Masal

Özet Bir milletin duygu dünyasını, düşünce tarzını, yaşam biçimini, örf ve adetlerini, gelenek göreneklerini kısaca kültürel zenginliklerini içinde barındıran değerlerin en önemlilerinden biri, o millete ait sözlü anlatı ürünlerinden olan masallardır. Kültürel zenginlik açısından oldukça köklü bir geçmişe sahip olan Kırgızların da masalları verimli bir şekilde işledikleri görülür. Temellerinde mitolojik ve Şamanik unsurların yer aldığı, olağanüstülüklerin bolca verildiği Kırgız masallarında sihir unsuru özellikle ve birçok amaçla kullanılmıştır. Ortadan kaybolma, görünmez olmayı sağlama; kişiyi etkisi altına alma; kötü kişileri ve varlıkları engelleme ve cezalandırma; kişiyi anında bir yerden başka bir yere götürme; güç ve kontrol sağlama; sınırsız mal, mülk ve rızık verme, zengin etme; şans getirme; gençleştirme, yaşlandırma; hastayı iyileştirme, ölüyü diriltme; dünyadaki her yeri ve her şeyi gösterme gibi amaçlar için sihri sağlayan nesnelere başvurulmuştur. Bu makalede, bu sihirli nesnelerin neler olduğu ve özellikleri gibi konular üzerinde durulmuştur. Anahtar Kelimeler: Kırgız, masal, sihirli masallar, sihir, sihirli nesne MAGICAL OBJECTS IN KIRGHIZ FAIRY TALES COMPILED BY BRUDNIY AND ESHMAMBETOV Abstract One of the most important values bearing the world of feelings, thinking style, way of life, customs and traditions, shortly, the richness of a community is the fairy tales, which is one of the verbal narration products of it. Having a long standing background in terms of cultural richness, Kirghiz people work on fairy tales

ÖZ
Bu çalışmada İdil-Ural Bölgesi’nde yaşayan Tatar ve Başkurt Türklerinin masallarındaki başlayış formelleri ve onların sınıflandırılması üzerinde durulmuştur. Sınıflandırma için bir tasnif denemesi yapılmış, bunun Türk dünyası anlatıları için uygulanabilirliği başlayış formelleri üzerinden test edilmiştir. Bunun için çalışmada sırasıyla şunlar yapılmıştır. Giriş bölümünde ilk önce Türk dünyasının geniş bir coğrafyada oldukça köklü ve zengin bir anlatı geleneğine sahip olduğunun vurgusu yapılmış ve bu anlatılarda yer alan formel sözlerin anlatıcılar tarafından benzer biçimlerde kullanıldığının altı çizilmiştir. Ancak bu formel söz zenginliğinin ve bunların kullanım biçimi çeşitliliğinin geliştirilebilir ve katkı yapılabilir bir metotla sınıflandırılamaması sorununa değinilmiştir. Arkasından bu çalışmada incelenen masalların anlatıldığı coğrafyanın tarihi ve bu coğrafyanın sahibi Tatar ve Başkurt Türkleri hakkında genel bilgi verilmiş; bu iki Türk boyu üzerine yapılacak çalışmaların, birbirinden ayrı olarak ele alınmamasının savunusu yapılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde, sözlü anlatı türlerinde formeller üzerine çalışan bazı bilim insanlarının görüşleri doğrultusunda, “Halkbilimi terimi olarak formel nedir?” sorusunun cevabı aranmıştır ve bu terim “Sözlü anlatı türlerinde anlatıcı tarafından anlatıya başlarken, anlatıda olayları bağlarken ya da olaylardan geçiş yaparken, anlatı içinde benzetmelerde bulunurken ve anlatıyı bitirirken söylenen dikkat çekici ve aynı zamanda birtakım görevlerin yüklendiği özel söyleyiş biçimleridir.” şeklinde açıklanmıştır. İkinci bölümde ise ilk önce “Masallarda Başlayış Formelleri” hakkında bilgi verilmiştir. Başlayış formelleri, biçim özellikleri dikkate alınarak “yalın”, “zaman sözcüklü” ve “tekerlemeli” olarak üçe ayrılmış; bu ayrımın sebebi, başlayış formeli örnekleriyle gösterilmiştir. Arkasından alt başlıklar altında sırasıyla bu üç başlayış formeli biçimi hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiş; onların kullanım özelliklerine dikkat çekilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde “Tatar ve Başkurt Masallarında Başlayış Formellerinin Sınıflandırılması” hakkında bir tasnif denemesi yapılmıştır. Bu denemeden önce Stith Thompson ve Saim Sakaoğlu’nun tasnifleri hakkında bilgi verilmiştir. Tasnif denemesinde Thompson’un Motif-Index of Folk-Literature (MIFL) isimli eserindeki alfabetik numaralandırma yöntemi, daha sonra eklenebilecek olası başlayış formelleri göz önünde bulundurularak Sakaoğlu’nun maddeleri adlandırma tekniğiyle harmanlanmış; böylece Tatar ve Başkurt masallarındaki başlayış formellerinin sınıflandırılması yapılmıştır. Ancak ortaya çıkan sınıflandırma, bu iki çalışmadan bağımsız olarak özgün bir şekilde ortaya konmuş ve bu çalışmada ilk kez uygulanmıştır. Uygulamaya geçmeden önce ölçüt alınan masallar hakkında bilgi verilerek kapsam belirtilmiş ve uygulamada izlenen yol anlatılmıştır. Uygulama kısmında ise 60 Tatar ve 60 Başkurt masalında geçen başlayış formelleri, sınıflandırmanın ilgili maddeleri altında aynı türden örneklerden birer tane seçilerek gösterilmiştir. Bu örnekler Kiril harfli orijinalleriyle birlikte Türkiye Türkçesine çevirileri yapılarak verilmiştir. Geri kalan benzer örnekler ise yer aldıkları eserlerdeki sayfa numaraları verilerek gösterilmiştir. Sınıflandırma ve ona bağlı örnekleme yapılırken ilgili maddenin altında Tatar ve Başkurt olmak üzere masalların ait olduğu Türk boyu ayrı ayrı gösterilmiştir. Ancak sonuç kısmında, elde edilen veri ve bulgular bir bütün hâlinde değerlendirilmiştir. Sonuç bölümünde, değerlendirmeye geçmeden önce bir tablo oluşturulmuştur. Tabloda, Tatar ve Başkurt masallarında kullanılan başlayış formellerinin kullanım biçimleri, genelden özele doğru bir düzen içerisinde verilmiş ve karşılarına kullanım sayıları yazılmıştır. Değerlendirmeler, bu sayısal veriler üzerinden yapılmış; üç adet pasta dilimli çizelge hazırlanarak başlayış formellerinin kullanım sıklık yüzdeleri çıkarılmıştır.

ABSTRACT
In this study, the opening formulae of Tatar and Bashkir Turks, who live in Idel-Ural Region, and their classification are discussed. A classification experiment was made for typology, and its applicability for the narratives from the Turkic world was tested through the opening formulae. For this reason, the following steps were completed in this study, respectively. In the introduction part, it was first emphasized that the Turkish world has a very deep and rich narrative tradition in a wide geography, and it was underlined that the narrators used the formulae in these narratives in similar ways. However, the problem of not being able to classify these formulae and their usage variety with a method that can be improved and contributed has been addressed. Then, a general information was provided about the history of the geography, in which the tales examined in this study are told, and the owner of this geography, Tatar and Bashkir Turks; it was advocated that the studies on these two Turkic peoples should not be addressed separately. In the first part of the study, in line with the opinions of some scholars working on formulae forms in types of oral narratives, the question of “What is formula as a folklore term?” was sought an answer, and this term is explained as “Remarkable and special forms of expression with certain duties told when opening the narration by the narrator, connecting the events in the narration or transitioning between the events, and making analogies in the narrative and finishing the narrative.” In the second part, firstly, information about “The Opening formulae in Tales” is provided. The opening formulae were divided into three types as “plain”, “with words of time” and “with rhymes” based on the characteristics of their styles. The reason for this differentiation was explained along with the examples of opening formulae. Afterwards, detailed information about these three styles of opening formulae was given under the sub-headings, respectively; attention was drawn to their characteristics of use. In the third part of the study, a classification experiment was conducted on the “Classification of the Opening Formulae in Tatar and Bashkir Tales”. Before this experiment, information was given on the classifications of Stith Thompson and Saim Sakaoğlu. In the classification, Thompson’s alphabetical numbering method in his Motif-Index of Folk-Literature (MIFL) was blended with Sakaoglu’s technique of denominating items, considering the possible opening formulae that could be added later; thus, the opening formulae in Tatar and Bashkir tales are classified. However, the resulting classification was presented in an original form independent of these two studies; and it was applied for the first time in the present study. Before the implementation, the scope was specified by giving information about the benchmark tales, and the step followed in the implementation was explained. In the application part, the opening formulae in the 60 Tatar and 60 Bashkir fairy tales are shown by selecting one of the samples of the same type under the relevant items of the classification. These examples are provided with the Latinized form of the original Cyrillic version, translated to Turkish used in Turkey. The remaining similar examples are shown by giving the page numbers in the books in which they are included. During classification and sampling, the specific Turkic peoples to which the tales belong such as Tatar and Bashkir, are shown under the relevant item. However, in the conclusion part, the data and findings obtained were evaluated as a whole. In the conclusion part, a table was created before proceeding to the review. The table presented the usage forms of the opening formulae used in Tatar and Bashkir tales within an order from general to specific; the numbers of usage were written next to them. Reviews were made based on these numerical/statistical data. Three pie charts were prepared and the percentages indicating the frequencies regarding the usage of opening formulae were found.

Sihirli masallar, gerçek hayatta karşılaşılması mümkün olmayan ve mantık ilkelerinin aranmadığı hayalî bir dünyayı kendine konu edinir. Bu masallarda aklın ve hayalin alamayacağı kara büyülerle uğraşan vampir cadıları, kendilerine ait dünyalarında hüküm süren ve insan yiyen çok başlı devleri, ağızlarından ateş saçıp insan yiyen çok başlı ejderhaları, göz açıp kapayıncaya kadar insanı dilediği yere ileten/götüren veya akıl vererek kahramana yardım eden kuş, at, vahşi hayvanlar, vb. efsanevi yaratıkları, kısa sürede yapılması mümkün olmayan işleri bir gecede yerine getiren perileri, insana musallat olan kötü cinleri ve bunlara benzer varlıklarla uçarak seyahat etmeyi sağlayan uçan halı, her şeyi gösteren sihirli ayna, ölüyü dirilten elma veya hayat suyu, bitmek tükenmek bilmeyen para sağlayan kese, görünmezlik sağlayan şapka, yendiğinde fiziksel değişiklik yapan meyve, içinden bir ordunun çıktığı boynuz, çeşitli sihirli nesneler ya da düşünce gücüyle şekilden şekile dönüşmeler ve bunlara benzer birçok şeyi bulmak mümkündür. İşte bu eserde İdil-Ural (Tatar ve Başkurt) Türklerinin sihirli masal dünyalarının olağanüstü motifleri incelenmiş ve o gizemli dünyanın kapısından içeri girilmiştir.

Halk edebiyatı ürünleri arasında bulunan, söz varlığının zenginliğiyle göze çarpan ve dil
edinimi sürecinde etkili işlevi olan türlerden biri de masallardır. Anlatımı etkili hâle getirmek
ve canlı tutmak için kalıplaşmış ifadelerin, deyim, atasözü ve ikilemelerin etkin biçimde kullanıldığı
masallar, sözlü kültürün binlerce yıllık birikimini taşımakla birlikte, dil eğitimi sürecinin
de vazgeçilmezleri arasına girmişlerdir. Bu derece öneme sahip olan masalların söz varlığı, onları
okuyan ya da dinleyen bireylerin alıcı ve üretici söz varlığının da gizil gücüdür. Bu çalışma
İlköğretim Yüz Temel Eser içerisinde yer alan ve öğrencilerin karşılaşma, okuma ve dinleme
ihtimali en yüksek olan masal kitaplarının söz varlığını tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Örneklem
olarak seçilen masallardaki bütün söz varlığı unsurları ile ortak bir havuz oluşturulmuş
ve burada yer alan kelime, özel isim, ikileme, deyim ve atasözleri ayrı ayrı tespit edilmiştir. Söz
varlığına ilişkin nicel veriler gösterilirken, sık kullanılan söz varlığı unsurları çalışmada listeler
hâlinde sunulmuştur. En sık kullanılan söz varlığı unsurlarının masal türüyle olan bağlantıları
tartışılmış, kelime listesinde yer alan fiillerin masalların tahkiyesinin oluşumundaki rolü değerlendirilmiştir.
Tespit edilen söz varlığı unsurlarından hareketle masalların, çocukların söz
varlığı gelişimine olan katkılarına da ayrıca değinilmiştir.

Among the works of folk literature, one of the literary genres which attracts attention with
its broad vocabulary and has an effective function in acquiring language is tale. Tales in which
phrases, proverbs, idioms and reduplications are used efficiently in order to make telling vivid
and effective carry the stocks of oral culture through thousands of years and are the essential
ones of language education process. The vocabulary of these tales that has a vital importance
is also a hidden power of receptive and productive vocabularies of those who read and listen to
them. This study aims to find out the vocabularies of the tales that have the highest possibility to
be met, read and listened by the students in 100 Basic Works. With all of the elements of vocabularies
in tale books chosen as samples, a common word pool has been established and every word,
special name, reduplication, idiom and proverb are fixed separately. In the study, the elements of
frequently used vocabulary are represented in lists, while the quantitative data of vocabulary are
given. The relationship with the most commonly used vocabulary with the tale type is discussed
and the role of the verbs in the vocabulary list on the formation of the tale fiction is also evaluated.
From the vocabulary elements that were found, the contribution of the tales to children’s
vocabulary development is also discussed.

Varoluşunun sırrını öteden beri sorgulayan ve bu sırrı çözmeye çalışan insan, zaman içerisinde öze ulaşmayı başarmış ve saklı kalanları anlama gayesine ermiştir. İnsanın, bilgisine ulaşmak istediği öz, su ve ateş içerisine gizlenmiştir. Bu unsurların özü yansıtması ve öze ulaşmayı sağlaması, insanoğlunun varoluş sırrını da ortaya koyar niteliktedir. Bu yönüyle su ve ateş, insanın maddi ve manevi yolculuğunda hem araç hem de amaçtır.

İnsanın araç ve amaç edindiği su ve ateş unsurları gerçek ve sembolik boyutuyla çalışmamızın esasını oluşturmaktadır. Ayrıca bu unsurların halk edebiyatının anlatı türleri içerisinde farklı yönleriyle yer alması, kolektif bilinç dışının bir yansıması olarak vücut bulmaktadır.

Çalışmamızda, su ve ateş unsurlarının anlatı türlerinden olan masallardaki gerçek ve sembolik boyutu çok yönlü bir bakış açısıyla incelenmiştir. Nitekim halkın ortak hafızasının ürünü olan masallar, sembolik anlamlarla yüklü, çözümlenmeyi bekleyen bir derya gibidir. Amacımız, bu deryanın içerisindeki bilinmeyenleri ortaya çıkarıp kültürel kodları anlamlandırmaktır. Bu bakımdan bir hazine konumunda olan masallarda yer alan su ve ateş unsurları ile insan doğasının engin bilgisi aynı perspektiften bakılarak çözümlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Su, ateş, masal, sembol, çözümleme

The human who has queried its mystery of all along and aimed to clear up this mystery, has accessed getting quiddity in time and attained the aim understanding the inners. The quiddity that the people have wanted to come at the knowledge has hidden into the water and fire. Representing the quiddity and supplying to come at quiddity of these elements, have revealed the mystery of the human’s existence. The water and fire, with this aspect, have been both as means and as ends at the human’s materially and spiritually journey.

The water and fire which people have obtained means-ends, forms a basis of our work with the real and symbolic aspect. In addition, joining in with different aspects, the narrative forms of folk literature of these elements emerge from as reflection of the collective unconscious.

In our work, the real and symbolic aspect of the water and fire on fairy tales is researched with the miscellaneous perspective. Hence the fairy tales which are the outputs of the shared memory of the folk are encumbered with symbolic meanings and wait for the resolving. Our aim is to deduce the unknowns in these fairy tales and to explain the meaning the cultural codes. In this respect, both the water and fire elements which have been in fairy tales that are very rich and profound knowledge of the human nature wanted to be solved by the same perspective.

Key Words: Water, fire, fairy tale, symbol, analysis

"Bizim de bir masal dünyamız var; uçsuz bucaksız bir dünya bu! Keloğlan'ı da içine alır, Köroğlu'nu da; peri kızını da içine alır, dev anasını da; sizi de içine alır, bizi de gene de bir fındık kabuğuna sığar, yedi dünyaya sığmaz. Hani şu masal dünyasını bir dönüp dolanayım diye, demir çarık demir asa yola düşseniz; dere tepe düz, altı ayla bir güz gitseniz, bir arpa boyu yol gidersiniz ancak. İyisi mi gelin derelerden sel gibi tepelerden yel gibi geçerek lâle, sümbül derleyip soğuk sular içerek daha da yorulursanız Hızır'ın atına binerek bir tandır başına götüreyim sizi. Vay ne masallar, ne masallar var orada; makas kesmedik, iğne batmadık masallar! Oturup bun-ları dinlemekle kalkıp şu dünyayı dolaşmak bir bence... Öyle ya masal deyip geçmeyin; kökleri vardır geçmişte, dayanır durur dağ gibi. Dalları vardır üstümüz-de; yeşerir gider, bağ gibi. Ama asıl tadı anlatılışındadır bunların; hele masal ağzıyla iki tekerleyip bir yuvarla-masını bilen masal ustalarından dinlenirse tadına doyum olmaz doğrusu. Ha işte bu niyetle sizi bir tandır başına götüreyim dedim ama bir yer bulabilirsek ne mutlu! Allah'ın kışı, tandırın başı olur da kim gelmez ki? Çağrılan da gelir, çağrılmayan da haylanan da gelir, huylanan da aklanan da gelir, ohlanan da kambur Ese de gelir, Sarı köse de hâsılı; seyrek basandan sık dokuyan, bir taşla iki kuş vurandan her yumurtaya bir kulp takana kadar kim var kim yok, sırtı bütün karnı tok... Cümlesi gelir toplanır ama masalcı başını masala başlatmak, kolay mı? Mübarek, kendini naza çektikçe çeker; onu söyletmek için her biri bir dereden su getirmeye başlar. Kimi yukarıdan atıp aşağıdan tutar, kimi ağzını yumup dilini yutar; kimi ince eğirip sık dokur, kimi süt dökmüş kedi gibi oturur; kimi akıntıya kürek çeker, kiminin kırdığı ceviz kırkı geçer; daha daha bir yığın maval martaval derken, masalcımızın çenesi açılır, gayri öyle bir dizip koşar ki ağzından bal akar, dili de kaymak çalar balın üstüne! İmdi kalem benim söz onun, nokta benim harf onun, okuyun okuyabildiğiniz kadar! Okudukça gönlünüz gül olup açılacak; diliniz de bülbül olup şakıyacak..." Eflâtun Cem GÜNEY BİR BAKIŞ Çocukluğumda, ilkokula başlamadan önce amcamdan dinlediğim Türk masallarını ve ilkokul çağımda da Eflâtun Cem Güney'in Ağlayan Nar Gülen Ayva masalını okuduğumu ya da öğretmenimin okuduğunu anımsıyorum. Yıllarca zihnimin bir köşesinde kalan bu masalların anlatım tadını, öğretmenliğe başladığım yıllarda Kunos'un masal derlemeleriyle karşılaşıp ortaokul düzeyindeki öğrencilerime masal okuduğum dönemde yeniden anımsadım. O yıllar-dan sonra özellikle Batı masallarını değil Türk masallarını büyük bir tatla, heyecanla okudum, anlamaya, anlamlandırmaya, öğrencilerime de masallarımızdaki anlam ve anlatım zenginliği-ni sezdirmeye, kavratmaya çalıştım. Bu çalışmada Eflâtun Cem Güney'in ön söz yerine yazdığı bu olağanüstü girişin anlam-sal değeri, derinliği üzerinde durarak da genç kuşağın Türkçenin anlamsal değerinin farkına

Geçmişten günümüze bir gelenek içerisinde varlığını sürdüren anlatılar, insanlık bilincinin ortak mirası olarak kabul edilirler ve insanoğlunun iç dünyasından izler taşır. Bu izler anlatılarda birer motif olarak kendilerini belli eder. Motifler, yapıları gereği bir anlatının çatısını oluşturur. Onlar sayesinde anlatılar bir organizma gibi varlıklarını devam ettirir, yeni anlatıların yaratılmasında birinci dereceden etkin rol oynar. İnsanoğlunun yeryüzüne egemen olma sürecine paralel olarak anlatılar gitgide birbirine benzememeye başlamıştır. Her ne kadar bu anlatıların temaları farklı ve kahramanları çeşitli olsa bile motifler, anlatıcının anlatıyı oluşturmasında birer yapı taşı görevi üstlendiğinden her zaman aynı kalmayı başarır. İşte bu gibi nedenlerden dolayı bir anlatının iyi bir şekilde çözümlenebilmesi için en başta motiflerinin tespit edilmesi gerekir. Bir anlatının motiflerini tespit etmek bir halkbilimci için oldukça kolay bir iş sayılabilir. Ancak anlatılardaki motiflerin belirli bir kurama göre tespit edilmemesi daha sonraki çalışmalar için birtakım zorlukları beraberinde getirmektedir. Bu problemin farkına varan halkbilimci Stith Thompson, Motif-Index Of Folk-Literature (MIFL) isimli eserinde sistematik bir şekilde motifleri tasniflemek için oldukça kullanışlı bir metot geliştirmiştir. Bu eserde kullanılan metot birçok motif araştırıcısı tarafından kabul edilmiş ve daha sonrasında yapılan benzer çalışmalarda kullanılmıştır. Ancak bu metodu uygulama aşamasında araştırıcılar “motifleri metin içerisinde en uygun yerde pratik bir şekilde gösterme, bulunan yeni bir motifi MIFL’daki tematik sıraya göre yerleştirerek bu devasa motif atlasına katkıda bulunma, inceleme sonucunda tespit edilen motifleri kullanışlı bir şekilde anlatı sonunda verme ve çalışma sonunda dizinleme” gibi sorunlarla karşılaşabilmektedir. Bu çalışmanın amacı, bu gibi problemlere çözüm getirmek ve MIFL’a yeni motifler ekleyerek yeni motiflerin de araştırmacılar tarafından görülebilir olması yolunu kolaylaştırmaktır. Çalışmada ilk önce Thompson tarafından geliştirilen, motifleri alfabetik sıraya göre 23 ana başlık altında tasnifleme ve bu tasnifi yaparken de genelden özele doğru motifleri bir sayısal düzen içerisinde kodlama metodunun temel çalışma ilkesi hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra eldeki verilerden hareketle metodun artıları ve eksileri üzerinde durulmuş, özellikle Türk anlatıları için bu metodun uygulanabilirlik durumu hakkında görüş bildirilmiş, bu metodun uygulanmasında karşılaşılan bazı sorunlara çözüm önerileri getirilmiştir. Öneriler, bir yönerge biçiminde 7 madde altında toplanmıştır: 1. Motiflerin anlatı içerisinde kullanıldıkları yerde MIFL’daki kod numaralarıyla gösterilmesi. 2. MIFL’da yer almayan bir motifin yeni bir motif olduğunun belirtilerek gösterilmesi. 3. MIFL esasında motif incelemesi yapılan anlatıda onda bulunmayan benzer motifleri tasniflemek için üst madde açılması. 4. Anlatıda birden fazla kullanılan motifin en belirgin şekilde geçtiği yerde gösterilmesi. 5. Anlatıda motiflerin durağan olarak isminin geçtiği yerde değil, özelliği gereği harekete geçtiği veya gücünü kullandığı yerde gösterilmesi. 6. Motif incelemesi yapılan anlatı veya anlatılar için dizin oluşturulması. 7. Dizin kısmında toplu olarak verilen motif bulgularının motif sıklık çalışmalarında kullanılması. Bu maddelerle ilgili bilgilerden sonra örnek değerlendirmeler her maddenin altında uygulamalı olarak gösterilmiştir. Çalışma sonunda da bu metodun uygulamasında önerilen düzenleme ve eklerin işleyişi, tam bir masal metni üzerinde gösterilerek uygulama yapılmıştır.

The narratives that exist in a tradition from the past to the present are regarded as the common heritage of human consciousness and carry traces from the inner world of human beings. These traces manifest themselves as motifs in narratives. Motifs make up the roof of a narrative by their nature. Thanks to them, narratives continue their existence as an organism and play an active role in the creation of new narratives. In parallel with the process of mankind's domination on earth, narratives have become increasingly unlike each other. Although the themes and heroes of these narratives are different, the motifs always remain the same as they serve as building block in the creation of the narrative by the narrator. Thus, the motifs of the narrative must first be determined in order to be able to analyze a narrative properly. Determining the motifs of a narrative can be a very easy task for a folklorist. However, the fact that the motifs in narratives are not determined according to a certain theory brings along some difficulties for later studies. Recognizing this problem, the folklorist Stith Thompson has developed a pretty useful method in his work titled Motif-Index of Folk-Literature (MIFL) in order to classify the motifs in a systematic way. The method, employed in this work, has been accepted by many motif researchers and has been used in similar studies done afterwards. However, in the implementation phase of this method, researchers may encounter some problems such as "showing the motifs in a practical way in the most appropriate place within the text, contributing to this huge motif atlas by placing the motifs in accordance with the thematic order in the MIFL, presenting the motifs identified as a result of the review adequately at the end of the narrative, and indexing them at the end of the study". The aim of this study is to find solutions to such problems and add new motifs to MIFL to facilitate the way that new motifs can be seen by the researchers. This study first introduces the basic working principle of the method developed by Thompson, which is used to classify motifs under 23 headings in alphabetical order and code them from general to specific in numerals. Then, on the basis of the available data, the pros and cons of the method were emphasized, an opinion was presented about the applicability of this method especially for the Turkish narratives, and solutions were proposed to some problems encountered in the implementation of this method. These suggestions are listed under 7 items in the form of a guideline: 1. Featuring motifs with their code numbers in MIFL, where they are used within the narrative. 2. Demonstrating that a motif not included in the MIFL is a new motif. 3. Opening an additional item to classify similar motifs not found in the narrative subject to MIFL based motif analysis. 4. Displaying the motifs used more than once in the narrative in the most appropriate place within the text. 5. Showing motifs where they act or use their power in the narrative rather than where they are stationarily mentioned. 6. Creating an index for the narrative or narratives subject to the motif analysis. 7. Using the motif findings presented in the index part collectively in motif frequency studies. After giving information on these items, the sample evaluations are demonstrated in practice under each item. At the end of the study, the proposed arrangement in the implementation of this method and the functioning of the additional motifs were shown on a full folktale text.

Toplumlara yaşama arzusu veren kimlik bilincinin kazanılması ve korunmasında kültürel kodların son derece önemli olduğu bilinmektedir. Bireyleri birleştirerek onları bir ulus haline getiren fikirlerin en önemli kaynaklarından biri sözlü anlatı geleneğidir. İnsan, tarih boyunca diğer canlılardan ayrılmıştır ve daima bu ayrılan yönleri ile tanımlanmıştır. Antropologların insanı tanımlarken onu diğer hayvanlardan ayırmak adına kullandıkları kavramlardan biri, halkbilimcileri oldukça yakından ilgilendiren Homo Narrans (Anlatıcı İnsan) kavramıdır (Niles 1999:3). Bu teoriye göre insan, hikâyeler anlatarak kendini ve evreni kavramaya çalışmaktadır. Bu hikâyeler bir yandan onları üretip tüketen bireylerin bir toplum haline gelip örgütlenmelerine olanak sağlarken öte yandan da söz konusu toplumun insan ve evren hakkındaki düşüncelerinin ambarı olma niteliğini taşımaktadır. Mit, efsane, masal gibi sözlü anlatı ürünlerinin grup kimliğini pekiştirici güçleri farklı araştırmacılar tarafından ele alınmış bir meseledir (Assmann 2015:99). Dolayısıyla bir toplumu anlamanın en iyi yolu onun edebi metinlerine bakmaktır. Homo Sapiens‟in yazıyı icat etmeden önceki dönemlerde bilgiyi muhafaza etmesi, düzenlemesi ve aktarması, sözlü anlatı geleneği sayesinde gerçekleşmiştir (Ong 2012:166). Toplumların sözlü anlatı gelenekleri yazılı edebiyat geleneklerinden daha eski olduğu için arkaik çağlardan kopup gelen düşünceleri okuyabilmenin en iyi yolu, bu geleneğe dair metinleri ele almaktır.  Sözlü anlatı geleneği içerisinde masallar, Türk masalları içerisinde de Billur Köşk Masalları büyük bir öneme sahiptir. Bu masal kitabı, halkbiliminin çalışma kadrolarının1208 hemen hepsine dair barındırdığı ayrıntılarla Türk kültürünün geleneksel yapısını en iyi yansıtan metinlerdendir. En eski yazılı nüshası XIX. asra dayanan Billur Köşk adlı eser, derleyicisi belli olmayan ve içinde on dört adet masal metni barındıran bir yapıttır. Söz konusu eser farklı dönemlerde farklı kişiler tarafından yeni harflere aktarılıp tekrar basılmıştır. Çalışmamızda Tahir Alangu‟nun 1961 yılında Billur Köşk Masalları adıyla yayımladığı metin temel alınmıştır. Bu eser içerisindeki masallarda doğrudan ya da dolaylı olarak toprakla bağıntılı olduğu düşünülen imgeler tespit ve tasnif edilip; kimlik, ötekilik ve mekân kavramları ekseninde çözümlenmeye çalışılmıştır. Çözümleme esnasında psikanalitik yöntemin savunucularından olan Jung ve Rank gibi uzmanların görüşleri ışığında yorumsamacılık yöntemi temel alınmıştır.

Bu araştırmanın amacı ilkokul öğrencilerinin masallara yönelik görüşlerinden hareketle masalları okumayı neden sevdiklerini ve sevdikleri masallarda hangi unsurları çekici bul- duklarını ortaya koymaktır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden olan durum ça- lışması deseni kullanılmıştır. Çalışma grubu 25 ilkokul dördüncü sınıf öğrencisinden oluş- maktadır. Veri toplama aracı olarak ses kayıtları ve öğrenciler için hazırlanmış olan anket formu kullanılmıştır. Verilerin analizi içerik analizi ile gerçekleştirilmiştir. Bu süreçte anket formunda yer alan araştırma sorularına paralel soruların yer aldığı sınıf-içi konuşmalar yapılmış, bu konuşmaların ses kayıtlarının transkripsiyonu yapılmış ve öğrenci anket form- larından elde edilen verilerin kodlanması ile kategorilere ulaşılmıştır. Kodlama ve katego- rileştirme sürecinde nitel veri analizine uygun veri analizi yazılımlardan faydalanılmıştır. Söz konusu kodlama ve kategoriler şemalaştırılarak sunulmuş ve kodlamalara ilişkin fre- kans dağılımları tablolaştırılmıştır. Verilerin analizinden elde edilen bulgular, masalların “Hayal gücüne dayalı olma”, “Eğlenceli olma” ve “Faydalı olma” şeklindeki gerekçelerle se- vildiğini ve çocukların hayal gücünü tetikleyerek gerçek yaşamın olanaklarını sorgulamaya yönelttiği; masallarda çekici bulunan unsurların ise “Mutlu sonlar”, “Büyü ve sihirler” ve “Resimlendirmeler” olduğunu ortaya koymuştur.

Yazılı olmayan sosyal bir norm işlevine sahip olan gelenekler, en basit şekliyle toplumda kuşaktan kuşağa aktarılan kültürel miras, alışkanlık, bilgi ve davranışlar ile geçmişteki bir şeyin hatırlanması ve bugünün şartlarında yaşamaya devam etmesidir. Bugünün teknolojik şartlarında değişerek, dönüşerek ve güncellenerek varlığını koruyan geleneksel bir uygulama olarak masal anlatımı için oluşturulan “Anadolu Masalları Projesi” kapsamında masal anlatımının Youtube kanalı üzerinden yeniden üretiliyor olması çalışmanın temel noktasını oluşturmaktadır. Bu proje, dijitalleşmenin içinde geleneksel bir uygulamanın ayakta kalabildiğini ve sürekliliğini göstermektedir. Masal anlatımı geleneğinin korunması ve aktarılması için gösterilen bu çaba geleneğin de yeniden hatırlanmasını ve yeniden üretilmesini sağlamaktadır. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Halk Bilimi Bölümü öğretim üyesi, Doktor Öğretim Üyesi Evrim Ölçer Özünel’in akademik koordinatörlüğünde ve Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü ile UNESCO Türkiye Millî Komisyonu işbirliğinde yürütülen “Anadolu Masalları Projesi”, içinde bulunduğumuz yılın mart ayında, “Masal dinlemeyen çocuk kalmasın.” sloganıyla yayın hayatına başlamıştır. Projenin asıl amacı, masalları ve masal anlatma geleneğini teknolojiden de faydalanıp güncelleyerek geniş bir kitleye ulaşabilmektir.

SADAB
4rd International Social Research and Behavioral Sciences Symposium
PROCEEDING BOOK
October 19-21, 2019 / Antalya, Turkey
.
Yayınlanan Bildiri İsmi: Marka Kişiliğinde Masalların ve Arketiplerin Kullanımı: Marka Maskotlarının Göstergebilimsel Analizi

- Sayfa: 193 - 225

Mevcut değer ve ideolojilerin bireylere -özellikle de çocuklara- öğretilmesi ve benimsetilmesinde, masalların önemli bir enstrüman olarak kullanıldıkları görülmektedir. Bu anlamda sözlü gelenek içerisinde toplumsal rol ve beklentileri yetişkin dinleyicilerine “doğal” bağlamında sunan masalların; özellikle İtalya’da Straparola, Fransa’da Perrault yahut Danimarka’da Andersen gibi klasik yazarlarla birlikte; artık pedagojik açıdan yetişkinlerden tamamıyla ayrıştırılmış olan çocuklara yöneldikleri ve doğrudan sosyalizasyon aracı olarak kullanılıp burjuva toplumunun değer ve normlarıyla süslendikleri anlaşılır. Dahası, örneğin Nazi Almanya’sında üretilen masalların, açık bir biçimde faşist propagandaya hizmet edecek şekilde tasarlandıkları ve çocukların toplumsal açıdan “doğru” olarak kabul edilen değerleri öğrenmesinde işlevsel bir araç olarak kullanıldıkları görülmektedir. Hâl böyleyken gerek sözlü gelenek ve gerekse yazılı edebiyat içerisindeki masalların, çocuklara ilettikleri mesajlar ve benimsetmeye çalıştıkları ideolojiler açısından çeşitli zamanlarda pek çok yazar/araştırmacı tarafından sorgulandığı ve mercek altına alındığı anlaşılır. Böylelikle, örneğin toplumsal cinsiyet rolleri açısından eşitsiz bir dünyayı tasvir eden ve kadını pasif kılarak erkeği birincil bir konuma taşıyan masalların doğru ve eşitlikçi bir dünyayı tasvir etmediklerini düşünen bazı yazarlar; masal metinlerini içerdikleri mesajlar açısından ters yüz etmeye başlar. Georg MacDonald, Oscar Wilde veya L. Frank Baum gibi isimlerle giderek görünür olmaya başlayan bu ters yüz işleminin, özellikle 20. asrın ortalarından sonra post-modernizmle birlikte, gerek feminist oluşumlar ve gerekse “öteki” olarak kodlanan diğer hareketlerin öncülüğünde (örneğin vejetaryenler, anti-kapitalistler vs.) hemen her ülkede görülmeye başlandığı anlaşılmaktadır. Bu kapsamda bu çalışmada, “karşı-masal” olarak adlandırılan ve “standart” masalları ters yüz eden bu fraksiyonun Türkiye’deki izleri aranmış ve çoğunlukla çeviriler aracılığıyla ülkemize giren bu yeni oluşum; ayırt edici özellikleriyle birlikte ele alınmaya çalışılmıştır.

Oğuz Tansel’in «Mavi Gelin» adlı masalı için hazırlanan bu PPT sunumu Prof. Dr. Serpil Aygün Cengiz’in Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Halkbilim Bölümü’nde bahar döneminde vermekte olduğu «Mitoloji ve Sözlü Anlatılar» dersinin materyalidir. // Bu metin, ilk defa 27 Nisan 2018 tarihinde Ankara Çankaya Belediyesi Çağdaş Sanatlar Merkezi’nde düzenlenen “Oğuz Tansel Halkbilim Ödül Töreni”nde sunulmuştur. Sunum, ödül töreninin https://www.youtube.com/watch?v=joLyPmnru-o&t=3802s adresinde bulunan video kaydında 1:12:06’dan itibaren izlenebilmektedir. // Sunum, “Oğuz Tansel’in ‘Mavi Gelin’ Masalı ve Kahramanın Sonsuz Yolculuğu» başlığıyla "Turnalar –Uluslararası Hakemli Türk Dili, Edebiyat ve Çeviri Dergisi"nde (2018, yıl 20, sayı 71, 117-120) yayımlanmıştır.

Halk kültürü ürünleri, hayatlarımızı şekillendiren birer yapıtaşı olarak binlerce yıllık olgunlaşma ve değişim aşamalarından geçerek toplumsal hafızadaki yerini alır. Şifahî olarak sonraki nesillere aktarılan bu ürünler, yazı ile aktarılanlar hariç, zaman içerisinde sözlü kültürdeki yerini yavaş yavaş kaybetmeye başlamış, yazı ile aktarılanlar mevcudiyetini koruyabilmiştir. Yazılı kültür ortamından elektronik kültür ortamına geçen bu ürünler, ses ve görsellik vasıtasıyla güncellenir ve daha geniş kitlelere hitap eder hale gelir. Ses ve görsellik imkânlarını kullanan sözlü kültür ürünleri, teknik/teknolojik iletişim imkânları sayesinde sınırları aşmış, dünyanın dört bir yanında ulaşılabilir ve takip edilebilir bir kültür endüstrisi metaına dönüşmüş-tür. Eğitim, hoşça vakit geçirme, kültürü muhafaza etme ve kültürde güncellenmeyi sağlama gibi işlevlerde kullanılan elektronik kültür ortamı aygıtları, masallardan destanlara, mitlerden efsanelere, adetlerden inanışlara kadar birçok halk kültürü unsurundan hareketle geniş bir yelpazede ürünler ortaya koymuştur. Böylece halkın kolektif hafızasında yaşayan kültürel öğeler, teknolojik mecraları da kullanarak yaygın bir kitleye erişmiştir. Bu aşamada, erişebilirliği, etkileyiciliği ve akılda kalıcılığı yüksek olan bu ürünler diğer kültürleri etkilemeye başlamış ve kültürel emperyalizme zemin hazırlamıştır. Teknolojik imkânları elinde tutan milletler diğer milletlere kendi kültürlerini pazarlamaya başlamış ve bu endüstri bugün hatırı sayılır büyüklüklere ulaşmıştır. 70'li yılları takip eden süreçten günümüze ulaşıncaya kadar Türkiye'de de sözlü kültür ürünlerinden beslenen çalışmalar yapılmış ve sayıları gün geç-tikçe artmıştır. Bu yolla sözlü kültür ürünlerinin zamana bağlanması sağlanmış, kültür muhafaza edilmeye çalışılmış ve doğrudan ya da güncellenerek kullanılan bu ürünler nesilden nesile aktarılmıştır. Bu çalışmanın konusu, geleneğin çizdiği çerçeve dışına çıkarılarak modern bir dünyada tasvir edilmiş olan Keloğlan’ın başrolünü üstlendiği “Keloğlan Aramızda” filmidir. Film, anakronik, folklorik ve metinlerarası kavramlar açısından incelenecektir.

Folk culture products take place in public memory as cut stones which shape our in today’s world coming through stages of maturing and change for thousands of years. These products that were transferred to the next generati-ons which live through in the minds of the public orally, gradually lose their place in oral culture in time. However, they can keep their place if they are transferred as written documents. Upon being transferred to electronic envi-ronment these written materials by using audio and visual world appeal to up-dated and wider audiences.
The works of oral culture by including audio and visuality, get beyond the limits thanks to communication opportunities and became a merchandise of accessible and followed culture industry all over the world. Folk tales are also among the aforesaid since updated in the forms of film, cartoon and soap opera. The movie “Keloglan Aramızda” which was produced after Keloglan tales is analyzed in this study. The subject of the study is Keloglan’s unusual descrip-tion as a modern one which is different than the traditional description. We analyzed this unstudied movie in terms of anachronic, folkloric and intertextual terms.

Bir halk bilimi terimi olarak “ara söz”, sözlü anlatılarda anlatıcıların üslup veya belagat yöntemlerine başvurarak yaptıkları bir anlatım tekniğidir. Ara söz, formel ve motif gibi anlatının yapısında bir birim olarak belirgin bir şekilde yer almasına rağmen Türk dünyası anlatılarında onlar kadar incelenmemiştir. Bunun sebebi bu sözlerin çoğu zaman anlatı dışı bir unsur olarak görülmesi ve derlenen metnin edebî metninin oluşturulması aşamasında tamamen çıkartılması ya da kısmen kırpılması olabilir.
Bu çalışmada Tatar ve Başkurt sihirli masallarında anlatıcıların anlatılarda ara sözleri hangi işlev ve biçimde kullandığı örneklerle gösterilerek kişisel anlamda anlatıya nasıl yön verdikleri üzerinde durulmuştur. Bunun için ilk önce bir terim olarak “ara söz” kavramının folklorik açıdan ne anlam ifade ettiği, öne çıkan bazı görüşler etrafında değerlendirilmiş ve bir anlatıda ne gibi amaçlara hizmet ettiği hakkında bilgiler verilmiştir. Ardından yapılan belli başlı çalışmalardaki sınıflandırılmalar üzerinde durulmuştur. Ondan sonra 60’ı Tatar, 60’ı Başkurt olmak üzere 120 masalda tespit edilen ara söz malzemesi tetkik edilmiş ve bu çalışmada izlenecek sınıflandırma yöntemi ortaya çıkarılmıştır. Yapılan bu sınıflandırmada ara sözler “geçiş yapan” ve “açıklama yapan” olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Sınıflandırmanın alt maddelerinin oluşturulmasında, işlev etkeni dikkate alınmıştır. Anlatıcının “geçiş yapan ara sözleri”, anlatının kurgusunda bir bakıma o bölümü toparlamak için kişi-zaman-mekân geçişlerini sağlamak üzere; “açıklama yapan ara sözleri” de kendi bilgi, görgü, çevre gibi geçmiş deneyimleri dâhilinde bir an için konu dışına çıkarak anlatıda geçen o duruma getirdiği açıklamayla, kendisinin de bir kahraman kimliğiyle anlatıda yer aldığını dinleyiciye hissettirmek üzere kullandığı görülmüştür.

As a folklore term, “digression” is a narrative technique that the narrators use in oral narratives by applying stylistic or rhetorical methods. Although digression is prominently included as a unit in the structure of the narrative, such as formula and motif, it has not been studied as much as them in the narratives of the Turkish world. The reason for this may be that these words are often considered as non-narrative elements and the compiled text was completely removed or partially clipped during the formation of the literary text.
In this study, it is emphasized how the narrators in Tatar and Bashkir magic tales affect the narratives in a personal sense, by showing the function and form in which the narrators use digression. For this, first of all, the meaning of the concept of “digression” as a term in terms of folklore was discussed based on some prominent views and information was given about the purposes it serves in a narrative. Afterwards, the classifications in the major studies were discussed. Then the digression material found in 120 tales, 60 Tatar and 60 Bashkir, was examined and the classification method to be followed in this study was determined. In this classification, digressions were divided into two groups: “transitive” and “explanatory” digressions. The function factor was taken into account in the formation of the sub-items of the classification. It was observed that the narrators used “transitive digressions” to provide person-time-space transitions to build up that part in some way in the fiction of the narrative and they used the “explanatory digressions”, by digressing for a moment within their past experiences such as knowledge, manners and environment, to make the listener feel that they also took part in the narrative as a hero with the explanation they made about the situation in the narrative.

ÖZET: Masallar, kökleri en eskiye dayanan, anlatım ve motif zenginliğine zaman içerisinde zenginlik katarak günümüze kadar gelmeyi başarabilen, en canlı sözlü kültür öğelerinden biridir. Derinlerinde birçok mana barındıran bu anlatmalar, insanın bilinçdışının topluma farkında olmadan aktarılmasını sağlayarak insan topluluklarının davranışlarını belirlemede önemli bir rol oynar. Anadolu masalları, Türk kültürünün yaşayan hazinelerindendir ve Türklere bu hazineyi koruyarak gelecek nesillere aktarma görevi düşmektedir. Bizim gibi alan araştırmacılarına düşen görev ise masalın en orijinal ve etkileyici parçası olan motife inerek bir masal metninde motiflerden hareketle masalı araştırmak ve mukayese konusunda zengin örneklere sahip olan masal metinleri üzerine bilimsel çalışmalar yapmaktır.
Bu bildiride Pertev Naili Boratav’ın Az Gittik Uz Gittik, Bilge Seyidoğlu’nun Erzurum Masalları ve Umay Türkeş Günay’ın Elazığ Masalları ve Propp Metodu kaynakları temel alınarak Anadolu masallarındaki kıyafet ve aksesuarların masal metinleri içerisinde nasıl kullanıldığı incelemiştir. Masal ve motif kavramları tanımlanarak Anadolu’da anlatılan masallarda yer alan sihirli kıyafet ve aksesuarlar ile sihir özelliği olmayan kıyafet ve aksesuarlar kısaca açıklanmaya çalışılmıştır. Masal kahramanları için önemli özelliklere sahip olan veya masal anlatımı sırasında şahıslardan bahsederken kullanılan gömlek, yelek, ehram, palto, ferace, tebdil-i kıyafet ve peçe; başörtüsü, duvak, şapka ve külah; çorap, çarık, terlik ve nalın; yüzük, bilezik, gerdanlık, inci ve taç; mendil, tespih ve kemer gibi kıyafet ve aksesuarlardan en dikkat çekici olanları, masal cümleleri ile birlikte bu bildiride sunulmuştur. Bu kıyafet ve aksesuarlar bildiri kapsamında, olağanüstülük özelliklerinden sosyal statüyü belirleme özelliklerine kadar birçok açıdan da ele alınmıştır. Bu sayede halk anlatılarının en küçük unsurundan yola çıkılarak farklı bir bakış açısıyla Anadolu masallarının incelenmesi, canlılıklarının sürdürülmesi ve geleceğe aktarılması konusunda bir katkı sağlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: masal, motif, kıyafet, aksesuar, Anadolu.


ABSTRACT: Tales are one of the liveliest cultural components based on old ages, being able to reach the current time by enriching the narration and motives in time. These narrations baring profound meanings play a significant role in determining the behaviours of communities by allowing to convey the unconsciousness of human being to the community implicitly. Anatolian tales are the living treasures of Turkish culture and the Turk has the task of preserving and conveying this treasure to the coming generations. Our responsibility as the field researchers is to investigate the tale by going back to its origin, finding the motive as the most impressive part depending on the motives in the text of the tale and carry out scientific researches into the texts of tales which are of rich examples in terms of comparison.
In the current paper, how clothes and accessories in Anatolian tales were used in the Anatolian texts were investigated based on the sources of Az Gittik, Uz Gittik by Pertev Naili Boratav, Erzurum Masalları by Bilge Seyidoğlu and Elazığ Masalları by Umay Türkeş Günay with Propp Method. By defining the concepts of tale and motive, magic clothes and accessories taking place in the tales told in Anatolia and those having no feature of magic were explained in short. Having an important role for the heroes in tales or used while talking about people in telling the tale, shirt, waist, ehram, coat, ferace, disguise and purdah; scarf, veil, hat and cap; sock, rawhide sandal, slipper and wooden sandal; ring, bracelet, necklace, pearl and crown; handkerchief, prayer beads and belt as the most striking clothes and accessories were presented in the current paper with the clauses used in the tales. These clothes and accessories were examined in different terms varying from being extraordinary characteristics to their features of determining the social status. In this way, it was aimed to investigate the Anatolian tales from a different point of views depending on the smallest component of public narrations, so contributing in terms of maintaining their liveliness and conveyance to the future.

Keywords: tale, motive, clothe, accessory, Anatolia.

Tatar ve Başkurt Türkleri günümüzde kadim Türk yurdu İdil Ural Bölgesi’nde, Rusya Federasyonu içerisinde özerk cumhuriyetlere sahip iki ayrı Türk boyudur. Dilleri ve kültürleri neredeyse aynı olan bu iki Türk boyunun sözlü halk edebiyatları da oldukça zengindir. Sözlü halk edebiyatı türlerinden biri olan masallar İdil Ural Bölgesi’nde içerdiği motifler açısından gerek Türk dünyası masallarıyla olsun gerekse Dünya milletlerinin masallarıyla olsun benzerlikler ve farklılıklar göstermektedir. Bu bildiride önce Tatar ve Başkurt Türklerinin sihirli (olağanüstü) masallarında görülen “ruhun/canın başka bir yerde saklanması ya da korunması” ile ilgili motifler tespit edilecektir. Sonrasında tespit edilen motifler Stith Thompson tarafından 6 cilt hâlinde 35 yılda tamamlanan ve masalbilimciler tarafından da saygın bir başvuru kaynağı olarak kabul edilen Motif Index of Folk Literature isimli eserde yer alan ilgili motiflerle karşılaştırılacaktır. Karşılaştırma sonunda ortak olan motifler ile Tatar-Başkurt sihirli masallarına özgü motifler bu eserde kullanılan metoda göre sınıflandırılacak ve bu devasa motif atlasına katkıda bulunulacaktır.

Masallar, kulaktan kulağa yayılarak sözlü kültürün parçası haline gelmiş, ortak bir bellek yaratan, toplumsal aidiyet hissi uyandıran, davranışsal rol modelleri oluşturan, ahlâki dersler veren, olaylar doğrultusunda sebep sonuç ilişkileri kurarak toplumu egemen ideolojinin doğrultusunda şekillendiren kültürel öğelerdir. İnsanlık tarihi kadar eski olan masallar, halk hikâyeleri ve mitoloji; içerdikleri ilişkiler, kahramanlar, anti kahramanlar, sebep sonuç bağlantıları ve olaylar örgüsüyle toplum tarafından pratiği sürdürülen normları nesilden nesile aktarır. Hikâye her tekrarlandığında, egemen ideoloji yeniden üretilir.  Masalın devamlılık sürecinde, egemen ideolojiyi destekleyen hikâyeler kuşaklararası aktarılarak var olmaya devam eder.  Egemen ideolojiyi desteklemeyen hikâyeler ise doğal selek-siyon sürecinde unutulmaya yüz tutar veya azınlık topluluklar içerisinde saklı kalırlar. Masallar organik yapıdadır, toplumsal yapı, coğrafya ve çeşitli etkenler doğrultusunda evrilebilirler. Ancak verilen mesaj, sebep sonuç ilişkileri, hikâyenin yapısal özellikleri, prototipleri ve rolleri genellikle aynıdır. Bu bağlamda masal zamansızdır, farklı zamanlara ayak uydurabilir.

ÖZET
Bu çalışmamızda; Covid-19 pandemik durumu, manevi danışmanlık ve rehberlik, sosyal medya üzerinden masal anlatıcılığı arasındaki ilişki bağlamsal olarak ele alınarak: ”Masallar ve masal anlatıcıları nasıl bir manevi danışmanlık ve rehberlik görevi üstlenir? Masalların iyileştirici etkisi var mıdır?  Toplumları etkileyen olağanüstü durumların zararlı ve yıkıcı etkilerinin aşılmasında masallardan nasıl yararlanılabilir? Masalların değerler eğitiminde ve değer aktarımındaki işlevi ve rolü nedir? Sosyal medya üzerinde masal anlatıcısı hangi projelerde karşımıza çıkmaktadır? Bu konuda yapılmış ve yapılagelen uygulamalar nelerdir?” sorularına cevaplar aranacaktır.
İlk olarak 2019 yılının Aralık ayında Çin’in Wuhan kentinde görülen Covid-19 günümüzde tüm dünyayı etkisi altına almıştır. Sevdiklerimizle bir araya gelmek, kültür ve sanat etkinliklerine katılmak, eğitim hayatındaki sınıflarımız yerine daha çok evde vakit geçirdiğimiz; sosyal, ekonomik ve psikolojik krize dönüşen bu olağanüstü salgın sürecinde sosyal medya, bir araya gelmede veya bağlantı kurmada önemli bir araç haline gelmiştir. Çeşitli araştırmalar, Covid-19 boyunca sosyal medya kullanım süresinin salgın öncesi döneme göre dikkat çekici bir şekilde arttığını göstermektedir.
Bu tip olağanüstü durumlarda ihtiyaç gruplarına yönelik olarak manevi danışma ve rehberlik uygulamaları olağan durumlara nazaran daha da önem kazanmaktadır. Manevi bakım ve uygulamalar, sosyal hizmet uygulamalarının inanç ve din temelli bir yönü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu uygulamalar; dini kurumlar, sivil toplum örgütleri, belediyeler vb. kamu kuruluşlarınca gerçekleştirilmektedir. Konu itibariyle Milli Eğitim Bakanlığı ve UNESCO Türkiye Milli Komisyonu iş birliğinde, milletin ortak değerlerinin ülkeye ait motiflerle nesilden nesile aktarılması ve çocukların hayal güçlerinin geliştirilmesi amacıyla Anadolu Masalları Projesi de bu zorlu süreçte bir çeşit manevi danışmanlık ve rehberlik görevi üstlenmiştir. Salgın sürecinde projenin kesintiye uğramaması için masal öğretmenlerince masalların anlatımına yer verilen “Anadolu Masalları” adıyla Youtube kanalı kurulmuş böylece masal ortamı ve masal anlatıcılığı yeni bir boyut kazanmıştır.
Masalların manevi rehberliğinde; geleceğimizin teminatı çocuklarımızın ruhlarına, değer dünyalarına, hayal güçlerine ve umutlarına dokunularak süreci mümkün olduğunca hasarsız atlatmalarına katkıda bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Covid-19, Masal, Masal Anlatıcılığı, Manevi Danışmanlık, Sosyal Medya.

NARRATING TALES VIA SOCİAL MEDIA IN THE CONTEXT OF SPİRİTUAL ADVİSORY AND CONSELİNG DURİNG COVID-19 EPİDEMİC PERİOD

ABSTRACT
In this study, answers to following questions will be sought considering the ralationship between Covid-19 epidemic situation, sipiritual advisory and counseling, telling tales via social media contextually: How do tales and narrators take on the task of spiritual advisory and counselling?Do tales have a healing effect? How can we benefit from tales to overcome the harmful and destructive effects of extraordinary situations affecting society?What is the role and function of tales in terms of values education and value transfer? What are the implementations carried out in that field?
First seen in Wuhan, China in December, 2019, Covid-19 has affected the whole World nowadays. İn times of this extraordinary epidemic process, transformed in to social, economic and psychologicalcrisis, we are now spending much more time at home instead of meeting with our loved ones, joining cultural and art activities, taking classes at school. İn this case social media becomes on important means to get together duration of usage of social media has increased remorkably during Covid-19 compared to the pre-epidemic period.
In times of that kind of extraordinary situations spirutual advisory and counselling for need groups gain importance with regard to ordinary situations.
Spiritual care and practices appear as casework studies based on faith and religion. These studies are carried out by religious institutions, non-governmental organizations, municipalities and public institutions.
For the purpose of passing down the common values of the nation from generation to generation with national patterns and for developing the imagination of children, Anatolian Tales Project takes the role of spiritual advisory and counselling in this difficult period in cooperation with the Ministry of Education, UNESCO and Turkish National Commission. For the project not to be interrupted during the pandemic process a Youtube channel including telling of tales has been established in the name of "Anatolia Tales", by the teachers of tales.
In the spiritual guidance of tales, it has been contributed to the souls of children, their imagination and hopes to get over the process without any damage.
Key Words: Covid19, Tale, Storytelling, Spiritual Advisory, Social Media

Bu kitap, yüksek lisans projesi olarak hazırlamış olduğum kısa animasyon filmindenyola çıkılarak Kök Yayıncılık için kitaba uyarlanmıştır. Geleneksel bir Balıkesir halk masalından derleyerek çekmiş olduğum bu cut-out tekniğindeki animasyon, İstanbul, Ankara ve İzmir'de çeşitli film festivallerinde gösterim için seçilmiştir.

ISBN : 978-975-499-368-4

Masal Kitabı

Her sınav bir otoritenin varlığına işaret eder. Uygulayıcı tarafından belirlenmiş doğruların, muhataptan bir kez daha talep edildiği bir etkinlik olarak sınav, hem mitolojik hem de dini kaynaklarda yaşamı anlamlandırmanın gerekçesi olmanın yanında, otoritenin varlığının da dolaylı bir dayanağı olmuştur. Adil bir sınav düşüncesi, zihinsel bir illüzyonla var olan sistemin meşruluğu hissini uyandırmaktadır. Günümüz dünyasında insanlar arasındaki her tür sınıfsal eşitsizlik ancak eşit şartlarla yapılan sınav ile kabul edilebilir hale gelmektedir.
Bu çalışmada, iktidar açısından bir meşruiyet aracı olarak kabul ettiğimiz sınavın, tarih boyunca mitler ve onların izdüşümleri olan masallar yoluyla günümüze kadar nasıl taşındığı, içerisinde sınav kurgusunun bulunduğu bir Keloğlan masalının söylemsel analizi ile ortaya konmaya çalışılacaktır. Masalların işlevlerinden birisi de, var olan kurulu sisteme sağlamlık ve süreklilik vermektir. İşte Keloğlan’ın padişah tarafından sınava tabi tutulduğu masal, bunun bir örneği olarak ele alınacaktır. Yıllarca yönetimden dışlanan ve onun dışında kalan halkı temsil eden genel bir tip olarak Keloğlan, padişahın sınamasına muhatap olarak kurgusal düzeyde, hem toplumsal hiyerarşiyi tersine çevirmekte hem de bu tersine çevirme keyfi yanıtlara sahip cevaplanması ilk duyan tarafından imkânsız olan sorularla gerçekleştiği için kişiyi gerçekte kendi sınıfına mahkûm etmektedir. Böylece masal sayesinde, gerçek hayattaki sınıfsal eşitsizlik durumu kabul edilir kılınmaktadır.

The guiding principal of this research was shaped by “Mother University”, a civil society project, which was conducted by Yıldız Technical University and City & Thought Center of Esenler Municipality, in order to aim to provide non-formal education opportunity to the mothers who had been obliged to suspend their formal education. The mothers were taught with nine modules such as art, health, media, communication, etc. at the university – formal education environment. In this framework of the practices of non-formal education, the mothers were asked to write their own tales in order to raise their awareness on their own creative and analytic thinking styles, capability of self-expression, self-learning and social values. Thus, the tale study would become an educational outcome through adding experiences to module lectures. The mothers were observed during the whole educational period; their classroom performances were evaluated and consequently, twenty five tales were approved to be publish with regard to their narrative coherence and educational message. After the tales were examined with the inductive thematic analysis method, the mothers were interviewed orally and in written about the process of writing tales. The themes received from the content were compared with the results of the interviews with the help of inductive themativ analysis. Thus, the contribution of non-formal education was evaluated in writing process of the tales.

Bu çalışmanın temelini, Esenler Belediyesi Şehir Düşünce Merkezi ile Yıldız Teknik Üniversitesi’nin birlikte geliştirdiği bir sosyal sorumluluk çalışması olan, eğitimlerine devam edemeyip ara vermiş annelerin yaygın eğitimlerine katkıda bulunmayı hedefleyen “Anne Üniversitesi” teşkil etmektedir. Annelere üniversite – örgün eğitim ortamında dokuz modül halinde sanat, sağlık, medya, iletişim gibi konularda eğitimler verilmiştir. Bu çerçevede yaygın-yetişkin eğitimi uygulamaları adına annelerden kendi masallarını yazmaları istenerek yaratıcı-çözümleme düşünce biçimleri, ifade güçleri, öz-öğrenmeleri ve sosyal değerleri üzerindeki farkındalıklarının arttırılması hedeflenmiştir. Anneler, eğitimleri boyunca sınıf içinde gözlemlenmiş; sınıf içi performansları değerlendirilmiş ve yapılan değerlendirme sonucunda 25 masal anlatım bütünlüğü ve verdiği
eğitim mesajı bakımından basılmaya uygun bulunmuştur. Annelerin masalları, tematik inceleme ile değerlendirildikten sonra kendileri ile masalların yazım süreçleri üzerine sözlü ve yazılı görüşmeler yapılmış; tümevarımsal tematik inceleme yöntemi ile içerikteki temalar, görüşmeler sonucunda elde edilen verilerle karşılaştırılarak yaygın eğitimin masalların oluşumundaki katkısı incelenmiştir.

Özet Dil ve edebiyat öğretimi ortamlarında çocuğa görelik ilkesine uygun ve Türkçenin sözvarlığı bakımından zengin metinlerin kullanılması çok önemlidir. Bu bağlamda masallar önemli kaynaklardır ve derlenmiş masalların Türkçenin sözvarlığını yansıtma başarısı bakımından incelenmesi bir zorunluluktur. Bu zorunluluk gereği çalışmanın amacı, Tansel'in derleyip yazdığı masalları Türkçenin sözvarlığı bağlamında incelemek ve değerlendirmektir. Çalışma, betimsel nitel araştırma yaklaşımıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın veri kaynağı, Tansel'in derleyip yazdığı altı masal kitabındaki masalların tamamıdır (n=41). Veriler, nitel araştırma yöntemlerinden " doküman incelemesi " yoluyla toplanmış; betimsel olarak çözümlenmiştir. Bu çalışmanın sonucunda Tansel'in derlediği masallarda, sözvarlığı öğelerinden deyimlere, atasözlerine, ikilemelere ve kalıp sözlere sık sık yer verdiği görülmüştür. Tansel ayrıca, anlatımında betimlemelere ve çeşitli söz sanatlarına da başvurmuş, derleyip yazdığı masallarla okurun duyularına ve duygularına seslenmeyi başarmıştır. Abstract When teaching language arts, using texts that are appropriate to children's cognitive and emotional levels and rich in terms of using variety of vocabulary is very important. In this context, tales are important sources and investigating compiled texts whether they reflect the richness of Turkish vocabulary is a necessity. Through this specified necessity, the purpose of this study is to examine and evaluate tales compiled for children by Oğuz Tansel in terms how they reflect the use of Turkish vocabulary. The study was carried out by descriptive qualitative research approach. The data source of this study is all the tales (n=41) in six storybooks written by compiling by Tansel. Data was collected by "document analysis", which is one of the qualitative research methods; it was analyzed descriptively. It was seen that Tansel frequently gave a place to idioms, proverbs, handiadyoins and formulaic expressions. Tansel also applied to descriptions and rhetorics in his expression, he managed to call to senses and emotions of the reader in tales which he wrote by compiling.

The aim of this study is to determine how prospective Turkish teachers perceive masnavi and fable genre, which are used as a supporting material for the “Our Moralities” unit in each grade in the renewed secondary school curriculum. Program also consists of 100 well-known masterpieces, which all students are familiar with throughout their academic lives. In the light of these findings, prospective teachers' approach to local and universal values was determined. How they synthesized the Eastern and Western world values through the concepts of locality and universality were also evaluated. The data were collected by semi-structured written interviews with 30 participants who were interested in the courses and in-class observations within the scope of the course contents of Folk Literature (2nd year course) and World Literature (3rd year course) in 2017-2018 academic year, at Yıldız Technical University. The interviews were repeated intermittently to ensure the reliability and validity of the data during the period. The obtained data were analyzed by the content analysis and within the “Figured Worlds”, seen as one of the tools of discourse analysis. The “Figured Worlds” as being activities, were structured by the socially produced and experienced culture in which people exhibit their new cognitive and concrete identity approaches. The concept of “Figured Worlds” is used to study the formation of identity in education. It aims to explore the great socio-cultural structures in education. It is not possible to predict exactly how individuals identify themselves within the complexity of sociocultural life, and to predict that there may be a single outcome of socio-cultural activity. In this respect, the “Figured Worlds” is an important research tool as it mediates between the micro level of interaction and the macro level of institutions. As a result,
how the transfer of values, which plays a very comprehensive and complex role in the dimension of socio-cultural research of Turkish education, is structured through masnavi and fable genres and seeks a new identity in this structure, are discussed in the research. However, more importantly, in seeking identity, it is observed how local values and universal values are in conflict in the East-West context. New definitions of regional/national and universal/Western are needed for our language and literature education.
-
Bu çalışmanın amacı yenilenmiş ilköğretim ortaokul programında her sınıfta yer alan “Erdemlerimiz” ünitesi için destekleyici bir materyal olarak kullanılan, 100 temel eser içinde seçmeleri bulunan ve aynı zamanda bütün öğrencilerin eğitim-öğretim hayatları boyunca aşina oldukları mesnevi ve fabl türlerinin Türkçe öğretmen adayları tarafından
nasıl algılandığını tespit etmektir. Bu tespitler doğrultusunda öğretmen adaylarının, yerel ve evrensel değerlere yaklaşımı, yerellik ve evrensellik kavramları üzerinden doğu ve batı dünyası değerlerini nasıl uzlaştırmaya çalıştıkları belirlendi. Veriler, 2017-2018 eğitim-öğretim yılında, Yıldız Teknik Üniversitesi’nde, II. Sınıf Halk Edebiyatı ve III. Sınıf Dünya Edebiyatı derslerinin içerikleri kapsamında sınıf içi gözlemlerle, derslere ilgisi olan 30 katılımcı ile yarı yapılandırılmış yazılı görüşmelerle toplandı. Görüşmeler dönem içerisinde verilerin güvenilir ve geçerliliğini sağlamak açısından aralıklarla tekrarlandı. Elde edilen veriler, içerik analizi ile birlikte söylem çözümlemesinin araçlarından biri olarak görülen “düşünülmüş dünyalar” (figured worlds) kapsamında incelendi.
“Düşünülmüş dünyalar”, insanların bilişsel ve somut olarak yeni kimlik anlayışları sergiledikleri, toplumsal olarak üretilen ve yaşanılan kültür ile yapılandırılan etkinliklerdir. “Düşünülmüş dünyalar”, eğitimde kimlik oluşumunu çalışmak için kullanılan bir kavramdır. Eğitimdeki büyük sosyo-kültürel yapılanmaları keşfetmeye yöneliktir. Sosyo-kültürel hayatın karmaşıklığı içerisinde bireylerin kendilerini nasıl tanımladığını tam tespit edebilmek ve sosyo-kültürel etkinliğin tek bir çıktısının olabileceğini ön görmek mümkün değildir. Bu açıdan “düşünülmüş dünyalar”, etkileşimin mikro düzeyi ile kurumların makro düzeyleri arasında aracılık ettiklerinden önemli bir araştırma aracıdır. Sonuç olarak Türkçe eğitiminin sosyo-kültürel araştırma boyutunda oldukça kapsamlı ve karmaşık bir rol üstlenen değerler aktarımının, mesnevi ve fabl türleri ile nasıl düşünülüp yapılandırıldığı ve bu yapılandırmadaki yeni kimlik arayışları ele alınmaktadır. Fakat daha da önemlisi bu kimlik arayışında Doğu-Batı bağlamında yerel değerler ile evrensel değerlerin nasıl çatıştığı gözlemlenmektedir. Dil ve edebiyat eğitimimiz için yeni yerel/milli ve evrensel/Batı tanımlamalarına ihtiyaç vardır.

Özet Türk dünyasının farklı coğrafyalarında farklı isimlerle anılmasına rağmen, Keloğlan Türk sözlü kültür geleneğinin temsilcisi ortak bir tip olarak karşımıza çıkmaktadır. Keloğlan tipinin tek belirleyici özelliği kelliği değildir, karakter özellikleri bütünleşerek bir tip haline gelmiştir. Bu makalede Keloğlan tipi, Keloğlan tipinin Gagauz masallarındaki yansıması, bu tipin adlandırılması, kökeni, genel özellikleri, anlatma geleneğinde ve toplumdaki işlevleri dikkate alınarak değerlendirilmiş; Gagauz masallarındaki Keloğlan tipinin Türk dünyası sözlü kültür geleneğindeki yeri ve önemi üzerinde durulmuştur. Keloğlan tipinin "kellik" ve "zekilik" özelliğine bağlı bir tip olduğu ortaya konmuş, Gagauz masallarında tipin özellikleri, "kül ve ocak"la ilişkisi, yeni bir bakış açısıyla analiz edilmiştir. Gagauz Türkleri tarafından "Kelce, Kelce-Külce, Külcü, Kül Pepeleşkası, Delice" gibi adlarla anılan Keloğlan tipi, "kül" ve "ocak"la da ilişkilidir. Bu sebeple tipin fiziki ve karakter özellikleri, kahramanın yolculuğu (erginlenme süreci), sınanması, kelliğin, ocak ve külün mitolojik bağlantısı, zıtlıklar, değişim ve dönüşüm bağlamında değerlendirilmiştir. Farklı coğrafyalarda yaşanmasına ve farklı inanca sahip olunmasına (Gagauz Türklerinin Hıristiyan olması gibi) rağmen, incelemeye çalıştığımız masallar, içinde yer aldıkları, doğdukları kültürün birer aynası olarak Türk kültür kodlarını geçmişten günümüze taşımakta ve "Kelce, Külce, Kül Pepeleşkası, Kelce-Külce, Külcü, Delice" gibi adlar taşıyan millî bir tiple, Türk millî kimliğini yansıtmaktadır. Abstract Although it is mentioned with different names in different regions of the Turkish world, Keloğlan is a common type of representative of Turkish oral tradition.

Sozlu anlatim turleri icinde masallar, evrensel nitelikleriyle on plana cikar. Farkli cografyalarda ve farkli milletlerden derlenen masallarda benzerligin otesinde kimi ortak unsurlar mevcuttur. “Kurt Masallari” adli kitapta yer alan masallarla hem Anadolu’nun degisik yorelerinden derlenen masallar hem de dunya masallari arasinda da ortak unsurlar vardir. Bu nedenle “Kurt Masallari” adlandirmasiyla masallarin bir etnisite baglaminda ele alinmasinin dogru olup olmayacagi, masallarin evrensel nitelikleri goz onunde bulundurularak yeniden dusunulmelidir

Öz: Sözlü anlatı geleneğimiz içinde yer alan masallar, nesiller boyunca aktarılarak gelmektedir. Bu aktarımda kültürel bellek önemli bir rol oynamaktadır. Bünyesinde evrensel mesajlar taşıyan masallar, günümüz dünyasının sanatçısının da kültürel belleğinden, vermek istediği mesaj dolayısıyla eserine yansıyabilmektedir. Bu anlamda Necip Fazıl Kısakürek'in Sabır Taşı piyesi, ana hatlarını eski bir Türk masalından alması dolayısıyla anlatı dünyasının masalının modern tiyatro sahnesine taşındığını gösteren bir örnektir. Tiyatro sahnesine taşınan masalda, imgelerden oluşan "gösterilen"lerin tiyatro sahnesinde simge olan "gösterge"ye dönüştüğü görülmektedir. Bu çalışmanın asıl konusunu, ana hatlarını eski bir Türk masalından alan Sabır Taşı piyesinin anlatı dünyasının kurallarını taşıyıp taşımadığı veya ne derecede taşıdığının tespit edilmesi oluşturmaktadır. Bu yüzden piyes, Axel Olric'in geniş bir biçimde "sage" adını verdiği ve bütün anlatılara uygulanabileceğini söylediği epik kurallar doğrultusunda incelenmiştir. Piyesin masal biyolojisi taşıyıp taşımadığı tespit edilmiştir. Yapılan incelemeye göre modern tiyatronun bir ürünü olan Sabır Taşı piyesi, Axel Olric'in tespit ettiği epik kuralların çoğunluğuna uymakta fakat "bir sahnede iki kuralı" ve "ilk ve son durumun önemi" kurallarına uymamaktadır.