Kanun

Malarstwo impresjonistyczne, szachy, zasady savoir vivre, autostrady i skrzyżowania na drodze – te rzeczy łączy jedna podstawowa cecha: wszystkie
są artefaktami, a więc wytworami człowieka. To my jako gatunek ludzki
nadaliśmy im sens oraz znaczenie i tylko my jesteśmy w stanie je rozumieć
i interpretować, a także postępować zgodnie z uprzednio wyznaczonymi
zasadami, łamać je lub modyfikować. W każdej grze, nawet tej wymyślonej
w piaskownicy przez najmłodszych, obserwujemy spontaniczne tworzenie
się norm, które pozwalają na zachowanie pewnego określonego porządku
zabawy. Zapewne zostaną one zmodyfikowane w jej trakcie lub ustalone
na nowo, zapewne wśród uczestników zaobserwujemy takie dzieci, które
spróbują je zmienić krzykiem i płaczem oraz takie, które spokojnie wyłożą
innym swoje racje, czekając aż przekonają do nich resztę graczy. Jeśli wnikliwie
się przyjrzymy, to dojrzymy również, że część uczestników postara
się ustalone zasady egzekwować u innych, niektórzy podporządkują im się
z pokorą, lecz będą także i tacy, którzy im się przeciwstawią podważając
zasadność ustalonych reguł i powodując u pozostałych partycypantów konieczność
opowiedzenia się po jednej lub drugiej stronie sporu.

Podobnie jest z prawem, które, rozumiane jako normy postępowania
ustalane i egzekwowane przez funkcjonariuszy danej społeczności politycznej,
także jest artefaktem. Stwierdzenie to bynajmniej nie jest bezsporne
– wielu myślicieli dopatrywało się istnienia wyższego porządku prawa
naturalnego, które bądź zostało ustanowione przez Boga, bądź jest po prostu
immanentną cechą przyrody. Wydaje się jednak, że prawo, takie jakie znamy z życia codziennego, nie mogłoby istnieć bez inicjatywy człowieka. Tworzą je, stosują oraz interpretują ludzie: legislatorzy, politycy, urzędnicy, sędziowie i wreszcie również każdy z nas, każdego dnia. Ma ono również swoją unikatową historię, której badanie dostarcza odpowiedzi na liczne pytania o sens współczesnych regulacji prawnych. Jest ono także zróżnicowane
pod kątem społeczności, które je ustanawiają – pojawiają się pytania
dotyczące wzajemnego wpływu różnych systemów prawnych, czy sposobów
rozwiązania ich wspólnych sporów. Ostatecznie, prawo jest częścią kultury,
w obrębie której zostało stworzone i zajmuje miejsce zaraz obok innych jej
dziedzin, takich jak na przykład sztuka, inżynieria czy moda.

Lecz czy rzeczywiście zajmuje miejsce obok innych gałęzi kultury, czy
może są one powiązane nierozerwalnym węzłem, poprzez co zmiana w jednej
z nich z konieczności pociąga za sobą również modyfikacje we wszystkich
pozostałych? Prawo jest przecież nieustannie zmieniane i dopasowywane
do potrzeb człowieka, a co za tym idzie, powoduje transformację również
kultury, której nowa forma zaś znowu ma wpływ na ewoluowanie prawa…
I tak w nieskończoność. Dokładnie te punkty styczne nas interesują i będą
dla nas, badaczy, najistotniejsze. Zastanawiamy się, co nauki pozaprawne
mogą wnieść do toczącego się dyskursu: zaplecze politologiczne pomoże
nam przybliżyć związki prawa i polityki, socjologiczne prawa i instytucji
społecznych, etyczne prawa i moralności, literaturoznawcze prawa i literatury,
zaś filozoficzne dostarczy nam wiedzy o samej jego naturze, czyli
odpowiedzi na pytanie, czym ono właściwie jest. Tym, co nas interesuje nie
są jedynie wyabstrahowane regulacje prawne, lecz całokształt stosunków
pomiędzy różnorodnymi elementami kultury, które konstytuują ten fenomen,
jakim jest samo istnienie prawa.

Celem, jaki nam przyświeca, jest integracja prawoznawstwa z innymi
dziedzinami nauki badającymi rzeczywistość, w której obraca się człowiek.
Sięgniemy zatem zarówno do zwyczaju, do języka, do sztuki, jak również
do innych kręgów kulturowych. Chcemy pokazać, że nie sposób zajmować
się prawem bez szerokiej wiedzy z zakresu dziedzin pozaprawnych. Pragniemy
również otworzyć oczy badaczom kultury i zachęcić ich do owocnej
współpracy. Mamy nadzieję na stworzenie pomostu pomiędzy tymi dwoma
dziedzinami nauki, które, w naszej opinii, niedostatecznie często spotykają
się ze sobą, by postarać się o wzajemne poznanie oraz zrozumienie wyników
swoich analiz. Spróbujemy unaocznić miejsca wspólne łączące badania zarówno prawników, jak i szeroko pojętych kulturoznawców, by z różnych
punktów widzenia spojrzeć na obydwa fenomeny: prawa jako kulturalnego
artefaktu i kultury jako przedmiotu regulacji prawnej.

Dlatego publikacja, którą oddajemy w Państwa ręce ma charakter silnie
interdyscyplinarny. Nie znajdą tutaj Państwo suchych informacji o prawie,
lecz dowiedzą się, między innymi, dlaczego przedstawienie jednoznacznej
definicji kultury nie jest możliwe, jak wygląda prawo zwyczajowe w Albanii
i dlaczego instytucja „krwawej zemsty” nie jest tak do końca nielegalna, czego
najmłodsi uczą się z lektury baśni braci Grimm, dlaczego amerykańskie
seriale podważają ideę demokracji, czy czym jest tatarskie święto Kurban
Bajram i co w Polsce spowodowało narosłe wokół niego kontrowersje. Pokażemy Państwu także problem przemocy „honorowej” wśród europejskich
muzułmanów, spróbujemy przekonać, że w prawie brakuje wizualności oraz
odpowiemy na pytanie, jaki jest związek między prawem a metaetyką.

Nie pozostaje nam nic innego, jak życzyć Państwu owocnej lektury i zachęcić
do zainteresowania naszą inicjatywą, której wyrazem są konferencje
i publikacje dotyczące wzajemnych relacji prawa i kultury.