İZMİRDEKİ KUTSAL ZİYARET YERLERİ: TİRE ÖRNEĞİ GÖKÇE ZEYNEP GÜZEY ÖZET Anadolu toprakları Türkler gelmeden önce birçok farklı dini ve etnik zümreye ev sahipliği yapmıştır. Büyük Selçuklularla beraber Anadolu’ya adım atan Türk toplulukları...
moreİZMİRDEKİ KUTSAL ZİYARET YERLERİ: TİRE ÖRNEĞİ
GÖKÇE ZEYNEP GÜZEY
ÖZET
Anadolu toprakları Türkler gelmeden önce birçok farklı dini ve etnik zümreye ev sahipliği yapmıştır. Büyük Selçuklularla beraber Anadolu’ya adım atan Türk toplulukları boylar halinde batıya doğru ilerlemişler, bu bölgelerdeki yerel halkla komşu olmuşlar fakat kendi öz kimliklerini kaybetmemişlerdir. Anadolu’yu yurt tutma süreci, hoşgörü ortamının oluşması ve göç eden Türkmenlerin fethedilen yerlere yerleştirilmesi ile kolaylaşmıştır. Bu göçlerin sorunsuzca kalıcı iskâna dönüşmesinde Horasan’dan gelen ve baba-dede adını verdiğimiz dervişlerin rolü büyüktür. Bulundukları bölgeleri bayındır kılmak ve nizamı sağlamakla görevlendirilen Türkmen babaları Anadolu’nun Türkleşme ve İslamlaşma sürecinde yoğun çaba sarf etmişler, cihat ve irşat için kendi tebaalarını eğitmişlerdir. Bu zatlar öldükten sonra da unutulmamış, kutsal kabul edilerek mezarlarının bulundukları yerler ziyaret edilmeye devam etmiştir. Kutsal ziyaret yeri olarak kabul edilen bu yerlere halk arasında genellikle dede, baba, türbe, yatır gibi isimler verilmektedir. Bu ziyaret yerlerinin büyük bir çoğunluğu günümüzde hala ziyaret edilmekte ve isteklerin kabul olacağı düşüncesiyle çeşitli uygulamalarda bulunulmaktadır.
Çalışma alanımız olan İzmir, Batı Anadolu’nun en büyük şehirlerinden birisidir. Anadolu’nun en batısına kadar gelen bu dervişler, İzmir şehrinde de iskân ve irşat için faaliyetlerde bulunmuşlar ve vefatlarından sonra da bu topraklara gömülmüşlerdir. İzmir’in hemen hemen her ilçesinde bu dervişlerin türbelerine rastlamak mümkündür. Dede, Baba, Şeyh, Hoca gibi isimlerle anılan bu zatların türbe ve yatırlarını en çok Tire, Ödemiş, Bayındır, Kemalpaşa, Konak, Menemen, Bergama ilçelerinde tespit ettik. İzmir’de bu kutsal ziyaret yerlerine en çok rastladığımız ilçe Tire’dir. İlçe merkezi ve köyler dâhil olmak üzere otuz ziyaretgâhın bir kısmı Beylikler ve Osmanlı döneminde yaşamış devlet adamlarına ve idarecilere aitken bir kısmı da bahsetmiş olduğumuz baba, dede ve şeyh unvanlarına sahip dervişlere aittir. Bildirimizde, Tire’nin İzmir’deki kutsal ziyaret yerleri arasındaki yeri belirlenecek ve bu ziyaret yerlerinde yapılan uygulamalar ile bu uygulamaların işlevleri ortaya konulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Tire, kutsal ziyaret yerleri, türbe, İzmir.
SACRED VISITING PLACES IN İZMİR: THE CASE OF TİRE
ABSTRACT
The Anatolian lands has been home to many different religious and ethnic communities before the Turks arrived. Turkish communities who stepped into Anatolia with the Great Seljuks went to the west with tribes, they became neighbors to the local people in these regions but did not lose their self-identities. The process of settlement in Anatolia was facilitated by the atmosphere of tolerance and the placement of migrant Turkmens in conquered places. The role of the dervishes called “baba” or “dede” came from Horasan is great in the transformation of these migrations into permanent settlement. The Turkmen fathers who are tasked to make the regions developed and organized have made great efforts in the process of Turkification and Islamization of Anatolia, and they educated the people for jihad and guidance. These people had not been forgotten after being dead, they have still been accepted as sacred and the places where their graves were located continued to be visited. These places, which are considered as sacred places, are given names such as “dede, baba, türbe, yatır.” A large majority of these places are still being visited today and various practices are performed for the acceptance of requests.
İzmir, our field of study, is one of the biggest cities of Western Anatolia. These dervishes who came to the western part of Anatolia were also active in İzmir for settlement and guidance and after their death they were buried in these lands. In almost every province of Izmir it is possible to encounter the tombs of these dervishes. We have identified the tombs and graves of these people who are known as “Dede, Baba, Şeyh and Hoca” in Tire, Ödemiş, Bayındır, Kemalpaşa, Konak, Menemen, Bergama districts. Tire is the district where the most sacred places exist in İzmir. There are thirty sacred places including the center and villages. that Some of them are the tombs of statesmen and administrators who lived in the period of Beyliks and Ottomans and the others are the tombs of dervishes called as “baba, dede and şeyh. “In this paper, we will try to determine the sacred places of Tire in İzmir and also the practices in these places will be revealed with their functions.
Key words: Tire, sacred visiting places, tomb, İzmir.