Arşivcilik

İsmet Binark, uzun yıllar Türk kütüphaneciliğine ve arşivciliğine önemli katkıları olmuş bir kişidir. 1964 yılında Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Kütüphanecilik Bölümünde lisans eğitimini tamamlamış; 1967 yılında Milli Kütüphanede memuriyet hayatına başlamış ve burada şef, şube müdürü, başuzmanlık görevlerinde bulunmuş; 1971 yılında İngiltere’de ve Finlandiya’da arşivcilik üzerine araştırmalar yapmış; 1975 yılında ‘Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nin kurulması görevini üstlenmiş ve 1992-1997 yılları arasında mesleğin manevi bakımdan en itibarlı makamı olan Devlet Arşivleri Genel Müdürü olarak kamu hizmetini tamamlayarak emekli olmuştur. Ayrıca Ankara, Hacettepe ve Gazi Üniversitelerinde uzmanlık alanlarında dersler vermiş, mesleğin gelecek neslinin yetişmesinde rol almıştır.
Farklı disiplinlerde araştırmalar yapmasıyla tanınan İsmet Binark, başta kütüphanecilik ve arşivcilik konuları olmak üzere altmışa yakın eser kaleme almıştır. Eserlerini; Türk kitapçılık tarihi ve sanatları, Türk arşivcilik tarihi ve modern arşivcilik, Türk kültür tarihi, Ermeni meselesi, yakın dönem Türk parlamento tarihi, biyografi ve bibliyografya konularında telif etmiştir. Ayrıca iki yüzün üzerinde inceleme yazıları kaleme almış, milli ve milletlerarası kongrelerde tebliğler sunmuştur. Milli Kütüphanede başladığı meslek hayatını, eserleriyle ve “milli bir dava” olarak gördüğü “arşivcilik” sahasında öncülüğünü yaptığı özverili hizmetleriyle zirveye taşımıştır. Kendisi, özellikle arşivcilik mesleğinin Türkiye’de gelişmesinde büyük önemi haiz olduğuna inandığımız, mesleğin önde gelen isimleri tarafından kaleme alınmış ve önemli görülen bir kısım uluslararası literatürün projelendirilerek Türkçeye kazandırılmasında oynadığı rolle, aynı görevi üstlenenler arasında üstün bir konuma sahiptir. Bu eserlerin temel mesleki araştırma yapanlar arasında halen kullanılması, tercüme edilecek eserlerin seçiminde ne denli titiz davranılmış olduğunun açık bir işaretidir ve görev süresi boyunca yapılmış mesleki tercüme faaliyetlerinin yönetilmesinde de oldukça başarılı olunduğunu göstermektedir.
Arşiv Emektarlarına Armağan (2013) adıyla hazırlanan ve Türk arşivciliğine hizmeti geçenlere ithaf edilmiş olan eserin yayını sonrasında bir dost meclisinde gündeme gelen bu armağan kitabının hazırlanmasında birçok kişinin gerek fikirleriyle gerekse yazılarıyla önemli katkıları olmuştur. Değerli çalışmalarını Türk kütüphaneciliğine ve arşivciliğine fiilen kırk yıl hizmet vermiş ve halen Türk kültürü üzerine çalışmalarını sürdüren Sayın Binark’a ithaf etmişlerdir. Katkılarından dolayı kendilerine şükranlarımızı sunuyoruz.
Sayın İsmet Binark’ın Türk arşivciliğine ve kütüphaneciliğine sağladığı katkılara küçük bir karşılık olarak hazırlanmış olan bu kitap, kendisine karşı hissedilen sevgi, saygı, dostluk ve minnet duygularımızın, onu hiç unutmayacağımızın da açık bir ifadesidir. Kendisi, hizmetlerinden dolayı bir armağan kitapla onurlandırılmayı fazlasıyla hak etmiştir. Ancak bu, özellikle arşivcilik ve kütüphanecilik alanına vakfettiği uzun bir zamana yayılan oldukça yoğun mesainin ve emeğin karşılığı olamayacak kadar küçük bir armağandır.
Bu armağan kitabında, -Sayın Binark’ın ilgi ve çalışma alanlarının genişliği dikkate alınarak- konu sınırlamasına gidilmemiştir. Kitap içinde yirmi dokuz makale yer almaktadır. Bunların ilk ikisi Sayın Binark’ın hayatı, eserleri ve mesleğe ilişkin görüşlerini; yirmi yedisi ise, başta arşivcilik, kütüphanecilik ve tarih konuları olmak üzere farklı alanları içermektedir. Bu kitapta yer alan makaleler, konu tasnifine gidilmeksizin yazar soyadına göre alfabetik olarak sıralanmıştır. Kaynak gösterme ve kaynakça oluşturma gibi ortak olması gereken bazı uygulamaların standart olmasına dikkat edilmeye çalışılmıştır. Kitap içinde yer alan özgün makalelerde verilen bilgiler ve gösterilen kaynaklarla ilgili sorumluluklar, makale yazarlarına bırakılmıştır.
Bu armağan kitabının hazırlanmasında en fazla katkıyı sağlayan makale yazarlarına, kitabın kapak tasarımını yapan Gönül Göner’e ve sade bir fikrin bir kitapta vücut bulma aşamasına gelinceye kadar maddi ve manevi emeği geçen herkese tekrar şükranlarımızı arz ederiz.

Özet:

Kirmasti (Mustafakemalpaşa) kuruluş devri Osmanlı bürokrasisinin başlangıç safhasındaki en önemli faaliyet alanlarından biri olmasına rağmen, bu devir hakkında yapılan araştırmaların yetersizliği nedeniyle Osmanlılar’da defterdarlık kurumunun başlangıcı ve Arşivcilik sisteminin ilk kez hangi dönemde ortaya çıktığı konuları bugüne kadar meçhul birer mesele olarak kalmış; bu yüzden Osmanlılar’da vakıf ve timar defterlerinin tutulması ve bunların düzenli bir şekilde arşivlenip saklanması uygulamasının ancak, XV.-XVI. yüzyıllardaki bürokratik gelişmenin bir sonucu olarak ortaya çıktığı sanılmıştır.

Bu bildiride, Sultan Orhan’ın Kirmasti vakıflarını içine alan en eski Evkaf defteri ve kâtibinin tespiti, 1334’te fethedilen Kirmasti’nin bir süre sonra Orhan Gâzî tarafından vezîr kazâsı statüsüne yükseltildiği ve Saltanat Dîvânı’nda tutulan Defter’lerle Osman Gâzî’den beri bağışlanan bütün mülk ve arâzîlere, vakfedilen köy ve gayrimenkullere ilişkin tüm vakıf ve tahrir defter sûretlerinin muhafaza edildiği ilk Osmanlı Arşivi’nin, Lala Şâhîn Paşa nezdinde burada faaliyete geçirildiği Arşiv belgeleri ışığında ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar kelimeler: Kirmasti, Orhan Gazi, Lala Şahin Paşa, defterdarlık, Halil Bey, Osmanlı Arşivi.


Abstract:

Although Kirmasti (Mustafakemalpaşa) was one of the most significant areas of activity at the inception stage of Ottoman bureaucracy in its foundation period, the commencement of the financial office and the period when first archival record keeping system emerged in the Ottoman State have both been unknown up until today due to the insufficiency of the research conducted on this period. Thus the applications of keeping foundational and timar books and their regular archivings and storages were presumed to have emerged as a result of the bureaucratic developments in XV. - XVI. centuries in the Ottoman State.

This paper attempts to reveal in the light of the archival documents that the first Ottoman Archive, where the Books kept in Imperial Council and the copies of all foundational and cadastral books regarding all properties and premises donated since Osman Gâzî as well as the  villages and immovables devoted were stored, was entered into service in the presence of Lala Şâhîn Pasha in Kirmasti which was conquered in 1334 and promoted as the district of vizier by Orhan Gâzî later on as determined in the earliest Foundational book covering the foundations of Sultan Orhan in Kirmasti and its clerk.

Key Words: Kirmasti, Orhan Gazi, Lala Şâhîn Pasha, financial office, Halil Bey, Ottoman Archive.

ÖZET
Daha çok “Muallim Cevdet” adıyla tanınan M. Cevdet İnançalp
(1883-1935), Ahilik konulu çalışmalarıyla ünlü bir arşivcimizdir. Adını
sık sık gündeme getiren bir hadise ise Bulgaristan’a Osmanlı arşiv
belgelerinin hurda kâğıt olarak satılması üzerine başlattığı girişimdir. Bu
girişim, Osmanlı arşiv belgelerinin hurda kâğıt olarak satılması
sonrasında Türkiye’de arşiv belgelerinin korunması yolunda önemli
adımların atılmasını sağlamıştır. İsmet Paşa’ya gönderdiği ünlü
raporunda konunun önemini güçlü bir biçimde vurgulamıştır. Bu
vesileyle başlayan çalışmalar ise Devlet Arşivleri konusundaki ilk
çalışmaları başlatmıştır.
Türk Tarih Kurumu Arşivinde bulunan birtakım belgeler konunun
ayrıntılarını içinde barındırmaktadır. Bu belgeler öncelikle Muallim M.
Cevdet’in bu alandaki çabasını görünür kılmaktadır. Aynı zamanda
Türkiye’de ilk arşivcilik çalışmalarının başlatılmasında Türk Tarih
Kurumunun katkısına dair de önemli bilgiler sunmaktadır. Çalışmamız
TTK Arşivindeki altı adet belgeye dayanmakta ve makale sonunda bu
belgelerin tıpkıbasımları ek olarak verilmektedir. 1931 tarihli ilk belge
Muallim M. Cevdet’in Bulgaristan’a Osmanlı Arşiv belgelerinin
satılmasının hemen akabinde İsmet Paşa’ya gönderdiği matbu bir
rapordur. Bu rapor M. Cevdet’in konuyla ilgili samimi hassasiyetini
bütün açıklığıyla göstermektedir. İkinci belge 1934 tarihi taşımaktadır.
İlk belgeden birkaç yıl sonrasında konuyla Türk Tarih Kurumunun
ilgilendiğini göstermektedir. Üçüncü belge ve ekindeki dördüncü belge
TTK ve Muallim M. Cevdet’in yeni Türkiye’de arşivcilik alanındaki ilk
çalışmalarını net bir biçimde yansıtmaktadır. Özellikle dördüncü belge
Muallim Cevdet’in bir ömür boyu çalıştığı Türk Arşivlerini ne kadar
yakından tanıdığının ve arşiv belgelerinin korunması yolundaki
tavsiyelerinin ne kadar isabetli olduğunun bir delilidir. 1935 tarihli beşinci ve altıncı belgeler ise Muallim M. Cevdet’in başlattığı arşivcilik
girişiminin sağlıklı bir biçimde ilerlediğini göstermektedir.
Türk Tarih Kurumunun arşivcilik alanındaki ilk çalışmaları
desteklemesi de Muallim M. Cevdet’in çabalarının bir sonucudur. O, bu
kurumun aslî üyelerindendi. Nitekim TTK bünyesinde arşiv belgelerinin
düzenlenmesi için oluşturulan heyete başkan olarak getirilmiş ve bu
sıfatla yazdığı rapor, Ankara ve İstanbul’da oluşturulan Başbakanlık
Devlet ve Osmanlı Arşivlerinin yapılandırılması sürecinde göz önünde
tutulan bir dayanak olmuştur.
Anahtar Kelimeler: Muallim M. Cevdet, Osmanlı arşiv belgeleri,
Türk tarih Kurumu, Bulgaristan, Türk Devlet Arşivleri.
MUALLIM M. CEVDET'S EFFORT FOR ARCHIVING
- CORRESPONDENCE IN TURKISH HISTORICAL SOCIETY
ARCHIVE FOLLOWING THE SALES OF ARCHIVE DOCUMENTS
TO BULGARIA"
ABSTRACT
M. Cevdet İnançalp (1883-1935) is mostly known as “Muallim
Cevdet”. He is a Turkish archivist who is famous with his studies on
Akhism. He initiated an attempt on Ottoman archive documents were
sold to Bulgaria (1931) as scrap paper. This is also an event which brings
his name so often to the agenda. Through this attempt, important steps
have been taken towards the preservation of archive documents in
Turkey. The report about this topic sent to İsmet Pasha is famous. In his
report, he strongly emphasized the importance of subject. The studies
that started in this direction are the first studies on State Archives in
Turkey.
Some documents in the Archive of the Türk Tarih Kurumu (Turkish
Historical Society) contain details of the subject. These documents first
make Muallim M. Cevdet's efforts in this area visible. At the same time,
the contribution of the Türk Tarih Kurumu (Turkish Historical Society)
in this area is also becoming clear. Our study is based on six documents
in the TTK (THS) Archive. At the end of the article, the facsimiles of these
documents are given additively. The first document dated 1931 is a
printed report sent by Muallim M. Cevdet to Ismet Pasha. The report was
written right after the Ottoman Archive documents were sold to Bulgaria.
At the same time, this report shows all the clarity of M. Cevdet's
sensitivity to the subject. The second document is dated 1934. It shows
the interest of Türk Tarih Kurumu (Turkish Historical Society) in the
subject. The third document and the fourth document annexed is about
first studies of the TTK and Muallim M. Cevdet in the area of archiving.
Particularly fourth document shows how Mehmed Cevdet is closely
acquainted with the Turkish archives. It also contains recommendations
for the protection of archive documents. Fitht and sixth documents dated
1935 show the attempt that Muallim M. Cevdet initiated has been
progressed.
According to the documents, the Turkish Historical Society
supported the first studies in the area of archiving. This is the result of
Muallim M. Cevdet's efforts. He was one of the essential members of this
institution (society). Thus, he has been appointed by TTK (THS) as head
of the committee of organizing archive documents. The report he wrote
with this title led Prime Ministry State and Ottoman Archives to be
configured. This report has been a reference to be considered constantly.

Kültürel ve tarihî mirasın en önemli taşıyıcılarından birisi de arşivlerdir. Kamu
ve özel arşivlerdeki, belgeler ulusal ve uluslararası düzeyde her türlü hakların
teminatı olarak görülmeli ve gereken önem verilerek bilimsel arşivcilik yöntem
ve teknikleriyle hizmete sunulmalıdır. Kamu arşivlerinde arşiv belgelerinin
sağlanması, korunması, tasnif edilmesi ve araştırmaya açılması çalışmaları
daha bilinçli yürütülmektedir. Bu çalışmaların, nitelik itibariyle arşivsel
değere sahip özel arşiv malzemesi olabilecek belgeler için de aynı bilinçle
yürütülmesi gerekmektedir. Çünkü resmî arşiv belgelerinin “resmî görüş”
içinde sunduğu çoğu bilginin fazlası hatta kimi zaman aslı özel arşiv
belgelerinde yer almakta ve çalışmalara birincil kaynak oluşturmaktadır.
Çalışma kapsamında öncelikle literatür çerçevesinde arşiv, arşiv belgesi,
arşivsel değer ve özel arşiv kavramları açıklanacaktır. Köklü bir arşiv
geçmişine sahip Danimarka’da arşiv ve özel arşiv uygulamalarına
değinilecektir. Çalışmanın amacı, özel arşiv belgelerinin önemini ortaya
koyarak, ülkemizde yapılacak arşivcilik çalışmaları için kaynak
oluşturmaktır.

Öz: Kamu kurum ve kuruluşlarının gördükleri hizmetler sonucu oluşan ve saklanması tarihi, hukuki, idari ve çeşitli bakımlardan bir konuyu aydınlatmaya yarayan arşivlik malzemenin muhafazası, tasnifi ve erişime hazır hâle getirilmesi arşivcilik faaliyeti olarak tanımlanır. Arşivlerin temel görevleri arasında yer alan uygulamalar esnasında doğal olarak birtakım aksaklıklar veya sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu sorunların ortadan kaldırılması amacıyla devlet tarafından zaman zaman kanun, tüzük, yönetmelik ve talimatnameler yayınlanmıştır. Söz konusu yazılı metinler arşivciliğin teorik alt yapısının oluşturulmasında önemli işlev görmüşlerdir. Bu durum arşivcilik mesleğinin, diğer mesleklerde de olduğu gibi kendine has birtakım aşamalardan geçerek gelişme göstermesini sağlamıştır. Bu makalede ele alınacak olan ve 1882 yılında Bahriye Nezareti tarafından yayınlanan arşiv talimatnamesi de Türk arşivcilik tarihinin yazılı metinlerinden biridir. Arşivcilik tarihine ışık tutan ve arşivcilik literatürüne katkı sağlayan bu talimatnamede, işlemi tamamlanan evrakın muhafazasına ve erişimine ilişkin arşiv memurlarının uyacakları kurallar detaylı olarak açıklanmıştır. Abstract: The storage, classification and accessibility of archival material, which is formed as a result of the services provided by public institutions and organizations, and which is used to illuminate a matter in terms of its historical, legal, administrative and various aspects, are defined as archival activity. Naturally, some malfunctions or problems arise during the applications that are among the main duties of the archives. Laws, regulations and directives were issued by the government from time to time in order to eliminate these problems. These written texts played an important role in the formation of theoretical infrastructure of archiving. This situation enabled the

Arşiv kurumları, uluslararası literatürde güvenilir bilimsel ve kültürel belleğin ileticileri olarak kabul görmekteyken, özel arşivlerin bahsedilen süreçte, resmi arşiv kurumlarını bütünleyecek unsurlar olarak yeterince ele alınmadığı gözlemlenmiştir. Antik çağdan günümüze dek arşivlerin tarihsel misyonunun süregeldiği, yönetim süreçlerinde gerçekleşen yapısal dönüşümlerle birlikte hedef kitlesinin ve koleksiyon içeriğinin nicelik olarak artmaya devam ettiği, hizmet anlayışında ise yeni paradigmaların ortaya çıkmaya başladığı görülmektedir. Ülkemiz gibi zengin içeriğe sahip kamu arşivleri ve özel arşivlerde yapılandırma çalışmalarının devam ediyor oluşu, birinci dereceden kanıt niteliği taşıyan bu içeriklerin birlikte ele alınması çerçevesinde konuyu daha önemli hale getirmektedir. Çalışmada, arşivcilik alanında küresel ölçekte başarılı çalışmalar yürütmekte olduğu bilinen ülkelerden Avustralya'nın, özel arşivler konusundaki yaklaşımı irdelenmiş, ülkemizin mevcut sosyal ve idari yapısını da ele alarak bu yaklaşım ekseninde öneriler sunulması amaçlanmıştır.

In today's world where information technologies are widely used, institutions have to follow technological developments and innovations. In recent years, new technological trends in the world and in Turkey have oriented towards artificial intelligence. Artificial intelligence applications have taken many work areas under their influence and have provided an autonomous infrastructure for efficient, fast and accurate execution of business processes. Benefiting from the opportunities provided by artificial intelligence applications of archives from our cultural memory institutions will positively affect the basic business and service processes in these institutions. In this study, at first, by evaluating the foreign and domestic literature on which the artificial intelligence archive relationship is established, it is mentioned on which strategic principles the artificial intelligence applications to be developed for use in archiving of our country should be built. In this context, it is foreseen that 9 basic principles will be determined and it will contribute to the preparation of artificial intelligence strategies to be developed to be implemented in our country's archiving.

Kurumların günlük işlemleri gerçekleştirirken ürettikleri belgelerden değil, bu üretilen belgelerin arşiv yöntem ve tekniklerine uygun bir biçimde arşivlenmesinden oluşur. Arşivler kurumların sürdürebilirlik anlayışına bağlı olarak gerçekleşir. Kurum ve kuruluşlar arşiv belgelerini hukuki ve ilmi bir değere sahip oldukları için saklama ve kullanma anlayışı için önemserler. Bu önem aslında kurumların kanıt niteliği taşıyan hem kurumsal hem de bireysel kullanıcı için ispat ve delil niteliği taşımasıdır. Burada belirtilmesi gereken ve birazdan inceleyeceğimiz yönetmeliklerde de göreceğimiz gibi, arşiv belgelerinin kültürel yönünün çok geç fark edilmesi ve arşiv belgelerinin yalnızca kurumsal alanda düşünülmesidir. Nitekim bu konuya gelene kadar birçok hususta geri kalındığı ve arşiv uygulamalarının eksikliği genel bir şikâyet olarak bilinmektedir. Fakat arşiv meselelerini değerlendirirken sıklıkla kültürel bir değerin ve özel arşivlerin değerlendirilmesindeki eksiklerden bahsetmeye çalışacağım.

Avrupalı araştırmacılar 19. yy sonunda kendileri için bilinmeyen müzik türlerini incelemek, kültürel evrimin parçalarını bulmak ve karşılaştırmak için dünya üzerindeki farklı coğrafyalardan ses kayıtları toplamaya başlamıştır. Bu durum kısa sürede müzik arşivleri için yeterli bir zemin oluşturmuş ve 1899'da Viyana'da, 1900 yılında Berlin'de fonograf arşivleri kurulmuştur. Dönemin karşılaştırmalı müzikoloji anlayışıyla paralel bir yapılanma içinde olduğu gözlenen müzik arşivleri, etnomüzikolojinin disiplin olarak ortaya çıkışı ve gelişmesi ile 20. yüzyılın ikinci yarısında kabuk değiştirmek durumunda kalmıştır. Değişen arşivcilik anlayışı, arşiv kullanıcılarının amaç ve beklentilerini çeşitlendirmiş, süreç içerisinde gelişen ses kayıt teknolojileri, arşivlerdeki teknolojik yenilenmeleri zorunlu kılmıştır. 2000’lere gelindiğinde yeniden biçimlenen müzik arşivlerinin dijitalleştirme çalışmaları ya tamamlanmış ya da bir şekilde başlatılmıştır. Bu durum müzik arşivlerinin yapısına direkt etki ederken, arşivlerin iç işleyiş mekanizmaları, organizasyon şemaları ve personel ihtiyaçları değişmiştir.
Bu bildiride geleneksel arşiv modellerine kısaca değinilerek, arşivlerin dijital müzik arşivciliğine geçiş ve uygulama süreçleri incelenecektir. Ayrıca, müzik arşivlerindeki teknoloji kullanımının çalışma prensiplerine vurgu yapılarak dijital medyanın etnomüzikoloji çalışmalarındaki veri sağlama işlevinin önemi üzerinde durulacaktır.
Bildirinin amacı, uluslararası alandaki dijital müzik arşivlerinin teknoloji ve medya kullanımında geride bıraktığı süreci değerlendirmek ve eriştiği noktayı tespit etmek; ülkemizdeki dijital müzik arşivciliği çalışmalarının bu standartlara yükseltilmesi hedefiyle desteklenerek yaygınlaştırılması için farkındalık yaratmaktır.
Çalışma sürecinde, Avrupa'nın önemli müzik arşivlerinde bulunularak çok sayıda müzik arşivisti, arşiv yönetici ve çalışanları ile yüz yüze görüşmeler yapılmış, katılarak gözlem ve yaparak öğrenme yöntemleri uygulanmıştır. Uluslararası alanda tanınmış bazı arşivlerin yetkilileriyle konu hakkında yazışmalar yapılarak, bu arşivlerin internet sayfası, sosyal medya hesabı gibi medya organları incelenmiştir.

Kadın merkezli kütüphaneler ve arşivler, kadınların ve kadın hareketinin belleğini oluşturur, kadınların tarihteki "görünmezlikleri" konusunda bilinç yaratırlar*. Bu kütüphaneler ve arşivler, kadınlık bilincinin gelişimine paralel olarak büyürler. Türkiye'de 1980'lerde, önce İstanbul ve Ankara gibi büyük şehirlerde kadınların kurdukları bilinç yükseltme gruplarıyla başlayan yeni feminist dalga kampanyalar, yürüyüşler, kadınlara karşı ayrımcı yasaların protestoları, sığınma evleri, üniversitelerde kadın araştırma merkezleri ve kadından yana çok çeşitli vakıfların kurulması ile devam etti.

Modern çağın tanımlayıcı unsurlarından birinin arşivler olduğunu söyleyebiliriz. Arşivler, tarihi bilgi ve hafıza biçimlerinin biriktirilmesi, saklanması ve yeniden değerlendirilmesi amacıyla kurulmuşlardır. Bu bağlamda tarih yazımının temel parçasını oluştururlar. Çünkü tarih, arşiv malzemelerinin üzerine, dolayısıyla arşivler aracılığıyla kurulur. Kent müzeleri ve arşivleri de bir şehrin toplumsal hafıza kaydının ana merkezleridir. Bilindiği üzere müzeler ve arşivler koleksiyonlarına bağlı olarak kategorize edilir. Kent müzesini ve arşivini diğerlerinden ayıran da, en yalın bakış açısıyla kent tarihini sadece bir coğrafya ve bu coğrafyayı betimleyen nesneler üzerinden değil, kentlileri de dahil ederek anlatmasıdır. İstanbul’da henüz bir kent müzesi ya da arşivi yok. O zaman, İstanbul’un kentsel hafıza kaydını kim tutuyor?

Dursun Gürlek’in kaleme aldığı İbnülemin Mahmud Kemal İnal: Cumhuriyet Devrinde Bir Osmanlı Efendisi adlı kitap, İbnülemin (1870-1957) hakkında oldukça detaylı bilgiler sunan ansiklopedik bir kaynak niteliğindedir. Uzun arşiv ve katalog taramaları sonucu ulaşılan muhtelif bilgi ve belgelerle örülmüş olan eser, hatırı sayılır bir emeğin ürünüdür. Kitapta, özellikle edebiyat tarihçiliği ve titiz arşivcilik çalışmalarıyla döneminde ön plana çıkmış İbnülemin Mahmud Kemal İnal’ın hayatı, sanatı, eserleri ve hakkında yazılanlar klasik tarzda bir incelemeye tabi tutulmuştur.
Üç hacimli bölümden oluşan kitabın ilk kısmında, yazarın hayat hikâyesine yer verilir. Bu kısmın hazırlanışında tahkiye geleneğinin izlerini görmek mümkündür çünkü burada verilen biyografik
bilgiler, mesafeli bir üsluptan ziyade samimi ve latif anektodlarla aktarılmıştır. “Gerçekleşmeyen Evlilik”, “Konaktaki Casuslar”, “Şiirin Diliyle Sitem”, “Öfkeyle Yazılan Mektup” şeklinde adlandırılan bu anektodlar, âdeta bir kurmacanın bölümlerini çağrıştırır. Bununla birlikte
İbnülemin’in hikâyesine dair kitapta vurgulanan en önemli noktalardan biri, yazarın otuz üç yıl sürmüş olan memuriyet ve bürokrasi hayatıdır. Gürlek’in belirttiğine göre İbnülemin, bu uzun çalışma hayatı sayesinde devlet erkânıyla yakın temas kurup “hazîne-i evrâk” olarak bilinen
“Yıldız evrâkı”ndaki dokümanlara kolay erişim sağlamış ve böylelikle ileriki yıllarda kaleme alacağı eserlerin oluşturulma sürecini besleyecek zengin bir malzemeye ulaşmıştır. O hâlde, Eyâlât-ı Mümtâze Kalemi’nde, Sadâret Mektûbî Kalemi’nde ve Dîvân-ı Hümayûn Beylikçiliği’nde elde edilen mesleki deneyimin, yazarın yazın hayatını olumlu anlamda şekillendirdiği söylenebilir.

Kişisel dijital mirasımızı ne kadar önemsiyoruz? Her gün bilgi üretim araçlarıyla farklı formlarda belge üretiyoruz. Ancak ürettiğimiz belgelerin geleceğe aktarılması konusunda genel anlamda güçlü bir kaygıya sahip değiliz. Şüphesiz bir kısmımız ürettiği belgelerin güncel değerlerinin farkındadır; ancak onların gelecekteki anlam, önem ve değerine ilişkin çok az düşünüyor veya gelecekte tümüyle yok olabileceğinin farkında değiliz. Geleneksel bilgi kaynakları kolaylıkla çok uzun süreler boyunca korunabilir; üstelik bunu çok fazla zahmet ve maliyet gerekmeksizin yapabilme imkânımız var. Hâlbuki dijital bilgi kaynakları, -geleneksel bilgi kaynaklarının aksine- karmaşık doğaları gereği kırılgandır; onları kullanılabilir halde tutmak ve erişimlerine süreklilik kazandırmak için özel olarak çalışmak gerekir. Bu, aslında sadece taşınabilir dijital kültürel mirasımız adına önemli bir risk değil aynı zamanda bizleri torunlarımıza anlatacak kişisel mirasımızı korumamız gerekliliğini hatırlatan önemli bir uyarıdır. Bu yüzden, zaman kaybetmeksizin ürettiğimiz dijital fotoğraflarımızın, elektronik belgelerimizin, videolarımızın ve diğer dijital formdaki belgelerimizin şahsımıza ait kültürel bir miras olarak gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamak için önemli kararlar almak ve dijital dosyalarımızı aktif biçimde yönetmek zorundayız. Bu bildirinin amacı; kişisel temelde ürettiğimiz yeni teknoloji ürünü materyallerin sonraki kuşaklara aktarılmasında hissetmemiz gereken kaygı, yeni tür bilgi taşıyıcılarının karmaşık yapısının bilginin korunmasında ortaya çıkardığı zorluklar, geleneksel bilgi taşıyıcılarına göre korunmalarının çok daha fazla maliyet ve hassasiyet gerektirdiği, korumak ve hatırlanmamızı sağlayacak bu belgelerin düzenlenerek erişimlerine süreklilik kazandırmak konularında farkındalık oluşturmaktır. Toplumda üretilen kişisel dijital mirasın düzenlenmesi, korunması, erişimlerinin sağlanması konusunda farkındalık oluşturmak da günümüz arşivcilerinin ve arşivlerinin önemli sorumlulukları arasındadır.

Çeşitli ülkelerdeki kadın koleksiyonlarının tarihini daha iyi anlayabilmek için belirleyici gücün o ülkedeki feminist hareket olduğunu unutmamak gerekir. Uzun zaman üniversitelerde tarih alanı kadınlara kapalı kaldıysa da üniversite dışında kadınlar ve kadın hareketi, kendi kurumlarını kurdular ve geliştirdiler. 20. yüzyılın başında, özellikle kadın hareketinin ürettiği belgeler, arşiv merkezlerinde korumaya alındı. Bu merkezlerde bulunan koleksiyonlar kadın hareketinin çalışmaları sırasında ya da eylemlerinde, toplantılarında basılan malzemelerdi. Genellikle bu kütüphane ve arşiv merkezleri, bir feministin öncülüğünde kuruldu. Örneğin Marguerite Durand (1864-1936) 1897'de kadın hareketinin belgelerini saklamaya ve korumaya başladı. Daha sonra biriktirdiği on binlerce belgeyi 1931'de Paris Belediyesi'ne bağışladı. (...)

Savaşa yönelik arşivlerin en başta savaş materyali olarak düşünülmesinin şoke edici tarafını ve arşivci gözünden değil de daha çok sanatçılar ve akademisyenler tarafından çağdaş sanattaki karşılığını fark edebileceğiniz bir çalışma (W)Archives. Ayrıca bir ‘savaşı arşivleme’nin, savaş sırasındaki psikolojisini yakından anlamak, yalnızca askerî ve politik yönden değil, bu arşivlere insanî ve sanatsal olarak da bakabilmeyi sağlıyor. Lansman izlendiğinde bazı temel sorular fark ediliyor: Dijital teknoloji ve bilgi teknolojileri günümüz savaş arşivlerini nasıl dönüştürüyor? Sanatçılar bu değişimlere nasıl tepki veriyor? Böylesi hassas arşivlerde sanatın izleri insanî boyutlarda ne ifade ediyor? Belgeleme gerçekten yeniden yapılandırma mı yoksa salt tanıklık olarak mı düşünülmeli?


The book deals with how these digital archive materials were handled in wars. Moreover, it mostly tries to reveal the productions of artists about how archival works and art can come together to create new forms. They try to express the political demands of the archives, as well as to create new forms of expression archival and to make more than one proposal to embody the experience between war and real life. In their own words: “This book explores the changing role of archives in contemporary war, the cultural and political impact of digitization upon the war-archive nexus, and the ways in which the artistic field has responded to these changes. (W)archives proposes that in order to understand the rationale of contemporary wars, we need to investigate the increasingly structuring role played by digitization and digital archives within warfare. At the same time, to grasp the changing role of archives in light of digitization, we need to explore the ways in which archives are deployed to an evergreater extent as technologies of warfare, venues for dissent, and demands for accountability.”

Arlette Farge - THE ALLURE OF THE ARCHIVES (kitap tanıtımı) Fransız tarihçi, araştırmacı ve French National Centre for Scientific Research’te araştırma direktörü olan Arlette Farge, lisansüstü çalışmaları ile beraber 18. yüzyıl Fransa’sı ve Avrupa’sı üzerine uzmanlaşmıştır. 2016 yılında ise “Sosyal Tarih” kategorisinde Dan David Ödülü ’nü almıştır. 18. yüzyıl araştırmacısı olmasının yanı sıra kadın tarihi ile yakından ilgilenmektedir. Halen popüler kimlik, cinsiyet rolleri ve tarihsel anlatı konuları üzerinde çalışmalarını sürdürmektedir. Jean Delumeau ve André Comte-Sponville ile beraber yazdıkları Mutluluğun En Güzel Tarihi kitabı ise 2005 yılında Saadet Özen’in oldukça naif çevirisiyle Türkçeye kazandırılmıştır. Orijinal adıyla Le Goût de l'Archive “Arşivlerin Cazibesi”, ilk kez 1989 yılında yayımlanmasının ardından bugüne kadar dünya çapında 7 ayrı dilde 51 baskı yapmıştır.

*****


Arlette Farge - THE ALLURE OF THE ARCHIVES (book review) Arlette Farge, a French historian, researcher and research director at the French National Center for Scientific Research, specializes in 18th century France and Europe with her postgraduate studies. In 2016, he received the Dan David Award in the "Social History" category. Besides being an 18th century researcher, he is closely interested in women's history. He is currently working on popular identity, gender roles and historical narrative. The Most Beautiful History of Happiness, written with Jean Delumeau and André Comte-Sponville, was translated into Turkish in 2005 with a very naive translation of Saadet Özen. Originally known as Le Goût de l'Archive, “The Charm of Archives”, after its first publication in 1989, has so far produced 51 editions in 7 different languages ​​worldwide.

Öz Herhangi bir belgeye arşiv belgesi niteliği kazandıran belirleyici özellik belgenin kanıtsal değeridir. Kanıtsal değer, belgenin üretim nedeni olan resmi faaliyete ilişkin tarafsız ve yalın belirteçlerdir. Özellikle tarihsel çalışmalarda kanıtsal değere sahip arşiv belgelerinin kullanılması söz konusu araştırmanın nesnelliğini ve kanıtlayıcı gücünü arttıracağı şüphesizdir. Bu bağlamda Osmanlı arşiv belgelerinin hem kanıtsal değeri hem de ilgili tarih ve olaya ilişkin detaylı bilgiler vermesi Osmanlı arşivlerinin tarihsel çalışmalardaki önemini diğer başvuru kaynaklarına göre daha ön plana çıkarmaktadır. Bildiride arşiv belgelerinin kanıtsal değerinin önemine vurgu yapılarak, konunun somutlaştırılması açısından Osmanlı Devleti'nde gayr-i müslim tebaaya yönelik uygulamalara ilişkin bilgiler veren Osmanlı arşiv belgelerinden örnekler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Osmanlı arşivleri, kanıtsal değer, arşiv belgesi, gayr-i müslimler Abstract Keywords: Türkiye Cumhuriyeti sahip olduğu Osmanlı arşiv mirası ile hem kendi ulusal geçmişi hem de Osmanlı tebaasındaki farklı din ve etnik kökene sahip diğer ulusların tarihindeki karanlık noktaları aydınlığa çıkarabilecek potansiyele sahiptir. Bu arşiv potansiyelinin ülkemizin kültürel ve siyasi imajının dünya kamuoyunda doğru algılanması ve yalnızca tarihi gerçekler bağlamında tespitlerin yapılabilmesi için arşiv belgelerimizin kanıtsal, tarihi ve kültürel değerleri konusundaki farkındalık ortaya konulmalıdır. Bu farkındalığın ortaya koyulabilmesi için öncelikle arşiv belgesi, arşivsel değer kavramlarının arşivlerden yararlanmak durumunda olan tüm araştırmacılar tarafından bilinmesi gerekir. Zira bu iki kavram ve bu kavramların bileşenleri aynı zamanda arşiv belgelerinin araştırmalarda, bugün ve geleceğe yönelik aydınlatmalarda ne denli önem taşıdığını gözler önüne sermektedir. Uluslararası niteliğe sahip belge hazinemizin kanıtsal, tarihi ve kültürel değerlerinin yansıtıldığı çalışmalar Osmanlı arşivlerini işlevi sınırlı ya da işlevsiz bir belge deposu olmaktan kurtaracaktır. Arşiv belgesi (records), idari ve / veya entelektüel kullanımı nedeniyle saklanıp düzenlenen arşivsel değere sahip belge olarak tanımlanmıştır. Osmanlı arşiv belgeleri söz konusu olduğunda bu tanımda belgelerin entelektüel kullanım nedeniyle saklanıp düzenlenmesi ön plana çıkmaktadır. Tanımda dikkati çeken ancak açıklamaya ihtiyaç duyulan ifade arşivsel değer (archival value) ifadesidir. Bu ifade aslında belgelerin varlık nedeni ile bekasının yani gelecek nesillere aktarılma gerekliliğinin karşılığıdır. Arşivsel değer belgenin niteliği ve etki alanına göre birçok bileşenden oluşabilmektedir. Bu bileşenleri değerlendiren arşiv uzmanı, ulaştığı sonuca bağlı olarak belgenin arşivde hangi süreyle ya da süresiz olarak korunması kanaatine varır. Bu kanaatin netleşmesi ise belgeye arşiv belgesi niteliği kazandıran

The Women's Library and Information Centre Foundation (WLICF) is the first and only women-centred library and archive in Turkey. It was founded in Istanbul and opened to the public on 14 April, 1990 (Fig. 1). At that time, the women's movement in Turkey had already gathered a wealth of documents related to the struggle for women's rights. These documents concerned issues such as equal pay for equal work, equality in civil rights, ending all kinds of violence against women and equal representation in parliament. The collections of the Women's Library in Istanbul are organized in eleven main sections: Books, Periodicals, Ephemera, Theses and Dissertations, Newspaper Clippings, Audio-Visual Material, Women Artists, Women's Oral History, Women Writers, Women's Private Papers and Women's Organizations.

The Library's book collection comprises mainly studies on gender issues, women's writing and the translation of the classics of feminism into Turkish. The periodical section has around 10.474 issues of the 413 women's periodicals published between 1869 and 2016; these are periodicals of the late Ottoman era and the Republican period. The ephemeral collection consists of 200 archival boxes of contemporary material on women's issues. For example, it holds the originals of signature campaigns and a wide range of material on the activities of women for International Women's Day (8 March) in Turkey. 600 MA theses and PhD dissertations focusing on gender issues and 5300 articles written in several languages are among the holdings of our library. The newspaper clippings collection contains articles, interviews and clippings from most Turkish daily newspapers published since 1990. (…)

Notes
1-For these French issues, the title was translated as Le Monde Féminin (Women's World), with the subtitle Journal Hebdomadaire Illustré, Paraissant les Samedis et Défendant les Droits et lntérêts Féminins, Nos pages sont ouvertes aux articles des dames sans distinctions (Illustrated Weekly Journal, Appearing on Saturdays and Defending Women's Rights and Interests, Our Pages are Open to Ladies' Articles without Distinctions).

2-Hülya Argunşah, Bir Cumhuriyet Kadın1: Şükûfe Nihal (A Republican Woman: Şükûfe Nihal) (Ankara: Timaş Yayınları, 2011).