellikle iman meselelerini– ele alan yaklaşık 6000 sayfalık bir külliyata sahiptir. Bunun yanı sıra kötülük problemine yaklaşımında sadece kelamcı kimliğiyle ya da Kuran’ı referans alarak çözüm getirme yoluna başvurmamış, felsefî diyebileceğimiz çözümleri de probleme olan itirazlara karşı öne sürmüştür.

İkinci bölüm Müellifin yaklaşımı üzerine kurulu olduğu için külliyattan alıntılar ile düşüncelerini vermeye çalıştık. Fakat külliyat dili bugünün Türkçesi ile anlaşılamamaktadır. Hatta külliyat içindeki eserler arasında bile dil farkı bulunmaktadır. Mesela, Muhakemat, 1911 Osmanlı Türkçesi ile yazılmışken Lem’alar, 1934 Osmanlı Türkçesi ile yazılmıştır ki bu yıllar arasında dilde büyük ölçüde bir değişim olmuştur. Bu sebeple yapılan alıntılarda bazen sırf pasajı bugünün Türkçesine çevirmekle yetindik, bazen verilmek istenilen mana pasajdan anlaşılamayacağından pasajdan çıkan anlamı yansıtmaya gayret gösterdik. Bu yöntem bütünüyle manayı aksettirmek üzere kurulduğundan bazı yerlerde kendi cümle ya da kelimelerimiz için parantez kullanmak mümkün olmamıştır. Fakat çok nadir de olsa bütünüyle manayı aksettirme ihtiyacı hissetmediğimiz pasajlarda parantez ile eklemelerimizi belirttik.

Şunu da özellikle belirtmek isterim ki bir şahsiyeti beğenmek veya o şahsiyetin düşüncelerinden istifade etmek veya merak insiyakıyla o şahsiyetin belli bir konu hakkında ne gibi düşüncelere sahip olduğunu araştırmak, o şahsiyete nispet edilen bir ekol, akım, mezhep, tarikat veya harekete mensup olmayı gerektirmez. Nitekim Whitehead hakkında yapılan bir çalışma o kişiyi bir Süreç Teolojisi taraftarı, Mevlâna Celalettin Rumî’yi araştırmak ya da düşüncelerinin taraftarı olmak o kişiyi Mevlevî tarikatı mensubu yapmayacağı gibi Said Nursî’yi araştırmak ve düşüncelerinden yararlanmak da o kişiyi Nurcu yapmaması gerekir. Fakat ülkemizde böyle bir ön yargı oluşmuştur. Bunun kırılmasını temenni ederiz.

Herkesin az veya çok, önceden, şimdi veya daha sonra evrende kötülüğün neden var olduğu ile ilgili birtakım soruları olmuş, oluyor ve olacaktır. Bu açıdan, bu çalışmamızın ufak da olsa bir fayda vermesi bizi gerçekten mutlu edecektir.

Kısa bir süre zarfında ve birçok meşguliyet ile birlikte yürütülmesi sebebiyle çalışmamızın içinde barındırdığı eksiklikler ve hatalardan dolayı okuyucularımızın bunu mazur görmesini talep ederiz.

Risaleleri daha iyi anlamada benden sonsuz yardımlarını esirgemeyen babam Bahaeddin Sağlam’a teşekkür ederim.

Ebû’l-Hasen el-Eş‘arî, kendine özgü hayat hikayesi, ortaya koyduğu fikrî mücadele ve bu mücadeleyi somutlaştırdığı çok sayıda eseri ile İslam düşünce geleneğinde kalıcı etki bırakmış bir kimsedir. Kendine özgüdür; çünkü onun gibi bir gelenek içerisinde yetişip başka bir geleneğe geçen ve yeni bir düşünce muhiti içerisinde bu kadar başarılı olabilen çok fazla isim yoktur. On yaşından kırklı yaşlarına kadar yaklaşık yirmi beş yıl boyunca Mu‘tezilî gelenek içerisinde bulunmuştur; kendi zihin ve gönül dünyasında ne kadar sürdüğü belli olmayan, ama az da olmadığı anlaşılan derin bir iç kriz süreci yaşamış ve aşama aşama Mu‘tezilî gelenekten kopmuştur. Onun bu geleneği köklü bir şekilde terk ettiği hususu, tartışmaya mahal bırakmayacak ölçüde genel kabul görmüştür. Ancak Mu‘tezile’yi terk ettikten sonra ne yaptığı, hangi gelenek veya geleneklere katıldığı ve nasıl bir düşünce portresi ortaya koyduğu gibi hususlar bağlamında çok sayıda farklı yaklaşım ortaya konulmuştur.

Mu‘tezilî cenahtan bakınca Eş‘arî, yaptığı tercihle kelamcı olmaktan vazgeçmiş ve Ehl-i Hadîs’in saflarına katılmıştır. Maturidi zaviden bakınca Mu‘tezile’yi terk etmiş, sonra da Ehl-i Hadîs’in kelamcısı olmuştur. Kendisinin görüşlerini sahiplenen Ehl-i Hadîs’in Şâfiî ve Mâlikî kanadı için Eş‘arî, Mu‘tezile’ye karşı koyabilen, böylelikle de sadece Ehl-i Hadîs değil, aynı zamanda Ehl-i Sünnet kelamını başlatan kimsedir. Ehl-i Hadîs içerisinde daha katı bir yaklaşıma sahip olan Hanbelilere göre ise o, kelamcı kimliğini Ehl-i Hadîs içerisinde devam ettiren, bu haliyle de Ehl-i Hadîs’e Mu‘tezilî kelamcılardan bile daha fazla zarar veren bir kimsedir.

Farklı zaviyelerden bakınca beliren böylesi bir tablo, Eş‘arî’nin Mu‘tezile’den ayrıldıktan sonraki adresinin neresi olduğu sorusunu askıda bırakmaktadır. Cevap ne sadece Ehl-i Sünnet ne de sadece Ehl-i Hadîs’tir. Bu durum, Eş‘arî’nin Mu‘tezile sonrası sürecini yalnızca kendisiyle mukayyet olmayan geniş bir düzlemde ele almayı gerekli kılar. Bu geniş düzlemi, dört parçadan oluşan bir matruşkaya benzetmek de mümkündür. En dışta Ehl-i Sünnet yer alır; bunu sırasıyla, Ehl-i Hadîs, Ehl-i Hadîs’in Şâfiî kanadı ve Küllâbîlik izler. Eş‘arî’nin yeni muhitindeki esas varlık zemini Küllâbîlik’tir. Kendisinden hemen sonraki süreçte yazılmış pek çok kaynakta, Eş‘arî’nin Mu‘tezile’den ayrıldıktan sonra Abdullah b. Küllab’a nispetle Küllâbîlik olarak isimlendirilen geleneğe katıldığı kaydedilir. Eş‘arî, Mu‘tezilî süreçte elde ettiği akılcı düşünme biçimini artık Küllâbîlik saflarında işlevsel hale getirmektedir. Bu haliyle, hem Küllâbîliği çevreleyen Ehl-i Hadîs’e hem de Ehl-i Hadîs’i içine alan Ehl-i Sünnet’e hizmet etmektedir.

Eş‘arî için geçerli olan perspektif farklılaşmasının daha fazlası Eş‘arîlik için geçerlidir. Eş‘arîlik, Küllâbî gelenek içerisinde faaliyet gösteren ve Eş‘arî’nin de aralarında bulunduğu kelamcıların görüşlerinin, Eş‘arî’nin görüşleri merkeze alınarak inşa edilmesiyle oluşmuş bir mezheptir. Eş‘arî’nin Bâhîlî ve İbn Mücâhid et-Tâî gibi öğrencilerilerinin öğrencileri olan Bâkıllânî, İbn Fûrek ve Ebû İshâk el-İsferâyînî bu inşa sürecinin temel aktörleridir. Bu üç isim, Eş‘arîlik adıyla bildiğimiz kelam ekolünün gerçek mimarları hüviyetindedir. Onların farklı itikadi, kelami ve felsefi eğilimlerle hesaplaşarak ortaya koydukları çaba, kendilerinden sonraki süreçte de artan bir ivmeyle varlığını sürdürmüştür. Zaman zaman bölgesel dinamiklere bağlı olarak farklı şekiller almakla birlikte, Eş‘arîlik 5./11. yüzyıldan günümüze gelinceye kadar hem genel anlamda İslam düşüncesinin hem de Ehl-i Sünnet’in hakim itikadi ve kelami eğilimi olmayı sürdürmüştür. Eş‘arîlik adı altında oluşan bütün bu tarihsel ve düşünsel mirasın merkezinde elbette Eş‘arî vardır; ancak Mu‘tezile’den ayrıldıktan sonra içinde yer aldığı ve faaliyette bulunduğu geleneği sadece ona indirgemek doğru değildir. İçinde bulunduğu geleneği geniş ve bütünsel bir düzlemde ele almadan ne Eş‘arî’yi ne de Eş‘arîliği anlamak kolaydır. Böylesi bir farkındalıktan hareketle oluşturulan bu çalışmanın, Eş‘arî’nin ve Eş‘arîliğin kendi tabi bağlamı içerisinde anlaşılması ve yorumlanmasına vesile olması en büyük temennimizdir.

Özet
Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Peygamber’in peygamberliğini desteklemek, vahye karşı dinleyicilerin dikkatini arttırmak ve onların Kur’ân’ı dinlemelerini temin etmek ayrıca Hz. Peygamber’e moral vermek için onu kıssaya dâhil etmiştir. Bu sayede Kur’ân ile muhatap olan herkes, Hz. Peygamber’in şahsında kıssaya dâhil olur ve kıssalar ibret alınması gereken bir konuma taşınmış olur. Kur’ân, Hz. Peygamber’e kendinden önce gönderilen diğer peygamberlerin yolundan gitmesini tavsiye etmiştir. Bunun olabilmesi için Hz. Peygamber’in hayatında karşılaştığı hadiseler ile diğer peygamberlerin hayatları arasında bir benzerliğin olması gerekir. Bu benzerliği ortaya koymak amacıyla kıssa anlatımına Hz. Peygamber de dâhil edilmiştir.

Bu araştırma, XII. yüzyılda Harran’da yaşamış büyük veli Hayat‐ı Harrânî’yi konu edinmektedir.
Kaynaklarda Hayat‐ı Harrânî hakkındaki bilgilerin yetersiz olduğu ve bu bilgilerin dağınık
şekilde mevcut bulunduğu bilinmektedir. Bu çalışmanın amacı çeşitli kaynaklarda Hayat‐ı Harrânî
ile ilgili verilen bilgileri derli toplu bir şekilde ortaya koymaktır. Bu araştırmada Hayat‐ı Harrânî
türbesinin 592 tarihli inşa kitabesi daha önce gerçekleştirilen farklı okumalar ışığında en doğru
şekliyle sunulmuş ve tercüme edilmiştir. Ayrıca türbenin 1168 tarihli tamir kitabesi ilk defa doğru
bir şekilde okunarak tercüme edilmiştir. Hayat‐ı Harranî’nin hikmetli sözlerinden tasavvufî düşüncesine
ulaşılmaya çalışılmıştır.