Iran Tarihi

İran Batı Asya, Kafkasya, Güney Asya ve Orta Asya jeopolitiği bağlamında merkezi konuma sahiptir. Tarih boyunca İran topraklarında kurulan devletler bütün bu bölgelere etki etmekteydi. Günümüze gelindiğinde ise İran İslam Cumhuriyeti’nin bu bölgeler üzerindeki nüfuzu halen gözlemlenmektedir. Tahran, adı geçen bölgelerde çok aktif dış politika yürütmektedir. Bu aktif dış politikanın anlaşılması için İran’ın jeopolitik kodlarına bakmamızda fayda vardır. Çünkü dış politika analizinde coğrafya her zaman belirleyici rol oynamıştır. Başka bir deyişle devletlerin coğrafyaları onların kaderlerini belirlemektedir. Avrasya kıtası içindeki bölgesel jeopolitiğe baktığımızda da İran’ın stratejik önemi göze çarpmaktadır. İran coğrafi haritasına göz attığımızda ülkenin İran platosu adı verdiğimiz dağlık bölge üzerinde kurulduğunu hemen fark ederiz. Aslında bu plato bu coğrafyada kurulmuş bütün devletlerin doğal sınırını oluşturmaktadır. Kuzeydeki Hazar Denizi ve güneydeki Basra körfezi İran devletlerinin kuzey ve güney istikamette yayılmasını engellemektedir. Dolayısıyla Ahamenişlerden Sasanilere kadar bütün İran devletleri ya Batı Asya’ya doğru ya da Orta Asya ve Güney Asya’ya doğru yayılmaktaydılar. Özellikle Batı Asya, İran devletlerinin doğal yayılma sahası olarak değerlendirilmekteydi. Bugün bile Batı Asya; İranlı karar alıcılar tarafından İran nüfuz alanı olarak görülmektedir. Demek ki tarihteki bütün İran devletleri için geçerli olan ve coğrafi koşullardan kaynaklanan yayılma eğilimleri günümüz İran’ı için de geçerlidir. İşte bu dış politika eğilimlerine ‘jeopolitik kod’ adını vermekteyiz. Çalışmada İran dış politikasının bu jeopolitik kodları ele alınacaktır.

Devrimci Marksizm, Bu sayı

Devrimci Marksizm Yayın Kurulu, 1984-2014 Kürt savaşının 30 yılı

Necati Yıldırım, Demokratik uygarlık ve halk cumhuriyeti

Necati Yıldırım, Türkler ve Kürtler üzerine yanlış düşünceler

Necati Yıldırım, Demokratik toplum manifestosu

Araz Bağban, Bir şah, bir devrim, bir imam – 1979 İran devrimi

Özdeniz Pektaş, Emeğin tutsak hali: mahkûm emeği

Sungur Savran, Devlet mülkiyeti: Toplumsal mülkiyete giden yol “Yeni bir kamusal alan” tarifinin imkânsızlığı

Lev Trotskiy, Ellinci yaş gününde Lenin

Sait Almış - Mehmet İnanç Turan, Devrime adanmış bir beyin: Lenin

Michael Löwy, Hegel’in Büyük Mantığından Petrograd Finlandiya istasyonuna

Sungur Savran, Lenin’in Marksizm içindeki yeri

burada yalan, arsızlık ve riyakarlığın devi oturmuş tüm yol ağızlarında uyanmanın aydınlık sabahından bir ışık görmüyorum gökyüzünün karanlığında 2 ÖZET İran'da kadınlar monarşi yönetiminden İslam Cumhuriyeti'ne geçiş sürecinde önemli roller üstlenmişlerdir. Kadınlara tanınan haklar ve tanınmayan haklar, siyasi olaylarla ilgili olduğu kadar Şii ruhban sınıfının tepkisiyle de ilgilidir. Kadın hareketlerinin en etkili olduğu ve mücadelelerinin bitmediği süreçler bu çalışmada açıklanmıştır. Şiiliğin çıkış noktası ve İslamda kadının yerini genel çerçevesi ile anlatan giriş kısmı dışında, devrim öncesi, özellikle Kaçar Hanedanlığı ve Pehlevi Hanedanlığı dönemleri kadına verilen haklar ve Devrim sırasında kadın hareketleri incelenmiştir. Bunlara ek olarak devrimci ideolog diyeceğimiz, Ali Şeriati, Ayetuallah Humeyni ve Murtaza Mutahhari gibi isimlerin kadın hakkında ki düşünceleri anlatılmıştır. İran tarihinin önemli alanını oluşturan kadınlar, çalışmanın ana konusu halini almıştır.

“İran ve Orta Asya: Tarih, Kültür ve Politika” adını verdiğimiz çalışma; konuyu tarih, kültür ve kimlikten yola çıkarak uluslararası ilişkiler teorilerin de, inşacı yaklaşım çerçevesinde değerlendirmektedir. İran’ın Orta Asya politikasına eleştirel bir perspektiften bakılması, konuya yeni bir boyut kazandırmaktadır. Bu açıdan çalışma geleneksel jeopolitik yaklaşıma meydan okumaktadır. Ayrıca, Orta Asya ülkelerinin İran algısını analiz etme çabası, çalışmanın cesurca giriştiği konuların başında yer almaktadır.

Özet Bizans ve Sâsânî devletleri yaklaşık üç yüzyıl Anadolu'nun doğusunda sınır komşu-su olarak hâkimiyet kurmuşlardır. 330 yılında Bizans Devleti'nin kuruluşundan başlayıp VII. yüzyılın ortalarında III. Yezdgirt döneminin sona ermesine kadar devam eden dö-nem, Sâsânîlerle Bizanslılar arasında şiddetli düşmanlığın yaşandığı zaman dilimi ola-rak bilinmektedir. Anadolu'nun doğusunda Bizans ve Sâsânî orduları üç yüzyıl boyunca karşılıklı akınlar yapmalarına rağmen Bizans ve Sâsânî devletleri birbirlerinin eşitliğini kabul ederek yüzyıllarca yan yana yaşamışlardır. Abstract Sasanid Empire and Byzantium have so many ups and down relations and they had established dominance in the nearly three centuries at eastern borders of Anatolia. Starting from the establishment of the Byzantine Empire in the middle of the III. Century until the end of the Yezdgirt period, known as the period of time where there is fierce hostility between the Byzantines and the Sassanid. Byzantine and Sassanid armies in eastern Anatolia have lived side by side for centuries. Byzantium and Sassanid recognizing the equality of states to the mutual attacks until the Sasanid Empire was conquered by Muslim troops.

Özet İran' da İlhanlıların yıkılması ardından birçok hanedanlık ortaya çıkmış ve bu hanedanlar dönemin siyasi-sosyal hayatına yön vermiştir. Bu hanedanlardan biri de Al-i Muzaffer' dir. Bu makalede İran tarihinde Al-i Mufazzer (Muzafferiler) hanedanlığının siyasi, sosyal, kültürel ve edebi yönleri o dönem kaleme alınan tarih kaynakları ışığında değerlendirilecektir. Abstract After the fall of Il-Khanid dynasty many dynasties have been appeared and this dynasties gave a direction to political and social life of these era. One of these dynasties The Muzaffarids. This article will be evaluated the influence of The Muzaffarids on political, social, cultural and literature that period with the light of the historic resources.

Bu çalışmada, Neo-Elam siyasi tarihi ve Neo-Elam uygarlığı ortaya konulmuştur. Neo-Elam Devleti, Babil ile birlikte sürekli ittifak halinde Neo-Assur Devleti’nin faaliyetlerine karşı koymaya çalışarak MÖ 8. yüzyılın ortalarından MÖ 647/646 yılındaki Susa’nın yıkılmasına kadar Yakın Doğu’da önemli bir güç olarak kalmıştır. Susa’nın yıkılmasından sonra askeri ve siyasi etkinliğini önemli ölçüde kaybeden Neo-Elam Devleti, sanat başta olmak üzere, MÖ 539 yılına kadar sürecek olan bir “rönesans” dönemi yaşamıştır. MÖ 646-539 arası tarih, Elam ile Assur, Babil ve özellikle Pers kültürlerinin yoğun bir şekilde etkileşim halinde olduğu bir dönemdir.
Bu çalışmanın amacı, önemli ölçüde Mezopotamya kaynaklarına bağımlı olarak yazılan Neo-Elam siyasi tarihi ile büyük oranda maddi kültür kalıntılarıyla ortaya koyulan Neo-Elam uygarlığının çerçevesini çizmektir. Çalışmayı ele alırken, Mezopotamya yıllıkları (Neo-Assur ve Neo-Babil yıllıkları) ile Neo-Elam yazıtları, bunların yanında arkeolojik kazı raporları ile bölgedeki arkeologların çalışmaları esas alınmış, ek olarak modern literatür incelenmiştir. Ülkemizde Neo-Elam Devleti özelinde yapılmış çalışma olmamasından dolayı, bu tezin bu eksikliği gidermesi hedeflenmektedir. Çalışma, MÖ 1000-520 tarihlerini kapsamaktadır.

Özet: Vakıf müessesesi İslam devletlerinde sosyal ve ekonomik hayatı şekillendiren son de-rece önemli bir müessesedir. Özellikle Osmanlı döneminde vakıflar çok büyük bir gelişme göstermişlerdir. Bu makalede öncelikle genel olarak vakıf kavramı üzerinde durulacak ve ardından İran-Azerbaycan bölgesindeki vakıflar konusu ele alınacaktır. 16. yüzyılda Osmanlı-Safevi savaşlarıyla, İran-Azerbaycan bölgesinin dönem dönem Osmanlı hakimiyetine girmesi bölgedeki vakıfların durumu açısından bir değişim sürecine de sebep olmuştur.
Abstract: This article takes the issues with the foundations of Waqf that have the exceptional status in the İslamic states. The important side of this subject is the status and change process of the Waqf foundations that located in İranian Azerbaijan's lands of that era connected to the Ottoman Empire after Ottoman-Safavid wars in 16th century.

This work offers a well-researched study of the border areas between the Ottoman Empire (Turkey) and Iran focused on the period from the middle of the 19th century until the first part of the 20th century. This topic has received little attention from scholars, despite its obvious importance to the history of the Middle East. This volume successfully builds upon the work of Richard Schofield and Pirouz Mojtahed-Zadeh and their studies on the borders of Iran with neighboring states. The extensive use of archival material along with numerous published sources provides fascinating insights into this understudied topic.

Romanın toplumla diyalektik ilişkisi vardır. Roman toplumdaki farklı seslerin temsilcisidir ve aynı zamanda farklı sosyo-politik söylemlerin inşa edilmesi için bir alandır. İran'da roman, Kaçar döneminin son yıllarında ortaya çıkan ve Pehlevî döneminde genişleyen yeni bir fenomendir. Bu araştırmada, romanların İran toplumunun özelliklerini nasıl yansıttığını ve etkilediğini inceleyeceğiz. Bu meseleyi irdelemek için, dönemin Farsça yazılmış romanlarını yapısalcı bir yaklaşımla incelemeye çalıştık. Bu yıllarda yazarlar, genel olarak İran toplumunun çeşitli meselelerine yakınlaşmaya çalışmışlardır. Ancak, din meselesi en az ilgi çeken konu olmuştur. Yazarların değindikleri sosyal meseleler incelediğimiz bu 100 yıllık dönemde önemli ölçüde sabit kalmıştır. Bu yıllarda, milliyetçiliğin yayılmasında yardımcı olan romanlar özellikle de geç Pehlevî döneminde toplumda bir Batı karşıtı eğilimini geliştirmeyi başarmışlardır.

Reşîdüddin Fazlullāh-ı Hemedânî, haz. Hâşim Recebzâde Tahran: Merkez-i Pejûheşî-yi Mîrâs-ı Mektûb, 1394/2015, I, 512 sayfa; II, 513-954 sayfa. ISBN 9786002030573 İlhanlı döneminin kudretli devlet adamı Reşîdüddin Fazlullah (ö. 718/1318) tarih, siyaset, tefsir, tıp, felsefe, ziraat, jeoloji sahalarında muhtelif eserler telif etmiş, görevde bulunduğu süre zarfında pek çok imar faaliyetine girişmiş, inşa ettirdiği Rab'-ı Reşîdî 1 gibi bir ilim merkezi ile büyük bir ufuk sahibi olduğunu göstermiştir. İnşa ettirdiği bu ilim merkezi maalesef azle-dilip idam edilmesinin ardından muhalifleri tarafından yerle bir edilmiştir. Tarih sahasında kaleme aldığı Câmiu't-tevârîh, bilinen ilk dünya tarihi olarak kabul edilmektedir. Reşîdüddin Fazlullah'ın eserlerinden bir kısmı muhtelif risalelerden oluşmuş mecmualar şeklindedir. Farklı konularda kaleme alınmış risalelerden oluşan eserlerinden biri olan Mecmûa-i Reşîdiyye bizzat müellifin kendisi tarafından bir araya getirilerek tasnif edilmiş dört kitaptan oluşmuş-tur. Eseri Câmiu't-tevârîh'i tamamladıktan sonra Olcaytu'nun (1304-1316) teşvikiyle Kur'an ilimleri alanında bazı mânaları açmak ve şerhetmek mak-sadıyla telif ettiğini kendisi bizzat belirtmiştir. Mecmûa-î Reşîdiyye Reşîdüddin Fazlullah'ın tedvin ettiği bütün eserle-ri kapsayan Câmiu't-tesânîf adlı projenin bir bölümü olarak tasarlanmış bir eser olup müellif konularına göre eserini bir araya getirmştir. Mecmûa'nın ilk kitabı olan Tavzîhât'ın giriş kısmında Mecmûa-i Reşîdiyye'nin dört kitaptan oluştuğunu belirttikten sonra her kitabın başında kitapta yer alan risaleleri, risalelerin konularını, hangi soruya cevap verdiğini ve hangi müşkili hallet-tiğini, risalenin içinde "fâide" başlığı ile yer alan alt bölümlerin ayrıntılı fih-ristini hazırladığını böylelikle araştırmacılar aradıkları bir konuyu rahatlıkla bulabileceklerini yazmıştır. Mecmûa-i Reşîdiyye'nin dördüncü kitabı olan Letâyifü'l-hakāyık muhtelif mevzularda yazılmış olan on dört risaleden oluşmaktadır. Oldukça sistema-tik bir yazım yöntemine sahip olan Reşîdüddin kitabının başında içinde-kiler kısmına yer verdikten sonra kitapta yer alan her bir risalenin içeri-ğinden bahsedilen "fâide"lerin başlıklarına da yer verdiği ayrıntılı bir fihrist 1 Reşîdüddin Tebriz'de kurduğu külliyede faaliyetlerin yürümesi için bir vakfiye hazırla-mıştır (ayrıntıları için bk. Vakfnâme-i Rab'-ı Reşidî)

Özet Bu makalede İran ve Türkiye tarihindeki birçok sorunun ve savaşın nedeni olan Beyn-ü Nehreyn (Mezopotamya-Irak) bölgesine hâkimiyet mücadelesi incelenmekte ve özellikle Basra limanının bölgedeki önemli rolü analiz edilerek iki ülke arasında daha iyi ilişkiler gelişmesi için atılabilecek adımlar üzerinde durulmaktadır. Basra (Pers) kör-fezine hâkimiyet halen bölge ve dünya ülkeleri için kilit önemde olup, büyük şirketlerin ticari faaliyetleri için de önem arz etmektedir. Bu çerçevede, bölgedeki iki ülke arasındaki ilişkilerin tarihsel olarak analizi gelecek açısından ufuk açıcı niteliktedir. Abstract This article focuses on the struggle between Turkey and Iran to control the Beyn-ü Nehreyn (Mesopotamia-Iraq) region, the historical importance of the Basra port and the conflicts between these two important regional powers in this geography. In this context, the steps that can be taken to improve political and economic relations between Turkey and Iran will also be assessed. The control of the Basra (Persian) gulf is of key importance for the regional and global players of the international system, and also for the big companies of the world. Therefore, the historical analysis of the political and economic relations of these two countries is crucial to comment on the future developments in this region.

In this study, the importance of Emir Argun Aka from Cankurbans and his son Emir Nawruz in the political history of Iran and Khorasan during the Mongol and Ilkhanid rule has been tried to be examined. The Cankurbans family had an important place in Iran's political, economic, military and socio-cultural life from the 13th century to the Timurid invasion. Taycu, the first known name of the Cankurbans family, served in the Mongolian state ranks. His son Emir Argun Aka also successfully performed the tasks given to him by the Mongols. Due to his success in his tasks, he was appointed as the governor of the Mongols' lands west of Seyhun in H 641 (M 1243). After this appointment, Emir Argun Aka established a semi-independent administration in a wide geography, with Radkan being the center. After Argun Aka's death, his son Nawruz came to forefront in the Cankurbans family and he rebelled against Gazan Khan in order to take his father's place in the Ilkhanid State agencies. With the forgiveness of Gazan Khan, he succeeded to become one of the best orders of Gazan Khan. The administration of the regions that previously belonged to his father was also assigned to him. Nawruz, whose influence increased in the Ilkhanid State, was murdered on 23 Shawwal 696 (14 August 1297) due to the jealousy of other bureaucrats.

İran, binlerce yıllık tarihiyle çok köklü kültüre sahip bir ülkedir. Ortadoğu ve Mezopotamya’ya göre en karakteristik ayırt edici özelliği İslamiyet’ten önceki kültürel birikimlerini korumuş olmaları ve bu kültürü sahiplenmeleridir. İran halkı İslam dininde çok büyük bir kitleyi temsil eden Sünniliğin aksine Şii mezhebine tabiydiler. Şii mezhebini benimsemeleri Sünni komşuları olan Afganistan, Hindistan (sonradan Pakistan), Osmanlı Devleti ile çatışmaların ana nedenleri arasındaydı. Günümüzde İran ve diğer Sünni inanca sahip ülkeler arasında sorunların devam etmesinde bu durum önemli bir faktör olmaya devam etmektedir.
XIX. yüzyılda Avrupa güçlerinin İran’a ekonomik olarak nüfuz etmesi ve Batı kökenli fikirlerin girmesi toplumun geleneksel yapısını derinden etkiledi. Faaliyetlerini gizli yürüten birtakım derneklerde yeni meselelerin tartışılması, içtimai ve hukuki reformların yanı sıra anayasanın ve meclisin teşkilini savunan hareketleri doğurdu.
Tarihi çok uzun dönemlere dayanan İran, 20. Yüzyılda önemli siyasi değişimlere uğradı. Uzun süre Kaçar Hanedanı tarafından yönetilen İran, 1925’te Rıza Şah Pehlevi yönetimine geçti. Türkiye ile imzalanan 1932 yılındaki sınır anlaşması sonrasında ikili ilişkiler yakınlaştı. Her iki ülke arasında dostluk ve iş birliği gelişti.
1950’li yıllarda kısa süre iktidara gelen Musaddık yönetimi sırasında devletin petrol şirketi millileştirildi. Yabancı şirketler ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Ancak ABD destekli ordunun yaptığı darbe sonrası Musaddık iktidarı sona erdi. Yapılan millileştirme uygulamalarından vazgeçildi. Bu dönemde Türkiye, İran’a temkinli yaklaştı.
1979 yılında İslam Devrimi ile bir kez daha radikal bir değişime uğrayan İran’da hızlı bir İslamileşme süreci başladı. Devrimden sonra İran dış politikada komşuları ve büyük güçlerle sorun yaşamadı. Özellikle devrim ihracı politikası Türkiye başta olmak üzere birçok devlet tarafından tepkiyle ve dirençle karşılaştı. Bu dönemde İran’ın dış politikasına komşu devletler ve büyük güçlerle yaşanan gerilimler, çatışmalar ve savaş damga vurdu. 
Türk-İran ilişkilerinde yaşanacak olumlu gelişmeler hem Kafkasya, Ortadoğu gibi bölgesel hem de küresel düzeyde barış ve iş birliğine ciddi katkı yapacaktır. Bölgenin iki büyük gücü arasındaki bu iş birliği İran’ın uluslararası alanda yaşadığı sorunları da azaltıcı bir etki sağlayacaktır. Bu durum da yıllardır kan ve göz yaşı bölgesi olan Ortadoğu’da yeni potansiyelleri beraberinde getirecektir.

ÖZ 1. Dünya Savaşı'na katıldıktan hemen sonra Cihad-ı Ekber ilan eden Osmanlı yönetimi Kafkasya, Türkistan, İran, Afganistan ve Hindistan Müslümanlarını ayaklandırarak üstünlüğü ele geçirmek istiyordu. 1907'den beri fiilen İngiltere ve Rusya'nın kontrolünde bulunan İran coğrafyası bu büyük planın köprübaşı olarak görülüyordu. Bu yüzden adı geçen ülkelerin İran'daki etkinliğine son vererek İran halkını onlara karşı harekete geçirmek için büyük çaba gösteriliyordu. Casusluk ve çete faaliyetlerini de içinde barındıran bu çabaların propaganda ayağını Osmanlı basını, özellikle de İstanbul gazeteleri oluşturuyordu. Hükümetin direktifleri doğrultusunda yayın yapan gazeteler, İran hükümetini ve halkını Rusya ve İngiltere'ye karşı Osmanlıların yanında savaşa sokmaya çalışıyor, Rus kuvvetlerine karşı yürütülen operasyon kapsamında İran Azerbaycan'ına giren Türk birliklerinin kurtarıcı sıfatıyla orada bulunduklarını bildirerek İran halkının güvenini ve desteğini kazanmayı amaçlıyordu. Halife Sultan'ın Cihad-ı Ekber çağrısına destek veren Caferî ulemasının fetvalarını yayınlayarak nüfusun büyük çoğunluğunu oluşturan İran Şiîlerini Sünnî Kürt aşiretleriyle birlikte Osmanlılara katılmaya ikna etmek istiyordu. Bu çalışma, dönemin ana kaynakları arasında yer alan Osmanlı basının söz konusu yayınlarını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Anahtar Sözcükler: 1. Dünya Savaşı, Cihad-ı Ekber, İran, propaganda, Osmanlı basını
ABSTRACT
After entering World War I, the Ottoman Empire, which proclaimed Jihad al-Akbar, wanted to incite the Muslims of Caucasus, Turkestan, Iran, Afghanistan and India against the Russians and the British. Iran's geography which was de facto controlled by the British and Russians since 1907, seen as the bridgehead of this great plan. Therefore, in the framework of a comprehensive program that includes activities of espionage and gangs, efforts were made for this country to join the war as an ally of the Ottomans. The press had an important role in the propaganda section of these efforts. The newspapers in line with the government's directives were trying to provoke and convince the Iranian government to enter the war against the Russians and the British. They were mentioning that the Turkish troops who entered the northern Iran were not occupiers, but saviors against the Russians. They were encouraging the Shiites who were the majority of Iran's population which were also including three millions of Turks, to rebel alongside the Sunni Kurds by means of publishing fatwas given by Jafari ulama

Büyük ve köklü bir geçmişe sahip olan ve asırlardır Türkiye’nin doğu komşusu olan İran, yakın bir zamanda Rıza Şah Pehlevi’nin liderliğinde geniş çaplı bir reform hareketine sahne olmuştur. Kaçar Hanedanlığının, devleti ayakta tutabilmek için başlattığı reform hareketleri başarıya ulaşmamış, ülke içeride aşiret isyanlarına, dışarıda ise Rus ve İngiliz müdahaleleriyle yıkılmanın eşiğine gelmişti. İran I. Dünya Savaşında tarafsızlığını ilan ettiyse de Rus ve İngiliz işgaline uğramaktan kurtulamamıştır. Savaş sonrası yaşanan kargaşa ortamından faydalanan Rıza Şah, Kaçar Hanedanlığını tasfiye edip, Pehlevi Hanedanlığının temellerini atmıştır. Rıza Şah, iktidara gelişiyle birlikte yüzyıllardır “Persia” olarak bilinen ülkesinin adı da dâhil olmak üzere askeri, siyasi, ekonomik, toplumsal ve kültürel alanlarda çok ciddi yenilik ve değişiklikler yapmıştır. Zorunlu askerlik yasasıyla birlikte ülkedeki asker sayısını arttırmış, orduyu teknik anlamda modernize etmiştir. Eğitim alanında ülkede ilköğretimi zorunlu hale getirip, çok sayıda okul açmıştır. Karayolu ve demiryolu ulaşımında büyük mesafeler kat edilmiş Trans-İran demiryolunu inşa ettirmiştir. Kılık Kıyafet Yasasını çıkartarak daha modern giysiler giyilmesi ve şapka kullanılmasını sağlamıştır. Bunun gibi birçok düzenlemeye imza atan Rıza Şah, on beş yıllık iktidarı süresince güçlü ve modern bir İran oluşturmanın hayalini kurmuş bunun için uğraş vermiştir.

Iran, which has been eastern neighbor of Turkey for ages and which has had a big history underwent a wide size reform process led by Reza Shah Pahlavi. Reforms done by Qajar Dynasty to make state continue couldn’t access to success and the country come to threshold of collapse because of rebellion of tribe in country and interference of Russia and England. Iran declared impartialness in First World War but didn’t get out of occupation of Russia and England. Using advantage of disorder following the war, Reza Shah put on end to Qajar Dynasty and established foundations of Pahlavi Dynasty. When Reza Shah got in power he made a lot of serious changes and reforms in politics, military, economic, social and cultural areas including name of his country known as Persia for ages. He increased amount of soldiers with Law of conscripting military and modernized army in the way of technical, by compelling primary school in education area, he opened a lot of schools, he development transportation of highway and rail way a lot and built Trans-Iran rail way. He ensured people to wear modern clothes instead of traditional clothes by passing law of appearance. By making a lot of regulations like this Reza Shah imagined creating a modern and strength Iran and strove for this during his power for fifteen years.

İcat edilmiş gelenek, doğrudan ya da dolaylı olarak kabul edilmiş kurallarla yönlendirilen, sembolik bir niteliği bulunan ve geçmişle bir süreklilik bağı bulunan pratiklerdir. Bu çalışma, banknotlar, posta pulları, resmi bayrak ve törenlerden ve bu pratiklerin taşıdıkları milli ve dini sembollerden hareketle Pehleviler Dönemi’nde İran’da ulus ve ulusal kimlik oluşum sürecini ve bu süreçte geçmişten yola çıkılarak icat edilmiş geleneklerin rollerini ve kullanımlarını ele alacaktır. Bu bağlamda, 1925 ve 1979 yılları arasında İran’da milli kimlik oluşumunun tarihsel ve kültürel bir analizi yapılacaktır. 1925’te Pehlevi hanedanının kurulmasından, 1979 yılındaki devrime kadar olan süreçte önemli ulusal ve uluslararası değişimlere sahne olan İran, ulusal kimlik oluşturma ve ulusun inşa edilmesi konusunda geçmiş dönemlerin mirasını ön plana çıkararak hem içeride hem de dışarıda kendisine meşruiyet sağlama gayretinde olmuştur. Çalışmada Pehlevi monarşisinin benimsediği İranlılık kimliğinin icat edilmiş bir kimlik olduğu iddia edilecektir. Çalışma, modern dönemin araçları ile geçmiş dönem pratiklerini ele alması ve milli kimlik ile icat edilmiş gelenek kavramlarını bir arada işlemesi dolayısıyla literatüre katkıda bulunma iddiasındadır.

"Tarih Konuşuyor Konferansları" dizisinin Aralık ayı konuğu Prof. Dr. Osman Gazi ÖZGÜDENLİ idi. Prof. Dr. Özgüdenli, Selçuklu Devleti'nin, Türklerin İslâmiyet ile buluşmasından sonra kurdukları en güçlü devletlerden birisi olduğunu; İran, Yakındoğu ve Anadolu coğrafyasında geniş bir alana hâkim olduğunu vurgulayarak kültürel etkileşim ve gelişim üzerinde durdu. İkinci bölümde ise soruları cevaplandırdı.

Konferanstan ve davetli konuşmacımızın değindiği konulardan notlara ekte ulaşabilirsiniz.

This study aims to examine the political discourses and approaches of the Iranian socialist and left-wing movements, with a focus on the Maoist tendencies before, during, and after the 1979 Revolution. The first part provides a historical background by discussing the emergence of the Iranian modern political culture and main political tendencies. Later, the emergence of socialist guerilla movements are discussed with a focus on the Maoist tendencies. The archives of socialist journals, pamphlets and posters are used to provide an understanding of the political discourses of these movements. Finally, the 1979 Revolution and the subsequent political elimination of the socialist movements are discussed. Particular attention is paid to the approaches of socialist movements towards the post-1979 Islamist government.

Özet Vakıf müessesesi İslam devletlerinde sosyal ve ekonomik hayatı şekillendiren son de-rece önemli bir müessesedir. Özellikle Osmanlı döneminde vakıflar çok büyük bir gelişme göstermişlerdir. Bu makalede öncelikle genel olarak vakıf kavramı üzerinde durulacak ve ardından İran-Azerbaycan bölgesindeki vakıflar konusu ele alınacaktır. 16. yüzyılda Osmanlı-Safevi savaşlarıyla, İran-Azerbaycan bölgesinin dönem dönem Osmanlı hâ-kimiyetine girmesi bölgedeki vakıfların durumu açısından bir değişim sürecine de sebep olmuştur. Abstract This article takes the issues with the foundations of Waqf that have the exceptional status in the İslamic states. The important side of this subject is the status and change process of the Waqf foundations that located in İranian Azerbaijan's lands of that era connected to the Ottoman Empire after Ottoman-Safavid wars in 16th century.

Bu çalışmada İran İslâm Devrimi ve ardından kurulan rejimin İran'ın ve Şiîliğin siyasal kültüründeki yerinin betimlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla devrimin toplumsal bileşenleri ile İslâm Cumhuriyeti'nin siyasal pratikleri tartışmaya açılarak siyasal kültür ile Humeyni'nin ideolojisi arasındaki ilişkinin niteliği ortaya konmuştur. Buna göre Humeyni'nin siyasal düşüncesinin siyasal Şiîliğin yegâne yorumu olmadığı ve gerek toplumsal kabul gerek siyasal aktörlerin pratikleri açısından pragmatik bir yapıda olduğu gösterilmek istenmiştir. Buradan yola çıkılarak rejimin tarihsel temelleri sorgulanmıştır. Bu sorgulama dinî kurumun seküler siyasal otoriteye karşı siyasal meşruiyetini ne zaman ve nasıl geliştirmeye başladığının incelendiği bir bölüm ile modern çağda İran'ın seküler siyasal otoritelerinin içine düştükleri meşruiyet krizinin ve buna çözüm üretebilme kapasitelerinin incelendiği bir bölümden oluşmuştur. Sonuç olarak İran'ın siyasal modernleşme sürecinde seküler siyasal otoritenin patrimonyal meşruiyetin i sürdüremediği bir zeminde dinî kurumun gelenek icat etmek suretiyle söz konusu meşruiyet krizine çözüm ürettiği ileri sürülmüştür.

The purpose of this study has been to describe the place of Iran Islamic Revolution and the regime found afterward within the political culture of Iran and Shiism. For this purpose the characteristics of the relation between the political culture and Khomeini's ideology has been revealed by bringing the social components of the revolution and the political practices of the Islamic Republic up for discussion. Hereunder these have been aimed to demonstrate that the political thought of Khomeini was not a unique interpretation of political Shiism and it was a pragmatic body in the point of both the social consent and the practices of political actors. Starting from this point of view the historical foundations of the regime have been investigated. This investigation consists of a chapter which analyzes where and how did the religious institution begin to improve its political legitimacy against the secular political authority and of another chapter which analyzes the legitimacy crisis involved by the secular political authorities of Iran in the modern age and their capacities to find solutions for that. As a result it as put forward that on the field where the secular political authority couldn't continue its patrimonial legitimacy in the process of political modernization of Iran the religious institution solved the mentioned legitimacy crisis by means of inventing tradition.

(Tr.)
Bu bölümde iki İranlı örgüt, Fedaiyan-ı Halk ve Mücahidin-i Halk, Pehlevi rejiminden itibaren İran'ın siyasal hayatı çerçevesinde ve siyasal şiddet, radikalizm ve terörizm bağlamında incelenmiş ve tartışılmıştır.

(Eng.)
In this chapter, two Iranian organizations, Fadaiyan-e-Khalq and Mujahedin-e Khalq have been examined and discussed within the framework of the political life of Iran since the Pahlavid regime and within the context of political violence, radicalism and terrorism.

Bu çalışmanın amacı, Ahmed Şah Dürrani tarafından Osmanlı padişahı III. Mustafa'ya yazılan mektupla başladığı ileri sürülen ilk Osmanlı-Afgan ilişkilerinin bundan daha erken bir tarihte İran coğrafyasında başladığını ortaya koymaktır. Safevi hâkimiyetindeki Kandehar'da yaşayan Afgan aşiretlerinin XVIII. yüzyılın başlarında isyan etmeleriyle başlayan olaylar bölge tarihinin tamamıyla değişmesine sebep olmuştur. Kandehar Valisi Gürgin Han, bölge aşiretlerine sert bir yönetim sergilemiş, bu duruma Gılcay aşiretinin lideri Mir Üveys isyan ederek karşılık vermiştir. İlk Osmanlı-Afgan ilişkileri, Mir Üveys Han'ın tutuklanıp İsfahan'a gönderilmesiyle başlamıştır. Şah Hüseyin'den aldığı özel izinle hacca giden ve Hicaz ulemasından aldığı fetvayla Kandehar'a dönen Mir Üveys, 1709'da ilk bağımsız Afgan Emirliği'ni kurmuştur. Bu emirliğin kurulmasında Osmanlı ulemasının vermiş olduğu Şii İran'a karşı Sünni ahalinin isyanını onaylayan fetvanın büyük rolü vardır. Mir Mahmud'un 1722'de İsfahan'ı ele geçirmesiyle birlikte Afganlar, Osmanlıların doğudaki komşuları olmuştur. Mir Eşref'in 1725'te İsfahan tahtına çıkmasıyla birlikte Osmanlı-Afgan ilişkileri çatışmaya dönüşmüş ve Encidan Savaşı'nda Osmanlı Devleti ağır bir mağlubiyet almıştır. Ancak Nadir Han Afşar'ın İsfahan'daki Afgan yönetimine son vermesiyle Osmanlı-Afgan ilişkileri bu tarihten itibaren Kandehar üzerinden devam etmiştir. Bu makalede Kandehar'da bağımsız bir emirlik kuran ve İsfahan'ı ele geçirerek burada hâkimiyet tesis eden Mir Mahmud ve Mir Eşref üzerinden Osmanlıların Afganlarla olan ilk ilişkileri dönemin arşiv, kronik ve seyahatnamelerinden istifade edilerek ele alınmıştır.

Birinci Dünya Savaşı’nın ortaya çıkardığı iktisadi yük, 1917’de Rusya’da iç
karışlıklıların artmasına sebep oldu. Başlangıçta halk hareketleri olarak başlayan
olaylar, Bolşeviklerle Menşeviklerin birlikte hareket etmesiyle büyük bir ihtilale
dönüştü. İhtilalin yankıları XIX. yüzyıldan beri Rus baskısı altında olan İran’da
sevinçle karşılansa da yeni kurulan Geçici Hükümetin savaş taraftarı olmasıyla
bu sevinç kısa sürdü.
Geçici Hükümet’in aksine savaş karşıtı olan Bolşevikler, Ekim 1917’de yeni
bir darbeyle iktidarı ele geçirdiler. Bolşeviklerin amacı, "ilhak veya
tazminatların” olmadığı, "demokratik" bir barışı sağlamak için savaşı sona
erdirmekti. Bolşeviklerin talebi üzerine İttifak devletleri ile Rusya arasında 22
Aralık 1917’de barış görüşmeleri başladı. Görüşmeler sırasındaki önemli
meselelerden biri de İran’dı. Ruslar, bu görüşmeler sırasında XIX. yüzyıldan beri
İran üzerinde kurdukları siyasi, askeri ve ticari ayrıcalıklarından vazgeçeceklerini
ve askerlerini İran’dan çekeceklerini açıkladılar. Taraflar arasındaki görüşmeler
3 Mart 1918 imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması ile son buldu. Bu antlaşma ile
Rusya’nın İran üzerindeki tahakkümü sona ererken, Rusya ve Osmanlı Devleti ordularını İran’dan geri çekeceklerdi. Fakat Rus askerlerinin çekilmesi üzerine
İran’da ortaya çıkan otorite boşluğunu doldurmak isteyen İngilizler, Ermeniler
ve Nasturiler hareket geçtiler. Bu durum bölgedeki karmaşayı daha da arttırdı.
Bu çalışmanın amacı, XIX. yüzyıldan beri başlayan ve Birinci Dünya Savaşı
sırasında daha da artan İran üzerindeki Rus tahakkümünün Bolşevik İhtilali ile
nasıl sona erdiğini kaynaklar ışığında incelemektir.