Jacob Sverdrup

Sverdrup voks opp på Laugen i Nærøy, som var hovudgard i familien sitt store jordegods. Han fekk privatundervising i fire år hjå presten H. D. Kjeldal i Sparbu før han i 1792 vart elev ved latinskulen i Trondheim. Derfrå vart han i 1794 dimittert til universitetet i København, der han tok examen artium i 1795 og seinare studerte historie, språk og botanikk. Han arbeidde som privatlærar, først og fremst i botanikk, i nokre år og var deretter lærar og inspektør ved F. C. Schouboes Institut i København i 1804–1806.

Frå 1807 til 1812 var Sverdrup overlærar og styrar ved Kongsberg skule. Tida på Kongsberg fall saman med den særs vanskelege krigs- og blokadeperioden under napoleonskrigane og fleire uår i jordbruket. For eigen del tok Sverdrup i bruk løkkejord som høyrde til skulen og praktiserte hage- og husdyrbruk.

Dette vart lagt merke til i distriktet, også av grev Herman Wedel Jarlsberg, som var amtmann i Buskerud på denne tida. Wedel Jarlsberg overtok Jarlsberg hovedgård i 1811 og såg eit klart behov for å rusta opp det store jordegodset. Sverdrup fekk tilbod om å ta over forvaltarstillinga. Han aksepterte, søkte avskil frå skuleembetet og tok over ansvaret for godsforvaltinga i 1812.

På Jarlsberg sette Sverdrup i gang grøftings- og nydyrkingsarbeid, innførte vekstskifte i åkerbruket og la om husdyrbruket frå slaktefe- til mjølkeproduksjon. I 1815 slo han saman ein ledig leiglendingsgard nær hovudgarden med fleire husmannsplassar til sumarbeite eller «seter», der han også innretta eit ysteri. Her er opphavet til merkenamnet Jarlsbergost.

Med hjelp frå grev Wedel Jarlsberg kjøpte Sverdrup garden nedre Sem i Borre i 1825. Her oppretta han same året eit «Agerbrugs-Seminar». Det var den første landbruksskulen i Skandinavia. Tilsvarande pionertiltak i Sverige og Danmark kom først i 1834 og 1837. Alt frå 1819 hadde Sverdrup pakta grannegarden Rise, som låg under Jarlsberg-godset. Sonen Peter Jacob hadde driftsansvaret på Rise frå 1820 og forpaktinga frå 1826. Rise vart ein del av praksisfeltet til landbruksskulen, og sonen vart medlærar frå 1827.

Ulikt dei tilsvarande institusjonane i andre land var seminaret på Sem mynta på vanlege bondegutar, ikkje primært elevar frå kondisjonerte krinsar. På denne tida var skrive- og reknekunna framleis mangelfull blant bondeungdom flest, og Sverdrup meinte jamvel at dei norske bondeelevane knapt nok var mottakelege for bokleg lærdom. Dette var ein viktig bakgrunn for at han la lita vekt på teoriundervisinga ved skulen, men tyngdepunktet låg i den praktiske opplæringa. Denne undervisingsprofilen samhøvde også med Sverdrup si eiga praktiske orientering og tekniske talent.

Sverdrup var ein pioner i utviklinga av norsk reiskapskultur. Først og fremst galdt det åkerreiskapane, som etter hans syn spelte ei avgjerande rolle for haustutbytet ved sida av gjødslinga. For å setja elevane ved skulen i stand til sjølve å framstilla effektive reiskapar fekk han statsstøtte til å føra opp og utrusta ein reiskapsverkstad med modellar ved skulen. Dermed sette han eit mønster for landbruksundervisinga i eit halvt hundreår framover: Til kvar landbruksskule skulle det høyra ei smie og ein snekkarverkstad. I verkstaden på Sem dreiv Sverdrup utprøvingar og konstruksjonsverksemd over ein breid reiskapsskala. Først og fremst prøvde han ut fleire utanlandske plogtypar og bygde eigne på dette grunnlaget. Han konstruerte også sin eigen modell av ei handtreskemaskin og ein ny type labbeharv.

Sverdrup delte ny fagkunskap med ålmenta ved ei rik publisistverksemd gjennom mange år. Universitetsstudia i språk og naturvitskap sette han i stand til å halda seg ajour med faglitteratur på tysk og engelsk, ikkje minst skriftene til Albrecht Thaer, grunnleggjaren av den første tyske landbruksskulen (1805). I 1819–1820 gav Sverdrup ut skriftserien Oeconomiske Annaler. Deretter følgde fleire mindre brosjyrer, i 1828–32 gav han ut Magazin for Landmanden, og i 1832–1834 kom Lærebog i den norske Landhuusholdning. I 1836 kom første band av Chemie for Landmænd, som ikkje vart fullført, og i 1837–1839 redigerte han landbruksbladet Den erfarne Landmand. I tillegg omfatta opplysingsverksemda hans ei rad med avisartiklar.

I 1835 tok Sverdrup over stillinga som styrar ved Fritzøe jernverk og Larvik grevskap for eigaren, F. W. Treschow, som var svoger til Sverdrups bror Georg. Året etter avslo Stortinget vidare løyvingar til drifta av landbruksskulen på Sem, dels med den grunngjevinga at Sverdrup hadde «overtaget en anden betydelig Betjening». Dermed vart skulen nedlagd. I dei fem åra Sverdrup verka som godsforvaltar, fekk han gode arbeidsvilkår. Ved jarnverket sette han i gang tilverking av landbruksreiskapar, han sørgde for kontinuerlege utbetringar av drifta ved godset, og han tok imot ungdom til opplæring.

Sverdrup døydde i 1841, men verket hans levde vidare. På Rise heldt sonen Peter fram med landbruksundervisinga som privatskule til 1848, då det offentlege tok over driftsansvaret. Det same året som Sem-skulen vart nedlagd, oppretta ein av dei tidlegare elevane ein privat landbruksskule i Lier, Buskerud.

Desse første skulane verka mønsterdannande for dei mange landbruksskulane som det offentlege – amt og stat i fellesskap – etablerte i 1840- og 1850-åra. Styrarar og lærarar ved desse skulane var anten agronomar frå Sem, Rise eller Lier, eller dei søkte dit for å læra ved sida av studieopphald i utlandet. Dottersonen Jonas Smitt følgde også i morfarens fotspor som reformator av norsk landbruk. Han vart i 1877 landets første landbruksdirektør.

Ved 100-årsjubileet for dei norske landbruksskulane i 1925 vart det avduka ei byste av Jacob Sverdrup ved Norges landbrukshøgskole på Ås.

• Utg. Oeconomiske Annaler, 1819–20
• Botanisk-oeconomisk Afhandling om Rugen, 1823
• Anviisning til at koge Sirup og Sukker af Kartoffel-Stivelse, 1824
• Det første en Landmand behøver at vide for at drive Jordbruget, 1825
• Om Jordsmonnet, 1827
• utg. Magazin for Landmanden, 7 bd., 1828–32
• Lærebog i den norske Landhuusholdning, 2 bd., 1832–34 (3. opplag 1849)
• Chemie for Landmænd, bd. 1 (det einaste som kom ut), 1836
• utg. Den erfarne Landmand, Arendal 1837–39 (2. opplag 1844)

• jordbruk i Noreg
• agronomi
• landbruk
• åker

• Norsk forfatterleksikon, bd. 5, 1901
• H. Koht: Johan Sverdrup, bd. 1, 1918
• S. H. Finne-Grønn: Slegten Sverdrup, 1923, s. 65–69
• S. Hasund: Vårt landbruks historie, 1932
• F. Valen-Sendstad: Norske landbruksredskaper. 1800–1850-årene, Lillehammer 1964
• P. Borgedal: biografi i Norsk biografisk leksikon 1, bd. 15, 1966
• B. Gjerdåker: Kontinuitet og modernitet, bd. 3 i Norges landbrukshistorie, 2002