Veba Salgını

Throughout history, epidemics have brought with it various factors that adversely affect societies. Plague, syphilis, malaria, flowers etc. that the communities have to struggle with. There are many epidemics. These have caused destroying. The living beings, including the lands where the Ottoman Empire was dominant, were also exposed to these epidemic diseases. In the late Ottoman period, it is known that they often fight against epidemic diseases. Especially in Antalya, which is an important port city in terms of its geographical position and functionality, outbreak of plague epidemic.
Within the scope of the main objective of the study; In light of the Prime Ministry Ottoman Archival Documents and other research and investigation works, the plague cases and sanitary measures taken in Antalya between 1838-1920 have been mentioned. As a matter of fact, various measures have been taken to prevent the plague epidemic in this period. In the treatment of plague epidemic, methods such as serum, vaccine, quarantine have been applied. The measures taken to protect public health were evaluated within the framework of the health organization of the Ottoman State and the negative effects of the plague epidemic were examined.
Keywords: Antalya, Plague, Epidemic, Ottoman Empire.

Salgın hastalıklar insanlık tarihinde ciddi ölümlere sebebiyet vermiştir. İnsanların avcı- toplayıcı olduğu
dönemde salgın hastalıklar ile çok karşılaşmadığı varsayılabilir. İnsanlar yerleşik hayata geçip tarım ve
hayvancılık ile hayatlarını devam ettirmeye başladıktan sonra hayvanlar arasında yaygın olan bulaşıcı
hastalıklar insanlara bulaşmaya başlamıştır. Salgın hastalıkların tarih boyunca birçok devletin helak
olmasında etkili olduğunu söylemek de yanlış olmayacaktır. Salgın hastalıklar insanlar tarafından
tanımlanamadığı ve tedavi yönteminin nasıl olacağına karar verilemediğinden ölümcül olmuşlardır.
Salgın hastalıklardan en korkulanları veba, kolera, difteri, sıtma şeklinde sayılabilir. İnsanlar bu
hastalıkların sebepleri, nasıl salgına sebebiyet verdikleri ve tedavi şekilleri konusunda ise ancak 19.
yüzyılın ortalarından sonra başarılı olabilmişlerdir. Ortaçağda Avrupa’da yaşanan ve birçok ölüme
neden olan veba bu dönemde de hala korkulan hastalıklar arasında sayılmaktadır. Kolera’nın nasıl bir
hastalık olduğu ise yüzyılın sonuna doğru ancak anlaşılabilmiştir. Sıtma ile savaşın nasıl yapılması
gerektiğine dair çalışmalar daha eskiye dayansa da başarılı olunması yine 19. yüzyılda olmuştur. Difteri
ise diğer hastalıklara göre daha geç tanımlanıp tedavisi bulunan hastalıklardandır.
Bu çalışmanın ana kaynağı İngiliz yıllık sağlık raporlarıdır. Raporlarda bulunan Osmanlı ülkesinde
görülen salgın hastalıklar ve bu hastalıkların akıbeti hakkında verilmiş olan bilgiler incelenmiştir.
Özellikle veba, kolera, difteri ve sıtma ile ilgili bilgilerin geniş bir şekilde yer aldığı raporlarda diğer
hastalıklardan söz edilmediği görülmüştür. Hastalıklar hakkında tanımlayıcı ve tarihsel bilgiler verilip,
belgelerdeki veriler ile İngilizlerin gözünden Osmanlı ülkesinin salgın hastalıkları ve bu hastalıkların
sonuçları ortaya konmaya çalışılmıştır.

Osmanlı Devleti tarihi boyunca, çeşitli hastalıklar, salgınlar (veba, kolera...) ortaya çıkmış, doğal afetler (aşırı soğuklar, deprem...), yangınlar meydana gelmiştir. Tüm bunlar can ve mal kaybına yol açmış, ekonomiyi olumsuz etkilemiş, halkta sıkıntıya yol açmıştır. Makalede yangınlar ve veba salgınları karşısında toplumun tutumu ele alınmıştır.

1812-1814 yıllarında İstanbul ve civarında etkili olan veba salgını, çok sayıda can kaybına neden olduğu gibi iktisadî ve sosyal bir çok hadiseyi de tetiklemiştir. Salgından doğrudan etkilenen Üsküdar ahalisi, kaza sınırlarında hüküm süren vebayla baş etmeye çalışırken aynı zamanda daha güvenli kabul edildiği için bölgeye yaşanan göçlerin yarattığı etkiye de maruz kalmıştır. Bu bildiride arşiv vesikaları, kadı sicilleri, devrin kronikleri ve yabancı seyahatnamelerden yararlanılarak 1812-1814 veba salgının Üsküdar’da yarattığı sosyal ve iktisadî tesirler ele alınmıştır.

Salgın hastalıklar, tarihin en eski devirlerinden itibaren insanları etkilemiş, binlerce yıl boyunca insanlık için büyük sorunlar oluşturmuş, binlerce kişinin ölümüne yol açarak insanlık tarihinin akışında önemli bir rol oynamıştır.
Bu sunumda ilkçağlarda tarihi belgelerde bilinen büyük salgınlar incelenmiştir.

Istanbul faced a plague epidemic that broke out in 1901 and lasted around seven months. The epidemic ended fortunately not to cause too much death and harm, and did not spread out of Istanbul as feared. The precautions taken during the epidemic have played a major role in this. In addition, the Ottoman authorities worried about the spread of the epidemic and acted immediately and tried to bring in a doctor from abroad who specialized in plague disease. As far as detected, three British doctors were interviewed at various times and one of them arrived in Istanbul, Dr. Henry William Beach. Dr.Beach has taken part in the Public Hygiene Commission and in the activities related to the epidemic. Two other British doctors (Dr.Blackmore and Dr.Griffith), about whom there was less information, did not come to Istanbul for various reasons.
Although a number of studies have been conducted in relation to the 1901 Istanbul epidemic and the precautions taken, there is no comprehensive and detailed study of the foreign doctors invited to Istanbul during the epidemic. In this article, in the light of archival documents, it is aimed to clarify the mentioned doctors, their activities and the developments related to them.
Keyword: Plague, Istanbul, Dr. Henry William Beach, Dr. Blackmore, Dr. Griffith.

19. yüzyıla kadar kitlesel ölümlere sebep olan salgın hastalıkların başında, veba ve kolera gelmekteydi. Tüm dünyada olduğu gibi Osmanlı Devleti de bu hastalıklardan çeşitli dönemlerde büyük ölçüde etkilenmiştir. Osmanlı’da karantina uygulaması ve genel temizlik kurallarına uyulmasıyla hastalıkların üstesinden gelinmiş, Avrupa’daki ilaç ve tedavi çalışmaları yakından takip edilmiştir. Hem halkın hem de idarecilerin bilgilendirilmesi için son derece önem arz eden Osmanlı basını, salgın hastalıklara geniş yer vermiştir. Hastalığın kontrolü her ne kadar karantina ile sağlanmaya çalışılmışsa da karantina sürecine hadislerden hareketle dini bir meşruiyet atfedilerek sürecin daha sağlıklı bir şekilde yürütülmesi amaçlanmıştır. Dolayısıyla modern tıbbın önerileri dini kaidelerle güçlendirilmiş ve hastalıklarla maddi ve manevi unsurlarla topyekûn mücadele edilmiştir. Osmanlı’nın son dönemlerinde basında hastalık larla mücadelenin inanç kültürü kısmını oluşturan dini referans noktası hadis, dua ve rivayetlerden oluşmaktaydı. Bu çalışmamın çerçevesini dini konularla siyasi meselelerin bir arada işlendiği İslamcı süreli yayınların hastalıklarla ilgili kaleme alınan yazıları oluşturmuştur.//Plague and cholera were the primary epidemics causing huge numbers of deaths until the 19th cen-tury. Similar to the rest of the world, Ottoman Empire was also affected by these two diseases periodi- cally. Ottoman Empire could deal with them through quarantine regulations and by applying certain rules of hygiene, while also pursuing the developments of treatments and medication in Europe, at the same time. Epidemic diseases took place in Ottoman media widely, which was very important to inform the society and the governors. Even if there were attempts to control diseases through quarantine regula- tions, hadiths were also used as a religious base to support these regulations. As a result, the suggestions of modern medicine were supported by religious bases, and there were struggles against diseases finan- cially and emotionally. In the final period of Ottoman Empire, the religious bases for struggling against diseases were hadiths, praying, and narratives. This study involves the pieces of writings related to dis- eases in Islamic periodicals which covered both religious and political issues.

Ortaçağ’da özellikle inceleme alanımız olan X. ve XI. yüzyıllarda Orta-Doğu ülkelerinin çok ciddi manada depremlere ve kıtlıklara maruz kaldığını görmekteyiz. Doğal afetler insan yaşantısını olumsuz derecede etkilemekle birlikte bu durum Ortaçağ’da domino taşı etkisi yaratmaktaydı. Bunların en etkilisi deprem ve kuraklık olaylarıydı. Kuraklıklar sebebiyle ekin alanlarının yeterince sulanamaması insanların besin durumunu olumsuz yönde etkilemekteydi. Bölge halkının kendilerine yetecek miktarda yiyecek ve su bulamaması fiyatların artmasına sebebiyet veriyordu. Bu da durumu zayıf olanların açlık ve kıtlık çekmesine neden oluyordu. Zayıf düşen bedenler yenilmemesi gereken şeyler yediği zaman (Kirli sular, ölü hayvan etleri vs…) ölümcül derecede hastalıklara yakalanmalarına sebep oluyordu. Bu hastalıklar bulaşıcı olduğu için kısa sürede çok fazla kişiyi etkileyebiliyordu. On binlerce insanın hastalanmasına binlercesinin de ölmesine neden oluyordu. Çalışmamızda bölge halkının ortalama geliri bulunmaya çalışılarak, bu insanların nasıl beslendiği ve buna bağlı olarak vücudunun hastalıklara karşı bağışıklık sisteminin kuvvetli olup olmadığı tahmin edilmeye çalışılmıştır. Ana kaynaklar ve kroniklerden edinilen bilgilere göre, hastalığa yakalanan, yakalandığı hastalıktan kurtulamayanlar genelde yoksul kesim oluyordu. Durumu iyi olanlarda, yani bağışıklık sistemi, doktor, ilaç imkânı ve beslenme durumları iyi olanlarda, ölüm oranı çok daha azdı.
Bunların dışında, sosyal hayata baktığımızda maaşlar, gelir durumları ve vergi miktarları yoksulluk sınırı ile zengin olarak adlandırılan kesimlerin sahip oldukları ekonomik durumları, daha yakından incelenmeye çalışılmıştır. Yoksulluk sınırındaki kişilerin gelir miktarı, orta sınıfın gelir miktarı ve zengin olarak adlandırılan kişilerin, hangi meslekleri yaptıkları tespit edilmeye çalışıldı. Bu bağlamda Ortaçağ’da ev fiyatları da ortalama olarak ekonomik durum hakkında bilgi vermekteydi. Zenginlerin oturdukları evler hatta mahalleler orta ve yoksul kesimdeki insanlardan farklıydı. Görülen şu ki; Ortaçağ’da da insanların oturdukları mahalle ve semt bilgisi ekonomik durumunun da boyutunu göstermekteydi.
Çalışmamızda karşımıza çıkan, ilginç olarak addedebileceğimiz bir olay da, bazı zengin kişilerin, ordu komutanlarına, emirlere, valilere, hatta vezirlere dahi borç para verebilmesiydi. Bu durum daha çok, ticaretle uğraşanlarda gözlemlenirken, özel sektör olarak adlandırılan meslek gruplarının elde ettiği gelirin miktarını da tahmin etmemiz açısından güzel bir örnek olarak gösterilebilir. Genel olarak bölge halkının ekonomik durumu ortaya konulmaya çalışılırken, buna etki eden dış faktörlerin (Kıtlık, veba salgınları ve depremler) sosyal yapıyı nasıl etkilediğini gelir durumu bağlamında daha yakından görmek amaçlanmıştır. Elde edilen bilgiler ışığında, bu gelişmelerde otoritenin de üstüne düşen görevi yerine getirmesi gerekmekteydi. Aksi halde insanlar çaresizlikten büyük isyanlara kalkışabiliyorlardı. Ortaçağ’da çıkan isyanları yalnızca siyasi ve askeri sebeplere bağlamak doğru olmaz. Bunların arkasında geçim durumu ve yaşam hakkı da isyanlar da çok büyük bir rol oynamaktaydı.