Ahıska

Filologiya elmləri doktoru, professor Abbas Məhəmməd oğlu Hacıyevin “Seçilmiş əsərləri”nin birinci cildinə müəllifin “Tiflis ədəbi mühiti” (1980), “Tiflis Azərbaycan teatrı” (1984), “Tiflis Azərbaycan və Adıgün türk teatrları” (2006) adlı monoqrafiyaları və bu mövzuda məqalələri daxil edilmişdir. Abbas Hacıyevin hələ 1965-ci ildə müdafiə etdiyi “Tiflis ədəbi mühiti” adlı namizədlik dssertasiyasında və bu cilddə təqdim olunan monoqrafiya və məqalələrində Azərbaycan mədəniyyətinin, ədəbiyyatının, teatr və mətbuatının, ədəbi-mədəni əlaqələrinin zəngin bir məkanı və mərhələsi, XIX yüzilliyin sonu – XX yüzilliyin ilk rübü Tiflis Azərbaycan ədəbi-mədəni mühiti dövrün çoxdilli mətbuatı, Bakı, Tiflis, Moskva, Sankt-Peterburq arxivlərinin sənədləri əsasında ilk dəfə sistemli tədqiq olunmuşdur. Gerçək sənədlər və faktlar əsasında Azərbaycan teatr tarixinin 1872-ci ildə Tiflisdə Paronbəyov karvansarasında göstərilmiş tamaşa ilə başlanması təsbitlənmişdir. Professor Abbas Hacıyevin tədqiqatlarında Tiflisdə gürcü, rus, erməni mühiti ilə yanaşı Azərbaycan ədəbi-mədəni mühitinin mühüm yer tutduğu, Azərbaycan türklərinin qədimdən kompakt yaşadıqları bu şəhərdə zəngin milli mədəniyyət yaratdıqlar, bu mədəniyyətin digər xalqlara dərindən təsir etdiyi elm dəlillərlə təsbitlənərək göstərilmişdir. Sovet dövrü humanitar fikrində ilk dəfə məhz Abbas Hacıyev tərəfindən Ahıska türkləri məfhumu elmi gündəmə gətirilmiş və Ahıska Kolxoz-Sovxoz Türk Teatrosunun tarixi tədqiq edilmişdir. Cilddəki əsərlərdə həmin dövrün mətbuatında Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti məsələlərinin işıqlandırılmasından, ədəbiyyat, mətbuat və teatr xadimlərinin həyat və yaradıcılığından, qarşılıqlı ədəbi və mədəni əlaqələrdən, Azərbaycan ədəbiyyatı, teatrı, mətbuatı və mədəni həyatının mübahisəli və naməlum səhifələrindən ətraflı bəhs edilir.

Məqalədə Ahıska türklərinin ənənvi mətbəx və geyim kültüründən bəhs edilir, bu mövzuda müəllifin topladığı folklor nümunələri təqdim edilir. Qeyd edək bu bu məqalənin ilk variantı 1992-ci ldə Asif Hacılının "Qəribəm bu vətəndə" kitabında çap olunub.

Gelişen dünyada, kültürel değerlerin aktarımında anadil öğretim etkinliklerinin önemi gittikçe artmaktadır. Dünyaya gözlerini açan çocuk ninnilerden tekerlemelere, sayışmalardan bilmecelere kadar kendi kültürüne ait öğeleri kendiliğinden öğrenebilmektedir. Günümüz dünyasında toplumsal ve ulusal değerlerin bireylere tanıtılıp kazandırılması ve bunları ileriye dönük kullanmayı sağlamak çağdaş eğitimin amaçları arasında olarak görülmektedir.
Bu araştırma Erzincan İli Üzümlü ilçesinde yaşayan göçmen Ahıska Türklerinin anadil öğretim etkinliklerinde kullandıkları tekerleme, sayışma, ninni ve bilmecelerin incelenmesidir. Araştırmayı Göçmen Ahıska Türkü ailelerde bulunan dede ve nineler oluşturmaktadır. Araştırmanın verileri araştırmacı tarafından oluşturulan demografik bilgi formu ve görüşme formu aracılığıyla toplanmıştır. Toplanan veriler analiz edildikten sonra sonuçlar ve öneriler paylaşılmıştır..
In the developing world, the importance of native language teaching activities in the transfer of cultural values is increasing. Children who open their eyes to the world are able to learn their own cultural items spontaneously from counties to counties. In today’s world, promoting social and national values to individuals and using them in the future is regarded as one of the aims of contemporary education.
This research is to examine the rhyming, counting, lullabies and chronicles of the Ahıska Turks living in Erzincan Ili Üzümlü in their mother tongue teaching activities. Immigrant Ahıska Turks are the grandparents and grandmothers in the family. The data of the research were collected through the demographic information form and interview form created by the researcher. The results and suggestions shared after the collected datas were analyzed.

Please leave a message for requesting the full PDF copy of this article.

This article draws upon fieldwork carried out in the Meskheti (Ahıska) region of modern Georgia to introduce, analyse, and discuss local mosque architecture. The region’s Islamic art and architecture is largely unknown to the international scholarly community due to a turbulent history, especially in the twentieth century. However, as I show, these mosques shed light on trans-regional and trans-imperial artisan and patronage networks and architectural and aesthetic currents in the nineteenth and early twentieth centuries. Also of interest is the story of how local Muslim communities navigated the complex process of maintaining their religious identity and visible material culture amid the shifting political and social tides in the region during that time, and the fate of the edifices they built after they were forced to leave the region in the mid-twentieth century. Today, much of the Islamic material heritage of Meskheti, Georgia remains under threat. I conclude by considering the current situation of the preservation of historical edifices and offer thoughts on the problems that must be overcome.

Ahıska Türklerinin ataları Kıpçaklar, 12. yüzyılda Rusların baskısıyla vatanlarını terk ederek Ahıska’ya yerleşmişlerdir. Ahıska, onlar gelmeden önce de değişik Türk boylarının yurdu olmuştur. Kıpçakların torunlarının Ruslarla teması, 19. yüzyılın başlarından itibaren yeniden başlamıştır. Temasın sağlandığı dönemde Osmanlı idaresi altında yaşayan Ahıska Türkleri, 14 Eylül 1829 tarihli Edirne Antlaşması’ndan itibaren Rus egemenliğine girmişlerdir. Ahıska Türkleri Sorunu’nun temelleri, egemenlik değişiminin yaşandığı bu dönemde atılmıştır. Bu kapsamda Rus Çarlığı, Anadolu’dan göç eden Ermenilerin bir kısmını Ahıska’nın içinde yer alan Ahılkelek’e yerleştirerek sorunun temelini atmıştır. Ruslar bu hamlesiyle, Kafkasya’da stratejik öneme sahip Ahıska’nın kendi çıkarlarıyla uyumlu bir etnik grubun kontrolünde bulunması için uygun zemin hazırlamışlardır.
            Bu konuyla bağlantılı olarak Ruslar, Sovyetler Birliği döneminde Kıpçakların torunlarını 14 Kasım 1944’de Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan’a sürgüne göndermek suretiyle ikinci hamlelerini yapmış ve nihai hedeflerine ulaşmışlardır. Sürgün neticesinde Ahıska, çoğunluğu Ermenilerin oluşturduğu bir bölge haline gelmiştir. Rus çıkarlarına hizmet eden bu durum, günümüzde de devam etmektedir. RF, selefleri Rus Çarlığı ve Sovyetler Birliği’nin politikalarını aynen devam ettirmektedir. Bu yüzden sürgünle başlayan Ahıska Türkleri Sorunu’nun Rus çıkarlarıyla bağlantısı, çözümsüzlüğünün önemli nedenleriden birini oluşturmaktadır.
        Ahıska Türkleri, 1956 yılında başlattıkları geri dönüş mücadelesinden henüz sonuç alamamışlardır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla sorun, uluslararası bir nitelik kazanmıştır. Gürcistan, Ahıska Türklerinin geri dönüşüne karşıdır. Ancak 1999 yılında Avrupa Konseyi’ne üye olma şartı gereği, Ahıska Türklerinin geri dönüşünü kabul etmek zorunda kalmıştır. Buna göre geri dönüş sürecini 2011 yılında tamamlaması gereken Gürcistan, 11 Temmuz 2007’de geri dönüş yasasını onaylamasına rağmen, süreci sürüncemede bırakma eğilimindedir.
Sorunun tarafları; başta Ahıska Türkleri olmak üzere Gürcistan, RF ve Türkiye’dir. Tarafların soruna yönelik politikalarının belirlenmesinde çıkarlar etkili olmaktadır. Bununla birlikte Ahıskalıların kimlikleri ile Ahıska’nın jeostratejik konumu, söz konusu politikayı şekillendiren faktörlerdir. Bu faktörler, Ahıskalıların sürgün kararında etkili olduğu gibi, Rus çıkarlarıyla ilişkisini sağlayan asıl etkenlerdir. Sorunun Rus çıkarlarıyla bağlantısından dolayı, bölgesel ve küresel örgütlerin barış girişimlerinden sonuç alınamamaktadır.
Bu çalışmanın amacı, sorunu tüm yönleriyle ele alarak bir bütün halinde anlaşılmasını sağlamak, bundan sonraki çalışmalara referans oluşturmak ve çözüm sürecinde görev alacaklara yardımcı olmaktır.

Özet
Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya’daki hedefleri açısından büyük önem arz eden Ahıska eyaleti stratejik konumu itibariyle her daim gözde bir eyalet olmuştur.  Eyaletin 1578 senesinde fethedilmesinin ardından bölge eyalet olarak teşkilatlandırılmıştır. İmparatorluğun özellikle merkezden uzak ve siyasi olarak sıkıntılı bölgelerde uyguladığı esnek yönetim tarzı ve bölge yönetiminin köklü ailelere tevcihi yöntemi Ahıska Eyaleti’nde de uygulanmıştır. Fetihten önce bölgede hüküm süren Kıpçak kökenli Atabegler hanedanı bölgeye eyalet valisi ya da sancak beyi sıfatıyla atanmış ve kendilerinden istifade edilmiştir. Farklı zamanlarda bölgeye merkezden atanan başka yöneticiler olsa da umumiyetle Ahıska yöneticileri bu Atabegler sülalesinden çıkmıştır. Bu uygulama merkezi yönetimin kuvvetli olduğu dönemde rahatlatıcı bir unsurken, sonrasında merkezi yönetimin zayıfladığı dönemde işlerliğini kaybetmiş ve suistimal edilen bir durum halini almıştır. Eyalet valileri arasında yaşanan bu hakimiyet mücadeleleri merkezi hükümetin eyaletlerdeki gücünü ve kontrolünü zayıflatmıştır.  Bir diğer sorun ise eyaletin yönetimi için birbirleriyle mücadeleye girişen paşaların meydana getirdiği iç karışıklıklar olmuştur. Bu gibi durumlar diğer eyaletlerde olduğu kadar Ahıska eyaletinde de görülmektedir.
1802 – 1814 seneleri arasında Ahıska eyaletinde meydana gelen Şerif ve Selim Paşa mücadelesi bu duruma örnek teşkil etmektedir. Önceden beri Ahıska eyaletine yönetici olarak atanan Ahıska Atabegler soyundan Çakeli ailesine mensup Şerif Paşa ile Acara’nın Nigazeuli bölgesinden Gürcü asıllı Himşiaşvili ailesine mensup Selim Paşa arasında Ahıska yönetimi için bir mücadele yaşanmıştır. Ancak bu çatışma Osmanlı sınırlarını aşmıştır. Ahıska valiliği için Şerif Paşa’nın İran ve Selim Paşa’nın bölgede kendi önderliğinde birleşik bir Gürcistan kurmak için Rusya ile olan temasları bölgede meydana gelen olayları bir iç mesele olmaktan çıkarmış ve uluslararası bir platforma taşımıştır. Ahıska valiliği için Selim ve Şerif Paşa arasında meydana gelen çatışmalar makalemizin konusunu oluşturmaktadır. Bununla birlikte Selim Paşa’nın modern Gürcistan’da ifade ettiği ve tarihi Gürcü ideası olarak adlandırılabilecek “Birleşik Gürcistan” ideasının sembollerinden biri olarak nitelendirilme meselesi de bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Bu makalede, Ahıska’da meydana gelen politik olaylar Türkçe ve Gürcüce kaynaklar kullanılarak incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı İmparatorluğu, Ahıska, Selim Paşa, Şerif Paşa.

İnsan gücü yerine başka bir enerji gücü kullanmanın ilk örneklerinden biri olan değirmenler klasik dönemin (1300-1600) önemli sanayi tesislerindendir. Bu tesisler hakkında en detaylı bilgiler Osmanlı tahrir defterlerinde ve kanunnamelerde yer almaktadır. Çalışmamızdaki amaç XVI. yüzyıl Çıldır Eyaleti Büyük Ardahan Sancağı'ndaki değirmen ve bezirhanelerin durumlarını 1595 tarihli "Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistan" tahrir defteri ışığında incelemekten ibarettir. Tahrir defteri verilerine göre Büyük Ardahan Sancağı'nda toplam 224 su değirmeni ve sekiz bezirhane bulunmaktadır. Su değirmenleri tahrir defterleri ve kanunnamelerde "asiyâb" olarak tanımlanmaktadır.

Bu bildiride Ahıska Türklerinin vatana geri dönüş meselesinde karşılaşılan tıkanıklığı çözmek için
hukuk ve uluslararası hukukun sunmakta olduğu imkânların neler olabileceği irdelenmeye çalışılmış,
Loizidou-Türkiye davasının hukuki dayanaklarının Ahıska Türklerinin hak aramalarına örneklik teşkil
edebileceği saptanmıştır. Bu bildiri de ilk önce Ahıska Türklerinin vatana geri dönüş sorunu ve içinde
bulunulan son durum hakkında bilgi verilmiş, Loizidou-Türkiye davası ve dayanakları anlatılmış ve Ahıska
Türkleri için bu dayanakların ne ölçüde uyarlanabileceği anlatıldıktan sonra Ahıska Türklerinin hukuki
yollarla haklarını arayabilmesi için yapmaları gerekenler öneriler şeklinde sıralanmaktadır.
Anahtar Kavramlar: Ahıska Türkleri, Ahıska Sorunu, Loizidou-Türkiye Davası, Mülkiyet Hakkı,
AİHM
Abstract
In this research paper, we try to investigate what kind of opportunities may present law and
international law in the context of solving the obstacles concerning repatriation of the Ahiska Turks to their
homeland, it has been determined that the legal basis of the Loizidou v. Turkey case could be as an example
for the Ahiska Turks to seek legal rights. In the research paper, firstly were given in formation about the
problem of the repatriation of the AhiskaTurks to their motherland and the latest sitiuation of it, and then it
was explained the Loizidou v. Turkey case and its legal basis, and after explanation how this legal basis
can be adapted for Ahiska Turks, was listed things to do in the form of the proposals in order to search legal
rights of the Ahiska Turks.
Keywords: Ahiska Turks, Repatriation Problem of the Ahiska Turks, Loizidou v. Turkey case,
Property Right, ECHR

Özet
Sürgün kavramı, coğrafi olarak yerinden yurdundan edilme an-lamı yanında siyasal, kültürel ve ekonomik boyutlar içeren bir sürece karşılık gelmektedir. Kültür ve kimliğin yaşamın her bo-yutuyla olan ilişkisi nedeniyle sürgün öncesi ve sonrasında yaşa-nanları içerisine alan hafızalaştırmalar, derin sosyal ilişkiler içeri-sinde taşınmakta ve kuşaktan kuşağa aktarılmaktadır. Belirli bir grup ya da bireye ait hatırlamalar kendi deneyimlerine dayalıdır ve hissi olabilmektedir. Ancak benzer hatıraların varlığı birey ve grupların böyle bir olay yaşadıklarını göstermekte ve toplumsal hafızanın homojenliğine vurgu yapmaktadır. Çalışmanın konu-sunu oluşturan, 1944 yılında Stalin’in emriyle Özbekistan’ın Fergana kentine gönderilen Ahıska Türkleri arasındaki sürgün anlatıları da yaşananların benzerliğini ortaya çıkarmakta ve yol açtığı etkileri somutlaştırmaktadır. Bu çalışmada sürgün ve yer değiştirme sürecinin toplumsal hafıza ve kültürel taşınmadaki rolü, Fergana olayları nedeniyle önce Rusya’nın Krasnodar böl-gesine, sonra da Amerika Birleşik Devletlerinin Utah Eyaletine göç etmek zorunda kalan Ahıska Türkleri örneği üzerinden ele alınmakta ve değerlendirilmektedir.
Anahtar Kelimeler
Ahıska Türkleri, 1944 sürgünü, Fergana olayları, toplumsal hafıza, kültürel göç.

Ahiska turkleri, ahiska, turkler, surgun, ahiskalilar, vatan, mesxetiya, adigun, axiska turkleri, Qafqaz, deportasiya, turk folkloru, mitoloji, мифология, фольклор, кавказ, ахалцихские турки, месхетинские турки, фергана, turk halkbilimi, turk tarihi, turkoloji, stalin, gurcustan

Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı topraklarına katılan Ilgın, uzun zaman Karaman ili, sonra Konya eyaleti/vilayeti dahilinde, Nahiye ya da Kaza olarak teşkilatlandırılmıştır. Nefs-i Ilgın ve civarının idari yapısı, zirai ekonomisi kadar hac ve ticaret yolları üzerinde önemli bir menzil olarak stratejik konumu bölgede önemli bir nüfusun iskanına dolayısıyla çok sayıda köyün kurulmasına imkan tanımıştır. 19.yy ortalarından başlayarak muhacir iskanı suretiyle yeni mahalle, köy ve nahiyelerin kurulduğu Ilgın'da bu değişim ve gelişmeye uygun olarak mülki teşkilatta değişikliğe uğramıştır.