Wyśmierzyce

Wyśmierzyce
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Kościół św. Teresy z Ávili w Wyśmierzycach
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	białobrzeski
Gmina	Wyśmierzyce
Prawa miejskie	1338-1869, 1922
Burmistrz	Małgorzata Zajączkowska
Powierzchnia	16,86 km²
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 874; 52 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 48
Kod pocztowy	26-811
Tablice rejestracyjne	WBR
	Położenie na mapie gminy Wyśmierzyce Wyśmierzyce
	Położenie na mapie Polski Wyśmierzyce
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Wyśmierzyce
	Położenie na mapie powiatu białobrzeskiego Wyśmierzyce
	51°37′30″N 20°48′48″E/51,625000 20,813333
TERC (TERYT)	1401064
SIMC	0974044
	Urząd miejskiul. Mickiewicza 75; 26-811 Wyśmierzyce
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Wyśmierzyce – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie białobrzeskim, położone w Dolinie Białobrzeskiej na prawym brzegu Pilicy.

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Wyśmierzyce oraz parafii rzymskokatolickiej św. Teresy z Ávili.

Wyśmierzyce leżą na terenie historycznego Zapilicza należącego do Mazowsza. Miasto zostało założone w 1338 roku^[2]. Było miastem duchownym^[3].

W latach 1973–2017 (pomijając rok 1993 kiedy miastem stało się zaludniające się Borne Sulinowo) Wyśmierzyce były najmniejszym pod względem ludności miastem Polski; 31 grudnia 2014 liczyły 921 mieszkańców^[4], a rok później 924 osoby^[5]. Status najmniejszego miasta Polski utraciły 1 stycznia 2018, kiedy to status miasta odzyskała Wiślica w województwie świętokrzyskim z 503 mieszkańcami, wypierając Wyśmierzyce o 45%^[6] (Natomiast od 1 stycznia 2019 roku najmniejszym miastem w Polsce jest Opatowiec liczący 330 mieszkańców). W 2024 roku Wyśmierzyce są już zaledwie czternastym najmnieszym miastem Polski.

Lokalny ośrodek rolniczo-usługowy. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 48 (Tomaszów Mazowiecki – Kock).

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 16,84 km²^[7].

Wyszemierzyce, będące własnością duchowną, położone były w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego^[8]. W drugiej połowie XVIII wieku Wyśmierzyce leżały w województwie sandomierskim^[9], w ramach którego stanowiły część ziemi radomskiej^[10]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. radomskiego, zaś przed czerwcem 1975 do woj. kieleckiego.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Wyśmierzyc w 2014 roku^[11].

Populacja miasta Wyśmierzyce na przestrzeni lat 1995–2014
Źródło: Bank Danych Lokalnych^[12]

Toponimia

Do końca XVII wieku nazwa brzmiała Wyszemierzyce, o czym świadczą zapiski z 1398 (Vyszemierzice) i 1576 (Wyssemierzyce). Nazwa ta pochodziła od imienia Wyszemir, nosiła ją osoba poświadczona przez źródła historyczne. Zmiana nazwy na obecną nastąpiła poprzez zanik nieakcentowanego -e-, i przejście grupy spółgłoskowej -szm'- w -śm'-^[13].

Historia

Osada otrzymała prawa miejskie 12 grudnia 1338, które utraciła po upadku powstania styczniowego w 1869.

W 1378 powstała parafia wyśmierzycka. W 1657 wojska siedmiogrodzkie księcia Jerzego II Rakoczego zniszczyły doszczętnie Wyśmierzyce. W 1808 ówczesny zaborca austriacki sprzedał Wyśmierzyce Józefowi Teodorowi Makomaskiemu. W 1809 zostają włączone do departamentu radomskiego Księstwa Warszawskiego. 19 grudnia 1889 urodził się tam błogosławiony ks. prof. dr hab. Franciszek Rosłaniec (obecny patron miasta). Wyśmierzyce odzyskały prawa miejskie 1 lipca 1922^[14].

Podczas okupacji hitlerowskiej, w maju 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 900 Żydów. We wrześniu 1942 zostali wywiezieni do getta w Białobrzegach, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani^[15].

Zabytki

Kościół św. Teresy z Ávili z drugiej połowy XIX wieku.
Organistówka z połowy XIX wieku.
Dzwonnica z XIX wieku (rekonstrukcja).

Edukacja

Publiczna Szkoła Podstawowa
Publiczne przedszkole

Sport

W mieście, od 1965 roku, działa klub piłki nożnej, MKS Wyśmierzyce, grający w A klasie.

Burmistrzowie Wyśmierzyc

Marek Bielewski (1990–1998) i (2014–2018)
Władysław Jasiński (1998–2014)
Wojciech Sępioł (2018-2024)
Małgorzata Zajączkowska (od 2024)

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Stanisław Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 112.
↑ Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2014 r. (strona 77).
↑ Miasta najmniejsze pod względem liczby ludności. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-25)]..
↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2017 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedzib władz niektórych gmin (Dz.U. z 2017 r. poz. 1427)
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2009 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 20 sierpnia 2009, ISSN 1505-5507 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-20] .
↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
↑ Janusz Woliński, Jerzy Michalski, Emanuel Rostworowski (red.): Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, tom V. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1964, s. 443.
↑ Sebastian Piątkowski (red.): Z dziejów Radomia i regionu radomskiego w XVIII i XIX wieku. Radomskie Towarzystwo Naukowe, Radom 1997, s. 7.
↑ Wyśmierzyce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Bank Danych Lokalnych Ostatnia aktualizacja: 2015-05-25.
↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich , 1987, s. 273. ISBN 83-04-02436-5.
↑ Dz.U. z 1922 r. nr 47, poz. 412.
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 348 .

Linki zewnętrzne

Wyśmierzyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 110 .

[gus2022-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .

[2] Stanisław Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 112.

[3] Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.

[ludnosc-4] Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2014 r. (strona 77).

[5] Miasta najmniejsze pod względem liczby ludności. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-25)]..

[6] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2017 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedzib władz niektórych gmin (Dz.U. z 2017 r. poz. 1427)

[Powierzchnia2009-01-01-7] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2009 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 20 sierpnia 2009, ISSN 1505-5507 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-20] .

[8] Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.

[9] Janusz Woliński, Jerzy Michalski, Emanuel Rostworowski (red.): Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, tom V. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1964, s. 443.

[10] Sebastian Piątkowski (red.): Z dziejów Radomia i regionu radomskiego w XVIII i XIX wieku. Radomskie Towarzystwo Naukowe, Radom 1997, s. 7.

[populacja2016-11] Wyśmierzyce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[12] Bank Danych Lokalnych Ostatnia aktualizacja: 2015-05-25.

[Rymut-13] Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich , 1987, s. 273. ISBN 83-04-02436-5.

[14] Dz.U. z 1922 r. nr 47, poz. 412.

[15] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 348 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Na prawach powiatu	Ostrołęka Płock Radom Siedlce Warszawa
Powiatowe	Białobrzegi Ciechanów Garwolin Gostynin Grodzisk Mazowiecki Grójec Kozienice Legionowo Lipsko Łosice Maków Mazowiecki Mińsk Mazowiecki Mława Nowy Dwór Mazowiecki Ostrów Mazowiecka Ożarów Mazowiecki Otwock Piaseczno Płońsk Pruszków Przasnysz Przysucha Pułtusk Sierpc Sochaczew Sokołów Podlaski Szydłowiec Węgrów Wołomin Wyszków Zwoleń Żuromin Żyrardów
Gminne	Bieżuń Błonie Bodzanów Brok Brwinów Cegłów Chorzele Ciepielów Czerwińsk nad Wisłą Dobre Drobin Gąbin Gielniów Glinojeck Głowaczów Góra Kalwaria Halinów Iłża Jadów Jastrząb Jedlnia-Letnisko Józefów Kałuszyn Karczew Kobyłka Konstancin-Jeziorna Kosów Lacki Latowicz Lubowidz Łaskarzew Łochów Łomianki Maciejowice Magnuszew Marki Milanówek Mogielnica Mordy Mrozy Mszczonów Myszyniec Nowe Miasto Nowe Miasto nad Pilicą Odrzywół Osieck Piastów Pilawa Pionki Podkowa Leśna Przytyk Raciąż Radzymin Różan Sanniki Serock Siennica Sienno Skaryszew Sochocin Solec nad Wisłą Sulejówek Tarczyn Tłuszcz Warka Wiskitki Wyszogród Wyśmierzyce Zakroczym Ząbki Zielonka Żelechów

Wsie	Aleksandrów Brodek Górki Grzmiąca Jabłonna Jeruzal Kiedrzyn Klamy Korzeń Kostrzyn Kozłów Kożuchów Olszowa Paprotno Redlin Romanów Ulaski Grzmiąckie Ulaski Stamirowskie Witaszyn Wólka Kożuchowska
Osada	Jakubówka
Osada leśna	Las Hulaski
Integralne. części wsi	Baraki Bielawy Jabłońskie Dołek Działy Grzmiąca-Kolonia Jabłonka Kolonia Kożuchów Leonówek Lisia Górka Mikołajówka Pabianki Wojciechów Wolak Zaborze Zielonka

Miasta	Białobrzegi Wyśmierzyce
Gminy miejsko-wiejskie	Białobrzegi Wyśmierzyce
Gminy wiejskie	Promna Radzanów Stara Błotnica Stromiec

Przynależność wojewódzka	gubernia radomska (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (1945–75)
Miasta	Białobrzegi (do 1870) Jastrząb (do 1870) Jedlińsk (do 1870) Przytyk (do 1870) Radom (do 1932 →) Skaryszew (do 1870 i od 1922) Szydłowiec (← 1939–54 →) Wierzbica (do 1870) Wolanów (do 1870) Wyśmierzyce (do 1870 i 1922–55 →)
Osiedla (1954–72)	Jedlnia-Letnisko (od 1958)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Białobrzegi (1870–1954) Bogusławice (do 1870) Gębarzew (do 1954) Gózd (od 1973) Gzowice (do 1954) Jastrzębia (od 1973) Jedlanka (do 1870) Jedlińsk (od 1870) Jedlnia-Letnisko (od 1973) Kowala (–Stępocina) Kozłów (do 1954) Kuczki (do 1954) Mirów (do 1870) Orońsko (do 1954) Podgajek (do 1870) Potworów (do 1954) Przytyk (od 1870) Radom (do 1954) Radzanów (do 1954) Rogów (1870–1954) Skaryszew (Skaryszów) (od 1870) (Stara) Błotnica (do 1954) Stromiec (do 1954) Sucha (do 1870) Szydłowiec (← 1939–54) Wielogóra (do 1954) Wieniawa (do 1954) Wierzbica (1870–1954) Wolanów Zakrzew (Zakrzów) Zalesice (do 1954)
Gromady (1954–72)	Barak (1954 →) Bardzice (1954–72) Bartodzieje (1954–72) Białobrzegi (1954–55 →) Bielicha (1954–61) Bierwce (1954–72) Błotnica (1954–55 →) Bobrek (1954–55 →) Brudnów (1954–55 →) Cerekiew (1954–72) Chronów (1954 →) Czarna (1954–72) Dąbrówka Nagórna (1954–59) Długie (1954–55 →) Domaniów (1954–59) Dzierzkówek (1954–68) Gąsawy Rządowe (1954 →) Goryńska Wola (1954–61) Goszczewice (1954–55 →) Gózd (1954–55 →) Gózd (1954–72) Grabowa (1954–55 →) Groszowice (1954–72) Grotki (1954–55 →) Grzmiąca (1954–55 →) Gzowice (1954–61) Janiszpol (1954–72) Jarosławice (1954–68) Jastrząb (1954 →) Jastrzębia (1954–59) Jastrzębia (1962–68) Jaszowice (1954–59) Jedlińsk (1954–72) Jedlnia Letnisko (1954–57) Kaszów (1954–61) Klwatka (1954–72) Kłonów (1954–72) Kostrzyń (1954–55 →) Kowala (1954 → i ← 1956–72) Kuczki (1954–59) Lesiów (1954–72) Ludwików (1954–59) Łączany (1954–68 →) Majdów (1954 →) Maków (1954–72) Mazowszany (1954–59) Mirów (1954 →) Młodocin (1954 → i ← 1956–61) Młodynie (1954–55 →) Mniszek (1954–72) Modrzejowice (1954–72) Niedarczów (← 1961–68) Odechów (1954–72) Orońsko (1954 →) Ostałówek (1954 →) Parznice (1954–72) Pierzchnia (1954–55 →) Pogroszyn (1954 →) Polany (1954–61) Potworów (1954–55 →) Przytyk (1954–72) Radzanów (1954–55 →) Rajec Szlachecki (1954–72) Rogów (1954 →) Ruda Wielka (1954 →) Sławno (1954–61) Słupica (1954–68) Stromiec (1954–55 →) Stromiec Podlesie (1954–55 →) Sucha (1954–55 →) Szczyty (1954–55 →) Śmiłów (1954 →) Taczów (1954–68) Wałsnów (1954 →) Wieniawa (1954–55 →) Wierzbica (1954 →) Wir (1954–55 →) Witaszyn (1954–55 →) Wojciechów (1959–62) Wola Gołębiowska (1954–68) Wola Lipieniecka (1954 →) Wolanów (1954–72) Wólka Klwatecka (1954–72) Wrzeszczów (1954–72) Wrzos (1954–72) Wsola (1954–72) Wysoka (1954 →) Zakrzew (1954–72) Zawady (1954–61) Zdziechów (1954 →) Żuków (1954–55 →)

Przynależność wojewódzka	woj. kieleckie
Miasta (1956–72)	Białobrzegi (od 1958) Wyśmierzyce (← od 1956)
Gromady (1956–72)	Białobrzegi (← 1956–57) Białobrzegi (1969–72) Błotnica (Stara Błotnica) (← 1956–72) Bobrek (← 1956–59) Boże (← 1959–72) Broniszew (← 1956) Długie (← 1956–61) Dobieszyn (← 1958–72) Gózd (Stary Gózd) (← 1956–72) Grotki (← 1956–68) Grzmiąca (← 1956–68) Jabłonna (1961–72) Kostrzyń (← 1956–61) Młodynie (Młodynie Dolne) (← 1956–68) Olszamy (1956–72) Pierzchnia (← 1956–68) Pnie (← 1956–61) Promna (← 1956–72) Przybyszew (← 1956–72) Radzanów (← 1956–72) Rykały (← 1956–68) Stromiec (← 1956–72) Stromiec Podlesie (← 1956–61) Sucha (← 1956–68) Szczyty (← 1956–68) Witaszyn (← 1956–68) Wyśmierzyce (1969–72)
Gminy wiejskie (1973–75)	Białobrzegi Promna Radzanów Stara Błotnica Stromiec Wyśmierzyce