Türk İSlam Edebiyatı

Bu kitap, son dönem Karslı sûfî ve şairlerden Mehmed İlhâmî’nin (Hacı Efe) hayatı, eserleri ve Hac Seyahatnâmesi üzerine yapılan araştırmaları içermektedir. Cumhuriyet döneminde gerçekleştirilen ilk hac yolculuğunda kaleme alınan eser, müellifin 31 Ağustos 1947 günü Kars’ta başlayan ve 23 Aralık 1947 günü yine aynı yerde tamamlanan meşakkatli hac seyahatini konu edinmektedir. Dört ay süren kutlu yolculuğun Anadolu topraklarından Şam’a kadar olan kısmı demiryolu ile geçilmiş, Şam’dan Beyrut’a kadar ise karayolu ile devam etmiştir. Beyrut’tan Hicaz’a kadar olan güzergâh ise Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz üzerinden geçilerek deniz yoluyla tamamlanmıştır. Mehmed İlhâmî, eserinde bir an önce Hicaz’a varıp vuslata erme iştiyakıyla yanan bir pervaneyi kendi şahsında resmeden ve beklenen kavuşmanın hasretiyle yanıp tutuşan ümitvâr bir âşıktır. Eser, bu yönüyle bir seyahatnâme olmanın ötesinde, mâşûkuna kavuşmanın yollarını arayan ve bu uğurda kendini yola adayan “insan-ı kâmil”in Anadolu’dan Hicaz’a maddi-manevi seyrini gözyaşlarıyla resmeden bir vuslatnâmedir.

Türkiye’nin deneyimleri söz konusu olduğunda “Batı” ve “modernite”nin birlikte anılması ve birbirinin
manasını yükleyen/paylaşan/karşılayan terimler olarak kullanılmasının temel nedeni Cumhuriyet Türkiye’sinin
laikleşme politikaları ve Batı’yı her anlamda örnek alan inkılâp hedefleridir. Politik amaçlar ve reform
kapsamındaki değişimlerin yalnız sosyolojik, ekonomik, kültürel ve siyasî yansımaları değil; edebî, sanatsal
izdüşümleri de olmuştur. Nitekim devrin siyasi erki, kendi meşruiyetini sağlamlaştıracak edebî eserlere ihtiyaç
duyar. Bu ihtiyaç, konusu İslâm olan edebiyatın eski edebiyat başlığı altında, Osmanlı’ya yani lağvedilene ait
olarak düşünülerek terk edilmesini; bu edebiyatın boşluğunu doldurmak için “yeni edebiyat” kapsamında
verilen eserlerin de bahsi geçen edebî geleneğin karşısında olarak yorumlanmasını kaçınılmaz hale getirmiştir.
Günümüzde ise geleneksel İslâmî edebî formların roman gibi modern formlarla birlikte konusu İslâm olan
edebiyatı şekillendirdiği düşünüldüğünde, yeni formların bütün bir kavramsal tartışmanın neresine oturtulacağı
sorunu gündeme gelir. Bu çalışmada, İslâm’ın yeni olanla da ilişki kurduğunun ve bu ilişkinin sağlıklı ve
incelemeye değer olduğunun altını çizmek ve İslâmî edebiyat araştırmacılarının dikkatini 20. yüzyıldan sonra
da devam eden İslâmî edebî geleneğe çekmek için ilgili dönemi içeren yeni bir isimlendirme önerilecektir. Bu
bağlamda çalışmanın bütününde “İslâmî Modern Türk Edebiyatı” olarak incelenecek olan dönem; bilhassa yeni
muhteva ve formlarla değişmeyen ama dönüşen İslâmî edebî geleneği anlatmak için kullanılacaktır.

This study was built about İzmirli İsmail Hakkı's book Felsefe-i İslâmiye Tarihi [Al-Kindi], was published with old letters by Âmire Press at AH 1338. This rare work that was consisted by İzmirli's articles was published in Journal of Theology Faculty of Daru'l-Fünûn, has contain information about the first Muslim philosopher Al-Kindi and Meşşâ'ilik. In the introduction of this study has been given information about author's life, his scientific personality and his works. In the first chapter, the work was analyzed giving data about its printing, information about this work in other works and its content. In the second chapter, text with old letter has been latinised. After a conclusion was written including general evaluation about the study, index of translation text was composed.

(Müellif: Burak Kayhan Aygün)
İslam dünyasının iki güçlü devleti olan Osmanlı Devleti ve Memluk Sultanlığının aralarındaki münasebetler, kuruldukları yıllardan itibaren dostani bir şekilde seyretmiş, bu olumlu hava İstanbul’un Sultan Mehmed Han tarafından fethine kadar devam etmiştir. 15.yüzyıla kadar Osmanlı-Memluk arasındaki yazışmalarda, baba-oğul ya da abi-kardeş terimlerinin yer alması, bu iki devletin birbirlerine olan dostani tavrını nitelendirmektedir. Ancak Osmanlı Devleti’nin ilerleyen süreçte sınırlarını daha da genişletip, iktisadi gücünü yükselterek Hristiyan dünyasına yapılan seferlerde öncü devlet haline gelmesi, İslam dünyasında liderlik ikilemi başlatmıştır. Yaklaşık iki buçuk yüzyıl Abbasi hilafetini himaye etmiş ve o döneme dek İslam dünyasının lider devleti konumunda yer almış Memlukler ile Anadolu’da doğmuş ve yaptığı gazalarla gittikçe güçlenerek Müslümanların sempatisini kazanmış olan Osmanlı Devleti arasındaki ilişkiler, 16.yüzyılda bir daha düzelmemek üzere bozulmuştur. Bu gerginleşme, nihayetinde Memluklerin yıkılışına ve Hilafet merkezinin İstanbul’a taşınmasına vesile olacaktır.

el-Evâmirü’l-ʿAlâʾiyye fi’l-umûri’l-ʿAlâʾiyye
Alâeddin Atâ Melik Cüveynî ile kardeşi Şemseddin Muhammed Cüveynî'nin hizmetinde olan ve aynı zamanda da yakın dostu İbn Bîbî, Alâeddin Atâ Melik Cüveynî’nin kendisinden Anadolu'nun fethinden başlayan bir Anadolu Selçuklu Devleti tarihi yazmasını isteğini aktarmaktadır. İbn Bîbî eserin mukaddimesinde Cüveynî'nin Irak, Horasan, Fars ve Kirman bölgelerindeki hayırlı işlerinden bahsetmiş, ardından ise Cüveynî'nin tarih kitapları yazmaya başladığını ve eserinin sonuna tam teşkilatıyla bir Anadolu Selçuklu Devleti tarihi eklemek istediğini zikretmiştir. Cüveynî'nin bu işi kendisinden istediğini, selçuknâmeyi de bu istek üzerine kaleme aldığını aktarmıştır. Eserin ismini ise Sultan Alâeddin Keykubad'ın "makamât ve azemât"ını tam olarak içerdiğinden dolayı el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye şeklinde adlandırdığını söylemektedir.

Eserin isminde yer alan Alâiyye kelimelerinin ilki İlhanlı devlet adamı ve tarihçi Alâeddin Atâ Melik Cüveynî'ye, ikincisi ise Anadolu Selçuklu Sultanı I . Alâeddin Keykubad'a nispetle kullanılmıştır.

ÖZET
İnsan sosyal bir varlık olduğundan toplum hayatı onun için zarûri bir ihtiyaçtır. İnsanın tek başına yalnız yaşaması düşünülemez. Birey ve toplum hayatının devamını sağlayan çeşitli değerler, normlar ve kurumlar bulunmaktadır. Ahlâkî erdemler, birey ve toplumun en sağlam ve temelli olan psiko-sosyal unsurlardır. Bunlar kişinin toplumda bir yer ve değer kazanması açısından önem arzetmektedir. Yûnus Emre’nin şiirlerinde din ve ahlâk, toplumsal işlev gören unsurlar arasında yer almaktadır. Yûnus Emre XIII. yüzyılın ikinci yarısında ve XIV. yüzyılın başlarında yaşamış büyük bir Türk şâir ve düşünürdür. Anadolu’da ayrılık tohumlarının ekildiği bunalımlı bir döneminde sevgi ekseni üzerinde “yaratılanı hoşgör, Yaratandan ötürü” anlayışı ile geniş halk kitlelerine İslâm’ın inancını ve ahlâkını sevdirmiştir. O, hikmet dolu imtihan dünyasında ebedî hayatı kazanmanın yöntem ve metodlarını şiirlerinde göstermiştir. Yûnus Emre’nin çoğu gazel biçiminde ilâhîleri vardır. Düşünceleri, görüşleri, kasîde, şiir ve ilâhî türleri ile tasavvuf ve halk edebiyatında güncelliğini hâlâ korumaktadır. Bu tebliğde büyük şâir ve düşünür Yûnus Emre’nin şiirlerinde; sevgi, kardeşlik, doğruluk, güzel söz, yardımlaşma vb. gibi psiko-sosyal unsurlar sunulmaktadır.
ABSTRACT
Human life essential is a need for the society. People living alone alone is unthinkable. Because human psycho-social entity. There are various values, norms and Institutions which cause the emergence and keep the the continuation of individuals and societies. Psycho-social factors are important in terms of the appreciation and a person's place in society. Moral virtues of the individual and society that are based most robust and psycho-social factors. In poems Yunus Emre, religion and moral values are counted among such values which are functional in the society. Yunus Emre is a great Turkish poet and philosopher who lived in the second half of XIII and the beginning of XIV century. During the time of depress and separation in Anatolia, he preached the morality and faith of Islam to the masses through his understanding of “love the creature for the sake of the Creator.” In his poems, he showed the methods for gaining eternal life in the world. Yunus Emre has hymns in the form of ghazal. His thoughts retain freshness through his eulogies, poems and hymns alongside the mysticism and folklore. In this communiqué offers, psycho-social factors; moralitiy, brotherhood, love, assistance etc.like of poems the great poet and philosopher Yunus Emre.

This is undeniably certain that historical memory don’t be cut, yet more it has propensity for keeping some principles and limits. Within this context, we can say that works, accompanying breakages and changes in community lives, involves a bidirectional nature. In this regard, the work of Yusuf Khass Hajib, as artist, governmentman and the folk philosopher, is a masterpiece not only examining the memory of society, but also presenting to society once again the paradigm which will take turn to the life along with the new religion by apprehending its own references. In our rescript, we strain at commentating dareyn as a term comprising this world and hereafter pursuant to the content of Qutadqu-bilik. Islam is absolutely the one and only purport constituting this frame. In our attempt for perceiving the cognitive and doxastic process of Islamized Turkish community, based on Qutadqu-bilik, we try commentating the boundary between the good and evil in the aspect of this world, and the principles determining bifurcation between Heaven and Hell in the aspect of the hereafter. Even though felicity goes as it comes, Qutadqu-bilik delimitates idleness and an effortless seclusion in this world. On the other side, it intends to give the key of eternal expansion as an antidote for the thing going as it came. As Yusuf Khass Hajib pointed out, this process belongs to yalnguk (human) that is disabled and in some sort productive. This process holds the identity providing both orderliness of this world, and felicity of the hereafter.

ÖZET XVII. yüzyılın önemli saz şairlerinden Karacaoğlan; hakkında yapılan birçok araştırma, bilimsel yayın bulunmasına ve söylemiş olduğu şiirleri türkü olarak dilden dile dolaşmasına rağmen hayatı ile ilgili kesin bilgilere sahip olamadığımız bir şairdir. Araştırmacılar, şairin Toroslar ve Güney Anadolu'da, özellikle Adana, Maraş, Antep dolaylarında yaşadığını söylemekle beraber, Kırşehir, Kilis ve Rumeli'de de yaşamış olabileceğini söyler. Karacaoğlan 500 civarında olan şiirleriyle halk şairleri arasında çok büyük bir şöhrete sahiptir. Şiirlerinde sade bir dil ile söyleyiş ve mahallî unsurları ustalıkla kullanma özelliği de öne çıkmaktadır. Karacaoğlan'ın şiirlerdeki hâkim özellik şairin tabiata, dış dünyaya ve özellikle gittiği her yerde âşık olduğu sevgilisinin güzelliğini büyük bir samimiyetle dile getirmesidir. Karacaoğlan'da pek çok halk şairinin ulaşamadığı bir seviyede âşık edebiyatının en belirgin özelliklerinden biri olan irticali söyleyiş yeteneği bulunmaktadır. Onda yine sade bir dil ile söyleyiş ve mahalli unsurları ustalıkla kullanma özelliği de öne çıkmaktadır. Şiirlerinde dinî motiflere çok az yer vermiş olduğu iddia edilse de, yaptığımız bu çalışmada onun birçok dinî kelime, kavram ve motifi samimi bir söyleyişle kullandığını gördük. Karacaoğlan, mutasavvıf şairler kadar olmasa da şiirlerinde, Allah, melek, kitap, Kur'an, peygamber, âhiret, ölüm, cennet, cehennem ve sırât gibi kelime ve kavramları işlemiştir. Çalışmamızda Karacaoğlan'ın şiirlerini tek tek ele alıp incelemek suretiyle bu dini kavramları nasıl kullandığı ele alınıp anlatılacaktır.

Türk edebiyatında ilk örneklerinin XV. yüzyıldan itibaren verilmeye başlandığı mecmûalar, edebiyat araştırmacıları için önemli kaynaklar arasında yer alır. Mecmûalar ve özellikle de şiir mecmûaları üzerine yapılan araştırmalar, mecmûaların hem yapılan araştırmalara kaynaklık ettiğini hem de araştırmaları çeşitli yönlerden tamamladığını göstermektedir. Gün geçtikçe değeri artan şiir mecmûaları yapılacak çalışmalarla gün yüzüne çıkmayı beklemektedir. Çalışmamıza konu olan Mecma'-ı Gevher-i Esrâr isimli şiir mecmûası Muğla'nın Ula ilçesinde h. 1 Şevval 1331, m. 3 Eylül 1913 tarihinde yazılmıştır. İçerisinde 44 şairden 147 adet manzûme bulunmaktadır. Çalışmamızda ilk olarak mecmûalar üzerinde durulmuş; mecmûanın tanımı, tarihsel gelişimi, şekil ve muhteva özellikleri, tasnifi ve günümüz araştırmacılarına sağladığı faydalardan bahsedilmiştir. Daha sonra çalışmamıza konu olan şiir mecmûasının tavsifi ve incelemesi yapılmış, mecmûada şiirleri bulunan şairlerin kısa biyografileri aktarılmıştır. Mecmûa içerisinde bulunan şiirlerin genel dökümü tablo şeklinde verildikten sonra transkripsiyonlu metne yer verilmiştir. Mecmûa içerisinde bulunan manzûmeler, şairlerin divanları ile karşılaştırılarak incelenmiştir.

Özet Türk İslam Edebiyatı'nda; tefsir, hadis, kelam/akaid, fıkıh, tasavvuf vb. İslâmî/şer'î ilimlerin öğrenilmesinde araç olan ve kendisi de şer'î ilimler kategorisinde değerlendirilen Arap diline ait, mensûr veya manzûm biçimde gerek telif gerekse tercüme ve şerh yoluyla eserler kaleme alınmıştır. Arap gramerinin (nahv) temel konularının işlendiği el-ʿAvâmil adlı eserler de bunlar arasındadır. Arapça kaleme alınan, müellef el-ʿAvâmil türü eserler olduğu gibi bu eserlere yapılan mensûr tercüme ya da şerhlerin olduğu daha önceden bilinmektedir. Bununla birlikte araştırmalarımız neticesinde bu eserlerin manzûm tercümelerinin bulunduğu da görülmüştür. Bu bağlamda, Osmanlı medreselerinde okutulup Arap dilinin gramerine münhasır ders kitaplarından manzûm tercümesi yapılan eserler arasında şimdilik sadece Cürcânî (740-816/1340-1413) ve Birgivî (929-81/1523-73)'nin el-ʿAvâmil'leri tespit edilmiştir. Bu çalışmanın kapsamı da; Birgivî'nin el-ʿAvâmil'ine yapılan manzûm tercümelerden oluşmaktadır. Çalışmanın amacı ise; yazma eser kütüphanelerinde tespit edilen Birgivî'nin el-ʿAvâmil'inin manzûm tercümelerini tanıtmak, bu tercümelerin metotlarını değerlendirmek, Birgivî'nin manzûm tercüme geleneğindeki yerini/etkisini tespit etmek, şer'î ilimlerin nazma aktarımına dair oluşturulan literatüre katkı sağlamak ve üzerinde henüz çalışma yapılmamış bir konuyu gün yüzüne çıkarmaktır. Çalışmanın ayrıca Osmanlı dil eğitim-öğretim sisteminde nazmın/şiirin yeri ve öneminin biraz daha ortaya çıkmasına katkı sağlayacağı da düşünülmektedir.

Türk-İslam geleneği içerisinde en çok işlenen iki konudan birisi aşk ve diğeri ise ahlaktır. Her iki mefhum da bir usul dairesi içerisinde işlenmiş, salik veya talibin onlara vasıl olmada bir rehbere riayet etmesi istenmiştir. Bunun için de kişinin ilim ve irfan sahibi olması önemli bir merhale olarak belirtilmiştir. Kaynaklarda usulsüz vusulün mümkün olmadığına vurgu yapılırken eserlerde geçtiği şekliyle tahsîl-i ilm ü irfânda hangi kaideler etrafında amel edilmesi gerektiğine dair de mühim bilgiler verilmiştir. Eserlerde her iki husus da birlikte değerlendirildiğinden bu çalışmada da ilim ve irfan kavramları birbirinden ayrılmamış, işlenen başlıklarda bu kavramlar bir bütün olarak ele alınmıştır. Zira bahsi geçen kavramlar gelenekte birbirinden ayrı düşünülmemiş, birçok kaynakta kişinin edinimi, tahsîl-i ilm ü irfân şeklinde bir terkip ile ifade edilmiştir. Eserlerde ilim ve irfan sahibi olmak, ilme ve ilim sahiplerine hürmet etmek, bir üstat talep etmek ve üstadın takdirini kazanmak, üstada karşı sadakat sahibi olmak, âlim veya mürşidi bir rehber olarak bilmek gibi hususlar hakkında önemli bilgiler mevcuttur. Bu çalışmada da ilim ve irfan sahibi bir kimsede bulunması gereken ve gelenekte de çok önemli görülen kimi vasıflar; klasik edebiyat ile tasavvuf edebiyatı metinlerinden, tasavvuf ile ilgili bazı kaynak eserlerden ve bazı menkıbelerden yararlanılarak açıklanmaya çalışılacaktır.

ÖZET Tevrat, İncil ve Kur'an'da anlatılan Yusuf hikâyesi, insanlık tarihinin en önemli, en dramatik ve en ibret verici hikâyelerden biridir. Bu sebeple çok eski çağlardan bugüne kadar yazılan pek çok esere ilham kaynağı olmuştur. Yukarıda isimleri belirtilen kutsal kitaplarda anlatılan bu hikâye aslında dini nasihatler içermektedir. Ancak salt dini nasihatler veren bir hikâye değildir. Yusuf hikâyesi aynı zamanda çok eski bir zaman diliminde Kenan ve Mısır'da yaşayan insanların sosyal yaşamlarına, dinî inançlarına, aile bireyleri arasındaki ilişkilere, devletin yönetim biçimine ışık tutan ve o dönemde meydana gelen kıtlık, köle ticareti gibi bazı hadiselerle ilgili olarak da önemli bilgiler veren bir hikâyedir.

SUÛD, Mehmet Suud Yavsi Ebussuudoğlu
Suudu'l-Mevlevi
Suûdu'l-Mevlevî
(d.1299/1882-ö.1367/1948)
Divan Şairi, Hattat

Eserleri:
1. Zadegan (Zâdegân) (Torunlarından Hasan Adli Ebussuudoğlu Beyefendi’nin özel kütüphanesindeki divan. 649 sayfa
2. Sadalarım (Nümûne-i Dîvân  - Numune-i Divan ), Millet Kütüphanesi 34 Ae Manzum 526, 237 sayfa
3. Sadalarım, Ankara Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 1821, 65 Sayfa
4. Berk-i Sebz (Berg-i Sebz), İ.Ü. Nadir Eserler İbnül Emin No: 3088, 54 sayfa
5. Gazeliyât, Ankara Milli Kütüphane 06 Mil Yz FB 628, 18 varak

This article studies the treatise titled as al-Kavākib al-Mużī’a fī at-Ṭarīqat al-Muḥammadiyya  by Khalvatī poet and sufi Shāh Walī ʿAynṭābī. The treatise is about a mystical interpretation of three hadiths that the writer claims these hadiths were written in the letter delivered to him by the Prophet when he was in the state of consciousness (yaqaẓa). The mentioned hadiths respectively are directly related to Uways al-Qaranī, Hażrat Abū Bakr and Hażrat ʿAlī, there are also many mystical principles and notions dealt with in the treatise. The introduction gives precise information on the writer and his works. The first part of the article discusses the reasons why the treatise was written, its subject and content and then there is an mystical analysis of the treatise in this part. The second part of the article includes the transliterated text.

Shāh Walī ʿAynṭābī, who was a member of Jamaliyya branch of Khalwatiyya order accepted as one of the most common order not just in Anatolia but also in Islamic geography, is a sufi poet. Shāh Walī ʿAynṭābī is also a Khalwatī sheikh who had a positive influence on the social life of Gaziantep in XVI. century and after. He experienced most of his academic and mystical activities  in Gaziantep where he lived besides he had opportunities  to spread  his mystical ideas in Halab (Aleppo), and he also lived in Damascus and Jerussalem where were the significant centers for a short period of time. Shāh Walī ʿAynṭābī produced six religious and mystical works besides his academic and guidance activities.

One of the mystical prose works that Shāh Walī ʿAynṭābī wrote according to Khalwatiyya principles is a treatise titled as al-Kavākib al-Mużī’a fī at-Ṭarīqat al-Muḥammadiyya. This article studies this treatise. The treatise is about a mystical interpretation of three hadiths which the writer claims that these hadiths were written in the letter delivered to him by the Prophet Muhammed when he was in the state of conciousness. The work has fourteen folios and it is written in Turkish and partly in Arabic. As far as is known there is no study on this treatise which is in the same manuscript together with Risālatu’l-Badriyya and “Gelsün” ode (with rhyme). There is only one manuscript of the treatise and there is no other recorded or known copy of this until now. Language, style, expression, characteristics and mystical symbols used in the work show the characteristic features of sufi literature.

It is known that the writers of Khalwatiyya order produced some of their works based on the dreams they had. As Shāh Walī ʿAynṭābī was a member of Khalwatiyya order he produced the mentioned treatise when he was in the state of conciousness. In this state he dreamed three hadiths and the treatise is related to the interpretation of these hadiths. The three hadiths mentioned in the treatise point out mystical truths and these were grouped into three different parts by the writer. Thus the work we refer as three hadiths three truths titled as al-Kavākib al-Mużī’a fī at-Ṭarīqat al-Muḥammadiyya includes the detailed interpretation of these hadiths in three different chapters. The chapters in the work are “al-bişārat al-ûlā”, “al-bişārat al-sānîyetu” and “al-bişārat al-sālisetu”. The mentioned hadiths respectively are directly related to Uwais al-Qaranī, Abū Bakr, and ʿAlī. There are also many mystical principles and notions dealt with in the treatise. The first chapter of the treatise is related to Uwais al-Qaranī, who is one of the personalities of sufism, and his spiritual superiorities. In this chapter the writer gives information on Uwais al-Qaranī’s patience and submission by emphasizing his devotion to the Prophet Muḥammed according to mystical principles. One of the possible reasons why he mentions Uwais in this chapter is that when he dreamed the Prophet Muḥammed in conscious, he was thought that he appears before the Prophet Muhammed by favor of him (Uwais). It can be better understood that the reason why Uwais is mentioned in this kind of mystical work is that it is believed that Uwais is educated the Prophet Muḥammed through dreams and other ways. That the the Prophet Muḥammad sent his hirka (the dervish coat) to him by favor of ʿUmar and ʿAlī, shows the value of Uwais in the sight of the Prophet Muḥammad. The second chapter of the treatise tells that Abū Bakr spent all of his wealth for Islam and how he becomes one of the member of mukarrab (these will be those nearest to Allah) by his model behavior. In the second chapter comparing the two terms benefactor and closeness also it is also stated that Abū Bakr preferred poverty in terms of both spiritually and materiality. In sufism the term faqr expressed as abandoning the property and ego for pleasing Allah is identified with Abū Bakr and this is presented as a model behavior.  The third chapter is based on the hadith related to ʿAlī. This chapter is about that ʿAlī had no objection to the election of caliphate and he did not support the dissents on this issue by conducting paternity suit. In this chapter the writer compares the prophethood and walāya (friendship) positions and then he tries to inform the superiority of ʿAlī in terms of his closeness to Allah according to mystical principles.

In the introduction part of our study which is about Shāh Walī ʿAynṭābī’s treatise interpreting the three hadiths by referring to different perspectives on the basis of sufism, the life of the writer, his works and his order are explained shortly. The first chapter includes the mystical analysis of the treatise and it gives information on why was the treatise written, its subject and content. The second chapter has the transliterated text. Some of the order chains are based on the Prophet Muḥammad through Abū Bakr or ʿAlī. Shāh Walī like other writers presented Abū Bakr and ʿAlī as good examples for their spiritual positions and being models for others. Again, the treatise mentions that Uwais al-Qaranī had a distinguished place as he was educated by the Prophet Muḥammad through spiritual ways and dreams. Thus, spiritual superiorities such as faith, loyalty, and submission are told by making use of Uwais al-Qaranī’s example as he did not see the Prophet Muḥammad in person but he showed his submission and devotion to the Prophet Muḥammad by trying to live according to the Prophet Muḥammad’s teaching. This is significant in terms of showing the role of Uwais al-Qaranī in sufi education. One of the significant issue in the treatise is that ʿAlī did not object to the caliphate election and he obeyed the ordering. It is possible to argue that the writer discusses the caliphate disputes in a different way according to mystical principles by repeating that ʿAlī did not create a problem over caliphate. By emphasizing that ʿAlī did not participate the caliphate discussions by not arguing ancestry rights and he obeyed the legitimate caliphate, the writer argued that sheikh or murshids cannot be determined according to ancestry. In this context by addressing the murshids of the order in the final part of his treatise, the writer suggests that the sheikhs and murshids must follow virtue and abandon ancestry discussions. In the treatise it is explained that prominence and superiority do not depend on ancestry but it depends on taqwā (piety). This ideal is supported by hadiths and verses from the Qurʾān in the treatise. The treatise features XVI. century Turkish characteristics and includes many mystical terms such as risālāt, walāyāt, abrār, mukarrab, fakr thus this may help researchers who would like to do detailed study on these issues.

Bu çalışmada Abdî Efendi’nin bazı tasavvufî hakîkatleri barındıran risâlesi işlenmektedir. Nakşibendiyye tarîkatı esaslarından olan letâif-i hamse başta gelmek üzere rüya, müşâhede ve mükâşefe gibi tasavvufî konuların işlendiği risâle dört bölümden müteşekkildir. İnsan nefsine bahşedilen beş hissin tasavvufî terbiyedeki önemi vurgulanarak başlayan eser, bu beş temel hisle batınî hakîkatlerin idrak edilebileceğini ve sâlikin seyr ü sülûkunu bu makamlara uygun yaptığı zikirler vasıtasıyla tamamlayacağını ifade eder. Çalışmamızın giriş bölümünde eserle ilgili genel bir değerlendirme yapılmıştır. Birinci bölümde, risâle müellifi Abdî Efendi’nin kimliği tartışmaya açılmış, risâlenin konusu ve muhtevası hakkında detaylı malumat verildikten sonra yine bu bölümde eserin yazma nüshasının tavsifi yapılmıştır.  İkinci bölümde ise, risâlenin transkripsiyonlu metni verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Abdî Efendi, Tasavvuf Risâlesi, Letâif-i hamse, Rüya, Müşâhede, Mükâşefe, Zikr
This article studies Abdi Efendi’s tract including some sufi realities (truths). The
tract has four chapters and the writer discusses the sufi subjects such as letaif-i hamse, which is one of the main principals of Naqshbandiyya tariqa, dream, contemplation (mushahada) and unveiling (mukashafah). The work starts with an emphasis on the significance of the five senses given to human beings in sufi education (training). The work also states that internal validity can be comprehend by the five senses and the sufi journey of a sufi can be accomplished by the dhikr in accordance with these qualities of the human being. The introduction part of the article presents the general evaluation of the
tract. The first part of the article discusses Abdi Efendi’s personality and gives
detailed information about the subject and content of the tract. This part alsotries to characterize the manuscript. The second part presents the text of the tract with its transcription.
Keywords: Abdi Efendi, Sufism Tract, Letaif-i hamse, Dream, Mushahada, Mukashafah, Dhikr

Şüphesiz merhum Osman Turan’ın en mühim eseri Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm
Medeniyeti'dir. Bu eserde Selçuklu tarihinin kaynakları, bu sahada yapılan araştırmalar
üzerinde durulduktan sonra Selçukluların menşeleri, ilk devirleri, Selçuklu imparatorluğunun
kuruluşu, yükseliş devri, azamet devri, duraklama ve inhitat devirleri ve Türkiye
Selçukluları üzerinde durulmakta, Selçuklu imparatorluğunun bu devirlerinde münâsebette
bulundukları devletler, kabileler ve siyasî olaylar üzerinde de yeterli ve doyurucu
bilgiler verilmektedir. Bundan sonra Selçuklular devrinde Türk İslâm medeniyeti
konusuna geçilmekte, Selçukluların İslâm medeniyetine getirdikleri genişliğine ele alınmaktadır. Bu bölümde mimarîden musikîye varıncaya kadar devrin yaşayış şekli, hayata
bakışı ele alınmakta, bu bilgilerle İslâm medeniyeti arasında sağlam bağlar kurulmaya
çalışılmaktadır. Kitabın son bölümünde ise Türk-İslâm medeniyetinin gerileyiş sebepleri
üzerinde durulmakta, özellikle Moğol istilası konusu derinliğine araştırılmaktadır.

Halvetiyye tarîkatının Uşşâkıyye şubesine mensup olan Ahmed Tâlib-i İrşâdî, bu şubeden doğan İrşâdiyye kolunu kurmuştur. Uşşâkıyye mensuplarının kendilerini “Nâzenîn-i Uşşâkî” şeklinde vasıflandırmaları Bektaşîlik’teki “Tarîk-i Nâzenîn” deyişiyle karıştırılmış ve bazı kaynaklarda Tâlib-i İrşâdî’nin Bektaşî olduğu kaydedilmiştir. Bu çalışmada XIX. asır Tekke-Tasavvuf edebiyatı şâirlerinden Ahmed Tâlib-i İrşâdî’nin tasavvufî kişiliğini yansıtan küçük hacimli Dîvân’ı üzerinde durulacaktır. Üç bölüm üzerine kurulan çalışmamızın birinci bölümünde, müellifin Dîvân’ı üzerine yapılan çalışmalardan bahsedilecek ve bu çalışmalarla birlikte yeni tespit edilen dîvân nüshaları karşılaştırılacaktır. İkinci bölümde, Dîvân’ın tarafımızca tanıtılan iki yeni nüshasında yer alan ve daha önce yayınlanmamış müfredlerin metinleri verilecektir. Üçüncü ve son bölümde ise dîvânın şekil, üslûp ve muhtevâ özellikleri üzerinde durulacaktır. Bu bölümde dîvândaki başlıca dinî-tasavvufî kavramlara ayrıca temas edilecektir.
Anahtar Kelimeler: Ahmed Tâlib-i İrşâdî, Dîvân, Tekke-Tasavvuf Edebiyatı, Tasavvuf Şiiri, Uşşâkıyye, Halvetiyye
Abstract
Ahmad Talib-i Irshadi who was a member of Ushshaqiyya branch of Khalwatiyya order was also the founder of Irshadiyya sub-branch emerging out of Ushshaqiyya branch. Some researchers, claimed that Talib-i Irshadi was a Bektashi. This claim is problematic because it was a result of a confusion related to the description of the Ushshaqi members  or the members of Ushshaqiyya described themselves as “Nazenin-i  Ushshaqi”. This definition generally was confused with the expression “Tarik-i Nazenin” used in Bektashi order. This article has three parts. The article discusses the pamhlet sized Divan reflecting Irshadi’s sufistic personality who was one of the poets of the Tekke-Sufi literature in the nineteenth century. The first part gives infromation on the works that studied the Divan of the mentioned author and compares and contrast the manuscripts that newly founded. The second part presents the transcriptions of the these newly founded texts called “müfreds” which have not been published yet anywhere. The third part anaylzes the Divan in terms of form, genre (mode-tone) and content. The last part also addresses the significant sufistic terms in the Divan.
Keywords: Ahmad Talib-i İrshadi, Divan, Tekke-Sufi Literature, Sufi Poetry, Ushshaqiyya, Khalwatiyya

İslamî ilimlerin eğitim öğretiminde şiir
kullanımı; Türk İslam Edebiyatı’nda bir geleneği
temsil etmektedir. Nitekim tefsir, hadis, fıkıh,
kelam, siyer, tasavvuf gibi İslamî ilimlere dair
mensûr olduğu gibi şiir diliyle de kaleme alınan
eserler söz konusudur. Bu ise edebiyatta kırk hadis,
akâidnâme ve devriye gibi pek çok manzûm
türün doğmasını sağlamıştır. Bu bağlamda manzûm
tarzda kaleme alınan bir diğer tür de tecvîd
ilmine dairdir. Özellikle Arapça manzûm tecvîd/
kırâat eserlerine dair akademik çalışmalar yapılmış
olmasına rağmen, gördüğümüz kadarıyla
Türkçe manzûm eserler hakkında tarafımızca sunulan
“Türk İslam Edebiyatında Manzûm Tecvîdler”
adlı tebliğ dışında bir çalışma yapılmamıştır.
Tebliğde tespit edebildiğimiz Türkçe manzûm
tecvîd eserleri nüsha, biçim ve içerik yönleriyle
tanıtılarak genel bir değerlendirmesi yapılmıştı.
Bu çalışmada ise; özele inilerek Türkçe manzûm
tecvîd müelliflerinden biri olan Diyarbakırlı
(Âmidî) Şeyhülkurrâ Hâfız Mehmed Efendi’nin
(ö. 1235/1819-20) hayatı ve “tecvîd ilmi hakkında
mühim bir nazım” olarak nitelediği “Nazmu’l-Ehemm
fî İlmi Tecvîdi’l-Elzem” (1220/1805-06)
adlı eseri ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır.
Müellifin şeyhülkurrâ olması hasebiyle tecvîd
eğitim-öğretiminde de kullanmış olma ihtimali
bulunan eser; Türkçe manzûm tecvîd yazma geleneğini
19. yüzyılda da devam ettirmesi ve türünün
en başarılı ve kapsamlı örneklerinden biri
olması hasebiyle ayrı bir öneme sahiptir. Çalışma,
Diyarbakırlı bir âlim müellifi/şairi tanıtmayı ve
oluşturulan Türkçe manzûm tecvîdler literatürünü,
yazar-eser özelinde biraz daha gün yüzüne
çıkarmayı hedeflemektedir.

Kırım'dan Amasya'ya göç eden ve son iki asırda gerçekleştirdikleri ilmî faaliyetleri ile tanınan Mecdîzâde ailesine mensup olan Mehmed Sabri Yetkin, âlim, şâir ve fâzıl bir şahsiyettir. Millî Mücadele dönemi din adamlarından Amasya Müftüsü Abdurrahman Kâmil Yetkin'in oğlu ve aynı zamanda halefi olan Mehmed Sabri Yetkin, nitelikli bir eğitimden geçmiştir. Başta babası olmak üzere dönemin meşhur ulemâsından farklı ilim dallarında icazet alan Mehmed Sabri Yetkin, muallimlik ve çeşitli memurluklardan sonra 1942-1962 yılları arasında Amasya Müftüsü olarak görev yapmıştır. Tefsir, fıkıh, edebiyat, tasavvuf ve ahlâk gibi alanlarda eserler kaleme alan müellifin, bu alanlarda telif, tercüme ve şerhleri bulunmaktadır. İlmî disiplin ve ciddiyetiyle maruf olan Mehmed Sabri Yetkin, Amasya Müftüsü olarak görev yaptığı süre zarfında irşat ve tebliğ vazifesinin yanında ilmî faaliyetlerine de devam etmiştir. Bu çalışmada Amasya Müftüsü Mehmed Sabri Yetkin'in, İslam'ın adalet anlayışı üzerine Nahl Sûresi 90. âyeti çerçevesinde telif ettiği Risâle-i Mevʻize'si üzerinde durulmuştur. 20. asrın ortalarında Müftü Mehmed Sabri Yetkin tarafından Amasya'da Cuma kürsüsünde yapılan bir vaʻzın genişletilerek bir mevʻize risâlesi şeklinde kaleme alınan eser, adalet ve zulüm kavramları üzerine bina edilmiştir. Öncelikle müellifin risâlesinin fikrî arka planını göstermeye çalıştığımız Risâle-i Mevʻize adlı eserin konusu ve muhtevası üzerine durulmuştur. Daha sonra ise eserin transkripsiyonlu metni verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Mevʻize, Va'z, Tefsir, Ömer b. Abdülaziz, Adalet. Abstract Mehmed Sabri Yetkin was a proficient, scholar, poet and virtuous person. He was a member of the Majdizadeh family who immigrated from Crimea to Amasya and and had been known for his scientific activities in the last two centuries. Mehmed Sabri, son of Amasya Mufti Abdurrahman Kamil Yetkin, one of the religious men of the National Struggle period, and also his successor, had undergone a competent, qualified education. Mehmed Sabri Yetkin, who received diploma in different branches of science from the famous scholars of the period and especially from his father, served as the Mufti of Amasya between 1942-1962 after his duties as teacher and public servant. The author of works such as Tafsir, Fiqh, Literature, Sufism and Ethics, had also written boks and commentaries besides translations in these fields. Known with his scientific discipline and seriousness, Mehmed Sabri Yetkin served as the mufti of Amasya and continued his scientific activities besides spiritual guidance and dawah. This study focused on the Risale-i Mav'iza, which was compiled by Mehmed Sabri Yetkin about the understanding of Islam's justice within the frame of Surah Nahl 90. This treatise, which Mufti Mehmed Sabri Yetkin wrote as a Risale-i Mav'iza by extending a Friday sermon in Amasya, was built on the concepts of justice and oppression. First of all, the subject and content of the Risale-i Mav'iza, which was attempted to portray the intellectual background of writer, were discussed. Then, the transcribed version of the treatise was provided.Keywords: Mevʻiza, Sermon, Tafsir, Omar b. Abd al-Aziz, Justice

ÖZET İslâmî Türk edebiyatının dinî kaynaklarından biri Hz. Peygamber'in hayatını ihtiva eden siyerlerdir. Hz. Peygamber'in doğumundan vefatına kadar olan olayların yer aldığı siyer metinlerinde Hz. Peygamber'in doğumu (mevlid), miraç mucizesi (miʻrâciye), savaşları (gazavât-nâme), mucizeleri (muʻcize-nâmeler) vs. yer alırken bunlar zamanla siyerden ayrı birer edebî tür olarak da şairler tarafından yazılmışlardır. Siyerin içerisinde yer alan, Hz. Peygamber'in yol arkadaşı Hz. Ebû Bekir ile birlikte Mekke'den Medine'ye gerçekleştirdiği hicret de zamanla ayrı müstakil şiirler olarak hicret-nâme ismiyle edebî literatürde kendine yer bulmuştur. Hicret bahsi bilhassa divan şiirinde siyerler içerisinde bir bölüm olarak yer bulurken, Tanzimat'tan günümüze kadar siyerden ayrı bir edebî tür olarak hicret-nâmelerin de kaleme alındığı görülmüştür. Bu çalışmada İslâmî Türk edebiyatında hicret ve hicret-nâme şiirlerinin edebî literatürdeki yeri ve önemine değinildikten sonra bu şiirlerde hicretle ilgili kavramlardan; hicrette ismi geçen kişiler (Hz. Peygamber, Hz. Ebû Bekir/Yâr-ı Gâr, Hz. Ali, Abdullah bin Ebû Bekir, Esmâ bint Ebû Bekir, Abdullah bin Uraykıt, Âmir bin Füheyre, Ebû Cehil, Sürâka bin Mâlik, Ümeyye bin Halef), hicrette ismi geçen mekânlar (Mekke, Medine, Dârünnedve, Sevr Mağarası ve Kubâ), hicrette ismi geçen hayvanlar (örümcek, güvercin, yılan, akrep gibi hayvanlar) ve diğer kavramlar (Muhacir, Ensar, süt mucizesi, âyet iktibasları ve " ay doğdu üzerimize ") üzerinde durularak, şairlerin hicrete bakışları, bu konuyla ilgili duygu ve düşünceleri tespit edilmeye çalışılacaktır.

This article discusses the life and works of Ahmet Emri Yetkin (d.1974) who was a scholar and poet and also was a son of Amasya Mufti Abdurrahman Kamil Yetkin (d.1941) playing a significant role in the Turkish War of Independence. Ahmet Emri Yetkin who came from a scholar ancestry wrote poems in Turkish, Arabic, and Persian. He met the scholars, poets and intellectuals of the period. He also corresponded with scholars living in different parts of Anatolia. By being “hallal-i müşkilat” which means problem solver he managed to be close friends of renowned scholars and intellectuals such as Ali Nihat Tarhan and Suheyl Unver and he was praised by them. He became famous for his poems, witty expressions and he was well-known by his mastery on library culture. The introduction part of article gives information on the environment in which he was born and educated. The first part addresses the life of the poet from his birth to his death by referring to his father who played a significant role in the Turkish Independence War, his grandfathers who were scholars and virtuous people, his family, education and his profession. The second part analyzes his works.

Key Words: Ahmet Emri Yetkin, Poet, Scholar, Poem, Amasya

Şairin bir muhite ve topluma bağı yadsınamaz. Sanatkârın dile
getirdiği şikâyet, yergi, övgü ve dinî tutumu bu sosyolojik çember, diğer
bir deyişle devrin manevî bütünlüğü içerisinde anlaşılmalıdır. Onlar da
diğer insanlar gibi kendi yaşadığı zamana tanıklık eder fakat onu
şekillendirmek de ister. 16. yüzyılda yaşamış olan Rûhî-i Bağdâdî’nin
gerçek adı Osman’dır ve bilinen tek eseri Divan’ıdır. Rûhî 1605-1606
tarihinde Şam’da vefat etmiştir. Bağdatlı Rûhî, divan edebiyatında halk
için ahlâka dair ve hiciv tarzında şiir yazanların önde gelenlerinden
görülmüş, açık sözlü ve usta bir şair oluşunun altı çizilmiştir. Tamamen
özentiye ve taklite dayalı bir sanat nasıl mümkün değilse, tamamen
övgüye dayalı bir sanat da mümkün değildir. Yani edebî mahsul hicivden,
zemden tamamen bağımsız olamaz. Bu bağlamda Bağdatlı Rûhî’nin
toplumu ve toplumsal ilişkileri apaçık hicvettiği terkib-i bendi çok şöhret
bulmuş, birçok kişi tarafından tanzir edilmiştir. Biz bu şiirin dışında
kalarak çarh ve dehr kavramlarından hareketle onun hicvinin başka bir
yönünü ortaya koymaya çalıştık. Çarh kelimesi şu kelimelerle bir terkip
içerisinde, olumsuz bir dünya görüşüne yaslanarak kullanılmıştır: Çarh-
ı denî, Çarh-ı felek, Felek-i süfle, Felek-i süfle-perver (Alçak, aşağı çarh,
adi felek). Dehr kavramı da keza diğeri gibi olumsuz bir tablo çizer:
Güvensiz dehr, Elem-i dehr (Hayat kaygusu), Dehr-i dûn (Alçak dehr),
Dehr-i dil-rubâ (Gönülçelen dehr), Fani dehr. Çarh yahut onun yerine
kullanılan sipihri, cihânı v.d. ömür serüvenini ihata eden fiziksel, sosyal
ve kültürel şartlar yani âlem olarak; dehr/rûzgâr kavramını ise şairin
kişisel serüveni, öz hikâyesi, hayat akışı olarak düşündük. Asıl
meselemiz ise bu kavramlar üzerinden yapılan hem özeleştiri hem de
toplumsal eleştiriyi gösterebilmektir.
Anahtar Kelimeler: Divan Edebiyatı, Bağdatlı Rûhî, Hiciv,
Toplumsal Eleştiri, Çarh, Dehr, Rûzgâr

The Prose and Verse Texts Conveying Wishes Of Good Health: Iyadetnamas and Sıhhatnamas  ABSTRACT To date, studies of texts written for ill or recovering patrons or intimate friends have focused predominantly on sıhhatnamas, while ıyadetnamas have been overlooked. In fact, Ottoman artists not only wrote poems in the genre of sıhhatnama, they also wrote letters named ıyadetnama, written to wish good health especially to their patrons who were sick or recently recovered from an illness. This article asserts that these prose and verse texts, produced with similar intentions, should be examined together in order to grasp all aspects of the texts. For this reason, sıhhatnama and ıyadetnama examples are examined through cross referencing their contextual, structural and expressional aspects. The relationship of the sıhhatnamas and ıyadetnamas to the duanamas and official Ottoman documents (telhises), which were produced with similar motivations, has also been made clear. As a result, it is revealed that these texts, which were produced within the same tradition, despite some differences, are shaped around a similar structure. In other words, they share a common discourse.

İslam inancına göre nefs, salt kötü değildir. Bazı riyazet metotlarıyla belirli safhalardan sonra saf hâle gelebilir. Nefs; emmâre, levvâme, mülhime, mutmainne, râziyye, marziyye ve kâmile adı verilen yedi aşamalı
bir yapıya sahiptir. Tasavvuf kültüründe, nefsin bu yedi mertebesini
ele alan eserlere "atvâr-ı seb'a” adı verilmektedir. Halvetîlerde daha
fazla görülen atvâr-ı seb’a yazma geleneğinin bilinen en meşhur örne­
ğini Sofyalı Bâlî kaleme almıştır. Manzum veya mensur olarak yazılan
atvâr-ı seb'alar, dîvân edebiyatı çalışmalarında edebî tür literatürüne
dâhil edilmemiştir. Müstakil ve bazı eserlerde bir bölüm olarak yer alan
müellifi belirli ve belirsiz elliden fazla atvâr-ı seb’a metninin bulunması, atvâr-ı seb’anın bir edebî tür olarak dikkate alınması gerektiğini
göstermektedir.
Bu makalede dîvân edebiyatında tespit ettiğimiz iki manzum atvâr-ı
seb’a örneği üzerinde durulacaktır. Bu manzumelerden biri; Oğlanlar
Şeyhi İbrahim’in 1080 beyitten müteşekkil "Müfîd ü Muhtasar” adlı
mesnevisi içerisinde, 874-1035. beyitler arasında yer almaktadır. Di­
ğeri ise; Senâyî Hasan Şabânî’nin Dîvânı’nda yer alan 7 bendden mü­
teşekkil bir terci-i benddir. Çalışmamızda atvâr-ı seb’a hakkında bilgi
verildikten sonra bu manzumeler tanıtılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Nefs, Atvâr-ı Seb’a, Dîvân, Mesnevi, Oğlanlar Şeyhi
İbrahim, Edebî Tür.

Bu çalışmada XVI. asır Halvetî şeyhlerinden mutasavvıf
şair Şâh Velî Ayıntâbî’nin “Gelsün” redifli kasidesi
işlenmiştir. 36 beyitten oluşan kaside, Hz. Peygamber’den
rivayet edilen yedi hadisin tasavvufî şerhini içermektedir.
Kasidede zikredilen yedi hadisle doğrudan bağlantılı olan
fakr, nefsin mertebeleri, fenâ fillâh, nûr-ı Ahmed (Hakîkati Muhammediyye), seyr ü sülûkün mertebeleri, velayet,
ebrâr ve mukarreb gibi temel tasavvufî kavramları öne
çıkmaktadır. Söz konusu yedi hadisten üretilen tasavvufî
kavram ve remizler şairin tasavvufî anlayışı çerçevesinde
nazmedilmiştir. Ayrıca Hz. Ebû Bekir, Abdurrahman b. Avf
ve Üveys el-Karanî gibi şahsiyetler de kasidede ebrâr,
mukarreb, velâyet ve fakr kavramlarıyla
ilişkilendirilmişlerdir. Üç ana başlık altında tertip edilen
çalışmamızın giriş kısmında eserin konusu ve muhtevası
üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde, kasidede öne çıkan
tasavvufî kavramların tahlili yapılmış, ikinci bölümde
kaside geçen ayet ve hadis iktibasları ile telmihlere
değinilmiş, üçüncü bölümde ise kasidenin transkripsiyonlu
metni verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Şâh Velî Ayıntâbî, kaside, tasavvuf,
halvetiyye, hadis.
ABSTRACT
This article analyzes the qasida with “Gelsün” rhyme written by
the Sufi poet Shah Wali Ayıntabi, one of the Khalwati sheikhs of
the 16th century. The mentioned qasida consists of 36 couplets,
explains the mystical commentary of seven hadiths narrated
from the Prophet. Basic mystical concepts such as faqr, levels of
soul, fenâ fillah, haqiqat-i Muhammediyye, levels of seyr u suluk,
walayah, ebrâr and mukarreb, which are directly related to the
seven hadiths mentioned in the qasida, are striking. The
mystical concepts and symbols produced from the seven hadiths
in question were versed within the framework of the poet’s
mystical understanding. Also, personalities such as Abu Bakr,
Abdurrahman b. Avf and Uveys el-Karani were also associated
with the concepts of ebrâr, mukarreb, walayah and faqr in the
qasida. The mystical concepts and symbols produced from the
seven hadiths in question were versed within the framework of
the poet’s mystical understanding. There are three parts in the
article. The introduction part of the article explains the subject
and the content. In the first chapter, the prominent mystic
concepts in the qasida were analyzed, in the second chapter the
verse and hadith quotations and references in the qasida were
mentioned, and the third chapter, the transcription text of the
qasida was demonstrated.
Keywords: Shah Wali Ayintabi, qasida, sufism, Khalwatiyyah,
hadith.

“The Legend of Kirdeci Ali” which was one of the fight texts that was explained the courage and bravery of Hz. Ali, is the product of 13th century folk art. The legend was drown up as poetry in rhymed couplets style, at the same time; it contains some characteristics of the kind of myth and tale. Since the legend of Kesikbaş is a written folk art product, it will be made use of the four methods of the Folk Centered Science Theories on the product examination.
It will be make use of A. Olrics “Epic Lows” in the examination of epic event, V.Propp’s “Method of myth examination” for defining of function and roles, for examinig hero’s biography from Lord Raglan’s “Traditional  Hero Pattern”, C. Jung’s “Analytical Way” in establishing of mystical elements.

Divân-ı Hikmet, Piri Türkistan tarafından söylenen ve onun takipçileri tarafından XII- XVII. yüzyıllar arasında Türkistan’da İslâmî öğreti ve geleneğin yayılım/yaşatılması gayesi ile Türk-İslâm coğrafyasında ses vermiş ve ses yükseltmiştir. Türk milli kültürün yansıtıcısı İslâmî devre ait ilk temel eserlerden olan hikmetler, Türk halkını temel ahlâkî konularda aydınlatmak, halka dinî ve temel ahlâkî değerlerin verilmesi ve öğretilmesi amacıyla oluşturulmuştur.

ÖZET
Arap edebiyatının önemli sûfî karakterlerinden biri olan İbnü’lFârız
ilâhî aşkı anlattığı kırk bir beyitlik el-Kasîdetü’l-Hamriyye’sini telif
etmiş; şarap, meyhane ve kadeh gibi kavramlara tasavvufî anlamların
yüklendiği kaside kısa sürede sûfî çevrelerce benimsenmiştir. Tasavvufî
yönüyle öne çıkan kasidenin Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında birçok
tercüme ve şerhi yapılmıştır.
Türk edebiyatında tespit edilen sekiz tercüme ve şerhi bulunan elKasîdetü’l-Hamriyye’nin
mütercimlerinden biri Ahmed Sâfî Bey’dir.
Ahmed Sâfî Bey Türkçe, Farsça ve Arapça’ya bu dillerde şiir telif edecek
kadar hâkim, son dönem mutasavvıf ulemâsından olan bir Osmanlı
münevveridir. Ahmed Sâfî Bey’in Kasîde-i Hamriyye Tercümesi müellifin
en önemli eseri olan on sekiz cilt hacmindeki el yazması eseri Sefînetü’sSâfî’de
yer alır. Sefînetü’s-Sâfî müellifin kendisinden önce yahut
kendisiyle aynı dönemde yaşamış şuarâ, meşâyıh ve ulemanın terceme-i
hallerini aktardığı, kültür ve sanat tarihine ilişkin değerli bilgiler ihtiva
eden eseridir.
Sefînetü’s-Sâfî’de yer alan Kasîde-i Hamriyye Tercümesi kasidenin
daha önceki tercümelerinin aksine tam bir tercümedir. Mütercim
tarafından daha önceki tercümelerde yer alan muğlaklıkların giderilmesi
amacıyla girişildiği söylenen tercüme, kelimelerin lügat karşılıkları esas
alınmak suretiyle yapılmıştır. Bununla birlikte Kasîde-i Hamriyye
Tercümesi’nde Ahmed Sâfî Bey tarafından kelimelerin lügat anlamlarının
dışında bir kısım tasarruflarda bulunulduğu da görülmektedir. Bu
çalışmada Ahmed Sâfî Bey’in hayatı, eserleri hakkında bilgi verilmiş,
müellife ait Kasîde-i Hamriyye Tercümesi’ndeki hususiyetlere
değinildikten sonra tespit edilen iki nüsha karşılaştırılarak Kasîde-i
Hamriyye Tercümesi’nin tenkitli neşri yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ahmed Sâfi Bey, Kasîde-i Hamriyye
Tercümesi, Türk Edebiyatı, Tasavvuf.

Genelde İslam Edebiyatı özelde ise Türk İslam Edebiyatı sahasında, şairliğin verdiği kabiliyet ya da okumaezberleme
kolaylığı gibi çeşitli nedenlerden dolayı dinî konuların manzûm anlatımı; bir gelenek haline geldiği gibi
bu konuların öğretilmesinde önemli bir rol de oynamıştır. Nitekim fetvâ, ferâiz, akâid, ilm-i hâl gibi dinî konular
manzûm olarak telif edilmiş ve bu konuların ezberlenmesi ya da uygulanmasında bir kolaylık sağlanmıştır. Bu
bağlamda manzûm tarzda kaleme alınan bir diğer tür de manzûm tecvîdlerdir. Kur’ân-ı Kerîm’in güzel ve usulüne
uygun bir şekilde okunmasını sağlayan bu ilim, Kur’ân merkezli yaşayan bir toplumda daima gündemde olmuş
ve toplum Kur’ân’ı tecvîdle okumaya az ya da çok gayret göstermiştir. Bu ilimde uzmanlaşmış (hâfız-şeyhülkurrâ
gibi) kişiler mensur eserler telif ettikleri gibi, aralarında şairlik vasfı olanlar tecvîd konularını nazma aktarmıştır.
Özellikle Arapça manzûm tecvîd ve kırâat eserleri hakkında çalışmalar yapılmış olmasına rağmen, araştırmalar
sonucu Türkçe eserler hakkında gözle görülür bir çalışma yapılmamıştır. Bundan dolayı çalışmanın amacı; Türk
Edebiyatındaki manzûm tecvîd türü ile ilgili bir literatür oluşturmak, manzûm Türkçe tecvîd eserlerini-yazarlarını
tanıtmak, tecvîd ilmi ve konularının manzûm olarak nasıl işlendiğini (dil-üslup-şekil-muhteva vb.) genel
çerçevede tahlil etmek, din, eğitim, kültür ve edebiyat dünyamızda bu geleneğin izlerini sürmektir.