Türk İSlam Edebiyatı

Bu çalışmada, Hâşimî Emîr Osman Efendi (918-1513/1003-1595)’nin hayatı, tarikatı, eserleri, tasavvufî ve edebî şahsiyeti hakkında bilgi verilecektir.

Mutasavvıf-şair Hâşimî (Saçlı Emîr) Osman Efendi OnAltıncı yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu topraklarında yetişen büyük şahsiyetlerden birisidir.Bayrami-Melami şeyhi olan Hâşimî, bir mutasavvıf-şair olarak kendi döneminde önemli roller üstlenmiştir. Emîr Osman Efendi “Hâşimî” mahlasıyla yazdığı şiirlerinde melâmet neşvesini işlemiştir.

Literatürde Hâşimî Emîr Osman Efendi ile isimleri karışan bazı şahısların varlığı söz konusudur. Bu kişiler şairimiz ile aynı unvan, lâkap ve mahlasları kullanmışlardır. Dolayısıyla çağdaş araştırmacılar da bu karışıklıktan etkilenmiştir. İşte bu çalışmada bahse konu karışıklıklar birinci elden kaynaklar yardımıyla giderilmeye çalışılacaktır.

Bu çalışmada XVI. asır Halvetî şeyhlerinden mutasavvıf
şair Şâh Velî Ayıntâbî’nin “Gelsün” redifli kasidesi
işlenmiştir. 36 beyitten oluşan kaside, Hz. Peygamber’den
rivayet edilen yedi hadisin tasavvufî şerhini içermektedir.
Kasidede zikredilen yedi hadisle doğrudan bağlantılı olan
fakr, nefsin mertebeleri, fenâ fillâh, nûr-ı Ahmed (Hakîkati Muhammediyye), seyr ü sülûkün mertebeleri, velayet,
ebrâr ve mukarreb gibi temel tasavvufî kavramları öne
çıkmaktadır. Söz konusu yedi hadisten üretilen tasavvufî
kavram ve remizler şairin tasavvufî anlayışı çerçevesinde
nazmedilmiştir. Ayrıca Hz. Ebû Bekir, Abdurrahman b. Avf
ve Üveys el-Karanî gibi şahsiyetler de kasidede ebrâr,
mukarreb, velâyet ve fakr kavramlarıyla
ilişkilendirilmişlerdir. Üç ana başlık altında tertip edilen
çalışmamızın giriş kısmında eserin konusu ve muhtevası
üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde, kasidede öne çıkan
tasavvufî kavramların tahlili yapılmış, ikinci bölümde
kaside geçen ayet ve hadis iktibasları ile telmihlere
değinilmiş, üçüncü bölümde ise kasidenin transkripsiyonlu
metni verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Şâh Velî Ayıntâbî, kaside, tasavvuf,
halvetiyye, hadis.
ABSTRACT
This article analyzes the qasida with “Gelsün” rhyme written by
the Sufi poet Shah Wali Ayıntabi, one of the Khalwati sheikhs of
the 16th century. The mentioned qasida consists of 36 couplets,
explains the mystical commentary of seven hadiths narrated
from the Prophet. Basic mystical concepts such as faqr, levels of
soul, fenâ fillah, haqiqat-i Muhammediyye, levels of seyr u suluk,
walayah, ebrâr and mukarreb, which are directly related to the
seven hadiths mentioned in the qasida, are striking. The
mystical concepts and symbols produced from the seven hadiths
in question were versed within the framework of the poet’s
mystical understanding. Also, personalities such as Abu Bakr,
Abdurrahman b. Avf and Uveys el-Karani were also associated
with the concepts of ebrâr, mukarreb, walayah and faqr in the
qasida. The mystical concepts and symbols produced from the
seven hadiths in question were versed within the framework of
the poet’s mystical understanding. There are three parts in the
article. The introduction part of the article explains the subject
and the content. In the first chapter, the prominent mystic
concepts in the qasida were analyzed, in the second chapter the
verse and hadith quotations and references in the qasida were
mentioned, and the third chapter, the transcription text of the
qasida was demonstrated.
Keywords: Shah Wali Ayintabi, qasida, sufism, Khalwatiyyah,
hadith.

Türk-İslam geleneği içerisinde en çok işlenen iki konudan birisi aşk ve diğeri ise ahlaktır. Her iki mefhum da bir usul dairesi içerisinde işlenmiş, salik veya talibin onlara vasıl olmada bir rehbere riayet etmesi istenmiştir. Bunun için de kişinin ilim ve irfan sahibi olması önemli bir merhale olarak belirtilmiştir. Kaynaklarda usulsüz vusulün mümkün olmadığına vurgu yapılırken eserlerde geçtiği şekliyle tahsîl-i ilm ü irfânda hangi kaideler etrafında amel edilmesi gerektiğine dair de mühim bilgiler verilmiştir. Eserlerde her iki husus da birlikte değerlendirildiğinden bu çalışmada da ilim ve irfan kavramları birbirinden ayrılmamış, işlenen başlıklarda bu kavramlar bir bütün olarak ele alınmıştır. Zira bahsi geçen kavramlar gelenekte birbirinden ayrı düşünülmemiş, birçok kaynakta kişinin edinimi, tahsîl-i ilm ü irfân şeklinde bir terkip ile ifade edilmiştir. Eserlerde ilim ve irfan sahibi olmak, ilme ve ilim sahiplerine hürmet etmek, bir üstat talep etmek ve üstadın takdirini kazanmak, üstada karşı sadakat sahibi olmak, âlim veya mürşidi bir rehber olarak bilmek gibi hususlar hakkında önemli bilgiler mevcuttur. Bu çalışmada da ilim ve irfan sahibi bir kimsede bulunması gereken ve gelenekte de çok önemli görülen kimi vasıflar; klasik edebiyat ile tasavvuf edebiyatı metinlerinden, tasavvuf ile ilgili bazı kaynak eserlerden ve bazı menkıbelerden yararlanılarak açıklanmaya çalışılacaktır.

Türk-İslâm literatüründe nasihatnâme tarzında pek çok eser kaleme alınmıştır. Yazılan bu eserlerde pek çok konu hakkında usul ve erkâna dair öğütler verilmiştir. Bu konulardan bir tanesi de insanların üretim, tüketim, dağıtım gibi etkinliklerinden oluşan ekonominin tertibi ile ilgili tavsiyeler hakkındadır. Toplumun sosyal, siyasi ve ekonomik durumuna dair bilgiler verilmiş olan kimi müstakil eserde devletin ekonomik durumu ile ilgili sorunlar ile bu sorunların çözümüne dair de önemli bilgiler yer almaktadır. Yûsuf Has Hâcib’in Kutadgu Bilig’i, Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Nushatü’s-selâtîn’i veya Koçi Bey’in risâleleri gibi siyâsetnâme geleneği içerisinde yer alan mühim eserler ile nasihat üslubu üzere kaleme alınmış kimi başka kaynaklarda yöneticilere emanet olan halkın geçiminin sağlanması ve devlet ekonomisinin düzenli olabilmesi için alınması gereken tedbirler ifade edilmiştir. Esasta eserlerde bahsi geçen sorunlar, idari ve iktisat sistemi ile ilgili sorunlar olarak ikiye ayrılmıştır. Bu çalışmada da söz konusu eserlerde yer alan nasihatler dikkate alınarak ekonomik sorunları doğuran sebepler ile bu alandaki problemlere karşı geçmiş dönemin aydınları olan müelliflerin verdikleri kimi çözüm önerilerinin incelenmesine gayret edilmiştir.

Bu çalışmada Abdî Efendi’nin bazı tasavvufî hakîkatleri barındıran risâlesi işlenmektedir. Nakşibendiyye tarîkatı esaslarından olan letâif-i hamse başta gelmek üzere rüya, müşâhede ve mükâşefe gibi tasavvufî konuların işlendiği risâle dört bölümden müteşekkildir. İnsan nefsine bahşedilen beş hissin tasavvufî terbiyedeki önemi vurgulanarak başlayan eser, bu beş temel hisle batınî hakîkatlerin idrak edilebileceğini ve sâlikin seyr ü sülûkunu bu makamlara uygun yaptığı zikirler vasıtasıyla tamamlayacağını ifade eder. Çalışmamızın giriş bölümünde eserle ilgili genel bir değerlendirme yapılmıştır. Birinci bölümde, risâle müellifi Abdî Efendi’nin kimliği tartışmaya açılmış, risâlenin konusu ve muhtevası hakkında detaylı malumat verildikten sonra yine bu bölümde eserin yazma nüshasının tavsifi yapılmıştır.  İkinci bölümde ise, risâlenin transkripsiyonlu metni verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Abdî Efendi, Tasavvuf Risâlesi, Letâif-i hamse, Rüya, Müşâhede, Mükâşefe, Zikr
This article studies Abdi Efendi’s tract including some sufi realities (truths). The
tract has four chapters and the writer discusses the sufi subjects such as letaif-i hamse, which is one of the main principals of Naqshbandiyya tariqa, dream, contemplation (mushahada) and unveiling (mukashafah). The work starts with an emphasis on the significance of the five senses given to human beings in sufi education (training). The work also states that internal validity can be comprehend by the five senses and the sufi journey of a sufi can be accomplished by the dhikr in accordance with these qualities of the human being. The introduction part of the article presents the general evaluation of the
tract. The first part of the article discusses Abdi Efendi’s personality and gives
detailed information about the subject and content of the tract. This part alsotries to characterize the manuscript. The second part presents the text of the tract with its transcription.
Keywords: Abdi Efendi, Sufism Tract, Letaif-i hamse, Dream, Mushahada, Mukashafah, Dhikr

İslam inancına göre nefs, salt kötü değildir. Bazı riyazet metotlarıyla belirli safhalardan sonra saf hâle gelebilir. Nefs; emmâre, levvâme, mülhime, mutmainne, râziyye, marziyye ve kâmile adı verilen yedi aşamalı
bir yapıya sahiptir. Tasavvuf kültüründe, nefsin bu yedi mertebesini
ele alan eserlere "atvâr-ı seb'a” adı verilmektedir. Halvetîlerde daha
fazla görülen atvâr-ı seb’a yazma geleneğinin bilinen en meşhur örne­
ğini Sofyalı Bâlî kaleme almıştır. Manzum veya mensur olarak yazılan
atvâr-ı seb'alar, dîvân edebiyatı çalışmalarında edebî tür literatürüne
dâhil edilmemiştir. Müstakil ve bazı eserlerde bir bölüm olarak yer alan
müellifi belirli ve belirsiz elliden fazla atvâr-ı seb’a metninin bulunması, atvâr-ı seb’anın bir edebî tür olarak dikkate alınması gerektiğini
göstermektedir.
Bu makalede dîvân edebiyatında tespit ettiğimiz iki manzum atvâr-ı
seb’a örneği üzerinde durulacaktır. Bu manzumelerden biri; Oğlanlar
Şeyhi İbrahim’in 1080 beyitten müteşekkil "Müfîd ü Muhtasar” adlı
mesnevisi içerisinde, 874-1035. beyitler arasında yer almaktadır. Di­
ğeri ise; Senâyî Hasan Şabânî’nin Dîvânı’nda yer alan 7 bendden mü­
teşekkil bir terci-i benddir. Çalışmamızda atvâr-ı seb’a hakkında bilgi
verildikten sonra bu manzumeler tanıtılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Nefs, Atvâr-ı Seb’a, Dîvân, Mesnevi, Oğlanlar Şeyhi
İbrahim, Edebî Tür.

Halvetiyye tarîkatının Uşşâkıyye şubesine mensup olan Ahmed Tâlib-i İrşâdî, bu şubeden doğan İrşâdiyye kolunu kurmuştur. Uşşâkıyye mensuplarının kendilerini “Nâzenîn-i Uşşâkî” şeklinde vasıflandırmaları Bektaşîlik’teki “Tarîk-i Nâzenîn” deyişiyle karıştırılmış ve bazı kaynaklarda Tâlib-i İrşâdî’nin Bektaşî olduğu kaydedilmiştir. Bu çalışmada XIX. asır Tekke-Tasavvuf edebiyatı şâirlerinden Ahmed Tâlib-i İrşâdî’nin tasavvufî kişiliğini yansıtan küçük hacimli Dîvân’ı üzerinde durulacaktır. Üç bölüm üzerine kurulan çalışmamızın birinci bölümünde, müellifin Dîvân’ı üzerine yapılan çalışmalardan bahsedilecek ve bu çalışmalarla birlikte yeni tespit edilen dîvân nüshaları karşılaştırılacaktır. İkinci bölümde, Dîvân’ın tarafımızca tanıtılan iki yeni nüshasında yer alan ve daha önce yayınlanmamış müfredlerin metinleri verilecektir. Üçüncü ve son bölümde ise dîvânın şekil, üslûp ve muhtevâ özellikleri üzerinde durulacaktır. Bu bölümde dîvândaki başlıca dinî-tasavvufî kavramlara ayrıca temas edilecektir.
Anahtar Kelimeler: Ahmed Tâlib-i İrşâdî, Dîvân, Tekke-Tasavvuf Edebiyatı, Tasavvuf Şiiri, Uşşâkıyye, Halvetiyye
Abstract
Ahmad Talib-i Irshadi who was a member of Ushshaqiyya branch of Khalwatiyya order was also the founder of Irshadiyya sub-branch emerging out of Ushshaqiyya branch. Some researchers, claimed that Talib-i Irshadi was a Bektashi. This claim is problematic because it was a result of a confusion related to the description of the Ushshaqi members  or the members of Ushshaqiyya described themselves as “Nazenin-i  Ushshaqi”. This definition generally was confused with the expression “Tarik-i Nazenin” used in Bektashi order. This article has three parts. The article discusses the pamhlet sized Divan reflecting Irshadi’s sufistic personality who was one of the poets of the Tekke-Sufi literature in the nineteenth century. The first part gives infromation on the works that studied the Divan of the mentioned author and compares and contrast the manuscripts that newly founded. The second part presents the transcriptions of the these newly founded texts called “müfreds” which have not been published yet anywhere. The third part anaylzes the Divan in terms of form, genre (mode-tone) and content. The last part also addresses the significant sufistic terms in the Divan.
Keywords: Ahmad Talib-i İrshadi, Divan, Tekke-Sufi Literature, Sufi Poetry, Ushshaqiyya, Khalwatiyya

ÖZET XVII. yüzyılın önemli saz şairlerinden Karacaoğlan; hakkında yapılan birçok araştırma, bilimsel yayın bulunmasına ve söylemiş olduğu şiirleri türkü olarak dilden dile dolaşmasına rağmen hayatı ile ilgili kesin bilgilere sahip olamadığımız bir şairdir. Araştırmacılar, şairin Toroslar ve Güney Anadolu'da, özellikle Adana, Maraş, Antep dolaylarında yaşadığını söylemekle beraber, Kırşehir, Kilis ve Rumeli'de de yaşamış olabileceğini söyler. Karacaoğlan 500 civarında olan şiirleriyle halk şairleri arasında çok büyük bir şöhrete sahiptir. Şiirlerinde sade bir dil ile söyleyiş ve mahallî unsurları ustalıkla kullanma özelliği de öne çıkmaktadır. Karacaoğlan'ın şiirlerdeki hâkim özellik şairin tabiata, dış dünyaya ve özellikle gittiği her yerde âşık olduğu sevgilisinin güzelliğini büyük bir samimiyetle dile getirmesidir. Karacaoğlan'da pek çok halk şairinin ulaşamadığı bir seviyede âşık edebiyatının en belirgin özelliklerinden biri olan irticali söyleyiş yeteneği bulunmaktadır. Onda yine sade bir dil ile söyleyiş ve mahalli unsurları ustalıkla kullanma özelliği de öne çıkmaktadır. Şiirlerinde dinî motiflere çok az yer vermiş olduğu iddia edilse de, yaptığımız bu çalışmada onun birçok dinî kelime, kavram ve motifi samimi bir söyleyişle kullandığını gördük. Karacaoğlan, mutasavvıf şairler kadar olmasa da şiirlerinde, Allah, melek, kitap, Kur'an, peygamber, âhiret, ölüm, cennet, cehennem ve sırât gibi kelime ve kavramları işlemiştir. Çalışmamızda Karacaoğlan'ın şiirlerini tek tek ele alıp incelemek suretiyle bu dini kavramları nasıl kullandığı ele alınıp anlatılacaktır.

Oku Okut Derneği tarafından Oku Okut Yayınları kapsamında, 2022 yılında yayımlanmaya başlayan hakemli bir e-dergidir. Tetkik dergisi Türk-İslam kültürünün araştırılması, incelenmesi, belgelenmesi ve korunmasıyla ilgili araştırmaları kapsar. Tetkik dergisinin amacı, Türk-İslam kültürüyle ilgili Türkçe ve İngilizce dillerinde hazırlanmış özgün araştırma makalesi ve kitap incelemesi türlerindeki çalışmaları yayımlayarak ulusal ve uluslararası düzeyde bu alandaki bilginin artmasına ve paylaşımına katkıda bulunmaktır. Tetkik dergisinin hedef kitlesi, Türk-İslam kültürü alanında araştırmalarını sürdüren profesyoneller ile bu alana ilgi duyan öğrenciler, okurlar ve kurumlardır. Tetkik, Mart ve Eylül aylarında olmak üzere yılda iki sayı olarak yayımlanır. Tetkik dergisinde yayımlanan çalışmaların telif hakları yazarlarına aittir. Tetkik; açık erişimli, gayrı ticari bilimsel yayıncılığı benimsemiştir. Tetkik dergisinde yayımlanan makaleler, yazarı tarafından üniversitesinin kurumsal arşivinde, konulu arşivlerde veya istenilen diğer arşivlerde ambargo süresi olmaksızın erişime açılabilir. Tetkik, Crossref üyesidir. Yayınlanan tüm makalelere, kalıcı makale tanımlayıcısı olarak DOI atanır (DOI Ön Ek: 10.55709/Tetkikdergisi). Tetkik, makalelerin kaynakçasını açık erişim olarak sunarak Open Citations I4OC inisiyatifini desteklemektedir. Böylece yayınlarımıza herkes ücretsiz olarak hemen erişebilir.

Öz Türk Edebiyatında şairler yazdıkları şiirlerde bir nevi imza ya da rumuz niteliğindeki mahlasları kullanagelmişlerdir. Edebiyatımızda mahlas, şairin kimliği gibidir. Şairler mahlas seçerken kendilerini en uygun şekilde tanımlayacak olan asıl isim, soy, meslek, sosyal statü, fiziksel özellik, memleket, psikolojik durum, örnek alınan bir şahıs veya söylediği şiirle uyumlu isim ve sıfatları tercih etmişlerdir. Şairler genellikle başkalarıyla karıştırılmamak adına kendi çağlarında kullanılmayan mahlasları seçmeye çalışmışlardır. Bazen özendiği bir şair kadar meşhur olmak gibi çeşitli sebeplerden dolayı aynı dönemde aynı mahlası kullanan şairler olmuştur. Bazen de asıl adını mahlas olarak seçen şairler aynı devirde yaşadıkları için mahlasdaş olmuşlardır. Şairler özellikle şiirleriyle bilindikleri için kendi çağlarında bile genellikle mahlaslarıyla tanınmışlar, çoğu zaman asıl isimleri ikinci planda kalmış hatta zamanla unutulmuştur. Özellikle çağdaş şairlerde ortak mahlas kullanılması zamanla şairlerin ve şiirlerinin birbirine karışmasına yol açmıştır. Hâdî mahlası da bunlardan biridir. Bu makalede Türk Edebiyatı tarihi boyunca Hâdî mahlasını kullanan şairler ve eserleri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Ahbâr-ı enbiyâ tabiriyle de anılan kısas-ı enbiyâ türü, çeşitli kavimlerin ve peygamberlerin hayatını anlatan eserlerdir. Zamanla müstakil bir tür olarak gelişen kısas-ı enbiyâların ilk örneklerini Vehb b. Münebbih (ö. 732), Muhammed b. Abdillah el-Kisâî (XI. asır) ve Muhammed b. İbrâhîm es-Sa'lebî (ö. 1035) gibi müellifler vermiştir. Rabguzî (XIV. asır) ve Ahmet Cevdet Paşa (ö. 1895) gibi müelliflerin yazmış olduğu Türkçe kısas-ı enbiyâlarda da, genellikle Sa'lebî ve Kisâî'nin eserlerinden faydalanılmıştır. Edebiyatımızda kısas-ı enbiyâ türüne kaynaklık eden bu eserler, pek çok kez Türkçeye tercüme edilmiştir. Günümüze ulaşan ve mütercimi bilinen eserlerden biri de Ebu'l-Fazl Musâ İbn Hacı Hüseyin İznikî'ye (ö. 1435) ait "Terceme-i Kısas-ı Enbiyâ" isimli bir Sa'lebî tercümesidir. Bu zamana kadar söz konusu tercümenin yalnızca birinci cildini kapsayan, Yozgat ve Şazeli nüshaları bilinmekte idi. Konuyla alakalı yapılan araştırmalar esnasında Diyanet İşleri Başkanlığı Yazma Eserler Kütüphane'sinde, bu eserin yeni bir nüshası daha tespit edilmiştir. Bulunan yeni nüshanın, İznikî'ye ait olan diğer nüshalardan farklı olup Terceme-i Kısas-ı Enbiyâ'nın iki cildini de kapsayan tam bir tercüme olduğu belirlenmiştir. Makalede öncelikle, genel hatlarıyla kısas-ı enbiyâlardan ve Ebu'l-Fazl Mûsâ el-İznikî'nin hayatından bahsedilerek eserleri hakkında bilgilendirmeler yapılmıştır. Daha sonra ise bulunan yeni nüshanın tanıtımı yapılarak Terceme-i Kısas-ı Enbiyâ'dan örnekler verilmiştir.

ABSTRACT
The literary genres regarding the Prophet occupy an important place in the tradition of Turkish Islamic literature. There are separate texts that cover the whole life of the Prophet as well as the ones dealing with different periods of his life. One of them is the literary works with religious themes that handle the extraordinary events in the Prophet’s life which are considered as miracles called “mujizat al-nabi”.
Some of these works have been published while some others are awaiting to be published. Many works cannot be seen among thematically written periodicals since no content analysis has been conducted over them. The text we have discussed in our study is a small masnavi/text included in a periodical over which brief reviews have been made before. Later, however, access to the text was limited due to library records, lack of information or misinformation. In this way, only one of the many works waiting to be researched, the text has been identified by us, read and presented to the benefit of the world of science after making short evaluations.
In this article, a masnavi text named “Mucize-i Muhammed Mustafa”, a work of Sadreddin, have been translated from the Arabic letters into the Latin letters and various evaluations have been made on the work.

Amasya mufti Mehmed Sabri Yetkin, who was a scholar, a poet, a virtuous person, and the son of Amasya mufti Abdurrahman Kamil Yetkin, who was one of the clergymen in the war of independence compiled many works with scholarly, religious, literary and sufistic content. Mehmed Sabri Yetkin belongs to the Majdizadeh family who contributed greatly to Amasya’s recent life of science and culture. In addition to his official education, he received a lot of diploma from famous scholars in his own field. Mehmed Sabri Yetkin, who served in different positions such as clerk, library clerk and master (teacher), was elected to the office of Amasya Mufti after his father’s death and served as Amasya Mufti for twenty years. In addition to these tasks, he also wrote many works in various fields, including copyright, translation, tafsir and commentary. One of the works he wrote is Ali al-Qari’s commentary on the on Salawat-i Shareefah. The Salawat-i Shareefah, written by Ali al-Qari during his days in Mecca, was commented many times in later periods and became famous. In this study, first of all, it was focused on the scientific and literary personality of Amasya mufti Mehmed Sabri Yetkin. Later, the transcribed text of Ali al-Qari’s proprietary Salawat-i Shareefah and the annotation written by Mehmed Sabri Yetkin for the Salawat-i Shareefah of Ali al-Qari was given.
Keywords: Ali al-Qari, Salawat-i Shareefah, Mehmed Sabri Yetkin, Commentary

Kırım'dan Amasya'ya göç eden ve son iki asırda gerçekleştirdikleri ilmî faaliyetleri ile tanınan Mecdîzâde ailesine mensup olan Mehmed Sabri Yetkin, âlim, şâir ve fâzıl bir şahsiyettir. Millî Mücadele dönemi din adamlarından Amasya Müftüsü Abdurrahman Kâmil Yetkin'in oğlu ve aynı zamanda halefi olan Mehmed Sabri Yetkin, nitelikli bir eğitimden geçmiştir. Başta babası olmak üzere dönemin meşhur ulemâsından farklı ilim dallarında icazet alan Mehmed Sabri Yetkin, muallimlik ve çeşitli memurluklardan sonra 1942-1962 yılları arasında Amasya Müftüsü olarak görev yapmıştır. Tefsir, fıkıh, edebiyat, tasavvuf ve ahlâk gibi alanlarda eserler kaleme alan müellifin, bu alanlarda telif, tercüme ve şerhleri bulunmaktadır. İlmî disiplin ve ciddiyetiyle maruf olan Mehmed Sabri Yetkin, Amasya Müftüsü olarak görev yaptığı süre zarfında irşat ve tebliğ vazifesinin yanında ilmî faaliyetlerine de devam etmiştir. Bu çalışmada Amasya Müftüsü Mehmed Sabri Yetkin'in, İslam'ın adalet anlayışı üzerine Nahl Sûresi 90. âyeti çerçevesinde telif ettiği Risâle-i Mevʻize'si üzerinde durulmuştur. 20. asrın ortalarında Müftü Mehmed Sabri Yetkin tarafından Amasya'da Cuma kürsüsünde yapılan bir vaʻzın genişletilerek bir mevʻize risâlesi şeklinde kaleme alınan eser, adalet ve zulüm kavramları üzerine bina edilmiştir. Öncelikle müellifin risâlesinin fikrî arka planını göstermeye çalıştığımız Risâle-i Mevʻize adlı eserin konusu ve muhtevası üzerine durulmuştur. Daha sonra ise eserin transkripsiyonlu metni verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Mevʻize, Va'z, Tefsir, Ömer b. Abdülaziz, Adalet. Abstract Mehmed Sabri Yetkin was a proficient, scholar, poet and virtuous person. He was a member of the Majdizadeh family who immigrated from Crimea to Amasya and and had been known for his scientific activities in the last two centuries. Mehmed Sabri, son of Amasya Mufti Abdurrahman Kamil Yetkin, one of the religious men of the National Struggle period, and also his successor, had undergone a competent, qualified education. Mehmed Sabri Yetkin, who received diploma in different branches of science from the famous scholars of the period and especially from his father, served as the Mufti of Amasya between 1942-1962 after his duties as teacher and public servant. The author of works such as Tafsir, Fiqh, Literature, Sufism and Ethics, had also written boks and commentaries besides translations in these fields. Known with his scientific discipline and seriousness, Mehmed Sabri Yetkin served as the mufti of Amasya and continued his scientific activities besides spiritual guidance and dawah. This study focused on the Risale-i Mav'iza, which was compiled by Mehmed Sabri Yetkin about the understanding of Islam's justice within the frame of Surah Nahl 90. This treatise, which Mufti Mehmed Sabri Yetkin wrote as a Risale-i Mav'iza by extending a Friday sermon in Amasya, was built on the concepts of justice and oppression. First of all, the subject and content of the Risale-i Mav'iza, which was attempted to portray the intellectual background of writer, were discussed. Then, the transcribed version of the treatise was provided.Keywords: Mevʻiza, Sermon, Tafsir, Omar b. Abd al-Aziz, Justice

birlikte Osmanlı coğrafyasında yayınlanan
gazete ve dergi sayısında artış görülür. Bu dönemin süreli yayınları çeşitli
ideolojileri benimsemiş aydın, bürokrat ve ediplerin düşüncelerini ifade
etmeleri için araç olmuştur. Dönemin en etkin fikir akımı İslamcılıktır.
el-Medâris dergisi, Sırât-ı Müstakîm, Sadâ-yı Hak, Mahfil, Beyânü’l-Hak,
Cerîde-i Sûfiye, Cerîde-i İlmiyye ve Cihân-ı İslâm gibi İslamcı dergiler
arasında gösterilmektedir. el-Medâris, Şehsuvarzâde Mehmet Behçet
[Perim]’in sahibi ve başyazarı olduğu, 1913’te yayımlanmış 19 sayıdan
müteşekkil bir dergidir. Derginin ilk sayısı 8 Cemâziye’l-âhir 1331 [2
Mayıs 1329]; son sayısı 1 Zilka’de 1331[19 Eylül 1329] tarihlerini taşır.
II. Meşrutiyet dönemi dergilerinden olan el-Medâris, yayın hayatının
kısalığına rağmen; dinî-edebî vasıfları haiz olması, farklı edebî türleri
ihtiva etmesi, devrin siyasî, sosyal, kültürel ve askerî meselelerini edebî
eserlerde konu etmesi bakımından dikkat çekicidir. Ayrıca kendisini dinî
bir dergi olarak tanımlayan el-Medâris, devrin farklı ideolojilerine mensup
ediplerin eserlerinden de örnekler sunar. Bu çalışmada, II. Meşrutiyet
döneminin süreli yayın faaliyetlerine değinilecek, bahsettiğimiz
özelliklerine binaen el-Medâris dergisinin bu yayınlar arasındaki yeri
ortaya konulacaktır. Derginin edebî muhtevası şiir, mensur şiir, hikâye,
makale, deneme, tenkit ve nesir tefrikası örnekleri üzerinden
açıklanacaktır. Makalenin sonunda yer alan ek bölümünde ise sayı,
sayfa, tarih, yazar, başlık, tür ve açıklama bilgilerini gösteren bir tablo ile
muhteva dökümü yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler: II. Meşrutiyet Dönemi Dergiciliği, Dinî-Edebî
Dergi, el-Medâris, Edebî Muhteva

* Arş. Gör. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Türk İslam Edebiyatı ve İslam Sanatları ABD, El-mek:
tubasaritasozen@gmail.com
170 Tuğba ÖZEN
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/17 Fall 2016
LITERARY CONTENT IN THE JOURNAL OF EL-MEDÂRİS
ABSTRACT
The numbers of newspapers and journals, published on the
Ottoman land in declared second constitutionalism, were increased.
Intellectuals, bureaucrats and litterateurs adopting various ideologies
used periodicals of this period to express their thoughts. Islamism was
the most influential stream of thhought at that time. Journal of elMedâris,
is among Islamic journals like Sırât-ı Müstakim, Sadâ-yı Hak,
Mahfil, Beyânü’l-Hak, Cerîde-i Sûfiye, Cerîde-i İlmiyye , Cihan-ı İslam. elMedâris,
is a nineteen volumes of journal which was owned, edited and
published by Şehsuvarzâde Mehmet Behçet(Perim) in 1913. Among the
journals those belong to the period of Second Constitution
(2ndMeşrutiyet), el-Medâris comes forwardin regard to having literaryreligious
qualifications, comprising various literary genres, and
mentioning its contemporary social, cultural, political and military issues
in literary works. Due to the aforementioned specifications of the journal,
in this study periodical activities throughout the years of Second
Constitution will be mentioned and the place of el-Medâris amongst these
periodicals will be put forward. Literary content of the journal will be
explained through samples of poem, prosaic poem, story, article, essay,
review and prose serials. At the additional section of the article, content
will be inventoried by using a table showing information on issue, page,
date, writer, title, genre and explanation.

ÖZET
Arap edebiyatının önemli sûfî karakterlerinden biri olan İbnü’lFârız
ilâhî aşkı anlattığı kırk bir beyitlik el-Kasîdetü’l-Hamriyye’sini telif
etmiş; şarap, meyhane ve kadeh gibi kavramlara tasavvufî anlamların
yüklendiği kaside kısa sürede sûfî çevrelerce benimsenmiştir. Tasavvufî
yönüyle öne çıkan kasidenin Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında birçok
tercüme ve şerhi yapılmıştır.
Türk edebiyatında tespit edilen sekiz tercüme ve şerhi bulunan elKasîdetü’l-Hamriyye’nin
mütercimlerinden biri Ahmed Sâfî Bey’dir.
Ahmed Sâfî Bey Türkçe, Farsça ve Arapça’ya bu dillerde şiir telif edecek
kadar hâkim, son dönem mutasavvıf ulemâsından olan bir Osmanlı
münevveridir. Ahmed Sâfî Bey’in Kasîde-i Hamriyye Tercümesi müellifin
en önemli eseri olan on sekiz cilt hacmindeki el yazması eseri Sefînetü’sSâfî’de
yer alır. Sefînetü’s-Sâfî müellifin kendisinden önce yahut
kendisiyle aynı dönemde yaşamış şuarâ, meşâyıh ve ulemanın terceme-i
hallerini aktardığı, kültür ve sanat tarihine ilişkin değerli bilgiler ihtiva
eden eseridir.
Sefînetü’s-Sâfî’de yer alan Kasîde-i Hamriyye Tercümesi kasidenin
daha önceki tercümelerinin aksine tam bir tercümedir. Mütercim
tarafından daha önceki tercümelerde yer alan muğlaklıkların giderilmesi
amacıyla girişildiği söylenen tercüme, kelimelerin lügat karşılıkları esas
alınmak suretiyle yapılmıştır. Bununla birlikte Kasîde-i Hamriyye
Tercümesi’nde Ahmed Sâfî Bey tarafından kelimelerin lügat anlamlarının
dışında bir kısım tasarruflarda bulunulduğu da görülmektedir. Bu
çalışmada Ahmed Sâfî Bey’in hayatı, eserleri hakkında bilgi verilmiş,
müellife ait Kasîde-i Hamriyye Tercümesi’ndeki hususiyetlere
değinildikten sonra tespit edilen iki nüsha karşılaştırılarak Kasîde-i
Hamriyye Tercümesi’nin tenkitli neşri yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ahmed Sâfi Bey, Kasîde-i Hamriyye
Tercümesi, Türk Edebiyatı, Tasavvuf.

ÖZET
Ravzatü’ş-Şühedâ adlı Farsça eser hicrî 908 (miladi 1502) yılında
Hüseyin Vâiz-i Kâşifî tarafından Kerbela olayı merkeze alınarak yazılmış
bir eserdir. 16. yüzyıl Türk edebiyatının önemli isimlerinden olan Âşık
Çelebi şairlerle ilgili yazmış olduğu Meşâ’irü’ş-Şu’arâ adlı eseri ile meşhur
olmuştur. Ayrıca Arapça ve Farsça dillerinden Türkçeye yapmış olduğu
tercümelerle de önde gelen bir mütercimdir. O Kâşifî’nin Ravzatü’ş-
Şühedâ adlı eserini hicrî 953 (miladi 1546) yılında Türkçe’ye tercüme
etmiştir. Daha sonra ise bu tercümesini tekrar ele alarak yeniden
düzenlemiş ve ona son şeklini vermiştir. Onun bu eseri tercüme için
seçmesinde muhtemelen kendisinin seyyid oluşu etkili olmuştur.
Tercüme neticesinde ortaya çıkan metnin sanat kaygısı ile oluşturulduğu
görülür. Böylece Türk nesir edebiyatında önemli bir eser de ortaya
çıkmıştır. Mütercim burada tıpkı bir şair gibi hareket etmiş, hem şekil
hem de anlam ile ilgili sanatlardan faydalanmıştır. Tercüme metin
kaynak metin ile karşılaştırıldığında birtakım metodik uygulamalardan
bazı çıkarımlara ulaşılabilir. Yani mütercim eseri tercüme ederken hedef
kitleyi dikkate alarak belli bir metot takip etmiştir. Bu metotta kelime
değiştirme, özetleme, genişletme, ayıklama, ekleme ve yerelleştirme
şeklindeki birtakım uygulamalar dikkat çekmektedir. Bu makalede
Ravzatü’ş-Şühedâ tercümesindeki Âşık Çelebi’nin bu uygulamalarının ne
tür metodik özellikler sergilediği çeşitli örneklerle gösterilmiştir. Ayrıca
Âşık Çelebi’nin bu tercümedeki üslubu ve tercüme hatalarına da kısaca
değinilmiştir. Böylece tercüme ana özellikleriyle tanıtılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Âşık Çelebi, 16. yüzyıl, Ravzatü’ş-Şühedâ,
tercüme, Türk nesir edebiyatı.

Şairin bir muhite ve topluma bağı yadsınamaz. Sanatkârın dile
getirdiği şikâyet, yergi, övgü ve dinî tutumu bu sosyolojik çember, diğer
bir deyişle devrin manevî bütünlüğü içerisinde anlaşılmalıdır. Onlar da
diğer insanlar gibi kendi yaşadığı zamana tanıklık eder fakat onu
şekillendirmek de ister. 16. yüzyılda yaşamış olan Rûhî-i Bağdâdî’nin
gerçek adı Osman’dır ve bilinen tek eseri Divan’ıdır. Rûhî 1605-1606
tarihinde Şam’da vefat etmiştir. Bağdatlı Rûhî, divan edebiyatında halk
için ahlâka dair ve hiciv tarzında şiir yazanların önde gelenlerinden
görülmüş, açık sözlü ve usta bir şair oluşunun altı çizilmiştir. Tamamen
özentiye ve taklite dayalı bir sanat nasıl mümkün değilse, tamamen
övgüye dayalı bir sanat da mümkün değildir. Yani edebî mahsul hicivden,
zemden tamamen bağımsız olamaz. Bu bağlamda Bağdatlı Rûhî’nin
toplumu ve toplumsal ilişkileri apaçık hicvettiği terkib-i bendi çok şöhret
bulmuş, birçok kişi tarafından tanzir edilmiştir. Biz bu şiirin dışında
kalarak çarh ve dehr kavramlarından hareketle onun hicvinin başka bir
yönünü ortaya koymaya çalıştık. Çarh kelimesi şu kelimelerle bir terkip
içerisinde, olumsuz bir dünya görüşüne yaslanarak kullanılmıştır: Çarh-
ı denî, Çarh-ı felek, Felek-i süfle, Felek-i süfle-perver (Alçak, aşağı çarh,
adi felek). Dehr kavramı da keza diğeri gibi olumsuz bir tablo çizer:
Güvensiz dehr, Elem-i dehr (Hayat kaygusu), Dehr-i dûn (Alçak dehr),
Dehr-i dil-rubâ (Gönülçelen dehr), Fani dehr. Çarh yahut onun yerine
kullanılan sipihri, cihânı v.d. ömür serüvenini ihata eden fiziksel, sosyal
ve kültürel şartlar yani âlem olarak; dehr/rûzgâr kavramını ise şairin
kişisel serüveni, öz hikâyesi, hayat akışı olarak düşündük. Asıl
meselemiz ise bu kavramlar üzerinden yapılan hem özeleştiri hem de
toplumsal eleştiriyi gösterebilmektir.
Anahtar Kelimeler: Divan Edebiyatı, Bağdatlı Rûhî, Hiciv,
Toplumsal Eleştiri, Çarh, Dehr, Rûzgâr

ÖZET İslâmî Türk edebiyatının dinî kaynaklarından biri Hz. Peygamber'in hayatını ihtiva eden siyerlerdir. Hz. Peygamber'in doğumundan vefatına kadar olan olayların yer aldığı siyer metinlerinde Hz. Peygamber'in doğumu (mevlid), miraç mucizesi (miʻrâciye), savaşları (gazavât-nâme), mucizeleri (muʻcize-nâmeler) vs. yer alırken bunlar zamanla siyerden ayrı birer edebî tür olarak da şairler tarafından yazılmışlardır. Siyerin içerisinde yer alan, Hz. Peygamber'in yol arkadaşı Hz. Ebû Bekir ile birlikte Mekke'den Medine'ye gerçekleştirdiği hicret de zamanla ayrı müstakil şiirler olarak hicret-nâme ismiyle edebî literatürde kendine yer bulmuştur. Hicret bahsi bilhassa divan şiirinde siyerler içerisinde bir bölüm olarak yer bulurken, Tanzimat'tan günümüze kadar siyerden ayrı bir edebî tür olarak hicret-nâmelerin de kaleme alındığı görülmüştür. Bu çalışmada İslâmî Türk edebiyatında hicret ve hicret-nâme şiirlerinin edebî literatürdeki yeri ve önemine değinildikten sonra bu şiirlerde hicretle ilgili kavramlardan; hicrette ismi geçen kişiler (Hz. Peygamber, Hz. Ebû Bekir/Yâr-ı Gâr, Hz. Ali, Abdullah bin Ebû Bekir, Esmâ bint Ebû Bekir, Abdullah bin Uraykıt, Âmir bin Füheyre, Ebû Cehil, Sürâka bin Mâlik, Ümeyye bin Halef), hicrette ismi geçen mekânlar (Mekke, Medine, Dârünnedve, Sevr Mağarası ve Kubâ), hicrette ismi geçen hayvanlar (örümcek, güvercin, yılan, akrep gibi hayvanlar) ve diğer kavramlar (Muhacir, Ensar, süt mucizesi, âyet iktibasları ve " ay doğdu üzerimize ") üzerinde durularak, şairlerin hicrete bakışları, bu konuyla ilgili duygu ve düşünceleri tespit edilmeye çalışılacaktır.

ÖZET Şiir ve müzik, sözlü bir müzik eserinin üzerinde durduğu iki sac ayağını oluşturur. Hal böyleyken bir eseri hem müzikal hem de edebî yönden dikkate alarak birbiri ile ilişkisini inceleyen çalışmalara pek rastlanmamaktadır. Her iki disiplin için de çok çeşitli araştırma yöntemleri mevcuttur. Müzik ve edebiyatın bir arada değerlendirileceği bir çalışmada, sonuçları her iki alan için ortak bir zemine oturtulabilecek araştırma yöntemleri seçilmelidir. Çalışmamızda güftenin müzikal bir kisveye bürünme sürecinde canlı bir unsur olarak nasıl rol alabileceğini inceleyeceğiz. Söz ile müzik arasındaki bağlantıyı araştırırken, yazının derin yapısına ulaşmayı ifade eden yapısalcı analizden yararlanacağız. Müzik yönünden ise, eserlerin temposunu sayısal olarak tespit etmekten ibaret olan bir yol izleyeceğiz. Elde edeceğimiz sonuçları karşılaştırmak suretiyle, güftenin bürünmüş olduğu müzikal sûretteki rolünü araştıracağız. ABSTRACT Poetry and music are two most important parts of a musical work with lyrics. And yet it is considerably difficult to find studies which examines them from the perspective of both music and literature. There are many different research methods for both disciplines. In a study that assesses music and literature together, selected methodology should be the one that provide, for both disciplines, a common ground upon which the results can be based. In this study, we plan to examine how the lyrics-as a living component-plays a role during the process of transformation from a text to a musical composition. Structuralism, which gives an opportunity to have a deeper meaning of texts, will be used in the research. In terms of music, it is aimed to determine the numerical values of the musical works' tempos. By using the results of this measurement, a comparison will be made and the role of the lyrics in the body of a musical piece will be shown.