Arketip

Kitaplarınızda okuduğum kadarıyla siz evrime inanıyor ve dinle bağdaştırıyorsunuz?

Evet. Tekâmül (Evrim) görüşü, türlerin yaratılması inancına aykırı değildir. Bugün evrim artık nazariye olmaktan çıkmıştır. Dinî kitaplara aykırı da değildir, bilimsel bir meseledir. Ben 200’e yakın fennî ve dinî delil gösterebilirim. Bilakis böylece Allah sisteminin ekonomik işleyişini, sanatını ve gücünü gösterir. Kâinat mana üretmek için yaratılmış; bu da ancak evrim fiiliyle mümkündür. Evrim hiçbir şeyin birden bire olmaması demektir. Hayatın en büyük karakteri yavaş yavaş olmasıdır. Yaratılıştaki evrime dikkat edersek, bunun bir plan ve program olduğunu anlarız. Mesela, benim avucumda bir yumurta, kırk sene kalsa civciv olamaz. Fakat Allah’ın bir avucu olan ekolojik ortamda saniyede kırk milyon civciv çıkıyor. Hocalar ikisini birbirine karıştırmamalı.

Ancak ispatlanmış olsaydı teori denmezdi. Hala ispatlanmamış bir kuram bu. Aksi halde hala tartışılmazdı. Üstelik evrim lehine getirilen deliller kadar aleyhine de hala pek çok delil var. Sadece teorik olarak, salt aklen veya mantıken mümkün görünüyor? Olgularla doğrulanmış değil? Bu teoriyi şimdiki haliyle kabul etmek bilimsel bir yaklaşım değil, olsa olsa bir inançtır.

Bence Evrim “iki kere ikinin dört etmesi” gibi kesindir. Bir şeyin var olabilmesi için evrim sürecinden geçmesi lazım. Evrim sürecinden geçmeyen hiçbir maddi varlık yoktur. Bir de varlık Diyalektik sürece muhtaçtır. Gelişme ve evrim zıtların birlikte deviniminden ortaya çıkar. Sistemin kuralıdır bu. Bugün yerinde sayan hiçbir hücre, hiçbir atom, hiçbir varlık yok. Evrime göre her şey sürekli yenilenir. Mesela, atomun planı, projesi ilm-i ilahiden, enerjisi kudret-i ilahiden gelir. Kudret zaten enerji demek.. Sürekli hareket ve gelişme içinde olması da, ilâhi iradeden geliyor. Dinin de temeli irade sıfatıdır ki, insan ancak din ile gerçek âdem olmuştur, evrimini tamamlamıştır. Demek ki, âdemiyet bu gelişme ve kalkınma sürecinin tümü demektir. Her şey sürekli yenilenme ve gelişme halindeyken ve her şey sürekli başka bir şeye dönüşmekteyken, canlılar için de bu geçerlidir. Her şey giderek mükemmele doğru gidiyor. Karşı çıkanlar dini duygularını koruma psikozu içindedirler. Veya hastadırlar veya siyasi amaçları elvermiyor. Bugün İslam Âleminde bir problem var. Bir yanda Kur’anın açıklanması gereken iki binin üzerinde müteşâbih ayeti var; öte yanda bilime dayanarak bunlara yorum getirilmiyor. Böyle olunca hurafeler kendilerine yer buluyorlar. İslam Âlemi evrimleşmekten geri kalıyor. Evet, İslam Âlemi, bilimi İslam’ın ilk yüzyıllarındaki gibi yakalarsa, uyanışa geçer. Demek din ve bilim temeli üzerine bir edebiyat basamağı kurmak lazım ki, gerçek âdem olalım. Anarşizmden, manevi yamyamlıktan kurtulalım.

Bu çalışma, toplumların farklı tarihsel dönemlerinde, savaşlar ve değişen toplumsal koşullar sonucunda edebiyat eserlerine konu olan kahraman imgesinde görülen değişime odaklanır. Çalışmamızın inceleme nesnesi İspanya’nın 16. ve 20. yüzyıl toplumları, bu dönemlerde gözlemlenen toplumsal farklılaşmalar ve bunların roman yazını üzerindeki etkileridir. Söz konusu yüzyıllarda benzer nedenler sonucunda toplumda benzer sonuçların oluştuğu, bunlara koşut olarak da yazarların edebi eserlerde gerçekçi bir anlatıma yöneldiği tespit edilmiştir. İspanyol edebiyatının 16. ve 20. yüzyıldaki en önemli eserlerinden olan Lazarillo de Tormes, El Quijote, La colmena ve La verdad sobre el caso Savolta romanları anti-kahramana dönüşen başkişileriyle okura toplumsal eleştiri yüklü bir içerik sunmuştur. Bunu yaparken de önceki yüzyılların trajik, epik ve romantik kahramanlarından farklı olarak başkişilerini ürkek, asosyal ve genellikle “kaybeden” anti-kahramanlar olarak betimledikleri görülür. 16. yüzyılın pikaresk romanının etik dışı anti-kahraman tiplemesi picaro, İspanya’nın ünlü Orta Çağ kahramanı cesur savaşçı Cid’den çok farklıdır. 12. yüzyılda kaleme alındığı düşünülen İspanyol edebiyatının Orta Çağ’dan bugüne kadar korunmuş epik şiiri Mio Cid’deki gibi korkusuz bir kahramana rastlamak 16. yüzyıldan itibaren neredeyse imkânsızlaşır. Çalışmamızda bir yandan İspanya’nın 16. ve 20. yüzyıllar İspanyası detaylı olarak tanımlanırken, öte yandan ele alınan romanlar aracılığıyla kahraman imgesinin anti-kahramana dönüşümündeki koşutluklar, konuyla ilgili kuramlar ve algısal kategoriler ışığında incelenmektedir.

Mitlerin tüm arkaik ve geleneksel toplumlardaki bütün tür ve işlevlerini içerebilecek tek bir tanım bulmak olanaklı değildir, yalnızca mitlerin son derece karmaşık kültür gerçekleri olduğunu söyleyebiliriz. Öncelikle mitler ritüellerde yer alır, ritüelde gerçekleştirilen eylemler doğrultusunda kolektif bir bilinç oluşur. Ritüellerin oluşturduğu kolektif bilincin içerdiği mitler aslında toplumsal bilinçaltını yansıtır. Mitler aracılığı ile kültür ve toplumsal bellek aktarılır, ritüellerde yer almasının yanında mitler kutsal öykülerdir. Sağladığı ortak bilinç sayesinde kültürle toplumu bir arada tutar, ayrıca kökene dair yol göstericidir. Arkaik toplum ve bu toplum bünyesinde bulunan arkaik insan için köken kutsaldır, kökeni bilen gücü elinde bulundurur. Köken bilmenin getirdiği gücü açıklamak gerekirse, varlığın temelini ve nasıl oluştuğunu bilmek aynı eylemleri taklit ederek o varlığı yeniden oluşturmayı sağlayabilir, arkaik toplumların insanları için kökenin bilinmesi sihirli bir üstünlük sağlar. Günümüzde dahi mitlerin kaybolmadığı ve varlığını koruyarak gizlendiği söylenebilir, günümüze gelindiğinde dahi insan düşüncelerinde ve davranışlarında mitlerin etkisi söz konusudur, hatta modern insan her ne kadar farkında olmasa da yeni ve örtülü inisiyasyon biçimleri olan gizlenmiş mitler ile karşılaşıp onların sonucunda zihinsel olarak olgunlaştığı söylenebilir. İnsan bugün olduğu hale gelirken birtakım olaylar yaşamıştır, mitler işte bu olayları anlatmaktadır. Kültürlere ve inanışlara göre mitler değişiklik gösterir, mitler coğrafya ve kültürlere uygun olarak insanların inanabileceği şekilde biçimlenmiştir. Mitler kendi içlerinde insanlara iyilik ya da ahlak güvencesi değildir, mitlerin asıl işlevi modeller açıklayarak dünyanın ve insanın varlığına anlam vermektir. Mitlerden kalıntılar günümüzde Yunan ve Akdeniz inanışlarında örtülü ve Hristiyanlaştırılmış olarak varlıklarını sürdürmektedirler. Klasik Yunan mitleri, edebi eserin dinsel inanışa karşı kazandığı zaferi o dönemden beri temsil etmektedir. Mitin tanımlanması konusunda geçmişte yaşanmış bir anlam karmaşası söz konusudur. Önceden mit "fabl", "uydurma", "kurmaca" türlerle karıştırılmakta ve "hayal" olarak görülmekteydi, fakat günümüzde daha farklı bir açıdan değerlendirilmektedir ve özellikle geçmişteki toplum-insanlar üzerine araştırmalar gerçekleştiren bilim insanları tarafından bu anlam "kutsal gelenek, eski vahiy, örnek gösterilecek model" şeklinde düşünülmektedir. Mitler masal ve saga türlerine yakındırlar, masallar ve sagalar içlerinde mitsel nitelikler barındırmaktadırlar, mitlerdeki arketipleri diğer iki tür de barındırmaktadır ve saganın masaldan ziyade mite ve gerçeğe yakın bir tür olduğundan bahsedilebilir. Masalda kaderini kendi yazan kahraman ve aristokrasi yer alması sebebiyle gelenekten kopuk bir haldedir bu sebepten ötürü de gerçek hayattan ve mitlerden kopuktur. Mitleri masallardan ayıran uzaklık ilkel kültürlerde daha az mevcuttur, aydın ve proletaryan sınıf arasındaki uçurum arttıkça masallar ve mitlerin de ayrılığı artmaktadır, ilkel kültürlerde masallarla mitler birbirine karışmış vaziyette olmasına karşın kabilede kutsal görülen unsurlar doğrultusunda mitler göz önünde tutulur, ayrıca kutsallığı azalan yok olmadan mitler masalların içine gizlenir. Kozmogoni mitleri ile köken mitlerinden bahsedecek olursak, bir şeyin kökeninden bahseden her mitsel öykü kozmogoniyi önceki kozmogoniyi sürdürür ve bütünler çünkü kozmogoni mitiyle oluşumu anlatılan dünyada ortaya çıkan varlıkların kökenlerinden bahsedilmektedir. Bunun yanı sıra köken mitleri tedavi amacıyla da kullanılmaktaydı, hasta birey köken mitinin yenilenmesiyle alcheringa adı verilen mitsel ya da düşsel zamana dahil edilirdi, bir çeşit trans haline benzetebileceğimiz bu törende hasta birey geçmişteki atalarının kahraman ve tanrılarının yanında hissederek evren ve hastalığın kökeninin gerçekleşmesine şahit olarak hastalığı yenerdi, mitsel zaman yaşadığımız zamanla örtüşmemekte ve sonlu bir zaman olarak görülmemektedir, başka bir boyut ve evrene geçiş gibi düşünülebilir.

Kur’an indikten sonra sonsuzluk ve tevhid anlaşıldığından, eski inançlar neshedilmiş ve bölücü olduklarından şirk sayılmışlardır. Yani herkes bir şeylere tapıyor. Fakat sınırlı, fâni, somut maddî şeylere tapmak, artık insanlık için en büyük suç sayılmıştır.. Yani çocuklar için gerekli olan şeyler, bugün büyükler için en büyük günah sayılıyor. Freud gibi bazıları, Allah inancı insan bilincinin bir ürünüdür diyorlar. Kur’an ise bu ibtidai aşama üzerinde durmuyor; direkt olarak varlık ve kâinat kadar açık ve somut olan Allah’ın isimlerini bizlere gösteriyor; bu konuda da mucize olduğunu isbat ediyor. Carl Jung ise baba, güneş ve kral gibi simgelerin sadece insan beyni içinde var olmadığını, bunların kâinatın evrensel, bilinçli yazılımı içinde büyük arketipler olduğunu isbat etti. Freud’un bilinçaltı tabirini yeterli görmeyip kâinat kadar derin ve geniş olan bu gaybî boyuta bilinçdışı dedi. İnsanın ve insan bilincinin bütün kâinatla
entegre olduğunu gösterdi.

** Bu makale Marifet ve Velayet - Allah'ı Bilmek ve Allah'a Yakınlık  kitabında yer almaktadır.

Bu çalışma insanın varoluş serüveninde gelişimine katkıda bulunan ilk kaynakların maddi ve manevi anlamda ne olduğu merak edilerek araştırılmaya karar verilen bir çalışmadır. Varoluş hikayemi anlamlandırmaya çalışırken yaşadığım coğrafyanın da izlerini takip ederek ulaştığım noktalar beni ana tanrıça kavramının geçmişte ve günümüzde, yaşamlarımızda, zihinlerimizde nasıl izler bıraktığını araştırmaya yönlendirmiştir. Carl Gustav Jung’un arketip kavramı bu izleri tanımlamama olanak sağlarken, buradan hareketle özellikle incelemeye karar verdiğim anne arketipi kavramı çalışmanın odağını oluşturmaktadır.

Tarih boyunca hemen hemen her kültürde kadının doğa ile olan uyumlu ilişkisinin yanında annelik kavramının simgesel anlatımda kültürler üzerindeki benzerlikleri çok yakındır. Anne arketipinin örnekleri Mehmet Aksoy’un, Canan’ın çalışmaları ve İlk İmgeler Sergisi üzerinden değerlendirilmiştir. Bu şekilde kültürler arası etkileşime fazlasıyla maruz kalan Anadolu coğrafyasında, günümüz Türkiye’sinin sanatsal yaratım sürecinde anne arketipi ile hangi noktalarda kesiştiği analitik psikolojinin kurucusu olan Carl Gustav Jung’un araştırmaları doğrultusunda tanımlanmaya çalışılmıştır. Bu çalışma ile amaçlanan sanat üretiminin farklı bir disiplin olan psikoloji alanı ile yakından nasıl bir ilişki içinde olduğunu disiplinler arası bağlamda örneklendirmektir.

Murathan Mungan, Doğu ve Batı masallarını metinlerarası ilişkilerle inceleyip, onları özelleştirerek okuyucuya sunar. M. Mungan’ın Kırk Oda adlı eserinde mit, masal ve arketipleri çözümleyip onları tekrardan yorumladığını görüyoruz. Geleneksel anlatılarla kurulan bu bağ, bir anlamda içinde yaşanılan coğrafyanın sunduğu fırsatların ve kültürel zenginliğin değerlendirilmesidir. Mungan’ın bu dönüşümü gerçekleştirmekteki amacı, bugün de alttan alta sürdüğünü düşündüğü arketiplerle okurun yüzleşmesini sağlamaktır. Zaman içinde dönüşerek günümüze kadar gelen bu motiflerin karşılık geldiği toplumsal dinamikleri sorgulayan yazar, böylece toplumsal evrime de ışık tutar.
Kırk Oda’da Pamuk Prenses’i yedi cücesiz bırakarak, cam ayakkabıyı Külkedisine de oldurmayarak, okurun beklentisini, mutlu sonları parçalayarak tekdüze sonlara koşullanmışlığımıza darbe vurur. Kırk Oda’daki öykülerden bazıları evrensel masalların modernize edilmiş halleridir: “Yedi Cücesi Olmayan Bir Pamuk Prenses”, “Zamanımızın Bir Külkedisi” ve “Yüzyıllık Uyuyan Güzel” gibi. Evrensel masallar yeniden üretilir.. Mungan, cinsiyetçi ideolojiyle ödeşmenin savaşını vermiş birisidir,  kadın ya da erkek ideolojisiyle özdeş bir ilişki yaşamadığı için olaylara farklı bir açıyla bakabilir. Toplumsal rollerin, toplumsal dayatmaların insanların önlerinde duran en büyük engel olduğunu bize eserlerinde göstermiştir. Mungan’ın Kırk Oda adlı eseri Grimm Kardeşler- Külkedisi adlı orijinal eseri ile metinlerarası ilişki kurularak incelenmeye çalışılmıştır.

Markanın başarısına önemli bir katkı sağlaması nedeniyle marka kişiliği geliştirebilmek tüm pa-zarlama yöneticilerinin ulaşmak istedikleri önemli bir hedef olmaktadır. Bu çalışmada marka kişiliğinin reklamla ilişkisi açıklanarak, reklamlar aracılığıyla marka kişiliği geliştirmek istendiğinde kullanılabilecek, yenilikçi bir yaklaşım sunan ve alternatif modellerden biri olan arketip modeli, gerçekleştirilen nitel ve nicel uygulamalar sonucu değerlendirilmiştir. Dünya havacılık sektörünün en başarılı on firmasına ait global reklamın analizi ve 390 öğrenci katılımcı üzerinde yürütülen online araştırmaların sonucunda bu firmaların reklamlarında öncelikle marka kişilik arketiplerinden faydalandıkları belirlenmiştir. Reklamlarda ağırlıklı olarak yardımsever ve soytarı/şakacı arketiple-rinin kullanıldığı görülmüş ve ilgili reklamlarda kullanılan tüm arketiplere ilişkin göstergeler tespit edilerek bu göstergelerin katılımcılar tarafından doğru bir şekilde algılanabildiği bulgulanmıştır.

SADAB
4rd International Social Research and Behavioral Sciences Symposium
PROCEEDING BOOK
October 19-21, 2019 / Antalya, Turkey
.
Yayınlanan Bildiri İsmi: Marka Kişiliğinde Masalların ve Arketiplerin Kullanımı: Marka Maskotlarının Göstergebilimsel Analizi

- Sayfa: 193 - 225

Canan Türkiye‘de feminist sanatçılar deyince akla gelen isimlerden bir tanesidir. Feminist akımın etkilerini düşünsel, görsel ve öncelikli olarak hayatının içinde uygulamaya koyan sanatçılardandır. Minyatür, fotoğraf, video, performans, heykel gibi çeşitli sanatsal ifadelerden yararlanarak yapıtlarını ortaya koyan Canan kendini aktivist bir sanatçı olarak da tanımlar.
Günümüzde sanatın üretim biçimini ele aldığımızda disiplinler arası bir yaklaşım görüyoruz. Bu yaklaşımlardan birisi de tarih öncesi zamanlardan beri günümüze kadar devam eden, insanın gördüğü gerçekliği ifade etmesinin yanında hissettiği, kendi bilincinde yaşadığı gerçekliğin psikolojik boyutunu da ifade eden biçimler, renkler, formlardır. Canan‘ın sanat yaşamı boyunca ürettiği işler toplumsal meselelere dayanmakla birlikte İslamiyet öncesi Türkiye coğrafyasındaki kadın imajından günümüz Türkiye‘ sinde cinsiyet, cinsel istismar, aile içi şiddet, toplumsal rollerin getirdiği zorunluluklar gibi konulara da odaklanmaktadır. Kaf Dağı‘nın Ardında sergisiyle birlikte Canan kendi ile özdeşleşen bir kadın ve anne arketipi yaratmıştır. Toplumda var olan bir bireyin yaşam döngülerinin karşılıklarını izlediğimiz Kaf Dağı‘nın Ardında sergisi, analitik psikoloji teorisinin kurucusu Carl Gustav Jung‘un anne arketipi üzerinden değerlendirilmiştir. Bu inceleme ile anne imgesinin dönüşümlerini eserlerinde okuyabildiğimiz Canan‗ın çalışmalarının disiplinler arası olgulara dikkat çekeceği umulmaktadır.

Sinemada belirli mesleklere dair tekrarlanan arketipler ve stereotipler, toplumun bu profesyonelliklere bakışına ve bu mesleklerin imajlarına etki etmektedir. Gazeteciler ve basın da bundan bağımsız değildir. Bu bağlamda çalışmada, sinemada son dönemde inşa edilen gazeteci imajını belirleyebilmek açısından 2010‟dan sonra gösterime giren Spotlight, Truth ve Nightcrawler filmleri incelendi. Bu noktada Spotlight ideal kahraman, Truth eksik kahraman, Nightcrawler ise kötü adam (anti kahraman) örneklemi olarak ele alınarak Campbell ve Vogler bağlamında yolculukları ve Greimas bağlamında özne konumlandırılmaları incelendi. Arketipler açısından alandaki Ray, Saltzman, Ehrlich, Good gibi yazarların gazeteci imajına dair bulguları ile Lule‟nin ortaya koyduğu yedi büyük mit de temel alındı. Bunun yanında filmlerde gazeteci kategorileri olarak Demokrasinin Savunucu ve Front Page şeklinde iki yeni kategorileştirme oluşturuldu ve örneklem filmlerin bu kategorilerle uygunluğu incelendi. Ayrıca, filmlerde tekrar eden veya kırılan stereotiplere bakıldı. Sinemanın yalnızca karakter imajını etkilemekle kalmayıp sektörel ve toplumsal/siyasal söylemler de içerdiği dikkate alınarak, filmlerde bu söylemlerin nasıl inşa edildiğine bakıldı. Tüm bunların sonucunda, son dönem filmlerde gazetecilere yönelik özellikle kahraman, anti kahraman, sahtekar ve günah keçisi arketiplerinin kurulduğu, bu gazetecilerin yeni oluşturduğumuz iki kategorinin özelliklerini taşıdığı, ayrıca filmlerde gazetecilere yönelik bazı stereotipler devam ederken bazılarının kırıldığı ortaya çıktı. Filmlerde gazeteci karakterlerinin genel anlamda kahraman yolculuğu aşamalarına uyarken, bunları yer yer kırdığı da ortaya kondu. Bunun yanında filmlerde sektöre ve topluma, karakterler ve konular üzerinden özgür basın miti ve bunun önemi bağlamında mesajlar verildiği görüldü. Ayrıca, filmlerin dönemlerinin istek, özlem, kriz ve kuşkularını yansıttığı, hatta toplumsal ve siyasal gelişmelere dair öngörülerde bulunabildiği ortaya çıktı.
ABSTRACT
Cinema helps shaping the image of journalists in the popular culture with recurring archetypes, stereotypes and stock characters in the movies. In this study, we aimed to look at the images of journalists in Hollywood movies which were screened after 2010, and in all these movies we analyzed, the journalists and the issues of the press were at the center of story. In this perspective, we have chosen Spotlight as an example of “ideal” journalist, Truth as an “imperfect” and Nightcrawler as a “villain” journalist. In the study, the protagonists were analyzed according to the stages of “heroes` journey” based on Campbell and Vogler‟s books, and also to the narrative scheme of Greimas. And in addition to that, to identify and designate which archetypes these protagonists represent, we drew upon the work of other scholars who have studied the image of journalists in the popular culture. On the other hand, we created two new characterization categories to depict journalists in the movies as “Protector of Democracy” and “Front Page” journalists. Besides that, we tried to find out whether these movies impose the recurring stereotypes, stock characters. Cinema not only shapes the image of journalists but also reinforces some myths pertaining to the sector and the society as a whole. With this perspective, we searched which myths/discourses were established and implied in these movies. In the end, we reach a conclusion that the Hollywood uses especially heroes, scoundrels, scapegoats and trickster archetypes to depict journalists. Moreover, while protagonists in Spotlight and Truth represent the “Protector of Democracy”, the main characters in Nightcrawler exemplify the “Front Page” journalists. We found that although some stereotypes on journalists persist in these movies, some others are about to dissipate. Furthermore, we see that through both heroes and scoundrels these movies imply and emphasize the importance of a free and independent press in the USA. We also notice that these movies reflect desire, fear, and expectations of their era, and foresee the future developments in the American society, as Ryan and Kellner indicated. We come up with a conclusion that while Hollywood movies reinforce and strengthen the free press myth, they also still contribute the unfavorable images of journalists with recurring archetypes and stereotypes on journalists and the press.

Öz Tanzimat'la başlayan süreçte büyük değişim geçiren Türk edebiyatının, bir yüzü batıya bakarken diğer yüzü doğuya, halk edebiyatı kaynaklarına bakar. Ziya Gökalp, büyük Türk mefkuresinin, halk edebiyatı kaynaklarımıza yönelmekle gerçekleşeceğine inanır. Gökalp, bu inanç doğrultusunda Kızıl Elma adlı şiirinde Türk mefkuresini gerçekleştiren karakterler kurar. Bunlar, insanlığın ortak bilinçaltını (collective subconscious) yansıtan arketipal kahramanlardır. Arketipler, ilk model olan evrensel sembollerdir. Bu semboller insanlığın ortak bilincinde bulunurlar ve kendilerini en çok hikaye, masal gibi edebi anlatılarda gösterirler. Kızıl Elma'da görülen en belirgin arketip anne-ideal kadın arketipidir. Şiirde ayrıca bilge adam, gezgin, bir kahraman olarak Türk milletinin erginlenme aşamalarını yansıtan arayış arketipi ve yeniden doğuş sürecini yansıtan persona gibi arketipler bulunur. Bu çalışmada, arketipal eleştiri yöntemiyle, Kızıl Elma'daki karakterler incelenmiş ve Türk kültür ve bilinç yapısını ortaya koyan tip yapıları tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türk mefkuresi, Kızıl Elma, Ziya Gökalp, anne arketipi, diğer arketipler. Abstract In the process that started with the Tanzimat, The Turkish literature, which has undergone a great change looks at the west while the other faces sources of folk literature in the east. Ziya Gökalp believes, Turkish ideals will actualize the return to our sources of folk literature. Gökalp creates Turkish character in the direction of this belief in the Kızıl Elma poem. These are archetypal heroes that reflect the common subconscious of humanity. Archetypes are the first model, universal symbols. These symbols share the common consciousness of humanity and manifest themselves in literary narratives such as stories and tale. The most prominent archetype is the mother-ideal female archetype in the Kızıl Elma. In the poem, there are also archetypes of the wise man, the traveler, the archetypes of the explorer reflecting the stages of the Turkish nation as a hero and the archetypes like the persona, who reflect the rebirth process. In this study, characters in Kızıl Elma have been examined by the archetypal criticism method and type structures that reveal Turkish culture and consciousness structure have been determined.

1985’te basılan İlmi ve Edebi Yönleri İle Kur’an Kıssaları  isimli deneme kitabımda Tufan ve Nuh ile ilgili literatürün evrensel olduğu; bunun sadece birey bazında olmadığı gerçeği, kısa işaretler ile yazılmıştı. O zaman bir-iki akademisyen ilahiyatçı ve tarihçi, bu kitap olmadan tarih ve tefsir ilimleri anlaşılmaz, demişlerdi.

1996’da Kur’anın Evrenselliği kitabımda beş-altı kıssa daha bu şekilde tefsir edildi. Nihayet Kur’an, Tevratın kopyasıdır, Tevrat Sümer Efsanelerinin kopyasıdır. Allah, din ve metafizik diye bir şey yoktur, söylemi Ulusalcılar tarafından tekrarla değişik medya araçları ile dile getirilince, Tevrat ile ilgili 280 sayfalık bir kitabı, 1998’de yayınladım. Bunda Tufanın evrenselliği ile ilgili bir kısım yeni tesbitler, yapıldı. Daha sonra 14 yıl boyunca, Tevratın ana konularından olan Âdem, İbrahim, Musa ve Süleyman kavramlarının gerçek manaları ile ilgili 300 sayfalık bir çalışma ortaya çıktı. Bunun üzerine; Âdem bahsinde bütün detaylar izah edildiği gibi, Tufan ile ilgili bütün detaylar açıklanmazsa olmaz ve bu zincir tamamlanmaz, dedim.

İşte bu azimden ve bir tabip kardeşimin bana Tufan ile ilgili mitolojik dokümanları temin etmesinden ve benim, 20 yılı aşkın kutsal kitapları tahlil yeteneğimin inkişafından bu gelen uzun makale ortaya çıktı. Uzun diyorum; çünkü konunun içinde çok detay var. Ve her birisi, detay olmasına rağmen önemli açıklama istiyor. Bununla beraber, meseleyi sekiz ana başlık altında tasnif ettiğimden, dolayısıyla bütün başlıklar birbirini açtığından ve birbirine delil olduğundan; müstakil bir kitap yazmayı gerektiren bu konu, bir makale çerçevesinde akla ve göze gösterilmiş oldu.

Modern ve Postmodern zamanlara bakıldığında üretim faaliyetlerinin büyümesi, teknolojik yeniliklerin artış göstermesi, ulaşım ve iletişimin kolaylaşması gibi unsurların işletmeler ve markaların rekabet ortamını ve pazar paylarını oldukça genişlettiği görülmektedir. Dolayısıyla markalar, rekabetin yoğun olduğu bu ortamda farklılaşma çabasına girmektedirler. Farklılaşmak ve hatırlanır olmak isteyen markalar kendilerine bir kişilik oluşturma hedefi taşımaktadırlar. Bunu gerçekleştirmenin yollarından biri de arketiplerden faydalanmaktır. Bu çalışmada, Koronavirüs (Covid-19) Pandemisi sürecinde markaların reklam çalışmalarında oluşturdukları kişiliklerin neler oldukları ve hangi arketiplerden yararlandıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Türkiye'nin en değerli markalarının bu süreç içerisinde vermiş oldukları tepkilerin ortaya çıkarılması, pandemi gibi olağanüstü durumlarda marka kişilik çalışmalarını ve stratejilerini ne şekilde oluşturduklarının tespit edilmesi, bu çalışmanın amaçlarını ortaya koymaktadır. Brand Finance (2020) raporu esas alınarak yürütülen çalışmada en değerli markaların pandemi sürecinde yapmış oldukları çalışmalarda belirli arketiplere yer verdikleri, aynı zamanda süreç öncesinde belirlemiş oldukları marka kişiliği, konumlandırma ve segmentasyon faaliyetlerine göre değişkenlikler gösterdiği saptanmıştır.

Bireyler kendilerini diğer bireylerden ayırmak ve kendilerini tanımlamak için sahip oldukları kimlik özelliklerini kullanmaktadır. Bu durum günümüzde markalar için de geçerlidir. Kendini diğer markalardan farklılaştırmak, hatırlanır ve tercih edilir bir marka olabilmek amacıyla müşterilere ürün/hizmetleri çağrıştıracak anlamlar üretmek ve bu anlamların pekiştirilmesini sağlamak, reklamcıların ve pazarlama profesyonellerinin önceliği olmuştur. Bu noktada marka kişiliğini yansıtmak için bilinçaltına yönelik reklam stratejisine başvurulmakta, ürün/hizmetlere anlam yükleme aracı olarak arketiplerden faydalanılmaktadır.

Markaların reklamlarında hangi arketiplere başvurduğunu ve bu arketipler aracılığıyla marka kimliğinin nasıl yansıtıldığını belirlemeyi amaçlayan bu çalışmada, Margaret Mark ve Carol Pearson’un, Carl G. Jung’ın kolektif bilinçdışı teorisini geliştirerek oluşturdukları “arketipsel markalama” modeli esas alınarak Brand Finance 2018 Türkiye raporunda ilk 10’da yer alan en değerli Türk Markalarının reklamlarına (7 marka-30 reklam) yönelik içerik analizi gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda markaların YouTube kanallarında 2019 yılında (1 Ocak 2019-1 Haziran 2019) yayınlanan reklamları analiz edilmiştir.

Araştırma sonucuna göre; Türkiye’nin en değerli ilk 10 markasının %70’inin, incelenen tarihlerde YouTube kanallarında reklam filmi yayınladığı ve bu reklam yayınlayan markaların tamamının reklamlarında çeşitli arketiplere yer verdiği bulgularına ulaşılmıştır. Reklamlarda kullanılan arketipler ise, markanın kendisini pazarda nasıl konumlandırdığı, hedef kitlesinin beklentileri ve sosyo-ekonomik/kültürel düzeylerine göre değişkenlik göstermektedir.

Sarmaşık (Tolga Karaçelik, 2015) Cenk’in (Nadir Sarıbacak) seyirciye sözlü bir hikâye anlatmasıyla başlar. Daha sonra filmde altı erkek, tutarlı ve kendisini denetleyebilen bir erkek özne imgesiyle karşıtlık kuracak biçimde, çelişkiler üzerinden erkekliklerini kurarlar ve kendi hikâyelerini sergilerler. Film hikâyesini “gerçek” ve fantastik öğeleri ve kodları bir bütün olarak bir araya getirerek sunar.

Abstract
The film Sarmaşık (Ivy, Tolga Karaçelik, 2015) adopts a basic form of storytelling (oral narration to an audience) through Cenk’s performance (Nadir Sarıbacak) at the beginning of the film. Later, six men, presenting their own stories, construct a definition of masculinity through contradictions in contrast with a coherent and controlling subject. The film tells a story through “real” and fantastic images that bring the film together as a whole.

Büker, Seçil (2016). Dolana Dolana Erkek Hikayeleri: Sarmaşık. sinecine, 7 (2), 219-233.

Arketip kavramı “ilk biçim”, “ilk imge”, “prototip” ve “kök örnek” adlarıyla da bilinmektedir. Anne arketipi, C. G. Jung’un temel arketiplerinden biridir. Evrensel bir yapı  sergileyen anneliğin toplumsal bilinçdışı çerçevesinde dünyanın her yerinde aynı şekilde değerlendirilmesi “yüce ana arketipi”ni oluşturur. Annelik, bütün canlıların dişilerinde içgüdüsel olarak görülür. Çocuğu olan kadın toplumda annelik statüsüne sahip olur. Anne tipi, günlük yaşamda ve anlatılarda anne arketipinden izler taşıyarak kimi zaman çocuğunu çeşitli tehlikelere karşı koruyan, güçlüklerle baş etmesini sağlayan, besleyen ve fedakârlık yapan olumlu yönleriyle kimi zaman da engelleyen, yok eden ve cezalandıran olumsuz yönleriyle varlık gösterir. Anne arketipi kültürel pek çok kavram, imge, sembol ve bunlara bağlı yansımalarla ilişkilidir. Anlatıma dayalı türlerde yaratılış, ölüm, aydınlık, karanlık gibi kavramlar, güneş, ay, geyik,kayın ağacı ve mağara vb. gibi imgelerle temsil edilir. Evrensel bir tip olarak anne, her toplumun kendi öğretisi, dünyayı algılama ve yorumlama biçimiyle yeniden şekillenir. Yerel değerler ve unsurlarla bir topluma ait olur. Bu çalışmada insanlık tarihinin tanığı olarak kabul edilen, bir topluma ait temel kültürel değerlerin taşıyıcısı olan, günlük yaşamdan izler taşıyan ve inandırıcılık vasfıyla etki uyandırma özelliklerinden birini veya birkaçını aynı anda taşıyan mit, masal, destan, halk hikâyesi ve efsanelerden seçilen örneklerden hareketle anne arketipinin temsilcileri ve yansımaları, olumlu-olumsuz yönleriyle ortaya konulacaktır.

Sinemada belirli mesleklere dair tekrarlanan arketipler ve stereotipler, toplumun bu profesyonelliklere bakışına ve bu mesleklerin imajlarına etki etmektedir. Gazeteciler ve basın da bundan bağımsız değildir. Bu bağlamda çalışmada, sinemada son dönemde inşa edilen gazeteci imajını belirleyebilmek açısından 2010‟dan sonra gösterime giren Spotlight, Truth ve Nightcrawler filmleri incelendi. Bu noktada Spotlight ideal kahraman, Truth eksik kahraman, Nightcrawler ise kötü adam (anti kahraman) örneklemi olarak ele alınarak Campbell ve Vogler bağlamında yolculukları ve Greimas bağlamında özne konumlandırılmaları incelendi. Arketipler açısından alandaki Ray, Saltzman, Ehrlich, Good gibi yazarların gazeteci imajına dair bulguları ile Lule‟nin ortaya koyduğu yedi büyük mit de temel alındı. Bunun yanında filmlerde gazeteci kategorileri olarak Demokrasinin Savunucu ve Front Page şeklinde iki yeni kategorileştirme oluşturuldu ve örneklem filmlerin bu kategorilerle uygunluğu incelendi. Ayrıca, filmlerde tekrar eden veya kırılan stereotiplere bakıldı. Sinemanın yalnızca karakter imajını etkilemekle kalmayıp sektörel ve toplumsal/siyasal söylemler de içerdiği dikkate alınarak, filmlerde bu söylemlerin nasıl inşa edildiğine bakıldı. Tüm bunların sonucunda, son dönem filmlerde gazetecilere yönelik özellikle kahraman, anti kahraman, sahtekar ve günah keçisi arketiplerinin kurulduğu, bu gazetecilerin yeni oluşturduğumuz iki kategorinin özelliklerini taşıdığı, ayrıca filmlerde gazetecilere yönelik bazı stereotipler devam ederken bazılarının kırıldığı ortaya çıktı. Filmlerde gazeteci karakterlerinin genel anlamda kahraman yolculuğu aşamalarına uyarken, bunları yer yer kırdığı da ortaya kondu. Bunun yanında filmlerde sektöre ve topluma, karakterler ve konular üzerinden özgür basın miti ve bunun önemi bağlamında mesajlar verildiği görüldü. Ayrıca, filmlerin dönemlerinin istek, özlem, kriz ve kuşkularını yansıttığı, hatta toplumsal ve siyasal gelişmelere dair öngörülerde bulunabildiği ortaya çıktı. ABSTRACT Cinema helps shaping the image of journalists in the popular culture with recurring archetypes, stereotypes and stock characters in the movies. In this study, we aimed to look at the images of journalists in Hollywood movies which were screened after 2010, and in all these movies we analyzed, the journalists and the issues of the press were at the center of story. In this perspective, we have chosen Spotlight as an example of “ideal” journalist, Truth as an “imperfect” and Nightcrawler as a “villain” journalist. In the study, the protagonists were analyzed according to the stages of “heroes` journey” based on Campbell and Vogler‟s books, and also to the narrative scheme of Greimas. And in addition to that, to identify and designate which archetypes these protagonists represent, we drew upon the work of other scholars who have studied the image of journalists in the popular culture. On the other hand, we created two new characterization categories to depict journalists in the movies as “Protector of Democracy” and “Front Page” journalists. Besides that, we tried to find out whether these movies impose the recurring stereotypes, stock characters. Cinema not only shapes the image of journalists but also reinforces some myths pertaining to the sector and the society as a whole. With this perspective, we searched which myths/discourses were established and implied in these movies. In the end, we reach a conclusion that the Hollywood uses especially heroes, scoundrels, scapegoats and trickster archetypes to depict journalists. Moreover, while protagonists in Spotlight and Truth represent the “Protector of Democracy”, the main characters in Nightcrawler exemplify the “Front Page” journalists. We found that although some stereotypes on journalists persist in these movies, some others are about to dissipate. Furthermore, we see that through both heroes and scoundrels these movies imply and emphasize the importance of a free and independent press in the USA. We also notice that these movies reflect desire, fear, and expectations of their era, and foresee the future developments in the American society, as Ryan and Kellner indicated. We come up with a conclusion that while Hollywood movies reinforce and strengthen the free press myth, they also still contribute the unfavorable images of journalists with recurring archetypes and stereotypes on journalists and the press.

Pazarlama çalışmalarında psikolojik unsurların önemi fark edildiğinden beri bu unsurlar, yoğun olarak reklam, pazarlama ve artık sosyal medya mecralarında da yoğun olarak kullanılmaktadır. Tüketicinin bilinçaltına etki edecek mesajların, sembollerin, çağrışımların iletişim çalışmalarında kullanımı pek çok araştırmaya da konu olmuştur. Psikanalist Carl Gustave Jung tarafından geliştirilen arketiplerin insanların duygu, düşünce, tutum ve davranışlarına etkisi fark edilince tüketiciyle daha güçlü bağlar kurmak üzere bu model pazarlama alanına uyarlanarak “arketipsel marka kişilik modelleri” geliştirilmiştir. Markalar kendilerine insani sıfatlar eklediğinde, tüketicilerden çoğunlukla olumlu geribildirimler almış, bunu daha da etkili kılmak üzere de arketipsel kişilikleri kullanmıştır. Tüketiciyle etkileşimin en güçlü olduğu ve kişilerarası iletişim araçlarının da yoğun kullanıldığı sosyal medyada arketipsel kişilikler üzerinden paylaşımlar yapılarak, tüketici ile duygusal bağların daha ...

Öz Köfte Yağmuru isimli animasyon filmi, senaryosu kitap metnine dayanan bir eser olup arketipçi eleştiri metoduyla incelenmeye elverişlidir. İlk model, ana örnek anlamına gelen arketip, Platon'un idea anlayışına dayanmakla birlikte, antropoloji ve Jung'un temelini attığı analitik psikoloji çalışmaları ile sistematik hâle getirilmiştir. Kişisel bilinçdışı haricinde kolektif bir bilinçdışı olduğuna inanan Jung, bu ortak bilinçdışının kalıtım yoluyla insanlara doğuştan geçtiğini söyler. Ortak bilinçdışının ürünü olan arketipler, mitler, masallar ve efsanelerle ortaya çıkar.Bu makalede Köfte Yağmuru filminde tespit edilen, anne, anima/animus, gölge ve kahraman (aşama)arketipleri incelenmiştir.

Necip Fazıl Kısakürek’in “Zamanın Mimarîsi” öyküsünde soyut bir kavram olan ‘zaman’, ontolojik sorgulama aracı olarak simgeler, imgeler ve arketipler üzerinden görünürlük kazanmaktadır. Öykünün merkezine, bir arkitektonik zaman tasarımı imgesi yerleştirilmiştir. Yazarın zaman kavramına verdiği önemi, öyküye yerleştirilen arkitektonik zaman tasarımının işlevlerini ve özelliklerini belirlemek, zamanın farklı görünümlerini ve türlerini tespit ederek yorumlamak, temel amaçtır. Öyküde zamanla ilgili imgeler, simgeler ve arketipler belirlendikten sonra Gilbert Durand’ın Simgesel İmgelem Kuramından yararlanılarak tasnif edilip yorumlanmaktadır. Durand, simgesel imgeleri, reflekslere dayalı bedensel eylemlerden hareketle gündüz ve gece rejimi olmak üzere iki temel kategoride sınıflandırmaktadır. Gece rejiminin, sentetik ve mistik olmak üzere iki ayrı türü bulunmaktadır. Yapılan inceleme sonucunda öyküde hâkim olan rejimin sentetik gece rejimi olduğu tespit edilmiştir. Sentetik gece rejiminin öyküde ortaya çıkmasını sağlayan, öykünün merkezine yerleştirilen, döngüsel zamanla ilişkili, arkitektonik zaman tasarımı imgesidir. İmgesel örüntü ağındaki aşırı yığılımla öykü, bir noktadan sonra, parçalanarak ikiye bölünmekte ve öyküde iki ayrı son ortaya çıkmaktadır. Ruh ve beden, zaman ve mekân arasındaki kopuşu başlatan bu parçalanma, öykünün iki farklı güzergâhta akmasına sebep olmaktadır. Öyküde aşkınla ilişkili kişisel zamanın ve ruhun hareketinin, öykünün genel rejiminin aksine gece rejiminden gündüz rejimine doğru, yükselişi temsil edecek şekilde, olduğu tespit edilmiştir. Eser merkezli olarak gerçekleştirilen okumadan elde edilen verilere dayalı yorumlar, sanatçının biyografisi ve şiirleriyle birlikte yeniden değerlendirilmektedir. Öykü incelemesi neticesinde kuramla ilgili yapılan bazı tespitler ayrı bir başlık halinde sunulmaktadır. Sonuç olarak “Zamanın Mimarîsi” öyküsünde zamanın önemli yeri ve merkezi konumu, Simgesel İmgelem Kuramı kullanılarak ortaya konulmakta, öykünün istisnai özellikleri ve Türk öykücülüğündeki müstesna yeri tespit edilmektedir.