Nogay Türkçesi

Bu çalışmada, literatürde Kafkasya ve Kafkas Ötesi olarak adlandırılan bölgelerde konuşulan dillerle ilgili Türkiye'de hazırlanan tezlerin kronolojik bibliyografyası verilmiş; Azerbaycan, Ahıska, Karapapak (Terekeme) Türkçeleri ise çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur. Tezler dillere göre alfabetik olarak sınıflandırılmış ve kronolojik olarak sıralanmıştır. Adigece, Abazaca, Abhazca, Avarca, Gürcüce, Hemşince, Ermenice, Kabardeyce, Lazca ile Karaçay-Malkar, Kumuk ve Nogay Türkçelerini doğrudan konu edinen tezlerin yanında, birden fazla Kafkas dilini inceleyen tezlere de rastlanmıştır. Kafkasya'da konuşulan Türk lehçelerinin diğer dillere kıyasla daha fazla ele alındığı, en az çalışmanınsa Hemşince, Kabardeyce, Abhazca ve Lazca üzerine yapıldığı tespit edilmiştir.
Abstract In this article, the chronological bibliography of the theses that were accepted by Universities in Turkey on the languages spoken in the Caucasus and Transcaucasia are mentioned. However, Azerbaijani, Ahıska, Karapapak (Terekeme) languages were excluded. The theses are arranged alphabetically by languages and listed in chronological order. Besides the theses that only focus on Adyghe, Abkhazian, Avarian, Georgian, Hamshen, Armenian, Kabardian, Laz, Karachay-Malkar, Kumuk, and Nogai languages, the theses that analyze more than one Caucasian language are discovered. In conclusion, it is determined that Turkish dialects are studied more than the other Caucasian languages, and that Hamshen, Kabardian, Abkhaz, and Laz languages were studied the least.

Nogay Türkleri’ nin özellikle Anadolu’ ya göçleri ile ilgili olarak yayınlanmış eserler maalesef pek mevcut değildir. Ancak Kırım Tatarlarının, Çerkeslerin ve genelde Kafkas göçlerinin anlatıldığı eserlerde Nogay Türkleri’nin göçleri, göç yolları, iskânları ve bunlarla ilgili anlatımlara değinilmektedir.

Bir Türk topluluğu olan Nogaylar bugün geniş bir coğrafyada dağınık halde yaşamaktadırlar. Bu çalışma da ise Nogaylar hakkında siyasi,  toplumsal ve kültürel bilgilerin yanı sıra Nogayların ataları olduğu düşünülen Nogay ve Edigey Mirzaları anlatmakta ve Nogayların kurmuş olduğu Nogay Ordası devletinin de siyasi geçmişini özetlemektedir.

The article deals with the “Chapter on Idiki” (“Faṣl-ı İdiki”) from the manuscript miscellany titled “Abu-l-Ghazy. Genealogy of the Turks” (F. V, No. 3780) from the collection of Institute of Manuscripts of V. I. Vernadsky National Library of Ukraine, in Kyiv (Fund V “Odessa Society of
History and Antiquities”, No. 3780). It is located at the beginning of the part of the handwritten manuscript miscellany, which we conditionally called “Nogai” part. It was found out that the “Chapter on Idiki” is directly connected with the “Chapter that tells the dastan of Idige-bek” from
“Daftar-i Chingiz-name”.
The difference between the text of the Edigey’s genealogy in the Kyiv manuscript and the corresponding chapter from “Daftar-i Chingiz-name” lies in the exclusion of a part of the text before the final words “And Allah knows the truth” (“Ve Allahü aʻlem”), which is not directly related to the list of Edigey’s descendants, in the reduction of separate words and phrases in a number of sentences, as well as in the absence of three episodes in it, the nature of which suggests that they were omitted by the copyist. Another difference is the discrepancy between some names of places
and people.
Two variants of the prayer formula that refers to the name of Edigey in the “Chapter on Idiki” and in its source show the degree of sacralization of his personality in the environment in which they were created. In the Kyiv manuscript, it was erased and the name Edig Sary (“fair-haired”, “blond”) was added over this place. This indicates a lack of reverence for Edigey in the person who did this (probably the owner of the Kyiv manuscript, Muhammad-efendi b. Khota).
The main difference of the “Chapter on Idiki” is connected with the changing in it the Chagatai-based language of the source to the Ottoman-Turkish, which was carried out due to phonetic and lexical changes in the text. At the same time, it contains certain elements that may be associated with the original text or with the Turkic languages of the North Caucasus. Taking into account the regular replacement of Chagatai elements in the text with Ottoman-Turkish ones, it can be assumed
that this is due to the influence of the Turkic languages of the North Caucasus. In particular, the use of the word kişi (“junior”), which reflects the phonetic features of the Nogai language (the transition from /ch/ to /sh/ at the root of the word), suggests that such a language could be
Nogai and that the author of the abbreviation or copyist who copied the text into the Kyiv manuscript, was a Nogai.
The exact time of the appearance of the “Ottoman-Turkish” version of the genealogy of Edigey from “Daftar-i Chingiz-name” is not known. Its appearance is apparently associated with the strengthening of the Ottoman cultural influence in the Northern Black Sea region and the North
Caucasus and the transformation of the Ottoman-Turkish language in the 17th – 18th centuries in the language of literacy and diplomacy in these regions. The need to create an “Ottoman-Turkish” version of the “Chapter” could be caused by the need to substantiate any claims of the Nogai elite
in the new historical conditions that developed in the North Caucasus or in the Northern Black Sea region.
Keywords: “Chapter on Idiki”, Kyiv manuscript, “Daftar-i Chingiz-name”, Turkic languages of the North Caucasus, “Ottoman-Turkish” version, genealogy of Edigey, Nogais

“Розділ про Ідікі” з рукописного збірника “Абу-л-Газі.
Родовід тюрків” ІР НБУВ (походження, мова і зміст)

У статті розглядається “Розділ про Ідікі” (“Faṣl-ı İdiki”) з рукописного збірника “Абу-л-Газі. Родовід тюрків” (ф. V, № 3780), який міститься в зібранні Одеського товариства історіїта старожитностей, що зберігаються у фондах Інституту рукопису Національної бібліотеки
України ім. В. І. Вернадського в Києві. Вона міститься на початку частини збірника, яку умовно названо нами “ногайською”. З’ясовано, що “Розділ про Ідікі” безпосередньо пов’язаний з “Розділом, що розповідає дастан про Ідіге-бекa” з “Дафтар-і Чингіз-наме”.
Відмінність тексту родоводу з київського рукопису від відповідного йому розділу з “Дафтар-і Чингіз-наме” полягає у вилученні частини тексту перед завершальними словами “А істину знає Аллах” (“Ve Allahü aʻlem”), яка не має безпосереднього стосунку до перерахування нащадків Едигея, у скороченні окремих слів і фраз у низці речень, а також у відсутності в ній трьох епізодів, характер яких свідчить про те, що вони були пропущені переписувачем. Ще однією відмінністю є різночитання окремих географічних назв та особових
імен.
Варіанти молитовної формули при імені Едигея в “Розділі про Ідікі” та її джерелі показують міру сакралізації його особистості в середовищі, у якому вони були створені. У київському збірнику вона була затерта і над цим місцем дописано ім’я Едіг Сари (“світлово-
лосий”, “блондин”), що свідчить про відсутність в особи, яка це зробила (ймовірно, увласника київського манускрипту Мухаммеда-ефенді б. Хота), пієтету щодо Едигея.
Головна відмінність “Розділу про Ідікі” пов’язана зі зміною в ньому чагатайської в основі мови джерела на османсько-турецьку, яка здійснена за рахунок змін у фонетиці та лексиці тексту. Водночас у ньому є окремі елементи, які можуть бути пов’язані з первісним
текстом або тюркськими мовами Північного Кавказу. Зважаючи на регулярну заміну в тексті чагатайських елементів на османсько-турецькі, можна припустити, що це пов’язано із впливом тюркських мов Північного Кавказу. Зокрема, використання слова kişi (“молодший”), яке відображає фонетичні особливості ногайської мови (перехід /ч/ у /ш/ у корені слова), свідчить про те, що такою мовою могла бути ногайська і що автором скорочення або
переписувачем, який скопіював текст до київського збірника, був ногаєць.
Точний час появи “османсько-турецької” редакції родоводу Едигея з “Дафтар-і Чингіз-наме” не відомий. Її поява, судячи з усього, пов’язана з посиленням османського культурного впливу в Північному Причорномор’ї і на Північному Кавказі та з перетворенням османсько-турецької мови в XVII–XVIII ст. у зазначених регіонах у мову писемності та дипломатії. Потреба у створенні “османсько-турецької” редакції “Розділу” могла бути ви-
кликана необхідністю обґрунтування якихось претензій ногайської еліти за нових історичних умов, що складалися на Північному Кавказі чи в Північному Причорномор’ї.
Ключові слова: “Розділ про Ідікі”, київський манускрипт, “Дафтар-і Чингіз-наме”, тюркські мови Північного Кавказу, “османсько-турецька” редакція, генеалогія Едигея, ногайці

Türkiye ve Rusya arasında yaşanan uçak düşürme krizi sonrası ikili ilişkilerde yaşanılan gerilim sadece ticari, ekonomik ve siyasi etkilerle sınırlı kalmamıştır. Aynı zamanda her iki ülkenin vatandaşı olup aynı etnik kökene sahip halkların ilişkilerini de derinden sarsmıştır.

Bir halkın geleceği öncelikle yaşadığı vatanının geleceği ile ilişkilidir. Nogay Türklerinin geleceği de yaşadıkları vatanlarının, Türkiye'nin geleceği ile doğru orantılı olarak şekillenmektedir.

This work deals with certain issues of attribution of the handwritten manuscript miscellany “Abu-l-Gazi. Genealogy of the Turks” from the collection of Institute of Manuscripts of the National Library of Ukraine named after V. I. Vernadsky (Fund V “Odesa Society of History and Antiquities”, No. 3780). The special attention is paid to the problems of the manuscript da-ting and ascertainment of facts about its owners. The main focus of the work was to study paleographic features and content of the texts of historical works and passages, inscriptions of various contents in the margins, the back sides of binding covers and on manuscript sheets which do not contain the main text. It was found that the manuscript under study is three separate manuscripts combined in one manuscript book, conventionally named according to the content or the alleged place of copying “Nogai”, “Kumyk” (main) and “Kabardian” parts. It is determined that the “Kumyk” part was supposedly copied in the Kumyk lands of Dagestan at the end of the 18th century (after 1792) or at the beginning of the 19th century (after 1800) and at first belonged to a representative of the Kumyk nobility, from which it passed to Muhammad Effendi b. Khota. Apparently, he was that one who bound it into one manuscript together with two handwritten small notebooks around the beginning of the 19th century. It was found that the other two parts of the handwritten manuscript miscellany are dated to the second half of the 18th – early 19th centuries. The manuscript in which the three mentioned parts were combined was in use by Muhammad Effendi b. Khota (and possibly another owner of the manuscript after him as well) between 1804 and 1839. It was confirmed that the authorship of the text of the “Derbend-name” in the manuscript belongs to Mohammed Avabi Aktashi and that it contains an appendix (zeyl). It was found that the second owner of the “Kumyk” part and the first owner of the manuscript in its present form, Muhammad Effendi b. Khota lived among the Nogays, Abazin-Altykeseks and Kabardians in the Beshtau district (Pyatigorye region of the North Caucasus) and that he should probably be identified with Cutel-ogly Muhammad Effendi, a resident of the Sultan village (aul), information about which was transmitted in the notes of W. Glen. It is suggested that the manuscript in question was the protograph for the manuscripts of the “Turkic genealogy” and “Derbend-name” copied by the enlightener of the Kabardian people, Sh. Nogmof.

Ishmuhambetov R.V. Kazakstanda... tukumleri (Makale) // Nogay Turkleri Bulteni. Istanbul, Ocak. 2017. B. 46 - 47 (ногайский язык в Турции).

КАЗАХСТАНДА НОГАЙЛАРДЫНЪ ТУВГАНЛАРЫ (ТУКЫМЛАРЫ) ЯЗУВШЫ: РАЬМИЛ ВАЛИТ УЛЫ ИШМУХАМБЕТОВ (Астрахань оькиметлик университетининъ Россия тарыйхы кафедрасынынъ аспирант.) КОЬШЫРУВШЫЛЕР: ЗЕМФИРА МИЖЕВА, АБДУЛ-АЛЫМ МАХСУТОВ Ногай Ордасы, коьшуьвшилердинъ сонъгы уллы оькимети деп саналган заманында, Россиядынъ, конъысы кыралларынынъ аьлиги замангы туьрк халкларынынъ тарыйхларына уьйкен абрай еткен. XVI-нши оьмирдинъ ортасында Ногай Ордасы ушыраган аьлекликтен-улуслардынъ туьрли карарлары уьшин ишки таласувлардан сонъ, Ногай Орда шашылып баслайды. XVII-нши оьмирдинъ басына Ногай Ордасынынъ яшавшылары Россиядынъ эм конъысы оькиметлердинъ Кубыласындагы, Тоьменги Эдилден (Волгадан) Керуьв Кавказга эм Кырымга дейим кесеклерде яйыладылар (боьлинедилер). XVIII оьмирдинъ сонъында ногайлардынъ бир кесеги Туьркийеге яшамага кетедилер. Аьлиги замандагы ногайлар, ата-бабаларынынъ тувганлары соьлеге дейим де бу авыр казага кайгырадылар. Ногайлардынъ коьплегени «онынъ аьлиги замангы тувганлары ман не болган?» деген сорав ман кызыксынады.

The article reviews songs of Nogai Cossacks (Qazaq jyrlary) as a unique folklore source. These songs are published in Nogai language both in Arabic script, and in Latin and Cyrillic, partially translated into German. The author, on the basis of the songs of the Nogai Cossacks, tried to consider their life and moral code. It is concluded that the Nogai folklore gives rich material that can be used as an additional source for studying the way of life and the military culture of the "primary", Turkic Cossacks. The article is written in Russian.

В статье рассмотрены песни ногайских казаков как уникальный фольклорный источник. Эти песни опубликованы на ногайском языке как в арабской графике, так и в латинице и кириллице, частично переведены на немецкий язык. Автор на основе песен ногайских казаков попытался рассмотреть жизнь ушедших казаковать ногайцев, их моральный кодекс. Сделан вывод, что ногайский фольклор дает богатый и насыщенный материал, который может быть использован как дополнительный источник для изучения образа жизни и воинской культуры «первичного», тюркского казачества.

Yazıda 18. yüzyılın ortasında yaşamış Kırım Tatar şair ve tarih yazarı Hurremî Çelebi Akay'ın Berlin Kütüphanesindeki divanında yer alan "Yedisanname" adlı mesnevisi tahlil edildi. 18. yüzyıl Kırım Tatar toplumu ve edebiyatının durumuna dair bazı sonrçlar elde edildi.

Информационный буклет о традиционной культуре ногайцев-юртовцев, являющихся основной из групп астраханских ногайцев. Выпущен по материалам В.М. Викторина, Э.Ш. Идрисова, А.Д. Мусаева, Р.В. Ишмухамбетова и А.К. Махсутова при содействии АРОО «Центр ногайской культуры "Эдиге"» и Администрации МО «Приволжский район» Астраханской области. Астрахань, 2021 год.

Winter /Kış ─2021/18──── w w w. t e h l i k e d e k i d i l l e r. c o m • w w w. d e r g i p a r k. g o v. t r / t d d 1  Dilek ERGÖNENÇ 1 & Mariya BULGAROVA 2 NOGAY TÜRKÇESİNDE KALIP SÖZLER 3 РЕЧЕВЫЕ ФОРМУЛЫ В НОГАЙСКОМ ЯЗЫКЕ Özet Her toplumda farklılıklar gösteren, ait oldukları toplumun fertlerinin teşekkür etme, ricada bulunma, dua etme, iyi dileklerini bildirme, kutlama, selamlaşma, vedalaşma vb. durumlarda alışkanlık hâlinde kullandığı, herkes tarafından bilinen kalıp ifadelere kalıp söz denmektedir. Tarihî süreç içinde yavaş yavaş yerleşerek kalıplaşan kalıp sözler; doğumdan ölüme, evlenmeden ayrılığa veya kavuşmaya kadar pek çok durum karşısında duygu ve düşünceleri ifade etmeye yarar. Kalıp sözler toplumun hafızasında saklanır, söyleneceği sırada yeniden üretilmez, olduğu gibi hatırlanarak kullanılır. Her dilde sözlü ve yazılı iletişimde kullanılan kalıp sözler; toplumun kültürüne dair verileri yansıtır. Maddî ve manevî kültür ögelerini, toplumlar arasındaki farklılıkları, gelenek ve görenekleri, bu kalıp sözlerle tespit etmek mümkündür. Kalıp sözler için söz eylemler, ilişki sözleri gibi farklı terimler de kullanılmaktadır. Söz eylemler veya kalıp sözler; konuşma dilinde veya yazı dilinde aynı kelime veya ifadelerle yer alırlar. Kişilere ve zamana göre gerektiğinde bazı ekleme ve çıkarmalar yapılır ama ufak tefek değişiklikler dışında çok büyük farklılıklar göstermezler. Bir dilin anlatım imkânlarının ortaya konması bakımından dil veya lehçelerde yer alan kalıp sözlerin tespiti gerekmektedir. Dil ve lehçeler arası aktarmalar yapılırken kalıp sözlerin özellikleri, kullanılma düzeyleri, mutlaka bilinmelidir. Kalıp sözler; Türk lehçelerinin öğrenilmesinde kolaylık sağlamasının yanı sıra, lehçeler arası aktarmaların doğru yapılması bakımından da önem arz etmektedir. Bu çalışmada; Kıpçak Türk Lehçelerinden biri olan Nogay Türkçesindeki kalıp sözler soruşturulmuştur. Anahtar Kelimeler: Nogay Türkçesi, kalıp sözler, sosyolengüistik. FORMULAIC EXPRESSIONS IN NOGAI TURKISH Abstract Expressions that show variations in each community and which are customarily used in situations of thanking, requesting, praying, expressing the wishes, celebrating, saluting and leaving by individuals of these communities and which are known by everyone are defined as formualic expressions. Formulaic expressions have taken a fixed form in a slow pace through historical process and are used for expressing feelings and thoughts in response to various situations ranging from birth to death, marriage to separation or joining together. Formulaic expressions are kept in the public"s memory and they are not reproduced when they are told and they are used by being recalled as they are. Formulaic expressions which are used in oral and written communication in every language reflect data related to the culture of a society. It is possible to detect tangible and spiritual cultural factors, the differences between communities and the traditions and habits with these formulaic expressions. For formulaic expressions, different terms such as speech acts and relation words are also being used. Speech acts or formualic expressions are used in oral language or written language with the same words or expressions. Certain additions and omissions are made based on time and people when required but apart from some small changes, they don"t reveal too significant differences. The identification of formulaic expressions in a language or dialect is required for the purpose of revealing the expression opportunities of a language. When transmissions are made between languages and dialects, the features and usage levels of formulaic expressions should be known absolutely. Besides the easiness they enable in learning Turkish dialects, formulaic expressions also bear importance with respect to making correct transmissions between the dialects. In this study, formulaic expressions in Nogai Turkish, as one of Kipchak dialects have been investigated. Word Keys: Nogai Turkish, formulaic expressions, sociolinguistics. GİRİŞ Bir toplumun kültürünün en önemli unsurlarından biri görgü kurallarıdır. Dilde, konuşmada, zengin halk deneyimi, geleneklerin özgünlüğü, halkın yaşam tarzı; o halk için son derece değerlidir 1 Prof. Dr., Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, e-posta: dileker@gazi.edu.tr. 2 Doç. Dr., Karaçay-Çerkez Bilimsel Araştırmalar Enstitüsü, Karaçay-Balkar ve Nogay Bölümü Başkanı, e-posta: mbulgarova@yandex.ru. 3 17-21 Ekim 2018 tarihleri arasında Buhara"da (Özbekistan) düzenlenen 3. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi"nde (INCSOS), D.ERGÖNENÇ tarafından sunulan bildirinin; D. ERGÖNENÇ ve M. BULGAROVA tarafından geliştirilmiş şeklidir.

В публикации приведены ногайские поговорки и религиозные песни, опубликованные в 1883 году в хрестоматии преподавателя Восточного факультета императорского Санкт-Петербургского университета Магомед-Эфенди Османова. Эти образцы ногайского фольклора представляют собой богатейший материал для исследования устного народного творчества ногайцев, истории ногайского языка и ногайской письменности, основанной на арабской графике.

The publication contains Nogay sayings and religious songs, published in 1883 by the teacher of the Eastern Faculty of the Imperial St. Petersburg University Muhammad-Efendi Osmanov. These samples of Nogai folklore represent the richest material for studying the oral folk art of the Nogai people, the history of the Nogai language and Nogai script, based on the Arabic script.

Özet: Bu yazıda, Eskişehir'e yerleşmiş Nogayların, Nogay Türkçesini kullanma pratik-leri üzerinde durulacaktır. 1850-60'lı yıllardan itibaren ikinci vatan tuttukları Anado-lu'ya göç etmeye başlayan Nogayların önemli yerleşim merkezlerinden biri de Eski-şehir'dir. Eskişehir'de yaklaşık 120-130 yıldır ikamet eden Nogaylar, uzun süre köy-lerde kapalı bir toplum olarak yaşarken öz dillerine ve kültürlerine bağlı kalmışlardır. Türkiye'deki köyden kente göç süreci, Nogayları da etkilemiş ve Nogay köyleri giderek boşalmıştır. Özellikle yakın kent merkezleri başta olmak üzere İstanbul, Anka-ra ve İzmir gibi büyük kentlere göç eden Nogaylar, yurt dışında da Amerika'yı tercih etmişlerdir. Göçler, başta dillerinde olmak üzere kültürlerinde büyük kayıplara yol açmıştır. Böylelikle Nogay Türkçesinin, Nogaylar arasındaki işlevsel değeri neredeyse tama-men kaybolma noktasına gelmiştir. Nogay kültürü ise yaşanır bir değer olmaktan çı-karak yerini ortak kültür değerlerine bırakmıştır. Bu araştırmada, Nogayların Nogay Türkçesini kullanma pratikleri ele alınmıştır. Bunun için Nogayların Eskişehir ilinde ikamet ettikleri bütün yerleşim yerlerine gi-dilerek kaynak kişilere doğrudan görüşme yöntemiyle önceden hazırlanmış açık uçlu sorular yöneltilmiştir. Elde edilen veriler çizelgelere aktarılmış ve yorumlar yapıl-mıştır. Anahtar kelimeler: Eskişehir, Nogaylar, Nogay Türkçesi, dil kullanımı, dil kaybı.
In this paper, Nogai performance of Noghais settled in Eskişehir will be emphasized.
Eskişehir is one of the important centres of population for Noghais who started
to emigrate to Anatolia. They have identified it second motherland since 1850-60’s.
Noghais, inhabited in Eskisehir for 120-130 years, kept to their own language and
culture while they were living in villages as a closed society for a long time.
Emigration process in Turkey affected Noghais too and the Noghai villages became
empty by degrees. Noghais emigrated to İstanbul, Ankara, İzmir and near city
centres especially, preferred USA abroad.
These emigrations caused major losses about their culture and their language
especially. Thus, functional value of Nogai between Noghais almost got to failure
completely. Noghai culture stopped being a living value and gave its place to common
culture values.
In this study, Nogai performance of Noghais was discussed. For this purpose, all
places in Eskisehir which Noghais settled were visited. The previously prepared open
ended questions were asked resource persons by direct interview method. Acquired
datas were converted to tables and commented.

Tarihi belirleyen, kategorize eden ve düzenleyen temel birim zamandır. Zaman ihtiyacı, insanlığın var olduğu andan itibaren , yaradılışı gereği bir zaruret olarak ortaya çıkmıştır. Zamanın anlamlaştırılması ve kategorik sınıflandırılması insanın sosyal bir yönünü temsil etmektedir. Zamana bağlı ve zamandan bağımsız olarak toplumlar, süreklilik arz eden bir enerjiye sahiptirler.Toplum, bu enerjinin dışa vurum şiddetine göre sürekli olarak bir devinimdedir. Bu devinimin lokomotifi ise kültürüdür. Toplumu meydana getiren en önemli ögelerin başında kültür birlikteliği gelmektedir. Kültür ise, bulunduğu toplumun anatomik yapısını ortaya koyan bir bileşkedir. Toplum tarafından biçimlendirilmiş , toplumun yaşayış düzenini, kendileriyle ve başkalarıyla olan ilişkilerini sınırlayan ve sınıflandıran genel yaşam kurallarıdır diyebiliriz. Bu bileşkenin yelpazesinde dil ana unsurdur. Yalnız, şunu ifade etmek gerekir ki, bu ana unsur çoğunlukla dil / din ekseninde gezinmektedir. Tam da bu noktada zamanın, zamanın gerektirdiklerinin ve etkilerinin bu eksen üzerinde ne denli belirleyici olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu belirleyicilik, zamanın içinde yer alan tarihe her gün yeni dipnotlar düşmektedir. Toplum, bu belirleyici unsurların bileşkesi olan kültürün temel taşıdır.Ve her ikisininde bağlı olduğu ortak nokta zamandır. Toplum olmadan kültürün, kültür olmadan toplumun oluşması mümkün değildir. Toplumu, toplum yapan ve ona aidiyetlik kazandıran, meşruiyetini sağlayan dil / dindir. Tarihin bir çok döneminde etkin olan unsur '' din '' olmasına karşın, toplumlar-milletler tarihinde '' din '' henüz pek yenidir ve asıl aidiyetlik unsuru olmaktan uzaktır. Ancak bu aidiyetlik unsurunun önemli bir ögesidir. Toplum / millet oluşumunda dil en önemli ve en belirleyici unsurdur. Bu tarihin pek çok döneminde olduğu gibi günümüzde de böyledir. Her ne kadar kültürün içerisinde dil alt başlıkmış gibi gözükse de-kültürün genelleyici bir kavram oluşundan ötürü-kültürü meydana getiren, yeşerten ve geliştiren dildir. Dolayısı ile dil olmadan kültür olmaz denilebilir. Zira kültürü ifade etmek ve tarihsel süreç içerisinde düzenlemek için dile büyük bir gereksinim vardır. Din, kültürden çok zaman sonra ortaya çıkmış olmasına karşın kültürü belirleyici bir unsur olduğu için yeri, hemen dilden sonradır. Bu bağlamda toplumu toplum kılan üç ana unsuru sayabiliriz. Bunlar dil, din ve kültürdür. Kültür bağlamında dünyanın en eski kültürlerinden birisi hiç şüphesiz Türk Kültürü' dür. Yalnız şunu ifade etmek gerekir ki, Türk Kültürü' nden daha eski olan kültürler olmasına karşın bunların yalnızca bir ya da ikisi yaşanılabilir halde günümüze kadar gelebilmiştir. Dolayısı ile Türk Kültürü bu bağlamda da ender kültürlerdendir. Aynı benzeşme Türk Dilleri açısından da bu şekildedir. Tarih içerisinde Türk Kültürü ve dili , birçok kereler değişime uğramıştır.Temel olarak aynı kalabilmeyi başarmış olsa bile çevresindeki başka kültürlerden ve dillerden etkilenmek sureti ile yer yer değişikliğe uğramış olmakla birlikte günümüze kadar gelebilmeyi başarmış ve son olarak bu günkü şeklini almıştır. Bu değişim toplum içerisindeki enerjiden kaynaklanmaktadır.

Söz diziminde özne, nesne, zarf, yer tamlayıcısı gibi yükleme bağlı unsurların yanı sıra önüne geldiği unsura göre cümlede farklı işlevleri bulunan, yükleme sorulan sorulara cevap vermeyen çeşitli dil birimleri bulunmaktadır. Yüklemle bağlantısı olmayan bu birimler kip/kiplik işlevli, bağlama işlevli, seslenme işlevli, açıklama işlevli vb. gibi çeşitli işlevlere sahip birimlerdir. Bu işlevlerin  yanı sıra önüne geldiği ögeyi öne çıkarma, sınırlandırma, kuvvetlendirme, ilişkilendirme gibi anlamları içererek vurgulayan ve cümlenin anlamını tamamen değiştiren bazı birimler vardır ki, bunlar vurgulama işlevli dil birimleridir.
Bu birimler üzerinde gramerlerde bir terim birliği sağlanamamış, belirtilen birimler modal kelime, bağlama veya kuvvetlendirme edatı, üsteleme bağlamı, ilgeç (edat), zarf, particular, particle vb. çeşitli kategorilerde işaretlenmiştir. Kullanıldığı unsurun yalnızca sonuna değil, önüne de gelebilen, etkilediği unsuru söz diziminde öncelikli unsur olarak işaretleyen, cümleler arasındaki bağlantıyı, vurguladıkları unsuru, başka bir cümlenin aynı görevdeki unsuruyla ilişkilendirerek sağlayan vurgulama işlevli dil birimleri; kelime grupları içinde de farklı şekillerde değerlendirilmektedir.
Türkiye Türkçesinde sadece, yalnızca, yalnız, ancak, bilhassa, özellikle vb. ile tanıklanan bu birimler Kıpçak grubu Türk lehçelerinden Nogay Türkçesinde bolsa, böten de, …DA…DA, deseñ, em…em…, endi/ endigisi, eş bolmasa, MA, ne…ne…, şA, tek, aqıyqatlay da, uşınlay da, üşinimen de, üşinley de, yalğız vb. ile yazı dilinde tanıklanmakta ve çeşitli işlevleri işaretlemektedir.

Özet: Nogay Türkçesinde yat-yard mc fiili -A/-y ve -(I)p zarf-fiil ekli as l fiillerle birle erek tasvir fiili olarak kullan lmaktad r. Bu fiil tur-, yür-ve olt r-fiilleriyle ayn grupta yer almaktad r. Ayr ca yat-yard mc fiili bu yard mc fiiller gibi tasvir fiili yapman n yan s ra imdiki zaman kipi de olu turmaktad r. Nogay

Yılda iki kez yayımlanan, az konuşurlu Türk toplulukları ve komşu/akraba topluluklarla ilgili dilbilim, toplumdilbilim, antropoloji ve kültüroloji yazılarına açık uluslararası hakemli elektronik dergi. Dergimize gönderilen makalelerin özgün ve yayımlanmamış olduğunu garanti etmek yazarların sorumluluğundadır.

Göç ettikleri yerlerden bu gün Türkiye'de yaşadıkları yerlerde iskân edilene kadar pek çok kez yer değiştirmek durumunda kalan Nogay Türkleri, gerek göç yolları üzerinde gerekse Anadolu'da oldukça dağınık şekilde yaşamaktadırlar. Birkaç kez göçe ve sürgüne maruz bırakılan Nogay Türkleri, bu gün Türkiye'de azımsanmayacak sayıda olmalarına karşın hâlâ en az tanınan Türk topluluklarından biridir. Bunun en önemli nedeni birbirlerinden kopuk ve habersiz yaşamalar; sivil toplum örgütlerinin etkinliğini geç fark etmeleridir.

Книга состоит из 174 страниц, 105 из которых занимает ногайская часть, которая называется “Нагайское наречие. Dialecte de Nahai”. Она включает следующие разделы: I. Поговорки. II. Песни. III. Песни нагайских казаков. IV. Предание о Нариге и Чуре Батыре. V. Предание о Тохтамыш-хане. VI. Предание о мирзе Мамае. VII. Предание о Адыль Султане Крымском. VIII. Песни ногайских казаков. IX. Предание об Эрю Амед сын Айсула. X. Предание о Эсен-Булате.