Phanariot archives

Πρόκειται για ένα σπάνιο μουσικό χειρόγραφο κώδικα της εποχής του "Νεοελληνικού Διαφωτισμού" (1770-1820) που περιέχει μεγάλο αριθμό αστικών ασμάτων της εποχής στην εκκλησιαστική σημειογραφία. Ο κώδικας αποτελείται από δύο διαφορετικά σώματα (γραφείς), ο ένας από τους οποίους φαίνεται να είναι ο Νικηφόρος Καντουνιάρης (συντάκτης της λίγο μεταγενέστερης ομοειδούς ανθολογίας "Μελπομένη"). Ο συγγραφέας του παρόντος επαναφέρει την αρχική σειρά των ασμάτων, με βάση παλαιότερους κώδικες.
This article concerns one of the rare musical codices from the period of the so-called "Neo-Hellenic Enlightenment" (1770-1820) held today in the Centre of Asia Minor Studies, Athens. The codex includes a large number of Greek urban songs written in the Church notation of the time. It consists of two different parts (scribes), one of which is revealed to have been compiled by the Archdeacon, Nikiphoros Kantouniaris of Chios, author of a later musical anthology (Melpomene). The author of the article attempts to reconstruct the original order of the songs, in comparison with older anthologies of this genre.

Η μονωδία του Λάμπρου Φωτιάδη (1752-1805) εκτείνεται σε 400 ιαμβικούς στίχους και έχει διασωθεί σε χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Αθήνας (ΕΒΕ 2390, σ. 1112-1123) μαζί με άλλα, επίσης ανέκδοτα επί το πλείστον, πονήματά του. Η συλλογή αυτή χαρακτηρίζεται από την εφήμερη θεματική της καθώς συμπεριλαμβάνει (επιτύμβια κυρίως) επιγράμματα, εγκωμιαστικούς λόγους και ιδιωτικές επιστολές.
          Τη μονωδία αναφέρει ο Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής στη Συλλογή διαφόρων τραγωδιών, όσαι παρεστάθησαν εις το θέατρον του Βουκουρεστίου (1820: τόμ. 1, ΧΙΙ) και φαίνεται ότι άρεσε τόσο στους ομογενείς όσο και στους ξένους Ελληνιστές. Το αν η μονωδία όντως παραστάθηκε στο θέατρο ή αν απλώς προοριζόταν για ανάγνωση σε μικρό κύκλο δεν αποσαφηνίζεται από τον Ραγκαβή. Το ποίημα παρουσιάζει ιδιαίτερο ιστορικοκοινωνικό ενδιαφέρον, καθώς περιέχει πολλές (επί το πλείστον άγνωστες) βιογραφικές πληροφορίες για την οικογένεια των Βραγκοβάνων και αναφορές στον ρωσοτουρκικό πόλεμο (1787-1792).
Η παρούσα ανακοίνωση έχει σκοπό να παρουσιάσει το περιεχόμενο της μονωδίας, τοποθετώντας το στο κοινωνικό πλαίσιο των ευγενών του Βουκουρεστίου γύρω στο 1790. Πως θρηνούσαν τους πεθαμένους τους και ποιό ρόλο παίζει η μορφή του κειμένου (μονωδία, επίγραμμα) σε σχέση με την αρχαία γραμματεία; Ποιό ρόλο έπαιζαν οι Έλληνες διδάσκαλοι και ποιά η σχέση τους με τους Ρουμάνους ευγενείς; Ποιές είναι οι μορφές κοινωνικότητας και ποιοί οι χώροι συνάντησης πριν από την επίσημη ίδρυση του θεάτρου του Βουκουρεστίου (1817); Τέλος, θα προσπαθήσω να εξιχνιάσω μέσα από άλλες πηγές τη γενικότερη λειτουργία της εφήμερης ποίησης και της απαγγελίας λόγων ή ποίησης σε κλειστούς κύκλους (Ακαδημία Βουκουρεστίου, ιδιωτικά λογοτεχνικά σαλόνια, κήποι).

Η δημοσίευση αναφέρεται στην πρώτη απόπειρα μελοποίησης των ποιημάτων του Αθανάσιου Χριστόπουλου, που έλαβε χώρα λίγο μετά την πρώτη έκδοσή τους (1811). Ο Χριστόπουλοςβρέθηκε στην οθωμανική πρωτεύουσα μεταξύ 1807 και 1812, ακολουθώντας τον ηγεμόνα Αλέξανδρο Μουρούζη μετά την παραίτηση του τελευταίου από τον θρόνο της Μολδαβίας. Ο μελοποιός 26 ερωτικών και βακχικών έργων του Καστοριανού ποιητή ήταν  ο  Νικηφόρος  Καντουνιάρης  ο  Χίος, αρχιδιάκονος  του  Πατριαρχείου Αντιοχείας, ο  οποίος βρισκόταν  από  το  1805  στην  Κωνσταντινούπολη.Αν και δεν διαθέτουμε επαρκείς μαρτυρίες για τις συνθήκες  κάτω  από  τις  οποίες οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε η  μελοποίηση των έργων του Χριστόπουλου, η δημοσίευση επιχειρεί να ανασυνθέσει αυτή τη διαδικασία μέσω της μελέτης χειρογράφων κωδίκων της εποχής.
This paper deals with the original musical settings of the Greek poetic collection, Lyrical Poems (1811), by the Greek poet, Athanasios Christopoulos. Christopoulos was born in the city of Kastoria, NW Greece, but moved with his family to the Danubian Principalities (nowadays Romania), where he served Greek Phanariot Princes as high-rank officer. He even escorted them during their interim periods in Constantinople, where he seems to have completed his lyrical poems, consisted of erotic and bacchic songs. The songs were soon taken up by his contemporary Archdeacon, Nikephoros Kantouniares of Chios, who had set up his music school in Romanian Moldavia. The result was an amalgam of Greek, western and Ottoman elements, and proved to be relatively popular, since they were disseminated in various musical anthologies of the time.

Panegyrische Gratulationen zu den verschiedensten politischen, höfischen und religiösen Anlässen begleiteten die phanariotischen Fürsten und auch noch den bayrischen Monarchen auf Schritt und Tritt. Dennoch sind diese Lobreden bisher in der Forschung als Gesamtphänomen wenig beachtet worden.
Dabei ist festzustellen, dass solcherlei Reden bereits rhetorisch stark schematisiert und reglementiert sind und sie sich (auch sprachlich) an antiken bzw. byzantinischen Vorbildern orientieren. Aufgrund dieser Formelhaftigkeit büßen sie oft an Glaubwürdigkeit ein, so dass überschwängliches Lob letztendlich nur Hülle und Schein ist.
Welche sind die konkreten Anlässe, wie sind die Reden aufgebaut und wie fügen sie sich in das höfische Zeremoniell? Welche sind die persönlichen Vorteile, die sich ein Redner erhoffen kann und was hat der Fürst/König davon? Diese und weitere Fragen sollen in dem Vortrag diskutiert und erarbeitet werden.