Osmanlı Ticaret

This book contains the summaries of 943 Ottoman documents dating back to the period 1589-1682, written in eleven registers kept in the archives of Bailo a Constantinopoli, boxes 250-252, in the Venetian State Archives. Venetian diplomats in Istanbul considered it important to keep the copies of letters of sultans and Ottoman officials that made reference to Venetian affairs in their own archives. In this way the series of registers called
Carte turche. Registri was created. It contains both Ottoman
texts and their Italian translations made by the official interpreters of the Republic. Originals were usually sent to Venice, while the drafts are still kept in the Ottoman archives (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), above all in the series Maliyeden müdevver
.

Bu çalışmada Eskişehir’in simgesi haline gelen lületaşı madeninin
1830-1914 yılları arasında geçirdiği süreç incelenmekte,
özellikle maden işletmeciliği ve Viyana’ya yapılan ham lületaşı
ihracatı üzerinde durulmaktadır. Viyana aracılığıyla Avrupa ve
Amerika’nın tanıdığı lületaşı bir dönem popüler olmuş, bu da
Eskişehir’i yakından etkilemiştir. Ele alınan dönemde lületaşı
sektöründe yaşanan yükselme ve düşüşler, nedenleriyle birlikte
ortaya konulmaya çalışılırken arşiv belgeleri, salname ve
gazetelerin yanı sıra Viyana kaynaklarına dayanılarak yazılan
eserlerden de faydalanılmıştır

GİRİŞ
Eski çağlardan Sanayi Devrimi’ne kadar kervanlar,
ulaşım ve ekonominin olmazsa olmaz çarkıdır. Sanayi
toplumlarında kervan soymak bir kahramanlık ve bir cesaret
işi olup çevreye nam salmaktır. Köroğlu, Bolu Dağları’ndaki
ününü bir anlamda kervanları soymakla kazanmıştır. Dede
Korkut Hikâyeleri’ndeki figürlerden Bay Püreoğlu, yurtlarına
gelen bir kervanı soyguncuların elinden almakla “Bamsı
Beyrek” olmuştur. Kervanlar altın ve gümüşün aktığı nehirler
gibi zenginlik alametidir. Kervanlar Ali Baba ile Kırk
Haramiler’deki zenginliğin kaynağıdır. Develerle yapılan
kervan yolculuğu masallara konu olduğu gibi yeni olayların
da habercisidir. Kervan sona doğru giden bir kafiledir. Tasavvufta ahiret yoluna doğru çıkmış bir göçtür. Kervanlar tasavvufta akıp giden bir ömürdür, aynı inanca sımsıkı sarılmış bir ümmettir. Başlarındaki kervancı ise peygamber veya şeyhtir. Ondan ayrılmak yoldan ve dinden çıkmaktır. Kervancılık, Suriye’ye ticarete giden Hz. Muhammed’in mesleği ve Hz. Yusuf’u kuyudan kurtarmasıyla üç semavi dince kurtuluşun sembolüdür. Kervancı yardan akrabadan haber getirendir. Bu özellikleriyle kervanlar, bilhassa Ortadoğu toplumlarında sosyal ve ticari hayatta oldukça önemlidir. Zira şehir arasındaki iletişim ve ekonomik faaliyetler, trenler yaygınlaşıncaya kadar kervanların tekelinde kalmıştır. Kervan yolculuğu anlatılırken ebette ki yükhayvanlarından ve özellikle deveden bahsetmeden olmazdı.Bu hayvan sosyal hayatta kendine deve dikeni, deve inadı, deve gibi büyük, deveye hendek atlatmak gibi kimi kavramlarla yer bulmuş ve deyimlerimizi süslemiştir. Bu sayede deve ve diğer yük hayvanlarıyla ilginç bilgiler öğrenme şansına sahip olduk. Çalışmamız sırasında kullandığımız kaynaklardanTavernier Seyahatnamesi, bu konuda oldukça detaylı bilgiyesahip olan kaynakların başında gelmektedir. Nitekim OsmanlıTarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü’nün yazarı MehmetZeki Pakalın’ın “Kervan” maddesini oluştururken kullandığıbilginin nerdeyse tamamının bu kaynaktan alması da bu durumu teyit etmektedir.
Araştırma eserlerinden ise Osmanlı sosyal ve ticari
hayatı konusunda eserleriyle tarihçiler arasında haklı ve
önemli bir yer edinen Suriaya Faroqhi’nin çalışmaları
bize sıkıştığımız ve bunaldığımız anlarda ışık olmuştur.
Kendisinin deve kervanları ve ticari yollar hakkında fazla
bilgi ve araştırmasının bulunmadığı yolundaki mütevazı
açıklamalarının aksine eserleri yoğun bilgiler içermektedir.
Onun açıklamalarının paralelinde arşivde yaptığımız
araştırma ve gözlemlerde konu ile ilgili belgelerin genellikle
kervan soygunları, kervanların taşıdığı mallar ile defterlerin
bulunduğu ve bunların da daha çok yük ve tüccarlardan
alınan vergileri içerdiği görülmüştür. Bunlar dışında Osmanlı
Devleti’ndeki diğer arşiv belgeleri ise daha çok deve sayısı ve
develerden savaş zamanlarında yararlanma amacını taşıyan
istatistiklerdir. Onun da belirttiği gibi kervan taşımacılığı
ve hırsızlığı konusunda gittikçe daha fazla yayınlanmaya
başlayan Kadı Sicili ve Mühime Defterleri’ne yansıyan
bu konudaki şikâyet ve arizalarla ortaya çıkacak ve bu flu
resim biraz daha aydınlanacaktır. Son olarak konuyla ilgili
elindeki verileri bizimle paylaşma nezaketini gösteren Ufuk
Gülsoy’un önerileri de bize moral vermiş ve önemli katkı
sağlamıştır. Bizim çalışmamız sadece konuya ilgi duyanlar
için biraz bilgi vermek ve merak duygusunu kamçılamak
içindir. Konuyla ilgili daha detaylı ve geniş bilgiler Osmanlı
arşivlerinin kapsamlı bir şekilde taranması ve daha fazla
seyahat notlarının incelenmesiyle ortaya çıkacaktır.

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren çok sayıda yabancı şirket ve müessesenin yayılmasına sahne olan Osmanlı coğrafyasında yaşanan rekabet, muhtelif milletlere ait birçok yeni kurumun açılmasını ve çekişmesini de beraberinde getirdi. Eski ticari alışkanlıklar etrafında şekillenen münasebetler Sanayi Çağı’nda yerini yeni kurumlara bıraktı. Bu önemli kurumlardan biri de başta İstanbul olmak üzere birçok Osmanlı liman kentinde açılan yabancı ticaret odaları oldu. Müteşebbislerinin beklenti ve ihtiyaçlarını karşılamak, sahip olduğu sermayenin örgütlü ve koordinasyonlu bir şekilde yayılmasını sağlamak amacıyla Osmanlı Devleti’ndeki ziraat, ticaret, sanayiye dair tüm bilgi kaynaklarını bünyesinde toplayan yabancı ticaret odaları Osmanlı ekonomisinin şekillenmesinde doğrudan rol oynadı. Bu noktada Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne kadarki süreçte İstanbul’da kurulan ve teşkilatlanan Fransız İstanbul Ticaret Odası çalışmaya konu olmuştur.

Öz Konya, gerek konumu ve gerekse transit ticaretin bir geçiş merkezi olması hasebiyle tarihî süreçte geniş halk kitlelerinin ve tacir erbabının dikkatini çekmiştir. Konya, bir şehir merkezi olarak Osmanlı idaresinde de önemini korumuş ve bir kültür, ticaret ve sanayi şehri olma özelliğini muhafaza edebilmiştir. Ancak bölge, Osmanlı Devleti'nde hayvancılık bakımından eskiden beri daha önemli bir merkez olarak kabul görmüştür. Çünkü kent, ordunun sefer güzergâhında bulunmaktaydı ve bu bölge halkının bir kısmı ordunun ihtiyacı olan atları geniş bozkırlarda yetiştirmekteydi. Bunun yanında kervan ticareti de kara yolu taşımacılığını öngördüğünden ve tarihî ipek yolunun bir kolu da bu güzergâhtan geçtiği için bizzat tüccar taifesi de Konya'ya uğradığında eşyalarının nakli hususunda yöre halkından bu taşıma hayvanlarını kiralamak hatta satın almak suretiyle temin edebilmekteydiler. Bu ihtiyaç hem kente ekonomik bir katkı sağlamakta hem de kente farklı noktalardan tüccarların uğramasına imkân sağlamaktaydı. Ayrıca kent hac güzergâhında bulunuyor ve hicaz ticaretinden de pay alıyordu. Kentte mevcut ticarî yol ağı ve ulaşım şartlarının hangi taşımacılık esasına göre tertip edildiğini tespit edebilmek amacıyla 18. yüzyıl temelinde ele alınan döneme ilişkin bu çalışmada Şer'iyye sicilleri temelinde kaynak kitap ve makalelerden istifade edilmiştir. Abstract Because of its location and transit trade, Konya has attracted the attention of the wider public and traders. As a city center, Konya maintained its importance in the Ottoman administration and was able to maintain its status as a cultural, commercial and industrial city. However, the region has been accepted as a more important center in terms of animal husbandry in the Ottoman Empire. Because the city was located on the expedition of the army and some of the people of this region were raising the horses that the army needed in the vast steppes. In addition, since the caravan trade also foresees road transport and a branch of the historical silk road passes through this route, when the merchant cargo stopped by Konya, they were able to rent and transport these transport animals from the local people even when they had to go to Konya. This need not only made an economic contribution to the city, but also allowed traders from different locations to come to the city. In addition, the city was on the pilgrimage route and it also took part in the trade of hijaz. In order to determine the commercial road network and transportation conditions in the city on the basis of the transportation basis, in this study on the basis of the 18th century, source books and articles were used on the basis of Şer'iyye registers.

Osmanlı Devleti altı yüzyılı aşkın bir süre hüküm sürdü. Başlangıçta toprak düzeninin yaklaşık olarak eşit ölçekte olması, toprakta şahıs mülkiyetinin bulunmaması, üretimin değişim değeri için değil de daha çok kullanım değeri üzerinden sürmesi, Osmanlı’nın iyi yanları olarak ortaya çıktı. Ancak yönetim sisteminde böyle iyi yanlarının olması elbette üreten insanların sömürülmediği anlamına gelmiyordu, Osmanlı’da da üretenler sömürülüyordu.

Yükselme dönemiyle birlikte toprakta daha önce olmayan kişisel mülkiyet oluşmaya başladı. Özel mülk sahiplerinin köylüyü sömürmesiyle toprakları her geçen gün büyüdü, reayanın ise toprağı küçüldü, bazı reaya topraksız bile kaldı.

Osmanlı son zamanlarda tarımı hatırlayıp bazı atılımlarda bulunmaya kalkıştı. Üreticisine kredi olanakları yaratmaya çalıştı. Yabancı şirketlere karşı kooperatif örgütlülüğü ile karşı durmaya çabaladı, ancak atı alan Üsküdar’ı geçmişti…

Bu kitap bir tarih araştırması değil. Osmanlı’ya biraz sosyal, biraz politik nazar atan bir çalışma. Düne bakarak bugünü anlama çabası da denilebilir. Zira bugün yaşadıklarımız ve bize yaşatılanlar geçmişimizin izini taşımakta ve adeta onu tekrar etmektedir.

Dün var olan, sömüren zalimler bugün de var. George Santayana’nın da dediği gibi; “Geçmişi hatırlamayanlar, onu bir kere daha yaşamak zorunda kalırlar.” Bu çalışma geçmişi hatırlatarak, gelecekte sömüren zalimlerin olmayacağı bir dünyanın umuduyla, okuyucuları tarihin tekerrürüne karşı uyarmaktadır.

ÖZET
Dicle nehri kıyısında kurulmuş olan Bağdat şehri hem tabii hem de beşerî faktörlerin etkisiyle önemli bir stratejik konumda yer almış ve tarihî süreç içerisinde her devirde siyasi, iktisadi ve kültürel olarak güçlü bir mevkie sahip olmuştur. Tarih sahnesinde Abbasiler döneminde önemli bir yer tutan Bağdat, önemli Türk İslam devletlerinin dahilinde yer almış ve zaman zaman bölgede hüküm süren devletlerin çekişmesine konu olmuştur. XVI. yüzyıldan itibaren de Osmanlı Devleti’nin hakimiyetine girmiş ve XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar bu devletin sınırları içerisinde kalmıştır. XIX. Yüzyılda Bağdat şehri dünyadaki siyasi gelişmelerle beraber siyasi ve iktisadi özellikleri bakımdan önemi oldukça artmıştır. Avrupalı devletlerden, bilhassa İngiltere, bu dönemde kendi iktisadi ve siyasi çıkarları doğrultusunda Bağdat ve çevresinde nüfuzunu yerleştirmek amacıyla faaliyetler yürütmüş ve bu bağlamda buralarda gerek kurduğu konsolosluklar gerekse şirketler aracılığıyla hedefini gerçekleştirmek için çalışmıştır. XX. yüzyıla gelindiğinde Bağdat ve civardaki İngiliz nüfuzu önemli bir noktaya ulaşmıştır.
Bu çalışma Bağdat’taki İngiliz konsolosluğunun tuttuğu ticaret raporları ile aynı döneme ait Osmanlı Arşivi’nden temin edilen konuyla alakalı belgeler ışığında hazırlanmıştır. Bu kapsamda incelenen dönemde (1900-1912) Bağdat’ın ticaret hacminin yanı sıra burada ticareti yapılan malların fiyatı, taşımacılığı ve şehirdeki işçi ücretleri de çalışmaya dahil edilmiştir.

ABSTRACT
The city of Baghdad, which was founded on the banks of the Tigris river, has taken an important strategic position due to the effects of both natural and human factors, and has had a strong political, economic and cultural position in every period of history. Baghdad, which has an important place in the history scene during the Abbasid period, was included in the important Turkish-Islamic states and from time to time was subject to the contention of the states ruling in the region. It came under the domination of the Ottoman Empire from the 16th century and remained within the borders of this state until the first quarter of the 20th century. In the 20st century, with the political developments in the world, Baghdad has increased in importance in terms of its political and economic characteristics. During this period, one of the European states, especially Britain, carried out activities in order to establish its influence in Baghdad and its surroundings in line with its own economic and political interests, and in this context, it worked to achieve its goals through both the consulates and companies it established there. By the 20th century, British influence in Baghdad and the surrounding area reached an important point.
This study has been prepared in the light of the trade reports kept by the British consulate in Baghdad and the relevant documents obtained from the Ottoman Archives of the same period. In this context, as well as the trade volume of Baghdad in the period examined (1900-1912), the price of the goods traded here, transportation and wages of workers in the city were also included in the study.

Bu kitap Venedik Devlet Ars¸ivınde bulunan 940 Osmanlıca belgenin özetlerini içermektedir. I˙stanbul'daki diplomatlar tarafından tutulan bu belgeler öncelikle tüccarlar, mallar, gemiler, köleler, korsanlar ve piratlar, gümrükler, sınırlar ve Osmanlı-Venedik ilis¸kileri tarihi üzerine birçok konuyu içermektedir. This book contains the summaries of 940 Ottoman documents whose copies are kept in the Venetian State Archives. These documents, collected by the Venetian diplomats in Istanbul, deal with merchants, goods, ships, slaves, pirates and privateers, customs, borders, and many other affairs related to the history of Ottoman Venetian relations.