Granice wolności

Celem rozdziału  jest rekonstrukcja stosowanej aparatury pojęciowej oraz próba analizy jednej z podstawowych form wpływu norm konstytucyjnych na prawo prywatne, która jest szeroko akceptowana w polskiej doktrynie prawa konstytucyjnego, a mianowicie: tezy o normie konstytucyjnej adresowanej do podmiotów prawa prywatnego.

Normy prawa prywatnego powiązane są z normami konstytucyjnymi dwojakiego rodzaju więziami: kompetencyjnymi i treściowymi. Drugi rodzaj więzi wyraża się w tym, że normy prawa prywatnego znajdują aksjologiczne uzasadnienie w uporządkowanym systemie wartości konstytucyjnych , co jest istotne dla zachowania spójności systemu prawa  Wartości te są przedmiotem realizacji konstytucyjnych zasad prawa . W konsekwencji, uwzględniając najwyższą moc prawną Konstytucji nie ulega wątpliwości, że zasady te wpływają na tworzenie, interpretację i stosowanie norm prawa prywatnego. Dyskusyjna jest forma wpływu nom konstytucyjnych w obszarze interpretacji i stosowania prawa prywatnego oraz precyzyjna odpowiedź na pytanie na czym ów wpływ polega. Przedmiotem kontrowersji jest natomiast wpływ norm konstytucyjnych na nawiązywanie, kształtowanie lub ustanie konkretnego stosunku prawa prywatnego.

The article presents the concept of direct constitutional limits of human freedom in the form of constitutional norms setting the scope of human freedom protected by the Constitution of 1997. To ensure the protection of freedom of every human being, the Polish Constitution of 1997 affirms natural individual autonomy as well as freedom from interference by state and private entities. However, it is not the final scope of freedom protected by the Constitution. Restrictions imposed on thus understood natural freedom are usually expressed in statutes passed by ordinary legislature, where requirements of proportionality must be met. However, they can also be influenced for the reasons of the Constitution. Therefore, being a social contract, the Constitution represents resolution of conflicts of fundamental value and/or social importance. These norms, by limiting natural freedom of every human being, determine the constitutional framework for the protection of freedom as a legal position (the so-called fundamental freedom). Thus understood
freedom may be subject to further, proportionate restrictions
imposed by an ordinary legislator.
In the article, absolute and relative direct constitutional limits
have been distinguished. The former are definitive limits leaving no
margin for discretion for the legislature. They include: prohibition of
human dignity violation, prohibition of discrimination or prohibition
of permanent employment of children under the age of 16. The relative
limits, in turn, set the scope of individual freedom protected prima
facie, as long as the legislator does not resolve specific conflicts of freedoms and rights. The obligation to respect rights and freedom of other people is an example of such a norm that emphasises unacceptability of breaching a constitutionally protected sphere of another person, unless permitted by the legislature.

Konflikt między sferami etyki – lub mówiąc łagodniej: normami zachowania dominującymi w danej społeczności – a instytucją świata sztuki należy do symptomatycznych zjawisk kultury Europejskiej w ostatnich dwóch stuleciach. Tak samo XIX wiek, jak wiek XX znały procesy o obrazę moralności, która miała mieć miejsce w sztuce. Na ławie oskarżonych zasiadały takie sławy jak Charles Baudelaire, August Strindberg czy Oskar Wilde. Wydaje się, że wyobrażenia artysty obecne w potocznej świadomości posiadają stałą tendencję, by generować napięcie między światem sztuki a pozostałymi obszarami życia społecznego. Stąd celowo używam określenia „symptomatyczne zjawisko” – naznaczona konfliktem autonomizacja pola sztuki stanowi cechę właściwą kulturze Zachodniej, w postaci którą przyjęła ona na przestrzeni ostatnich dwóch stuleci.
W niniejszej wypowiedzi chciałbym przyjrzeć się wyobrażeniom, które leżą u postawy tego konfliktu oraz ich obecności i oddziaływaniu. Wydaje się, że źródłem konfliktu figura geniusza i kształt, który nadała jej estetyka Kantowska. Dzięki niej zostało wyróżnione pod względem etycznym i prawnym tworzenie sztuki – pojawiła się kategoria „wolności twórczej”. Podsumowując, chciałbym przyjrzeć się korzeniom tej figury, jak i śladom, które pozostawia we współczesności.

Property, succession and family law in the jurisprudence of the Constitutional Tribunal

The article discusses the case-law of the Constitutional Tribunal of 1997-2017, regarding to property, inheritance and family law, mainly in matters of the provisions of Book Two and Book Four of the Civil Code, as well as the Family and Guardianship Code. It referred to following issues: protection of ownership of public entities, renuntiation of property ownership, dissolution of co-ownership or prescription of easements. The issue of statutory rules governing inheritance, institution of lawful share and detailed rules of inheriting farms is also discussed. Regarding family law, the views of the Constitutional Tribunal on freedom of marriage and the institution of its protection is on the table. Additionally it is pointed out at obligations of former spouses to alimony as well as issues of filiation.

Wolność, równość, braterstwo - to hasła uosabiające wartości ważne dla społeczeństwa, które w trakcie Rewolucji Francuskiej stworzyło zręby republiki. Współcześnie wartości te przejawiają się również w koncepcjach edukacji międzykulturowej nabierając nowych znaczeń. Jest to istotne, bowiem charakterystyczne koncepcje edukacyjne powstające w europejskim kręgu kultury francuskiej, cieszą się coraz większą popularnością nie tylko w środowiskach frankofońskich. W świecie podlegającym procesom globalizacji i fragmentaryzacji, których skutkiem jest w wielu przypadkach nieufność i konflikty poszczególnych grup kulturowych i etnicznych w ramach ich walki o dominację, ideę braterstwa stopniowo zastępuje idea uniwersalizmu - być może równie utopijna, lecz bardziej łatwiejsza do zaakceptowania. Uniwersalizm może więc być postrzegany jako jedna z podstawowych wartości leżących u podstaw współczesnych koncepcji edukacji międzykulturowej - zwłaszcza tych adresowanych do społeczeństw Europy.

Podhalańska śleboda a polska wolność, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis”, Studia Linguistica VI, 2011, s. 152–161 [przedruk w: S. Koziara, E. Młynarczyk, B. Skowronek, Dialog z Tradycją, t. I, Kraków 2018, s. 152–161].

The goal of this paper is a comparison śleboda (the word from Podhale region dialect) and wolność (polish word). The selection of this words isn’t accidental. Śleboda and wolność are very important words, first – in Podhale regional folk culture and dialect, and second – in polish language and culture. The inspiration of this article was A. Wierzbicka’s book Understanding Cultures through Their Key Words. English, Russian, Polish, German, and Japanese. As a result of the comparison turned out that śleboda (as opposed to wolność) predominate egocentrism.

Teksty łączą ze sobą tak odmienne zjawiska jak twórczość Romana Opałki i praktyki partycypacyjne, spory na temat praw autorskich i zdjęcia talibów (znalezione w Kabulu przez Thomasa Dworzaka), estetyka relacyjna i strategie przepracowywania przeszłości w sztuce polskiej po 1989 roku. Ta wielość wątków podporządkowana została jednak centralnemu motywowi, jakim jest autonomia sztuki. Zebrane w tym tomie teksty są w gruncie rzeczy wypowiedzią na ten jeden temat. Polemiki wokół tego zagadnienia, jak też działalność artystyczna, która bierze je na warsztat, w moim przekonaniu ogniskują zjawiska konstytuujące współczesne pole sztuki. Stanowią wypadkową dzisiejszego sposobu myślenia o twórcy: o przypisywanych mu kompetencjach, zakresie wolności, odpowiedzialności, którą powinien (lub nie) na siebie przyjąć, w tym odpowiedzialności etycznej i prawnej. Determinują strategie i zachowania twórców przekładające się na wewnętrzne i zewnętrze wobec pola sztuki hierarchie czy też proces gromadzenia kapitału ekonomicznego i symbolicznego. Decydują o kształcie instytucji wystawienniczych oraz postawach, jakie przyjmują one wobec publiczności, szansach współdziałania z nią lub wyznaczaniu jej nieprzekraczalnych granic; zakresie przypisywanych jej kompetencji lub uznaniu ich braku. Wpływają na postrzeganie kultury wizualnej, jej historii oraz na strategie jej przepracowywania.