Siyasetnameler

Sırru'l-Esrâr Avrupa'da Secretum Secretorum olarak bilinen bir sözde-Aristoteles (Pseudo-Aristoteles) eseridir. Birçok Avrupa lisanına tercüme edilmesine rağmen günümüz Türkçesi ile bir tercümesi bilinmemektedir ve Türk ilim çevrelerince neredeyse tanınmamaktadır. Eser, yaşlandığı için artık İskender'in seferlerine katılamayan Aristoteles tarafından İskender'e bir rehber kitap olarak yazılmıştır. Sadece devlet yönetimi değil, felsefeden taşlara ve bitkilere kadar pek çok konu işlenmiştir bu eserde. Astroloji, fizyoloji, kimya eserin ilgilendiği ana konulardandır. Müellifiel-Batrîk oğlu Yuhanna'nın iddiasına göre o bu eseri bir tapınakta bulmuş, önce Rumca'dan Yunanca'ya daha sonra da Arapça'ya tercüme etmiştir. Fakat bilinen ilk nüshası Arapçadır. Eserin 10. yüzyıl İslam Dünyasında ortaya çıktığı düşünülmektedir. 12. yüzyılda Latince'ye çevrilmiş ve bundan sonra Avrupa münevverleri arasında sık sık başvurulan bir eser haline gelmiştir. Kitap tarz itibarı ile Aristo'dan İskender'e yazıldığı varsayılan mektupları içerir ve on makaleden oluşmaktadır. Eser Ortaçağ Avrupa'sında Aristo'nun önde gelen eserlerinden kabul edilmiş ve sık sık atıf almıştır. Gerek İslam Dünyası gerekse de Avrupa içim mühim bir devlet kitabıdır. Bu önemine rağmen bu eserin asıl müellifi, lisanı ve menşei üzerine bir takım tartışmalar vardır. Bu makalede Sırru'l-Esrâr'ın müellifi olan el-Batrîk oğlu Yuhanna, aslî lisanı ve girişinde iddia edildiği gibi bir Yunan eseri olup olamayacağı tartışılacaktır. Abstract:Sırru'l-Esrâr is a pseudo-Aristotelian text that is known as Secretum Secretorum in Europe. Although it is translated into a lot of European languages, there is no modern Turkish translation of it and it is almost unknown to Turkish intellectuals. The book is writen as a guide by Aristoteles to Alexander the Great because then he was to old to participate to campaigns of Alexander. It handles not only government but also from phylosophy to herbs and stones. Astrology, physiology, and chemistry are the chief subjects of the book. According to writer/translater, Juhanna bin Batrîk, he finds the manuscript in a temple then translates from Greek to Romaic and Arabic. Nonetheless its first known copy is in Arabic. The book may come to light in the tenth century Islamic World. It was translated Latin in the twelfth century and became very popular among European intellectuals. The book includes letters from Aristoteles to Alexander the Great and consists from ten chapter. It is admitted as a book of Aristotle and is frequently referred in Europe of the middle ages. It is a crucial book of government Europe as well as Islamic World. Although it is very known, there are argument on its origins. In the presen paper it will argued on its writer Yuhanna bin al-Batriq, its original language, and if it really may originates from Greek culture.

İslâmî dönem tercüme faaliyetleri (9. ve 10. asır) kapsamında Aristoteles'e atfedilen siyasete dâir ilk eser Sırru'l-Esrâr'dır. Bu eserin Ortaçağlarda Doğu'da ve Batı'da sıkça başvurulan ve bilinen bir eser olma hüviyetine sahip olmasında Aristoteles'e atfedilmesi ve İskender'e hitaben yazılması önemli bir rol oynamıştır. Ortaçağdaki yaygın kullanımına ve bilinilirliğine rağmen bu kitabın menşei üzerine sorunlar günümüze kadar gelmiştir. Her ne kadar bir sözde-Aristo metni olduğu kesinse de eserin girişindeki diğer iddialar da sorgulanmaya muhtaçtır. Söz konusu kitabın elimizdeki en eski nüshası Arapçadır ve bu nüshada tercümenin Batrîk oğlu Yuhanna tarafından yapıldığı bilgisi bulunur. Eser, Arapçadan sonra Latinceye ve birçok Avrupa lisanına tercüme edilmiş; birçok sultanın ve kralın, Doğu'nun ve Batı'nın devlet idaresi konusunda başucu kitaplarından biri olmuştur. Sırru'l-Esrâr ilgi alanı yalnızca devlet yönetimi olmayan bir siyasetnâmedir. Ele aldığı konular başta devlet yönetimi olmak üzere sırasıyla, ahlâk, devlet memurlarının tayini ve idaresi, savaş taktikleri, tıp, fizyoloji (ilm-i kıyâfet), kimya, astroloji, taşlar ve bitkiler… olmak üzere oldukça geniş bir muhtevaya sahiptir.

“Târih Çağları” hakkında ortaya atılan büyük dönemsel ayrıştırmaya paralel olarak, Osmanlı Devleti’nin târihî seyri üzerinde de siyâsî ve askerî olaylar baz alınarak yapılan dönemlendirmeler; “Kuruluş”, “Yükselme”, “Duraklama”, “Gerileme” ve “Çöküş” aşamalarına odaklandırılan, yüzeysel bir bakış açısıyla kurgulanmış ayrıntıdan çok uzak bir temellendirmeye dayanır. Yalnız siyâsî ve askerî gelişmelerle sınırlandırılmayıp, ilmî ve kültürel sahalardaki ilerlemeyi de işin içine katarak yapılacak kapsamlı bir değerlendirme, bize göre bu dönemlendirmenin en azından başlangıç kısmını “İlk Kuruluş”, “Fetret” ve “İkinci Kuruluş” devirleri şeklinde sınıflandırmanın daha mantıklı ve tutarlı bir yaklaşım olacağını akla yatkın bir çizgiye taşır.

Bu yeni dönemsel ayırım nazarıyla bakıldığında İlk kuruluş devri Osmanlı târih yazımının, Orhan Gâzî ve Murad Hüdâvendigâr dönemlerinde ilkin Sultanların biyografilerine odaklı monografiler zemîninde başladığı; bu hükümdarlardan üçüncüsü zamânında kaleme alınan ilk Osmanlı hânedan târihi ile kadîm Türk devlet târihlerini konu alan Türkçe kroniklerin, -monografi geleneği aynen devâm etmekle birlikte- Yıldırım Bâyezîd zamânında çok daha kapsamlı ve esaslı bir çizgiye taşındığı söylenilebilir.

Aynı şekilde, Ankara Savaşı’ndan sonra Osmanlı devlet ve toplum düzeninin parçalanıp dağıldığı, Anadolu’da elit siyâsî-askerî çevreler ve halk kitleleriyle birlikte eli kalem tutan ilim-irfan ehlinin de kendilerine kurtarıcı birer lider ve hâmî aradığı Fetret Devri’nde ise; yaşanan tüm sıkıntı ve zorluklara rağmen sürdürülen târih yazımı bu kez ilk manzum Osmanlı târihi, Oğuz-nâme menşe’li atalar târihi ve atasözleri ekseninde bir ilerleme kaydetmiş, seyyahlar ve dış müellifler aracılığıyla Türkçeye çevrilen “Kavs-nâme” / Okçuluk risâleleri aracılığıyla askerî kaynaklar da literatüre kazandırılmaya devâm etmiş; böylece İlk Kuruluş Devri ile Çelebi Sultan Mehmed’in cülûsuyla başlayan İkinci Kuruluş Devri arasında, ikinci devrin karakteristiğini belirleyecek ve gelişimine derinden etki edecek birleştirici bir köprü inşâ edilmiştir.

Özet
Abdusselam el-Amasi " nin " Tuhfetü'l Umera ve Minhatü'l Vüzera/Siyaset Ahlakı " adlı eseri, zengin yönetim ve siyaset kültürümüzü anlatan klasik siyasetnameler içinde yer alan önemli eserlerden birisidir. Siyasetname geleneğinden gelen bu eserin tek nüshası İngiltere British Library'de yer almaktadır. Devlet adamlarına yönetim sanatını öğreten, erdemli olmayı ve etik bir yönetici olmayı öğütleyen Siyasetnameler köklü devlet geleneğimizde yöneticilerimiz için rehber olmuştur. Eser; Abdusselam el-Amasi " nin yaşadığı dönemin siyasi, sosyal ve ekonomik yapısı hakkında yol gösteren, devrinin yönetim anlayışını ve değerlerini de yansıtan, tarihi ve sosyolojik açıdan çok önemli kaynaklardan biri olarak bilinir. Eser; imametin gerekliliği ve seçimi, davranış kuralları ve şartları, vezir ile vezirlerin davranışları, askerlerin ve diğer hizmetlilerin davranış kuralları ve genel nasihatler olmak üzere altı temel bölümden oluşur. Bu çalışma, genel olarak siyasetnamelerin metodolojisinden ve ele alınan temel konular bağlamında içeriğinden bahsettikten sonra Abdusselam el-Amasi " nin " Tuhfetü'l Umera ve Minhatü'l Vüzera/Siyaset Ahlakı " adlı eseri, yazıldığı dönem itibariyle ayrıntılı olarak değerlendirilecek ve bugünün yönetim siyaset ahlakı anlayışına nasıl katkı sağladığı tartışılacaktır.
Abstract
Abdusselam al-Amasi's "Tuhfetü'l Umera ve Minhatü'l Vuzera/Political Ethics" is one of the most important works in classical siyasatnamas/politics describing our rich administration and political culture. The only copy of this work, which comes from the tradition of politics, is located in the British Library. The siyasatnamas that taught the art of administration to the statesmen and advised wisdom and to be an ethical leader became a guide for our administrators in our long-standing state tradition. His manuscript is known as one of the very important sources historically and and sociologically, which reflects the political, social and economic values of al Amasi " s period of administration. His siyasatnama consists of six basic parts: the necessity and choice of leader, the rules and conditions of behavior, viziers and the behavior of viziers, the rules of conduct of soldiers and other servants, and general advices. After providing the methodology of siyasatnamas in general, this study will evaluate Abdusselam al-Amasi's "Tuhfetü'l Umera and Minhatü'l Vuzera/Political Ethics" in detail, and discuss its content in the context of the main contributions to our today understanding of administration and political ethics.

Kadim devirlerden itibaren Türk düşüncesinin kaynağını teşkil eden en önemli unsur din olur. Kendilerine mahsus din tasavvuru etrafında millet olmanın imkânını bulan Türkler, siyasete yönelik idrak biçimlerini de bu anlayış çerçevesinde şekillendirir. İslam öncesi efsanelerden İslamlaşma, Selçuklu ve Osmanlı devirlerinde telif edilen eserlere kadar Türk düşüncesinde siyasete yönelik fikriyat tetkik edildiğinde belli temel kabuller ve söylemlere sahip ancak sistematik bir hale büründürülmemiş ortak fakat örtük bir nazariyenin var olduğu anlaşılır.

Elinizdeki çalışma ile bu örtük nazariyenin Türk zihniyet dünyasını var eden temel hususiyetler etrafında tedvin edilip teorik bir zemin olarak teşekkül ettirilmesi amaçlanmıştır. Bu istikamette çalışmada Türk Siyaset Düşüncesinin Dini Teorisi adı verilen nazariye şekillendirilmiş ve İslamlaşma, Selçuklu ve Osmanlı devri zihniyet dünyasını bir bütün olarak bünyesinde barındıran eserler bu nazariyenin imkân ve iddiaları doğrultusunda tetkik edilmiştir.

ÖZ Kutadgu Bilig Türk-İslam düşünce tarihinin önemli bir edebi eseridir. Eser mutluluk veren bilgi anlamına gelmektedir. Eser, iyi bir devlet yönetimi ve yönetici nasıl olmalı sorusuna yanıt arar. Aklın ve bilginin önemi üzerinde durur. Bilgi odaklı bir devlet modelini savunur. Buna göre, bilgi bireysel ve toplumsal refahı sağlayan tek güçtür. Devlet yönetimindeki kişiler bilgili olmalıdır. Ayrıca kamu yönetimiyle ilgili sorunlarda birbirine danışmalıdır. Siyasi kuralların ve kurumların meşruiyeti için adalet ve akıl esastır. İdeal bir devlet yönetiminde hoşgörü, iyilik, doğruluk, eşitlik gibi erdemler üstündür. Eserde konular devlet yönetenlerin diyalogları aracılığıyla işlenmiştir. Kanunların üstünlüğü, yöneticilerin halka davranışları, halkın devlete yönelik sorumlulukları ele alınmıştır. Devlet yönetiminde saadete nasıl ulaşılacağı açıklanmıştır. Eser, devlet yöneticilerinin en önemli görevinin kanun yapma, asayişi sağlama, iktisadi istikrarı koruma olduğunu belirtmektedir. ABSTRACT Kutadgu Bilig is an important literary work in the history of the Turkish-Islamic thought. The work means a knowledge which gives happiness. It searches for an answer to the question how good the state management and executives should be. It focuses on the importance of the mind and knowledge. It argues that knowledge-driven model of a state. According to this knowledge is the only force of individual and social well-being. The people in the management of the state should be knowledgeable. Also they should consult with each other in public administration matters. The justice and wisdom is essential for the legitimacy of the political rules and institutions. In an ideal state administration, tolerance, kindness, fairness, equality is superior virtues. In this work, subjects were processed through the dialogue of those involved in the management of state. It was discussed the priority of the law, administrators' behaviours towards to the public and the public responsibilities to the government. It was explained how to achieve happiness in the state management. The work states that the most important task of government administrators is law-making, peace-building and the protection of the economic stability.

Osmanlı Devleti siyaset düşüncesi, devlet idaresi ile ilgili XVI. yüzyıldan itibaren kaleme alınan eserler üzerinden değerlendirilebilmektedir. Bu nedenle devlet ve siyaset üzerine yazılan eserlerin detaylı kritiklerinin yapılması, Osmanlı siyasi düşüncesinin niteliklerinin tartışılması ve dönemsel değişimlerin ortaya çıkarılması bakımından önem arz etmektedir. Bu bağlamda makalede İstanbul Üniversitesi kütüphanesinde T6108 koduyla bulunan bir yazma eserin içerisinde yer alan ve daha önce değerlendirilmesi yapılmamış olan anonim bir nasihatname Osmanlı siyaset düşüncesi çerçevesinde ele alınmaktadır.

ABSTRACT This dissertation is a study on the political ideology and policies of Mahmud Nedim Pasha (1817-1883), who became grand vizier twice, in 1871-72 and in 1875-76. This study assesses and contests his general image in current historiography as an anti-Tanzimat, totalitarian, and Russophile statesman. The main research materials used in order to determine the grand vizier’s political thinking are his political writings, “Ayine-i Devlet” and “Müdafaaname.” Besides, the assessment of Mahmud Nedim’s political actions is conducted through an analysis of his policies in relation to the political and economic problems of the two terms he served as the grand vizier, by relying on the memoirs of Ottoman and foreign statesmen, as well as archival documents from the Prime Ministry Ottoman Archives, Istanbul, and the United Kingdom National Archives, London. This research reveals that Mahmud Nedim in fact appreciated the social and diplomatic achievements gained through the Tanzimat reforms, but at the same time, saw the excessive empowerment and the ethical defects of Tanzimat-era bureaucrats as the main obstacle against further Ottoman state modernization and the definitive establishment of the rule of law. This work supports the view that Mahmud Nedim’s reforms that aimed at streamlining the bureaucracy provoked a strong bureaucratic reaction, which instigated
and used the 1876 Softa Incident as a pretext to remove Mahmud Nedim from power, and to dethrone Sultan Abdülaziz. This dissertation concludes that it is more reasonable to evaluate Mahmud Nedim as a reformist conservative politician instead of an ultraconservative bigoted figure.
ÖZET Bu tez, 1871-72 ve 1875-76 tarihlerinde iki kez sadrazamlık yapmış olan Mahmud Nedim Paşa’nın (1817-1883) siyasi fikirleri ve politikaları üzerine gerçekleştirilmiş bir araştırmadır. Bu inceleme Mahmud Nedim’in güncel tarih yazımındaki Tanzimat karşıtı, despotizm yanlısı ve Rus taraftarı devlet adamı imajını değerlendirerek söz konusu imgeye itiraz etmektedir. Sadrazamın siyasi düşünce dünyasını ortaya koymak için kullanılan ana malzeme, kendisinin siyasi yazılarını içeren iki eseri “Ayine-i Devlet” ve “Müdafaaname”dir. Bunun yanı sıra, Mahmud Nedim’in siyasi fiilleri, sadareti dönemlerindeki siyasi ve ekonomik sorunlara karşı ürettiği politikalar bağlamında değerlendirilmiştir. Bu amaçla Osmanlı ve yabancı devlet adamlarının hatıratlarıyla Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Birleşik Krallık Ulusal Arşivi’ndeki arşiv belgeleri kullanılmıştır. Bu araştırma, Mahmud Nedim’in, Tanzimat’ın toplumsal ve diplomatik kazanımlarına sahip çıkıp onları takdir ederken Osmanlı devlet modernleşmesinin bir sonraki aşamaya geçerek hukukun üstünlüğü ilkesinin ülkede kesin olarak yerleşmesinin karşısındaki en büyük engeli Tanzimat bürokratlarının aşırı güçlenmesi ve ahlaki kusurları olarak gördüğü tezini savunmaktadır. Bu çalışmanın bulgularından biri de Mahmud Nedim’in bürokrasiyi düzene koymak adına yaptığı ıslahat çalışmalarının güçlü bir bürokratik tepki doğurduğu ve söz konusu tepkinin 1876 Softalar Vakasını kışkırtarak bu vakayı Mahmud Nedim’i saf dışı bırakmanın ve Sultan Abdülaziz’i tahttan indirmenin bir bahanesi olarak kullandığıdır. Bu tez, Mahmud Nedim’i aşırı muhafazakâr bir bağnaz yerine ıslahatçı muhafazakâr bir siyasetçi olarak değerlendirmenin daha doğru bir yaklaşım olduğu sonucuna varmaktadır.

İktidar veya Egemen nedir, nasıl bir algıdır, algımı, olgumu? Kimler iktidar sahibi olabilir veya iktidar neye göre belirlenir. Türkçede karşılığı hükümran olan egemen yönetim aşamasında hiçbir kısıtlamaya bağlı olmaksızın yaşamını sürdüren olgu, kişi veya yapıdır.  Devlet, kişi veya bir grup olarak karşımıza her alanda çıkabilir. Yani daha basit şekilde anlatmak gerekirse üstünlük kazanan veya söz sahibi olan anlamında da kullanılabilir. Egemen'den türemiş olan Egemenlik kelimesi ise belli bir coğrafyada kader birliği içinde bulunan toplulukların üzerinde kural yapma ve hukuk yaratma kudretidir. Bu durum en temel anlatımıyla Devlet ve kurumların bulundukları alan içinde yönetim yetkisini kullanma hakkıdır. "Bir başka deyimle egemenlik, devleti başka tüzel kişiliklerden ve örgütlenme biçimlerinden örneğin şirketlerden, derneklerden, kulüplerden, çetelerden, din ve mezhep birliklerinden, feodal bağlılık ve yönetim birimlerinden ayıran özelliktir. Egemen olmayan devlet olmaz; kaynağını Devlet'ten almayan egemenlik de olmaz" . Egemenlik kavramının kullanış amacı ve “Egemenlik kavramını çıkış noktası olarak ele aldığımızda ortaçağın sonlarında başlayarak ve 19. Yüzyıla kadar uzanan krallık, burjuvazi, aristokrasi ve kilise gibi iktidarın kilit noktaları arasındaki güç ve üstünlük mücadelesi için kullanılan bir terim olmuştur."  Yani iktidarı yönetmek için iktidar odaklarının birbirleri üstünde yapacakları siyasi ve çatışma durumu sonucu herhangi bir odağın üstün gelmesidir.

İslâmî Dönem Türk Edebiyatı'nın ilk önemli telif eserlerinden olan Kutadgu Bilig, XI. yüzyıl Türkistan'ında çok kültürlü bir ortamda Türk kimlik ve düşüncesi ile yetişen Kuz Ordalı Yusuf tarafından yazılan Orhun'dan Kâşgar'a Türklerin dili, kültürü, tarihi ve devlet yönetim bilgisini içeren paha biçilmez kıymete sahip Türk mirası eserdir.

Kutadgu Bilig; devlet, adalet, kut, töre kavramları etrafında dünden bugüne aktarılan paha biçilmez kıymette değerler manzumesi numunesidir.

Kutadgu Bilig, insan yaşamına dair konuları içeren devlet, ordu, yönetim, dünya, toplum, meslekler ve insan kaynaklarını ele alan çok yönlü sosyal konulu bir eserdir.

Kutadgu Bilig, Türk toplum yapısını yansıtmasıyla da Türk millî kültürünün en temel kaynaklarındandır. Türklerin aile düzeni, sosyal yaşam ve geleneklerinin yanı sıra din, mitoloji, felsefe, devlet yönetimi gibi toplumsal konuları da içerir.

Yusuf'un kahramanları yitik bir yönetimi yeniden ayağa kaldıracak kudretli Türk kimlikli kahramanlardır. Kahramanlar Türk düşüncesinin kaynaklarını oluşturan Türk kültürünü ve karakterini temsil ederler.
Bu kitap, Türklerin nadide kültür mirası Kutadgu Bilig üzerine Abdullah Kök'ün yaklaşık 30 yıllık okuma, 15 yıllık ders ve 6 yıllık yazma tecrübesinin neticesi olarak Adalet, Devlet, Kut ve Töre kavramları hakkında kültür-dilbilim, sosyo-kültür dilbilim, mitik dilbilim, kültür tarihi yöntemleri ile yazdığı özgün ve yetkin yazıların ürünüdür.

Edebiyat eserleri, onları vücuda getiren sanatçıların hayal gücü ve düşünce dünyalarını yansıtmalarının yanı sıra kaleme alındıkları dönemin de izlerini taşırlar. Bunlar dönemlerinden ayrı düşünülemezler. Ayrıca edebî ürünlerde dönemin ait olduğu toplumun kültür ve medeniyet birikimini de görmek mümkündür. Her eser kendi toplumunun ikliminde yetişir ve bu iklimin etkisini yansıtır. Bu bağlamda Kutadgu Bilig, Türk kültürünün aynası niteliğindedir. Bir nasihatname olarak düşünüldüğünde eserde, toplumda bulunan ve şair tarafından bulunması beklenen Türk milletine özgü ve aynı zamanda evrensel nitelikte değerler bulunmaktadır. Bu değerlerin pek çoğu halen güncelliğini korumaktadır. Edebî eserler birer kültür aktarıcısı olarak düşünüldüğünde “Kutlu Bilgi” anlamına gelen Kutadgu Bilig’de de geçmişten bugüne, bugünden gelecek nesillere aktarılacak yol gösterici değerler bulunmaktadır. Kutadgu Bilig’de yer alan bu değerlerden bazıları cömertlik, paylaşmak, adalet, sabır, dürüstlük, merhamet, vefa, iyilikseverlik, saygı ve alçak gönüllülüktür. Yusuf Has Hacib’in eserinde 4 temel karakter bulunmaktadır. Bunlar Hakan Küntogdı, Vezir Aytoldı, vezirin oğlu Ögdülmiş ve Ögdülmiş’in akrabası Odgurmış’dır. Eserde Küntogdı adaleti, Aytoldı mutluluğu, Ögdülmiş aklı, Odgurmış da kanaati temsil etmektedir. Kutadgu Bilig bu dört karakterin karşılıklı konuşmalarından oluşmaktadır. Yusuf Has Hacib, kullandığı karakterlerin ağzından yöneticiye bazı konularda nasihatlerde bulunmaktadır. Burada iyi bir yöneticinin sahip olması gereken nitelikler belirtilmektedir. Hacib, eserinde yönetici nezdinde yaşadığı toplumu idealize etmeye çalışmaktadır. Çünkü Kutadgu Bilig’in yazıldığı dönemde Türklerin İslamiyet’i kabul edişinin üzerinden henüz yüz yıl geçmiştir ve toplumda bazı aksaklıklar yaşanmaktadır. Şair de eseri ile bu aksaklıkların giderilmesini amaçlamaktadır. Günümüzde de farklı nedenlerle de olsa toplumsal olarak bazı aksaklıkların yaşandığı görülmektedir. Örneğin gelişen teknoloji ile sanal âlemin birer üyesi olan ve “z kuşağı” olarak adlandırılan nesil paylaşmak, yardımlaşmak, karşılık beklemeden iyilik yapmak, sabırlı olmak, hoşgörülü olmak, alçak gönüllü olmak gibi erdemlere uzaktır. Burada öncelikli olarak kendini tanıyan, içinde yaşadığı toplumun değerlerini bilen, özümseyen ve bunlara uygun davranan, çevresine karşı duyarlı ve sorumluluk sahibi birer vatandaş yetiştirmenin önemi büyüktür.  Toplumlar kendi kültürel değerlerini bilerek ve yaşatarak varlıklarını koruyabilirler. Ancak bunun gerçekleşmesi için geçmişe ait kültürel değerlerin bugüne aktarılması gerekmektedir. Dilin kültür aktarıcısı olması burada kendini gösterir. Çünkü gerek sözlü (tekerleme, bilmece, türkü, mani vb.) gerekse yazılı edebiyat unsurları (hikâye, roman, şiir vb.) aracılığıyla kuşaktan kuşağa kültür aktarımı gerçekleşebilmektedir. Kutadgu Bilig, içerik olarak büyüklere saygı, küçüklere sevgi ve hoşgörü, dilin etkili kullanımı, sofra adabı, sarayda hakanın emrinde çalışanların görevleri (kapıcıbaşı, elçi, kâtip, hazinedar, aşçıbaşı vb.), evlilik ve çocuk eğitimi gibi pek çok konuda bilgi sunmaktadır. Bunun yanı sıra içerdiği atasözleri ve çeşitli deyişlerle de Türk dilinin zenginliğini göstermektedir. Bu araştırmada Kutadgu Bilig’deki “iyilikseverlik” ve “alçakgönüllülük” konularıyla ilgili olan beyitlerden bazıları incelenmiş ve yapılan açıklamalarla bu iki değer üzerinden eser aracılığıyla kültürel aktarımın önemi vurgulanmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır.

The formation and development of philosophical thinking requires the existence of a
favorable socio-cultural environment, as well as a deep-rooted philosophical methodology. Providing the necessary conditions allows the formation of mature philosophical thinking. During the historical process, along with sedentary cultures, the first examples of philosophical thought appeared and developed in the areas
inhabited by nomadic peoples, where a favorable environment was created. The article considers the problem of the existence of Turkish philosophy in the framework of the first and most important model of the history of Turkish thought "Kutadqu bilig". Because "Kutadqu bilig" is considered to be the first written example of Turkish philosophical thought. In addition, it is possible to find traces of the philosophical tradition that began in ancient Greece and continued in later periods in the work. The work itself is a synthesis of Turkish, Islamic, Greek and Persian culture. However, in addition to all this, the work has its own originality and combines important elements of the Turkish way of thinking. "Kutadgu bilik" is a work that proves the role of the Turkish way of thinking in the formation of common moral values of mankind in terms of originality and the continuing philosophical tradition.

ÖZET Bu makalede farklı yüzyıllarda yazılmış ancak konu, içerik ve üslûp bakımından çok fazla benzerlikler taşıyan iki eser-Düstûrü " l-Mülk Vezirû " l-Melik ve Şeyhoğlu Mustafa " nın Marzûban-nâme tercümesi-arasındaki ilişki tanımlanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın girişinde " intihal " kavramı üzerinde durularak, intihalin tanımı, türleri ve yapılış şekilleri irdelenmiş ardından Düstûrü " l-Mülk Vezirû " l-Melik ve Şeyhoğlu Mustafa " nın Marzûban-nâme tercümesi hakkında genel bilgiler verilmiş ve iki eser arasında karşılaştırmalar yapılmıştır. Yapılan karşılaştırmaların sonucunda iki eser arasındaki konu, şahıslar, eserin düzenlenişi, dil ve üslup bakımından saptanan benzerlikler sıralanarak Düstûrü " l-Mülk Vezirû " l-Melik " in gerçekte te " lif bir eser olmadığı, Şeyhoğlu Mustafa " nın Marzûban-nâme tercümesi " nin intihali yoluyla ortaya konulmuş bir eser olduğu iddiası kanıtlanmıştır. ABSTRACT In this essay the relation between two work of arts called " " Düsturül Mülk vezirul Melik and Şeyhoğlu Mustafa " s Marzuban –name " " ,which were written in different centuries but conveyed a lot of similarities in terms of contend, theme and style, is studied. In the introduction part of the study, the term of plagiarism is focused on; the definition and types of plagiarism is scrutinized and then the general information about the translation of " " Düsturül Mülk vezirul Melik and Şeyhoğlu Mustafa " s Marzuban –name " " is given by making comparisons between two work of arts. As a result of the comparisons by puting forth the similarities in terms of theme, characteres, the composition of the work of art, language and style , it has been proved that Düstûrü " l-Mülk Vezirû " l-Melik is not a copyright work of art in reality, but it has been composed by plagiarism in the translation of Şeyhoğlu Mustafa " s Marzûban –nâme.

Bu çalışmada XVI. asrın tanınmış âlim ve şairlerinden Vusûlî Mehmed Çelebi’nin askerler başta olmak üzere padişah, komutan ve halka yönelik nasihatleri içeren Nesâyih-i Cündiyye adlı eseri ele alınacaktır. Bu eser, müellifi bilinmeyen Risâle-i Cündiyye adlı bir risalenin “nesayihi cündiyye” başlıklı ilk faslına mukaddime ve hâtime eklenerek vücuda getirilmiştir. Tür bakımından nasihatname ve siyasetname özelliklerini gösteren Nesâyih-i Cündiyye, uzun manzum mensur bir mukaddime, asıl konunun işlendiği bölüm ve kısa bir hâtimeden müteşekkildir. Mukaddimede; besmele, hamdele, münacat, tevhid ve na‘t bölümlerinin ardından Sultan II. Selim’in övüldüğü methiyeler yer almaktadır. Asıl konunun işlendiği bölümde sebebi telif, nasihatler ve konuya uygun hikâyeler bulunmaktadır. Nasihatlerin “nesâyih-i cündiyye” başlıkları ile ayrı ayrı işlendiği bu bölümde; sır saklamak, padişaha itaat etmek, ihsan ve lütuf, takva ve taat, komutanın kararında sebatkâr olması ve askerlerini tanıyıp onları tehlikelerden koruması, akıllı ve olgun kimselerle bir arada bulunmak ve sabır hakkında nasihatler ile konulara uygun hikâyeler yer almaktadır. Metnin hâtime bölümünde ise kısa bir hitam cümlesi ile mesnevi şeklinde dört beyitlik bir dua manzumesi bulunmaktadır. Makalede, Vusûlî Mehmed Çelebi’nin hayatı ve eserlerine kısaca değinilerek Nesâyih-i Cündiyye’nin incelemesine geçilmiştir. Nesâyih-i Cündiyye’nin kısaca tanıtıldığı bu bölümde sırasıyla; Risâle-i Cündiyye ile benzer ve farklı yönleri üzerinde durulmakta, eserin nüshası tanıtılarak tür, şekil ve üslup özelliklerine değinilmekte ve son olarak muhteva bakımından ele alınarak eserin özetine yer verilmektedir. İnceleme, genel bir değerlendirmenin yapıldığı sonuç kısmıyla tamamlanmaktadır. İkinci bölümde ise Nesâyih-i Cündiyye’nin transkripsiyonlu metni ile metinde geçen ayet, hadis, şiir ve kelam-ı kibar gibi Arapça-Farsça kısımların tercüme ve kaynakları sunulmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı Edebiyatı, Vusûlî Çelebi, Nesâyih-i Cündiyye, II. Selim, nasihatname, siyasetname.

Doğu'nun Hükümdarı, "siyaset teorisinin kayıp halkası"dır. Ülkemizde pek bilinmeyen bu eser, Arap edebiyatında siyasetname geleneğinin ilk özgün klasiğidir. Aslında sadece Arap edebiyatının değil, tüm Doğu dünyasının öncü siyasetnamesi sayılabilir.

Eser sahibi Abdülhamîd el-Kâtib’i edebiyattaki ustalığı, bürokrat ve diplomat kişiliği ve yazdığı eseri tecrübelerinden yararlanarak oluşturması bakımından Doğu'nun Machiavelli’i olarak anabiliriz. Fakat şunu da kaydetmek gerekir ki bu eser, Machiavelli’in Hükümdar’ından tam sekiz asır önce, 746’da yazılmıştır.

Eserin ayırıcı özelliklerinden biri de siyaset kavramını sadece devleti idare etmek değil, nefsi kontrol altına tutmakla da bağlantılı gören bir anlayışa sahip olmasıdır.

Devlet kanun hükmünde kararnameler ile yönetilemez. Sokağa çıkma yasağı, sarayda otururken akla gelip medyaya yapılan açıklamalar ile yürürlüğe konamaz. Adalet bir devletin temelidir. Yöneticilerin adaletli olmadığı düşünülen bir devlette dirlik ve düzenlik sağlanamaz. Savunma hakkının bulunmadığı bir hukuk düzeninde adaletin sağlanması da zaten mümkün değildir. Devlet, işlerini kanun, yönetmelik, tüzük ve genelgeler ile yürütür. Hiçbir kimse veya organ kaynağını Anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz. Kullanmaya kalkarsa o devlet ‘Ben Yaptım Oldu Cumhuriyeti’ haine gelir.