Nogayların Kökeni

Ногайцы Северо-Западного Прикаспия называют сынтасами каменные намогильные стелы. До сих пор они почти не привлекали внимания исследователей. Доклад представляет результаты одного из первых специальных исследований арабоязычной ногайской эпиграфики Северного Дагестана. Он вводит в научный оборот материал с ногайских намогильных стел двух родовых кладбищ Шийх-Али-оьлик и Шепкен-тыккан-оьлик XVIII–XX вв. Время самых ранних сохранившихся ногайских сынтасов — последняя четверть XVIII в. Авторы рассматривают тексты, форму и орнаментику сынтасов, изображения на них различных предметов, связанных как с исламским вероисповеданием ногайцев, так и с одеждой, украшениями и занятиями мужчин и женщин. Особое внимание уделено эпиграфической характеристике отдельных памятников и родовых кладбищ ногайцев в целом.

The Nogays who inhabit the north-west to the Caspian Sea call their funeral steles syntaslar (pl. from the sg. syntas). To date they mostly lacked for the interest of historians. This paper is one of the first attempts to provide readers with a substantial analysis of Arabographic Nogay inscriptions in Northern Dagestan. It introduces into the research use 48 Nogay funeral steles from the two clan cemeteries of Shiykh-Ali-elik and Shepken-tykkan-elik dating from the 18th through the late twentieth century. The most recent Nogay syntaslar were made in the last quarter of the eighteenth century. The authors investigate inscriptions, form and ornamental stylistics of the Nogay funeral steles, as well as different images related to Islamic faith of the Nogays, their clothes, embellishments and different male and female professions. The focus is made on epigraphic characteristics of separate monuments as well as of clan cemeteries as a whole.

Nogay Türkleri’ nin özellikle Anadolu’ ya göçleri ile ilgili olarak yayınlanmış eserler maalesef pek mevcut değildir. Ancak Kırım Tatarlarının, Çerkeslerin ve genelde Kafkas göçlerinin anlatıldığı eserlerde Nogay Türkleri’nin göçleri, göç yolları, iskânları ve bunlarla ilgili anlatımlara değinilmektedir.

Bir Türk topluluğu olan Nogaylar bugün geniş bir coğrafyada dağınık halde yaşamaktadırlar. Bu çalışma da ise Nogaylar hakkında siyasi,  toplumsal ve kültürel bilgilerin yanı sıra Nogayların ataları olduğu düşünülen Nogay ve Edigey Mirzaları anlatmakta ve Nogayların kurmuş olduğu Nogay Ordası devletinin de siyasi geçmişini özetlemektedir.

Göç ettikleri yerlerden bu gün Türkiye'de yaşadıkları yerlerde iskân edilene kadar pek çok kez yer değiştirmek durumunda kalan Nogay Türkleri, gerek göç yolları üzerinde gerekse Anadolu'da oldukça dağınık şekilde yaşamaktadırlar. Birkaç kez göçe ve sürgüne maruz bırakılan Nogay Türkleri, bu gün Türkiye'de azımsanmayacak sayıda olmalarına karşın hâlâ en az tanınan Türk topluluklarından biridir. Bunun en önemli nedeni birbirlerinden kopuk ve habersiz yaşamalar; sivil toplum örgütlerinin etkinliğini geç fark etmeleridir.

Nogay edebiyatındaki Ertengiler, Türk edebiyatındaki masal ve efsanelere denk düşmektedir. Ertengilerdeki kahramanlar ve anlatılanlar bazen gerçeküstü güçlere sahip ve hayal mahsulü kişiler olabilecekleri gibi  aynı zamanda,  geçmişte yaşanan gerçek olayların ve gerçek kişilerin, zaman içerisinde halk arasında efsanevi güçlerle donatılarak , dilden dile anlatımı ile bu günkü Ertengilere dönüşmüşlerdir.

Türkiye Yazarlar Birliği, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tüdat Klübü' nün katkıları ve ev sahipliği ile  Nogay Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği ve NogayTürk Dergisi'nin katılımıyla " Tarihte ve Günümüzde Nogay Türkleri " konulu söyleşi proğramı