Ertan Besli

Öz
  Bu araştırmanın konusunu kadim dünya dilleri ile Genel Türkçede (tarihî ve çağdaş Türk lehçeleri) tespit edilen ata göstergesinin köken bilgisi açıklaması meydana getirir. Konumuzu oluşturan bu gösterge, araştırma sürecinde kadim ve çağdaş dünya dillerinde ve etimoloji sözlüklerinde (İngilizce, Rusça, Almanca ve Türkçe) taranmış ve fişlenmiştir. Giriş bölümünde konumuzu oluşturan problem üzerine bilgi yer alır. Birinci bölümde tarihî ve çağdaş Türk lehçelerindeki, ikinci bölümde kadim ve çağdaş dünya dillerindeki görünümü köken bilgisi uyarınca incelenir. Elde edilen bulgular analiz ve sentez yapılarak sonuç bölümünde yorumlanır.
    Anahtar kelimeler: Etimoloji, tarihî ve çağdaş Türk lehçeleri, kadim ve çağdaş dünya dilleri.

Abstract:
The subject of this research is the explanation of the word ata determined in the ancient world languages and General Turkish (historical and contemporary Turkish dialects). This indicator, which constitutes our subject, has been scanned and registered in ancient and modern world languages and etymological dictionaries (English, Russian, German and Turkish) during the research process. In the introduction part, there is some information about the problem constituting our subject. In the first part, its appearance in historical and contemporary Turkish dialects, and in the second part in ancient and modern world languages, is examined in accordance with the knowledge of etymology. The obtained findings are interpreted in the conclusion section by making analysis and synthesis.
    Key words: Etymology, historical and contemporary Turkish dialects, ancient and modern world languages.

Tarihî metinlerde deyimler, atasözleri, ikilemeler, birleşik kelimeler ve serbest birlikteliklerin yanı sıra eşdizimli kelimeler de dikkat çeker. Bu metinler içerisinde çok sayıda dil ve kültür gibi unsurları barındırdığı için saha araştırıcılarının söz konusu kelime birliktelikleri hakkında bilgi sahibi olması gerekir. Yapı, anlam ve dilin kültürel birikimini ortaya çıkarmak bakımından tarihî ve çağdaş metinlere hâkim olmak önem arz eder. Bu nedenlerden ötürü hem kelime birliktelikleri hem de eşdizim üzerinde durulması gereken önemli bir konudur. Eşdizimleri anlayarak, araştırıcılar o dönemin dil ve kültürünün inceliklerini daha iyi analiz edebilir. Eşdizim; dil konuşurlarının yazı ve sözlü dilde belirli bir kelimenin diğer belirli ve aynı anlam alanı içindeki kelimelerle kullanımını ifade eder. Eşdizimi oluşturan kelime birlikleri dil konuşurlarının rastgele seçtiği ifadeler değildir. Uygun iletişim bağlamında belirli kavram ve anlatıları anlatmak amacıyla eşdizimler herhangi bir dilde kullanılabilir.

Bilimde ortaya çıkan sınıflamalar sistemli bir yapı çözümü esasına dayanır. Anlam bilim incelemesiyle fiillerin anlamsal sınıflamasının yapılabilmesi için bir cümleyi oluşturan anlamsal yapıların ortaya konması gereklidir. Eski ve Orta Türkçe fiillerin anlamsal sınıflamasında da anlamsal yapıların belirlenmesi önemlidir. Bildirimiz “Eski ve Orta Türkçe fiillerin anlamsal sınıflandırılması, Türkoloji bilimi araştırma yöntemleri kullanılarak tarihî metinlerin analizi ile çağdaş anlam bilimin bulgusu olan anlamsal yapılar belirlenerek yapılabilir” varsayımı üzerine temellenmiştir.

While doing research on Old and Middle Turkic texts, it is important to analyse and solve the meaning structure in order to understand these texts and transfer them to Turkish and other languages. Researchers especially transfer or translate some of the Old Turkic sentences in different meanings. We believe that this problem can be solved by revealing the algorithm of semantic structure of the texts. For this reason, in our research, we use semantic roles, semantic complements, semantic categories, description of verb qualities, text context, semantic structures and valency by keeping and analysing some records of some Old Turkic inscriptions in a combining approach. In revealing the semantic structure of various sentences, it will be explained how to obtain the semantic valency and semantic roles coded in the meaning of a verb in accordance with the text content and the sample sentences will be analysed and shown in practice.

İstem, dil bilimin önemli çalışma alanlarından biri olup tarihî lehçeler, çağdaş lehçeler, ağız çalışmaları ve günümüz dillerinde incelenmektedir. Bazı çalışmalarda ise farklı diller istem bakımından  karşılaştırılabilmektedir. Çağdaş ve tarihî Türk lehçeleri üzerine yapılan anlam bilgisi, biçim bilgisi, söz dizimi vb. çalışmalarında istem bilgisinin başlıca çalışma girdilerinden biri olarak yer alması gerektiğini düşünüyoruz. Tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinin incelemesinde, öğretilmesinde, bir kelimenin ses örgüsünün, biçimsel, anlamsal yapılarının ve söz dizimdeki işlevlerinin doğru kavranması gereklidir. Ağızlar, lehçeler ve diller arası görülen istem uyumsuzluklarının bir dili öğrenmeyi, incelemeyi güçleştirdiği ve kafa karışıklığına yol açtığı bilinmektedir.

Bu bildiride İzmit'in Taşköprü, Ova ve Balören ağızlarında tespit ettiğimiz kültür kelimeleri ile anlamları Eski Türkçede ve söz konusu ağızlarda incelenmiştir. Tespit edilen kelimelerin söz konusu ağızlardaki görünümleri, anlamları ve örnekleri verilerek sıralanmıştır. Böylece Eski Türkçeden Taşköprü, Ova ve Balören ağızlarına ulaşmış kelimelerde meydana gelmiş bazı anlamsal benzerlikler ve değişmeler tespit edilmiştir. Kelimelerin yansıttığı leksikolojik gelişmeler art zamanlı ayrımsal-karşılaştırmalı yöntem ile aydınlatılmaya çalışılmıştır. Bir halkın dünya görüşünü ortaya koyan kültür kelimeleri dil ve kültür etkileşimini araştıran kültür dil bilimsel çözümleme ile incelenmiş ve bu kelimelere yüklenen kültürel anlamlar da tespit edilmeye çalışılmıştır. Konsept insanın düşünce dünyasındaki kültürün temel hücresi; bir milli kültürün temel unsuru olup gerçek ya da ideal dünyanın nesnesini yansıtan ve milli hafızada söze dökülmüş bir şekilde saklanılan toplumsal bilincin devingen içerikli biçimidir. Konsept bir kelime vasıtasıyla dile getirilmektedir. Bu durumda bu oluşum konsept kelimesi olarak tanımlanabilir. Konsept kelimeleri halkın maddi ve manevi kültür olgularını tanımlayabilir ve o halkın dünya görüşünü dilde yansıtabilir.

Özet Dil bilimin önemli çalışma alanlarından biri olan istem, dil olguları arasındaki ilişkileri açıklayan teoriye sahip tarihî, çağdaş lehçe ve dillerde karşılaştırmalı olarak incelenen bir yaklaşımdır. Bazı çalışmalarda ise farklı diller arasında istem bakımından karşılaştırmalar yapılarak dil evrensellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Eski Türkçe fiilleri istem bakımından incelerken yalnız biçim bilgisel değil, bağımsal dil bilgisi, evrensel dil bilgisi, yönetim ve bağlama teorileri açısından da açıklamak gerekir. Bildirimiz sahamızda henüz yapılmamış bir konu olan Eski Türkçe fiillerin istem sözlüğü nasıl olmalıdır sorusu üzerine temellendirilmiştir. Bu konu üzerine devam eden bir sözlük çalışmamız bulunmaktadır. Eski Türkçe fiillerin istem sözlüğünün yöntem çerçevesinde bulunması gerekli olan veriler için öncelikle konuyla ilgili dil olgularının tanımı yapılmıştır. Böylece istemle ilgili sahada kullanılan terminoloji tanımları yapılmıştır. Eski Türkçe fiillerin istemi kapsamında aldıkları durum ekli tamlayıcıları biçim birimsel, söz dizimsel ve anlamsal rollerine göre tespit etmek gerekir. Bunun için evrensel dil bilgisi, yönetim ve bağlama teorisi vb. uyarınca öncelikle bir fiilin anlamında kodlu olarak bulunan zorunlu istemlerin, anlamsal rollerin ve araştırılan fiille ilgili ek bilgi veren seçimlik istemlerin tespit edilmesi gerekir. Bu şekilde bir cümle söz dizimsel olarak incelenebilir ve fiillerin istemi belirlenebilir. Araştırmamızda Eski Türkçe fillerin etrafında açtıkları boşlukları nasıl doldurdukları istem bilgisine göre incelenip belirlendikten sonra istem sözlüğünün madde başları belirlenmeye ve açıklanmaya çalışılmıştır. Veriler uygulamalı dil bilim kullanılarak isteme uygun bazı örneklerle açıklanmaya ve işlenmeye çalışılmıştır. Eski Türkçe fiillerden istem bilgisine göre çok anlamlılık gösterenler ve kullanım sıklığı nicel olarak fazla olanlar yeterli veri sağladıklarından dolayı örnek olarak alınmaya daha uygundur. Bu fiiller sahanın temel ve çağdaş eserlerinde tespit edildikten sonra fiillerin anlamlarına ve bazı köken bilgisi açıklamalarına da yer verilmelidir. Sonra da uygulamada zorunlu istemler, seçimlik istemler, eklentiler ve anlamsal rollere yer verilmelidir. Anahtar Kelimeler: Eski Türkçe sözlük, fiil istemi, dil bilim, anlam bilim.

ÖZET Bu bildiride Eski Türkçe döneminde ilk kez kayıtlara geçen tat, yāt ve Türk dilinin tarihi dönemlerinde ve günümüz Türkçesinde de geçen gâvur ve yabancı göstergelerinin sahanın çeşitli temel ve çağdaş kaynaklarındaki kullanımları kültür dil bilimsel ve anlam bilimsel olarak incelenmiştir. Araştırma konumuz çerçevesinde gerektiğinde köken bilgisi açıklamalarına da çalışmamızı destekleme amacıyla yer verilmiştir. Söz konusu incelenen göstergeler Türk dilini farklı zamanlarda ve coğrafyalarda konuşan Türk halklarının Eski Türkçe döneminden beri dünyayı algılayış biçimleri, dünyaya bakış açıları, çeşitli durumlar karşısındaki tutumları hakkında bilgi verdiğinden kültür kelimeleri olarak seçilmiştir. Tespit edilen kelimelerin Türk dilinin tarihi lehçelerindeki ve günümüz Türkçesindeki görünümleri, anlamları ve örnekleri incelenmiştir. Böylece Eski Türkçeden beri yakın bir anlam çerçevesinde kullanılan ve araştırma konumuzu oluşturan bu göstergelerin gösteren ve gösterilenlerinde meydana gelmiş bazı anlamsal benzerlikler ve değişmeler tespit edilip köken ve anlam bilim desteğiyle kültür dil bilimsel çözümleme ile incelenmiş ve incelenen göstergelere yüklenen kültürel anlamlar da tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmamızda incelenen göstergelerin yansıttığı leksikolojik gelişmeler art zamanlı ayrımsal-karşılaştırmalı yöntem ile aydınlatılmaya çalışılmıştır. Kültür dil bilimde çeşitli dillerdeki eş değer kavramları incelemek yaygındır. Yöntem olarak aynı inceleme Türk dilinin tarihi lehçeleri ile çağdaş şive ve lehçelerinde yer alan kültür kelimeleri için de uygulanabilir. Araştırma sonucunda çıkan verilerin işlenmesiyle Türk dilindeki göstergelerin bünyesinde bulunan Türk kültürünün çeşitli yönlerinin açığa çıkması mümkün olacaktır. Söz konusu veriler öncelikle sosyal bilimler ve çeşitli bilim dallarında işlenip bir halkın geleceği ile ilgili planlamalarda kullanılmak üzere önemli çıktılara dönüşebilecektir. Kültür dil bilimde sahanın yabancı kaynaklarından Türkçeye çevrilen bazı yabancı terimler çeviride hiç değiştirilmeden aktarılmıştır. Bu terimlerden birisi de bir halkın dünya görüşünü, dünyaya bakış açılarını, çeşitli durumlar karşısında aldığı benzer tutumları açığa çıkaran ve halkın kültürünü de yansıtan konsept kelimelerdir. Bu kelimelerin gösteren ve gösterilenin de çeşitli tarihi dönemlerde meydana gelmiş ses, yapı, anlam ve işlev yönünden çeşitli değişiklikler bir halkın kültürel gelişiminin tespiti için önem arz etmektedir. Çalışmamızda söz konusu kavramı kültür kelimesi olarak adlandırmayı Türk dili için daha doğru buluyoruz.
Anahtar Kelimeler: Kültür dil bilim, Göstergeler, kültür kelimeleri, Köken bilgisi, Yabancı. Araştırılan Kelimelerin Eski ve Günümüz Türkçesindeki Tanım ve Kullanımları Araştırılan kültür kelimeleri ET'de tat ve yāt göstergeleri ile yer almıştır. Söz konusu göstergelerin ET'de anlamları şu şekildedir:

Özet Köken bilim dil bilimin önemli çalışma alanlarından biridir ve günümüzde de gelişimini sürdüren kendine özgü yöntemleri vardır. Söz konusu yöntemler ile ses, kelime ve anlam bilim yasalarının gerekleri yerine getirildiğinde bir kelimenin köken bilim açısından analizi ve sentezi yapılabilir. Türk dilinin kelime varlığı üzerine yapılan köken bilim araştırmaları 19. yüzyılda başlayıp günümüze kadar devam etmiştir. Bu çalışmamızın sonucunda incelediğimiz baça-fiilinin köken bilgisi ve sahip olduğu anlamsal gelişim süreci için yeni bir açıklama önerdik. Bu araştırmada kullandığımız yöntem şu şekilde özetlenebilir: Eski ve Orta Türkçe kelimelerin köken bilgisi ve bu konu üzerine yapılmış sözlüklerin oluşturduğu sahanın temel eserleri " Rusça, İngilizce ve Almanca " dillerinde yazılmıştır. " Leksika, " Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen " , " Drevnetyurskiy Slovar' " , " Etymological Dictionary of pre-Thirteenth-Century Turkish " ve " Old Turkish Word Formation " adlı eserler sahaya birçok malzeme kazandırmıştır. Türkiye'de yapılmış iki değerli saha sözlüğü de güncel bazı malzemeyi sahaya kazandırmıştır: " Köken Bilim Sözlüğü " ve " Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü ". Eski Uygur Türkçesinde baça-'oruç tutmak' fiili geçmektedir. Bu fiilden türemiş bir isim olan baçaḳ 'hristiyanların orucu, perhizi' Eski Uygur Türkçesinde ve Divanü Lugati't-Türk'te yer alır. Bu makalede baça-fiilinin kökeni, fonetik, morfolojik ve semantik bakımından geçirdiği değişiklikler analiz edilecektir. Anahtar Kelimeler: Köken bilim, Eski Uygur Türkçesi. Abstract The scope of the this article which is called as " About the Etymology of the Verb baça-" is limited to the Old and Medieval Turkish texts between the 8th-11th century and it will be based on the written materials of Turkish texts between the 8th-11th century. The material of this work was recieved by scanning etymological dictionaries " Leksika, " Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen " , " Drevnetyurskiy Slovar' " , " Etymological Dictionary of pre-Thirteenth-Century Turkish " and " Old Turkish Word Formation ". Also, in this article two contemporary dictionaries have been scanned for the verb baça-: " Köken Bilim Sözlüğü " ve " Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü ". In Old Uighur Turkish there was the verb baça-'oruç tutmak'. baçaḳ 'fasting' is a word deriving from the verb baça-was located in Old Uighur Turkish Texts and Divanü Lugati't-Türk. In this article the verb baça-will be analyzed in concept of its origin, and changes in terms of phonetic and semantic.

Some translations of converb and participle clauses from Old Turkic into contemporary Turkish have been analysed according to the diachronic comparative and functional linguistic methods. So some suggestions have been proposed on linguistics and the theory of translation. Some methodological thoughts on the translations into Turkish have been proposed in a limited grammatical area. Especially the usage of the said language units having some literal values in written texts have been stressed in old and contemporary Turkish. Firstly in theory and practise, participial and converbal clauses must be identified. Then, these clauses and investigated sentences must be searched for their deep structure. So investigated sentences can be classified into semantic and structural qualifications. Old Turkic sentences with converbal and participial clauses must also be translated to

Öz Bu bildiride Eski Türk Yazıtları döneminde yazılmış olan Tonyukuk, Kül Tegin ve Bilge Kağan yazıtlarında yer alan fiillerden Kırım Türkçesine ulaşanlar tespit edilmiştir. Söz konusu Eski Türkçe fiillerin ses, yapı bilgisi ve anlam yönünden günümüz Kırım Türkçesindeki mirasçıları ile arasında olan benzerlik ve ayrılıkları da anlam bilim rehberliğinde art zamanlı tarihî ayrımsal-karşılaştırmalı dil bilim yöntemine göre incelenip belirlenmiştir. Bu çalışmada gerektiğinde incelenen şekillerin köken bilgisi açıklamalarına da yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Eski Türkçe, Kırım Türkçesi, Köken Bilgisi, Orhun Yazıtları, Dilbilim. Abstract In this study, the old Turkish verbs having reached to today's Crimean Turkish have been identified. In terms of phonology, morphology and meaning, the old Turkish verbs have been compared to today's Crimean Turkish according to the comparative method. Some etymological explanations have also been taken place when they are in need. Giriş Araştırmamızın konusu Eski Türkçe döneminde Orhun Yazıtlarında yer almış fiillerden günümüz Kırım Türkçesine ulaşanların tespit edilmesidir. Söz konusu fiillerin bir kısmı ses ve anlam özelliklerini koruyup günümüz Kırım Türkçesine ulaşmıştır. Bu fiillerden bir kısmının da ses ve anlam özellikleri günümüz Kırım Türkçesinde değişmiştir. Diğer çağdaş Türk şive ve lehçelerinde de olduğu gibi Orhun Yazıtlarında yer almış Eski Türkçe fiillerden bir kısmı da günümüz Kırım Türkçesinde kullanılmamaktadır. Fiiller kelime türleri arasında önemli bir yer tutar. Nitekim araştırıcı K. Eraslan da fiillerin Türk dilinin en önemli kelime türünü oluşturduğunu, Türk dilinin yapısını ve farklılığını belirten temel unsur olduğunu söyler. Ayrıca adı geçen araştırıcı, başka dillerden ödünçleme yoluyla alınabilen isim, sıfat ve edat gibi kelimelere mukabil fiiller de şahıs zamirleri gibi ödünç alınamaz görüşünü belirtmiştir (Eraslan 2012: 310). Bu yüzden bir dilin söz varlığı tespit edilirken ya da o dilin eski dönemdeki söz varlığını ne ölçüde koruduğu araştırılırken fiiller çok önemli bir kaynaktır. Orhun Yazıtlarında yer almış Eski Türkçe fiiller günümüz Kırım Türkçesinin Eski Türkçe özelliklerini ne kadar koruduğu konusunda önemli bir kaynak ve ölçüttür. Hemen aşağıda günümüz " Kırım Türkçesinde ses ve anlam özelliklerini koruyanlar " başlığı altında Orhun Yazıtlarında yer almış Eski Türkçe fiiller önce yer alırken söz konusu fiillerden ses ve anlam özelliklerini koruyup Kırım Türkçesine ulaşmış Eski Türkçe fiiller de hemen ardından iki nokta üst üste işaretinden sonra gelmektedir. Günümüz Kırım Türkçesinde ses ve şekil gelişimine uğramış halde yer alan Eski Türkçe fiiller de yine bir önceki cümlede gösterilen yöntemle verilmiştir: Orhun Yazıtlarında yer almış fiillerden ses ve yapı özellikleri değişip günümüz Kırım Türkçesine ulaşmış fiiller, Eski Türkçe fiillerin hemen ardından iki nokta üst üste işaretinden sonra gelmektedir. Çalışmamızda günümüz Kırım Türkçesinde anlamı değişen Eski Türkçe fiiller verildikten sonra Orhun Türkçesi döneminde yer almış günümüz Kırım Türkçesinde tespit edilememiş Eski Türkçe fiiller verilmiştir. 1. Günümüz Kırım Türkçesinde Ses ve Anlam Özelliklerini Koruyanlar aç-'açmak' : aç-(KRL, JİP) aġrı-ağrımak, hasta olmak : aġır-'ağrımak' : aġrı-(KRL), ağır-(KRL, JİP) aḳıt-'akıtmak, göndermek' : aḳıt-(KRL, JİP) al-almak, yenmek, işgal etmek, dinlenmek, dikkate almak : al-(KRL, JİP) aş-'aşmak, geçmek' : aş-(KRL) aş-'yükselmek, yukarıya çıkmak' : aş-(KRL) aşan-'yemek yemek, yemek yenilmek' : aşan-(KRL) ay(ı)t-'demek, söylemek' : ayt-(KRL, JİP) • Yrd. Doç. Dr., Sinop Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, ertanbesli@hotmail.com.tr

Öz Köken bilim dil bilimin önemli çalışma alanlarından biridir ve günümüzde de gelişimini sürdüren kendine özgü yöntemleri vardır. Söz konusu yöntemler ile ses, kelime ve anlam bilim yasalarının gerekleri yerine getirildiğinde bir kelimenin köken bilim açısından analizi ve sentezi yapılabilir. Türk dilinin kelime varlığı üzerine yapılan köken bilim araştırmaları 19. yüzyılda başlayıp günümüze kadar devam etmiştir. Bu sahanın çeşitli dilerdeki temel ve çağdaş sözlüklerinde araştırma konumuz olan tep-fiili için sınırlı köken açıklamaları yapılmıştır. Bu çalışmamızın sonucunda incelediğimiz bu kelimenin köken bilgisi ve sahip olduğu anlamsal gelişim süreci için yeni bir açıklama önerdik. Anahtar Kelimeler: Köken Bilim, Anlam Bilim, Eski Türkçe. Abstract Etymology is one of the important fields of linguistics and it has its own methods. If you analyze a word according to etymology it is a must to look through a word in view of phonetics, morfology and semantics. The etymology of the verb tep-which is the topic on this research has not been explained enough in historical and comtemporary dictionaries. As a result of this work we tried to explain the etymology of this verb and its semantic development according to a new approach.

Köken bilim dil bilimin önemli çalışma alanlarından biridir ve günümüzde de gelişimini sürdüren kendine özgü yöntemleri vardır. Söz konusu yöntemler ile ses, kelime ve anlam bilim yasalarının gerekleri yerine getirildiğinde bir kelimenin köken bilim açısından analizi ve sentezi yapılabilir. Türk dilinin kelime varlığı üzerine yapılan köken bilim araştırmaları 19. yüzyılda başlayıp günümüze kadar devam etmiştir. Bu sahanın çeşitli dilerdeki temel ve çağdaş sözlüklerinde araştırma konumuz olan çadan kelimesi için bazı köken açıklamaları yapılmıştır. Söz konusu açıklamalar yapılacak yeni çalışmalar için bulgular sağlamıştır. Bu çalışmamızın sonucunda incelediğimiz bu kelimenin köken bilgisi ve sahip olduğu anlamsal gelişim süreci için yeni bir açıklama önerdik.
Bu araştırmada kullandığımız yöntem şu şekilde özetlenebilir: Eski ve Orta Türkçe kelimelerin köken bilgisi ve bu konu üzerine yapılmış sözlüklerin oluşturduğu sahanın beş temel eseri  “Rusça, İngilizce ve Almanca” dillerinde yazılmıştır. “Leksika”, “Etymological Dictionary of the Altaic Languages”, “Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen”, “Drevnetyurskiy Slovar’” ve “Etymological Dictionary of pre-Thirteenth-Century Turkish” adlı eserler sahaya birçok malzeme kazandırmıştır. Türkiye’de yapılmış iki değerli saha sözlüğü de güncel bazı malzemeyi sahaya kazandırmıştır: “Köken Bilim Sözlüğü” ve “Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü”. İncelenen kelime adı geçen sahanın temel ve çağdaş eserlerinde tespit edilip incelenmiştir. Bu kelimenin Rusça, Latince, İngilizce, Fransızca, Almanca ve Türkiye Türkçesinde (Türkiye Türkçesi ağızları dahil) yer alan karşılıkları verilmiş, çeşitli anlamları, Altay dillerindeki karşılıkları, tarihi ve çağdaş Türk lehçe ve şivelerinde yer alan şekilleri tespit edilmiştir. Kaynakça olarak köken bilim sözlüklerinden başka Türk dili sahasının Eski Türkçe döneminden Osmanlı Türkçesine kadar olan (Osmanlı Türkçesi de dahil) önemli kaynak eserlerinden faydalanılmıştır. Böylece ilk kaynakların kullanılmasına özen gösterilmiştir. Ayrıca söz konusu kelimenin astronomi ve zooloji bilimleri açısından taşıdığı anlamlar da ayrıca incelenerek elde edilen bulgular köken bilgisi ve yeniden yapılandırma tespitlerinde kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Köken Bilim, Anlam Bilim, Eski Türkçe, Yeniden Yapılandırma.

The subject of this article is the word “yiçe” which was found in various inscriptions in Old Turkish. The word being talked about was not used during Middle Turkish and after this period in Turkish accents and dialects. The words “yeme” and “yana” have been used with the same meaning with the word “yiçe” since the Old Turkish period. In this study, by using the findings of diachronic comparative linguistics providing some important information for etimology which has the key elements being called phonetics, morphology and semantics we think that it is possible to combine the word “еще” [yişo], [yişço] in Contemporary Russian and its varios derivatives used since the days of Old Slavonic and in other Slavic languages with the Old Turkish word “yiçe”. In order to achieve the objective of our study firstly the word examined in this article have been searched in some texts written in Orkhon alphabet (Old Turkish alphabet). Then, the translations and the transcriptions of these texts in various studies have been analysed and synthesized. And then, the meanings of the word “yiçe” have been determined in the texts. The translations and the transcriptions of the word in Russian and the other Slavic languages have been examined in various studies and identified in various etymological dictionaries. The eqvivalents of the word have been compared to the word “yiçe” according to phonetic, morphological and semantic rules. Also as a result of the implementation of the method of this study, the eastern part 16 of Kultegin of the Orkhon Inscriptions where the word yiçe was used has been examined and therefore some differences of pronounciation and translation into Contemporary Turkish have been identified in various studies. So some fixes have also been proposed.
The Keywords: Old Turkish, yiçe, Etimology, Slavic languages.

The topic of this research is the needed elements in the work of the reconstruction of the old and the medieval Turkic words. The important role of the historical and the modern Altaic languages will be emphasized during the process of the Proto-Turkic reconstruction. Additionally, in the last twenty years the more recent studies listed below have contributed to the methods of the Proto Turkic reconstruction. Therefore, exposing an approach that integrates the old and new methods is the main purpose of this study. There needs to be a science team consisting of some Altaic linguistics and Turkologs for the realization of the idea “the methods for Proto-Turkic reconstruction. For a more scientific reconstruction, historical and contemporary Turkish dialects and Altaic languages are very important.