Seyahatname

Bu kitap, son dönem Karslı sûfî ve şairlerden Mehmed İlhâmî’nin (Hacı Efe) hayatı, eserleri ve Hac Seyahatnâmesi üzerine yapılan araştırmaları içermektedir. Cumhuriyet döneminde gerçekleştirilen ilk hac yolculuğunda kaleme alınan eser, müellifin 31 Ağustos 1947 günü Kars’ta başlayan ve 23 Aralık 1947 günü yine aynı yerde tamamlanan meşakkatli hac seyahatini konu edinmektedir. Dört ay süren kutlu yolculuğun Anadolu topraklarından Şam’a kadar olan kısmı demiryolu ile geçilmiş, Şam’dan Beyrut’a kadar ise karayolu ile devam etmiştir. Beyrut’tan Hicaz’a kadar olan güzergâh ise Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz üzerinden geçilerek deniz yoluyla tamamlanmıştır. Mehmed İlhâmî, eserinde bir an önce Hicaz’a varıp vuslata erme iştiyakıyla yanan bir pervaneyi kendi şahsında resmeden ve beklenen kavuşmanın hasretiyle yanıp tutuşan ümitvâr bir âşıktır. Eser, bu yönüyle bir seyahatnâme olmanın ötesinde, mâşûkuna kavuşmanın yollarını arayan ve bu uğurda kendini yola adayan “insan-ı kâmil”in Anadolu’dan Hicaz’a maddi-manevi seyrini gözyaşlarıyla resmeden bir vuslatnâmedir.

Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi döneminin kültürü, tarihi, mimarisi, sosyolojik yapısı vb. hakkında bilgi veren bir eser olduğu gibi Seyyah’ın ince üslubu sayesinde döneminin dil kullanımı konusunda da önemli bilgileri günümüze aktaran bir eser konumundadır.
Evliyâ Çelebi, gerek dolaştığı yerlerde yaşayan halkların konuşma şekilleri ile ilgili doğrudan bilgi vererek gerekse de sokak satıcısından esnafına kadar meslek erbabının ağzını yansıtarak dönemin konuşma diline dair leksik ve morfolojik izleri eserinde incelikleriyle göstermiştir. Seyyahın döneminde yaşayan çeşitli grupların konuşma dillerini aktarması dönemin konuşma dilinin ne durumda olduğunu göstermesi bakımından önem arz etmektedir. Seyahatnâme’de görülen bu tür mahallî unsurlar, dönemde yaşamış olan tarihi ağızların da tanıklanmasına olanak tanımaktadır.
Bu çalışmada Evliyâ Çelebi tarafından döneminin konuşma özelliği olarak gösterilen ve mahallî özellikler arz eden morfolojik yapılar ele alınmış, bu yapılar üzerinden dönemin konuşma dili ile birlikte Evliyâ Çelebi’nin üslubu ve Seyahatnâme hakkında bazı görüşler bildirilmiştir.

Kastamonu'nun
ilçesi olan Tosya, tarih boyunca Kuzey Anadolu'nun en
önemli ticari ve askeri güzergâhının üzerindeki Devrez
Vadisi'nde yer almaktadır. İlçe konumu gereği tarihin her
döneminde önemli bir yer olmuştur. İlçe bu konumuyla
birlikte önceleri Hristiyan Hac yolunu kullananların daha
sonra da özellikle İran ve Hindistan'a seyahat eden
gezginlerin notlarında yer almıştır. Erken dönem tarihi
hakkında fazla bilgimizin olmadığı Tosya'nın Bizans
Dönemi sonlarına doğru yazılı kaynaklarda görünmeye
başladığı görülür. MS 10. yüzyılda yaşamış olan Arap El-
Makdisi'den isminin “Dusiniya” olduğu öğrendiğimiz ilçe
üzerine 15. yüzyıldan itibaren bilgiler seyahatnameler
aracılığıyla gelmeye başlar. Birçok kişi tarafından ziyaret
edilen yerleşim üzerine seyahatnamelerde demograk
yapı, tarihsellik, tarım, zanaat, sanayi ve kente dair başka
değerli bilgileri bulmak mümkündür. Bu bilgiler arasında
ilçenin bağcılık ve şarapları, nüfus yapısındaki Hıristiyan
ve Müslüman çeşitliliği ile Yeşil Fas Derisi ile kaşmir
üretimi öne çıkan özellikler olarak görülür.

Osmanlı Devleti’nin kuruluş coğrafyasını tarihî alanları, toponimisi ve topografyası açısından başlangıç aşamalarından son zamanlarına dek nitelikli ve kapsamlı bir şekilde tespit edebilme konusunda çeşitli dönemlerde yaşamış seyyahların gezi notları literatürde ilk sırayı almaktadır.

Evliyâ Çelebi’den bir buçuk asrı aşkın bir süre sonra, Chrales Texier’den (ö. 1871) otuz yıl önce Bursa ve İzmit’i gezen ünlü Avusturyalı tarihçi Joseph von Hammer-Purgstall (1774-1856), Evliyâ Çelebi’den daha eleştirel ve belirleyici, Texier’den daha ayrıntılı ve nitelikli tasvirleriyle, ara dönemde özellikle Bursa şehir tarihini aydınlatacak en önemli Seyahatnâme’yi kaleme almıştır.

Bu değerlendirme yazısında Seyahatnâme'nin 2020 yılı Ağustos ayında ilk kez Nilüfer Epçeli tarafından yapılan Türkçe çevirisi mercek altına alınarak, içindeki bilgilerin Osmanlı kuruluş dönemini aydınlatması bakımından önemi bazı örneklerle gösterilmeye çalışılmıştır.

Dünya’nın görmüş olduğu en büyük seyyah ve en büyük seyahat yazarı sayılan Evliyâ Çelebi [1611-1685?] 51 yılını adadığı seyahatnâmesin de gezmiş ve görmüş olduğu yerler hakkında tarih, dil, din, kültür, coğrafya ve daha birçok antolojik unsurda bulundurmaktadır. Evliyâ Çelebi tabiri caiz ise döneminin dünyasını 10 cilde sığdırabilmiş, ansiklopedik bir seyahatnâme meydana getirmiştir.

Bu çalışmada Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanan, Seyit Ali Karaman tarafından hazırlanan Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi serisinin beşinci, altıncı ve sekizinci kitaplarından hareketle içeresinde yer alan bazı halkbilimi unsurları incelenmiştir. Tespit edilen öğelerin özellikleri örneklerle birlikte çalışmada yer almıştır.

“Şefaat ya Resulallah” diyeceği yerde, heyecandan dili sürçerek, “Seyahat ya Resulallah” diyen Evliyâ Çelebi’nin heybesine yani seyahatnâmesine XVII. yüzyılın dünyasından hareketle halkbilimi açısından birçok zenginliği sığdırmıştır. Sadece Türk kültürüne ait öğelerden bahsetmeyip, gittiği ve gördüğü her yerin değerli hissettiği bütün kültürel nevilerini kaydetmiştir.

Dünyanın her yerinde seyahat dergileri, en kavgasız dergilerdir. Çünkü seyahat dergisinin gayesi düşman olmak değil; tam tersine, keşfetmek ve anlamaya çalışmaktır. Fakat yıllar önce girdiğimiz dijital çağ, bütün matbu yayınlar gibi seyahat dergilerine de zor zamanlar yaşatıyor… 
http://www.mornota.com/turkiyede-seyahat-dergilerinin-hal-i-pur-melali/

Türk tarihi keşfedilmeyi bekleyen koca bir hazine sandığını andırır. Bu sandığın nadide parçaları zamanın yüksek ateşinde eridikten sonra, tekrar coğrafyanın tezgahında işlenerek, farklı mücevherler olarak günümüze ulaşır. Ham madde hiçbir zaman değişmemekle beraber, kıymetini kaybetmeyen nadide şaheserlerin eski hallerini tahmin etmek hayal gücümüze bağlıdır. Bazen bu sanat eserlerini görenler, yıllarca kültürün tavında dövülerek işlenmiş bu eşsiz parçaları bize tasvir ederler. O zaman küçük bir betimleme, basit bir tanımlama, üç satırlık bir ifade, tarif edilmez bir şekilde geçmişi aşikar kılar. İbn-i Fadlan'ın 10. yüzyıldan gelen sesi tam olarak bu intibaı bırakır. Bu yazımızda İbn-i Fadlan'ın yaklaşık bin yıl öncesinden gelen sesini anlatmaya çalışacağız.

İbn Fadlan, 10. Yüzyıl başında Abbasi Halifesi Muktedir’in katiplerinden olur. 921-922 yıllarında Halifece İdil Bulgarlarına elçilik heyetinde bulunur. Seyahati sırasındaki hatıralarını aktardığı eseri el-Rihle ‘’Seyahatname’’ Türk tarihi açısından oldukça mühimdir. Eseri Türk tarihinin önemli kaynaklarından biri olmuş, birçok çalışmada ana dayanak noktası ve ilham kaynağı olmuştur. İbn Fadlan, elçiliği sırasında uğradığı Türk boylarını çok iyi gözlemlemiş, boyların kültürleri ile ilgili değerli bilgiler vermiştir. Pek çok dikkatini çeken noktada insanlara sorular sormuş, kafasını kurcalayan noktaları öğrenmek istemiştir. Bizlere de bu değerli bilgileri aktarırken, bazı noktalarda kendi dünya görüşü sebebiyle olayları farklı yorumlaması da söz konusu olmuştur.

Seyahatname ve coğrafya türü eserler, hatırı sayılır bir literatürü oluşturmaktadır. Hz. Muhammed ve 4 Halife Devri'nden itibaren Müslümanlar; İslam dinin yayma, fetihlerde bulunma, genişleyen topraklardaki beldeleri ve halkları tanıma, başta hadis olmak üzere ilim tahsil etmek üzere çeşitli seyahatler gerçekleştirmişlerdir. Bu seyahatler daha sonra yazıya geçirilmişlerdir.
Diğer yandan özellikle Abbasi Devleti'nin kurulmasından sonra Müslümanlar kadim medeniyetlere ait eserleri Arapça'ya tercüme etmeye başladılar. Gerek ideolojik, gerekse ilmi kaygılarla başlayan bu çeviriler Yunanca ve Farsça felsefe, edebiyat, matematik, astronomi ve coğrafya eserlerine yoğunlaşmıştı. Çevrilen eserlerden konumuzla alakalı en önemlisi, milattan sonra ikinci yüzyılda yaşamış matematikçi ve coğrafyacı Ptolemaios'un (Batlamyus) coğrafya kitabıdır. Arapça el-Mecisti olarak bilinen bu eser zamanla Müslümanlara yetersiz gelmiş, eksikleri giderilmek istenilmiş ve güncellenmesi ihtiyacı ortaya çıkmış olmalı ki yeni coğrafya eserleri telif edilmeye başlandı. Ayrıca bu ilk eserler, seyahatname türüyle de ilişkiliydi. Çünkü bu türün ilk örneklerini veren müellifler aynı zamanda anlattıkları coğrafyaların bir kısmına seyahatler yapmışlardı.
Bu yazının kronolojik sınırı M.S. 1000 yılıdır. Bu tarihten önce yazılmış belli başlı seyahatname ve coğrafya türündeki eserler kısaca tanıtılmaya çalışılacak, bazı eserlerin metinlerinden örnekler verilecektir.

İmparatorluklara başkent olmuş İstanbul, savunma ve ticaret açısından sahip olduğu doğal avantajlar sayesinde bir cazibe oluşturarak dikkati daima üzerine çekmiştir. Şehir olarak ilk kez yerleşim yeri olmasından bugüne kadar birbirinden çok farklı millet ve kültüre de kucak açmış, onların kendisine yenilikler katmasına imkân tanımıştır. Böylece biçim almış, eserler kuşanmış değişime uğramıştır. Şehre dair tarihi ve kültürel birikim hakkında bilgi sahibi olmak için hala pek çok araştırma yapılmaktadır. Enformasyonun günümüze göre çok daha yavaş dağıldığı geçmiş çağlarda seyyahların tuttuğu notlarla gördükleri yerler hakkında verdiği bilgiler ilgi çekici olmuştur. İstanbul’un geçmişinde farklı dönemlerdeki günlük yaşama, iklim ve mimari hakkındaki bilgilere, kentte yaşayanların kültürel tavırlarına dair detaylara erişmek için bugün de seyahatnameler önemli bir başvuru kaynağı olmuştur. Günümüze ulaşan ve dilimize çevrilen seyahatnameler incelendiğinde sübjektif yorumlara rastlamakla birlikte şehir hakkında genel bilgi edinme şansı da bulunmaktadır. Farklı amaçlarla İstanbul’a yolu düşen seyyahların şahsi ilgi alanları doğrultusunda gözlemlerini aktarmaları birbirinden farklı hususlarda nitelikli bilgi edinilmesi açısından da bir fırsat doğurmaktadır. Bazı gezginlerin notlarını çizimleri ile desteklemesi ise ziyaretin gerçekleştiği döneme ait görsel bir hafıza oluşturmaktadır. Merakın harekete geçirdiği bir serüven, Hac yolunda bir uğrak noktası ya da mesleki bir görevin icra edilmesi gibi farklı sebeplere dayanan seyahatler günümüze ışık tutan bilgilere erişilmesine vesile olmuştur. Bu çalışma İstanbul’a yolu düşen ve şehre dair bilgiler aktaran seyyahların gözünden yeni bir perspektif açmayı, şehri söz konusu notlar üzerinden değerlendirmeyi amaçlamaktadır. İstanbul’un Roma İmparatorluğu egemenliğine girmeden önce henüz Byzantion ismi ile bilindiği yıllardan günümüze ulaşan Strabon’a (d. MÖ 63,64-ö. MS 23) ait notlarla çalışmaya başlanmıştır. 1924 yılında şehirde bulunan ünlü yazar E. Hemingway’e (d.1869-ö.1961) kadar pek çok farklı dönemde ele alınmış seyahatnameye kronolojik olarak yer verilmiştir. Bu doğrultuda şehrin geçmişten bugüne yaşadığı değişimi de zamana bağlı olarak gözlemleme fırsatı sunan bir yelpaze oluşturulması amaçlanmıştır.

Cervantes Ödülü sahibi, çağdaş İspanyol edebiyatının önemli isimlerinden Juan Goytisolo, Batılı olmasına rağmen Doğu’ya büyük bir ilgi ve tutkuyla bağlıdır. Doğu’yu kendi dilleriyle ve içinde yaşayarak tanımaya çalışan Goytisolo, Fransızca ve İngilizcenin dışında Arapça ve Türkçe de bilir. Bosna, Çeçenistan ve Cezayir savaşlarını gazeteci olarak takip eden Goytisolo, 1996’dan ölümüne kadar (2017) Marakeş’te yaşadı. Kapadokya’da Gaudi’nin İzinde isimli eserinde Kapadokya, Konya, Edirne, İstanbul, Kahire ve Marakeş izlenimlerini anlattı. Kitabın kurgu ve gerçeğin iç içe geçtiği ilk bölümünde yazarın Kapadokya’ya dair izlenimleri görülür. Yazar, Kapadokya’nın meşhur İspanyol Mimar Robin Gaudi tarafından inşa edildiği yönündeki bir hayal üzerinden Gaudi’nin mimarlık felsefesini anlatmaya çalışır. Gaudi’nin mimari felsefesi ile Kapadokya’nın tabii güzelliğini yorumlama düşüncesi orijinal bir metnin ortaya çıkmasını sağlar. Konya’nın anlatıldığı bölümde şehrin sosyal yaşantısına da yer verilmekle birlikte özellikle Mevlevilik ve Mevlana hakkında ilginç ayrıntılar dikkat çeker. Yazar, sema ayininin kendi anlamından sıyrılarak folklorik bir dans havasına bürünme ihtimali gibi güncel meseleler yanında, Mevlevilik’in felsefi temelleri konusunda da kayda değer bilgiler verir. “Çileci bir deneyimin salt sanatsal bir olaya indirgenmesi sema’nın dayandığı varsayılan temelleri bir şekilde zedelemez mi? Aşkla yanıp tutuşmanın mistik parıltısını, bilgiyle aşkın baş döndürücü mahrem kaynaşmasını? Dansın, vecdi ateşleyici önemi, gösteride, üstelik turistlerin hizmetine sunulan bir gösteride teşhir edilince, anlamını yitirmez mi acaba?” gibi sorularla okuru düşündürmeye çalışır. Edirne’yi anlattığı satırlarda Kırkpınar güreşlerinin tarihi, felsefesi ve folklorik değeri üzerine yorumlarda bulunur. İstanbul’u anlattığı bölümde ise İstanbul ile New York arasında kurduğu bağlantılar dikkat çekicidir. Şehir ve modern insan arasındaki ilişki, İstanbul’da gördüğü kimi sahnelerin ve insan servetinin romanları için nasıl bir malzeme teşkil ettiği yazarın dikkat çektiği diğer hususlardır. Bu bildiride kendisini “Yeryüzünde Bir Sürgün” olarak tanımlayan Goytisolo’nun hayat felsefesi, Kapadokya’da Gaudi’nin İzinde isimli seyahatnamesi merkeze alınarak değerlendirilecek. Batı’daki sahte Türkiye imajını silmeyi hedeflediğini söyleyen Goytisolo’nun Türkiye anlatımlarında bu söze ne kadar sadık kaldığı konusu tartışılacaktır. Endülüs kültürünün hâlâ hissedildiği İspanya’da doğan yazarın Mısır, Fas, Türkiye üzerinden İslam dünyası ile nasıl bir zihinsel ilişki kurmaya çalıştığı tespit edilmeye çalışılacaktır.

Seydi Ali Reis 1554 yılında Basra limanından hareket edip Hürmüz Boğazı’ndan çıktıktan sonra Portekiz donanması ile şiddetli bir deniz savaşına tutuşur. Gemi kaybeder ve kat kat güçlü düşman donanmasına karşı zafer kazanması mümkün değildir. Bundan dolayı düşmanı şaşırtmak için önce doğu istikametine yönelerek, Belûcistan sahillerine kadar gitmiş, buradan elinde kalan gemiler için gerekli ikmalleri yaptıktan sonra Süveyş’e dönmek için tekrar batı istikametine yelken açmıştı. Ancak Yemen açıklarına ulaştığı zaman çıkan bir tufan neticesinde Hindistan’a sürüklenmiş, tayfası perişan, gemileri harap olmuştu. Umman Denizi ve Hindistan sahillerindeki güçlü Portekiz donanması ile savaşacak gemisi kalmayan Seydi Ali Reis, Hindistan’dan karayoluyla İstanbul’a dönmeye karar verdi. Üç yıldan fazla süren uzun ve maceralı bir yolculuktan sonra İstanbul’a dönerken yaşanan olayların bir kısmından “sergüzeşti” yani macera olarak bahseder ki bu tanımlaması bütünüyle doğrudur. Hindistan’dan başlayan yolculuğunda bazen çatışmaların arasında kalır, bazen çölde helak olmakla karşı karşıya gelir, bazen güzergâhtaki hükümdar, vali ve emirler tarafından alıkonur. Bazen de kendisine büyük eyaletlerin valiliği teklif edilir. Ancak o kararlı bir şekilde yoluna devam eder.

Osmanlı Devleti'nin ikbal dönemleri etkisini kaybetmeye başlayınca, askeri kudretin yerini 18. Yüzyılda modern yüzünü gördüğümüz dünya siyasetine yön veren bir metot olan diplomasi almıştır. Osmanlı yeni global siyasete entegre olmak babında ilk sefiri Yirmisekiz Mehmet Çelebi'yi 1720 yılında Fransa'ya yollamıştır.

Asya'dan gelen bozkırlı dev ordular Avrupa'da her zaman korkunç akisler uyandırmıştır. Büyük bir çığ gibi önüne gelen her şeyi yakıp yıkarak ilerleyen, mağlup edilemeyen bu nedenle efsanesi kendisinden önce giden bu savaşçı güruhun önüne bent olarak tehlikenin yamacına yaklaşmasını dahi istemeyen Avrupalı liderler ve Papalık sık sık doğuya elçilik heyetleri yollamışlardır. 12. Yüzyılda Cengiz Han ve Moğol badiresini atlatan Avrupa, 15. yüzyılın başında yeni bir tehlike ile karşı karşıya kalmış, Ankara Savaşı'nda Osmanlı'yı mağlup eden Timur Orduları Müslüman olmaları hasebiyle olası gaza ve cihat fikriyle Batının kapısına dayanmıştır. Hristiyan Roma'nın bekçiliğine namzet İspanya kralı 3.Henry geçmişte uygulanan bir yöntemi tekrar gündeme getirerek, hazırlamış olduğu elçilik heyetini Timur'a yollamıştır[1]. 15. yüzyılı geçmişle kıyaslandığımız zaman daha global bir dünya karşımıza çıkar. Ulaşımın eskiye nazaran daha kolay yürütülmesi; toplumların birbirini tanımak kastıyla daha sık temasa geçmesine neden olmaktadır. Hatta Batının Doğuyu tanımak için gönderdiği elçilik heyetlerine karşılık olarak, Müslüman diplomatlarda artık Batı seferine çıkmaktadır[2]. Bu meyanda Timur'un mührünü taşıyan memurları, büyük fatihleri için Avrupa'yı daha bilinir kılmak adına, Avrupa seferine çıkmışlarıdır. O esnada İspanya'da olan Timur elçilik heyetine karşılık, İspanya Kralı başkanlığını Ruy Gonzales de Clavijo'nun yaptığı bir heyeti 1403 yılında Timur'a yollamıştır. Clavijo ve beraberindekiler deniz yoluyla İstanbul'a oradan yine deniz yoluyla Trabzon'a sonra sırasıyla Erzincan, Erzurum, Bayezid, Tebriz, Sultaniye, Rey, Nişabur Meşhed, Merv ve son olarak Timur'un başkenti Semerkant'a ulaşmıştır. Dönüş yolunda yer yer farklı bir güzergâh izleyen elçilik heyeti, Semerkant'a giderken ziyaret ettiği yerlerden farklı olarak Buhara, Bavard,

During the second half of the 19th century, while the Ottoman press, publishing and literary platforms were flourishing, a need for a more “practical” language of writing arose to convey ideas, and there was a great need to have a new, a more practical language while writing. A language that can convey an idea, a language that can produce information, and a writing style that can spread both. This need for a new language is emphasized by the prominent figures of “New Literature”, namely Namık Kemal, Ziya Paşa and Şemseddin Sâmi, in their writings. In this context, these writers use the word “literature” not only for fiction, or the forms of written art, but also a means of communication between people and the institutions. This new language is not only necessary to reach more readers in the times of new flourishing publishing market, it is also necessary for the language used in the state bureaucracy which is full of classical rhetoric and pompous imperial writing style. As a result, the language that is used in the edicts that was being issued during modernization period, became simpler and more “understandable”. Moreover, the authorities promised the permission for the publication of codes and regulations to make it possible for citizens to know about them. After all, fiction or nonfiction, almost all of the writers of literary works mentioned above were holding a high-ranking position in the state bureaucracy. Because of these reasons, during the second half of the 19th century literature seems to be an “umbrella” institution. This umbrella covers the texts of education, law, politics and state bureaucracy. It should be mentioned that, either fiction or nonfiction, almost all of the writers of literary works that was published during this period were members of ministries, constitutional
committees, or they were holding a high-ranking position in the state bureaucracy. Münif Paşa, Akif Paşa, Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Şemseddin Sami, Cevdet Paşa, Ahmet Mithat, Abdülhak Hâmit are some of the names of prominent figures of the period. These figures were writing novels, plays, poems as well as working on languages, dictionaries, and translations. They were writing articles on law, family and state affairs in newspapers, building the state bureaucracy. These writers/managers realized that the best way to create the language they needed for modernization was The Novel. However, this realization did not happen as the official literary history depicts it. According to the reductionist literary history, these writers took the old forms of narratives and positioned them, tales, meddah stories or classical mesnevi texts, against the new styles and turned them into the “New Literature”. In this work, this reductionist attitude is questioned, and we will be speculating and trying to make arguments on the writers of this period, readers, press. In short, it will focus on how literature community approached this new narrative form. In this context we will be looking for the answers to these questions:
How the novel genre, which is a new narrative style used to depict, show and narrate nature, people and the society, had been received by the Ottoman society? How is novel’s relationship with the classical historical narrative forms? How this relationship has been depicted by the Turkish literary history? And can we question the way it is depicted? Can we interpret the reaction shown to this new genre in context with the reflexes
shown to Ottoman-Turkish modernization? Can initial undertakings of adapting the novel to Ottoman-Turkish literature show us how and in which way the society, women, men, the writer and the state of the period were represented? Focusing on the naming of the new genre during the period is a necessity according to this article’s approach. In this context, Selin Erkul Yağcı’s work “Catalogue of Indigenous and Translated Novels Published Between 1840 and 1940”, which is a part of her PhD thesis “Turkey’s Reading (R)evolution: A Study on Books, Readers, and Translation: 1840 1940”, will be used to find out the popularity and the uses of the words “ahbar”, “hikâye–story” and “ sergüzeşt – adventure”. While writing about the novel genre in the Ottoman-Turkish literature it is necessary to mention “tahkiye tradition” and especially folk tales and meddah narratives. If we want to go deeper into examination of the adventure of the novel genre which started in the mid 19th century we should look into the traditional narrative forms in a broader context. We should use different texts and the narratives to get to that broader perspective. One of the most important text of these classical forms are “acaib and garaib–supernatural” stories. These stories take an important role since the Ancient Greeks, used in Arabic and Persian and Ottoman literature. We will be focusing on this kind of text to depict the situation. Especially, towards the end of the 19th century, western Orientalist scholars were focusing on the “Acaib – Supernatural – literature”. And these forms of narratives provide good insights into how the new genres were affected by the classical forms. Beside that we will be focusing on classical travel narratives and their function in the emergence of the new genre with the guidance of the works by scholars such us İ. Hakkı Aksoyak, Sadık Yazar, Yeliz Özay and Syrinx von Hees. The other focus of this article is to look at this new genre via reflexes of Ottoman–Turkish modernization. For the modernization of the state, and preventing the collapse of it, the education should reach the masses, so the light of the “sun”, meaning civilization, should be delivered to people. To reach this goal the novel genre is suitable since it is fun and educational at the same time. Because of that, wanting to write with “facts” instead of imagination lead the writers of this period to produce on different subjects and this forced the authors depicting daily life in their works. However, unique characteristics of this new genre will cause some “allergic” reactions. Novel is a “polyphonic” genre which allows the genre to be able to narrate and depict social problems, create a narrative which is elastic and suitable for different interpretations. This, in the end, caused a resistance in the literary world of Ottoman-Turkish modernity. In other words, the novel is a suitable means for social engineering while it can lead to produce a reader who is inclined to cross the red lines of the period. In this context, this article will try to demonstrate the reasons behind the tendency to write “ethical” and exemplary, “local” texts. Ahmet Mithat’s text will be used in demonstrating this issue. The last focus of this article will be on traditional narrative forms. We will be scrutinizing the effect of folk tales, meddah stories, and especially Tiflî stories, their content and their
language on the newly emerging novel.

ÖZET
Evliyâ Çelebi Seyehatnâmesi’nde Menkıbeler (Anadolu Sahası) adlı çalışmamızda Seyahatnâme adlı eserde bulunan Anadolu coğrafyasında geçmiş ve Evliyâ Çelebi tarafından kayıt altına alınmış menkıbelerin başlı başına bir tür olarak ayrılıp tanıtılması amaçlanmıştır. Eserin taranmasına başlanmadan Seyahatnâme ile ilgili yapılmış tezler gözden geçirilmiştir. Son ve günümüze en yakın Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (Günümüz Türkçesiyle) seçilmiş ve taranmıştır. Çalışmanın birinci kısmında yazar, eser, tür ve çalışmanın içerdiği temel kavramlar hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci kısımda bu eser ile ilgili Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı’nda yapılmış on iki tez ele alınmıştır. Üçüncü bölümde materyal ve yöntem seçimi sunulmuştur. Dördüncü bölümde menkıbelerin motif tasnifi yapılarak menkıbe metinleri epizotlarıyla birlikte incelenmiştir. Çalışmanın sonunda ise sonuç ve kaynakça yer almıştır.
Anahtar Kelimeler: Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, Menkıbe, Motif

ABSTRACT
In our study which is named the Anecdotes in Seyahatnâme of Evliyâ Çelebi (Anatolıan Fıeld), it has been aimed to acquaint with the anecdotes which differ all by themselves as different forms, which is present in the work named Seyahatnâme, that elapsed in the Anatolian geography and recorded by Evliyâ Çelebi. Before scanning the work, the former theses about Seyahatnâme are reviewed. The last and updated Seyahatnâme of Evliyâ Çelebi (in today’s Turkish) has been chosen and scanned. In the first section of the work; the author, the work, the form and the main concepts included in the work have been informed. In the second section, twelve theses, about this work, brought out in the Department of Turkish Language and Literature have been discussed. In the third section, the material and method selections have been presented. In the fourth section, the motive classification of anecdotes has been performed and the anecdote texts have been analyzed with their episodes. At the end of the study, the result and references have been involved.
Key Words: Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, Anecdote, Motive

Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Ayıntab’da Sosyo-Kültürel Hayat
Evliya Çelebi‘nin Seyahatnamesinde Ayıntab'taki Sosyal, Kültürel Hayat hakkında oldukça mühim tespitler yer almaktadır.  S Antep ve çevresi hakkında Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesindeki bilgilerin çoğunluğu 9. ciltte yer almaktadır. Evliya Çelebi'nin Hac yolculuğu güzergahında yer alan Ayıntab veya Antep hakkındaki tasvirleri, anlatıları şehrin tarihine katkı sunacak bilgiler içermektedir. Aslında 1648 yılından sonra 1671 yılında geldiği ikinci yolculuğu ona şehre dair gelişme ve büyüme hakkında karşılaştırma imkanı da vermiştir. Bu çalışma 2009 yılında düzenlenen Halep-Antep Vakıfları sempozyumundaki sunumumuzun tekrar gözden geçirilerek yeni bazı ilavelerle yayınlanmış halidir. Baskı sırasında bazı yerlerdeki cümle düşüklükleri, alıntılarda hatalar oluşmuştur. En son hali oluşturulurken tashihli nüshanın sehven gönderilememesi de bu tür yanlışların metinde yer almasına sebebiyet vermiştir.

Özet: Hastalıklar toplumların baş etmek zorunda olduğu büyük sorunlardan biridir. Salgın hastalıklar beraberinde binlerce ölüm ve sakatlık getirmekte, toplumlara kaotik bir süreç yaşatmaktadır. Osmanlı toplumu da Avrupa gibi hastalıklardan nasibini almış; veba, cüzzam, çiçek gibi ciddi pek çok hastalık sebebiyle birçok ölümle yüz yüze gelmiştir. Hastalık, şifa, hekimlik, afet, şehir kültürü, yeme, içme, eğlence gibi pek çok toplumsal olay günümüze çeşitli metinler vasıtasıyla ulaşmıştır. Bu metinler edebî, tarihî, kültürel ve farklı pek çok amaçla kaleme alınmış metinler olabilmektedir. Biz bu çalışmada bu metinlerin belki de en kapsamlı olanlarını, seyahatnameleri ele alarak hastalıklar ve bunların tedavi yöntemleri üzerinde duracağız. Ele aldığımız seyahatnameler de Batılı seyyahların Osmanlı diyarına yaptıkları geziler sonucu kaleme aldıkları eserlerdir. Böylelikle Batılı seyyahların gözünden Osmanlı insanının hastalıkları ve tedavi yöntemleri tek tek ele alınıp yorumlanacaktır. Çalışmamızın kapsamını, Kitap Yayınevinin Sahaftan Seçmeler Dizisi kapsamında basmış olduğu yabancı seyyahlar tarafından yazılmış ve çeviri ile dilimize kazandırılmış on bir adet seyahatname oluşturmaktadır.

Abstract: Diseases are one of the major problems that society has to deal with. Epidemic diseases bring thousands of deaths and injuries; it has a chaotic process for communities. The Ottoman society has also taken it's share from diseases like Europe; plague, leprosy, chickenpox, such as many serious diseases faced Ottoman society and it caused many deaths. Many social events such as illness, healing, medicine, disaster, city culture, eating and drinking, entertainment have been reached through various texts to nowadays. These texts might been penned for many different purposes like literal, historical, and cultural. In this study, we will study the most comprehensive one of these texts, travelbooks and discourse about its diseases and treatment methods. The travelbooks we have dealt with will also be the works of the Western traveler who have visited the Ottoman lands. In this way, the illnesses and treatment methods of Ottoman people will be handled and interpreted one by one in the eyes of western travelers. The scope of our work constitutes eleven travelbook which was written by foreign travelers which were published under the "Sahaftan Seçmeler Dizisi" of the "Kitap Yayınevi" and was brought to our language by translation.

This data base is developed as a by-product of the author's river-research titled The Evolution of the Ottoman House . 4 parts of this independent work, which is evolving into a book , have been published as conference proceedings and articles. The study started with a research presented at the Conservation and Implementation of Wooden Structures Symposium of Istanbul Metropolitan Municipality, KUDEB (Conservation, Implementation, Supervision Bureau) and was published in Turkish and English in the proceedings book.  Although this presentation has a distinctive structure in itself, it was understood that some sections should be examined and detailed. These were the problems of how the transition from the Byzantine house to the Ottoman house was  and why the " çardak", an Iranian masonry building style, was started to be used for wooden structures by the Ottomans  . The findings and propositions of this research were published as two separate articles. During all these studies, it was seen that the limited research and publications of architectural historians could only provide healthy clues for the recent times, since the house was always overshadowed by monumental structures. On the other hand, we were experiencing that the Ottoman houses that we restored had evolved through testing/error processes that stretch back far back . Evolutionary processes, on the other hand, could only be read on a very limited number of 18th and 19th buildings that survived and were not damaged by restorations. Another important source for a full understanding of the process was the results of archaeological research. We saw that the architectural whole, which we call the Ottoman house, dates back to the Neolithic in the Eastern Balkans and Anatolia. On the other hand, it was seen that the Turks (Seljuks and Turkmens) had never used such a wooden structure system before Anatolia, that the Ottoman house (Anatolia) was local and spread to Anatolia and the Balkans, especially after its development in Constantinople . These processes would also need to be carefully studied. The research had to cover not only Ottoman lands but also pre-Eastern Roman, Byzantine and Seljuk civil architectures. Still, archeology, history, architecture and art history, and the buildings themselves were insufficient to fully read the process. For example, there were important gaps that could not be filled, such as the period when Byzantium was interrupted by the Latin Empire. The reason why the Ottomans continued the wooden building system in Constantinople despite the great fires was another paradox that we had difficulty in understanding. As you move away from the capital, there is very little documentation about the Ottoman house. We should have also investigated the emergence and spread of the Ottoman house as a concept. At this point, it was understood that travelogues and engravings could provide clues to complete the missing links. Based on this need, we started to examine the previously studied travel books. For this purpose, it turned out that travelogues should be read as much as possible and their traces should be sought in any secondary source. In some travel books, the traveler's references to previous travelers not only enabled the author to reach another first source that had not been noticed before, but also gave important clues about the changes in the structure in question over time. The process of using travelogues and engravings to write the history of the Ottoman house was presented as a paper in Sarajevo (Bosnia-Herzegovina). While it is thought that  the development of the Ottoman house ended due to the transition from wood to masonry due to fires, especially in Constantinople , 18.-19. We have come to the conclusion that the notables, who emerged as a necessity in the centuries and became stronger, extended their lives with the ayan palaces they erected or gathered using the architectonics of the Ottoman house. The presentation will be included as a chapter in the proceedings book of the symposium. The fifth and final river-studies will cover the development of the house in the Balkans and Anatolia from the Neolithic to the Middle Ages, based on archaeological research.
It has been shaped as a by-product of the database we share in this process. The database we have prepared with Excel is constantly updated, corrected and developed. In the last column, accessible primary sources are given in APA format (as far as possible). Secondary sources are given collectively in another bibliography at the end of this report. We are currently publishing the bibliographies as PDF ( Portable Document File ) while avoiding our copyrights to some extent . We archive the PDFs of the accessible first and second references as big data and index them using Adobe Acrobat program. In this way , we can easily access the information we are looking for by doing data mining .

Batı Avrupa’da tıp doktoru ve botanikçi olarak ün salmış Fransız Joseph Piton de Tournefort; “Güneş Kral” XIV. Louis’nin hayali olan “Aydınlanmış” Fransa‘nın inşası sürecinde, Paris Kraliyet Botanik Bahçesi için araştırmalar yapmak üzere “Şark”a gönderilmişti. 1700 senesinde ayrıldığı ülkesine, Ege Adaları’ndan Erivan ve Tifis’e uzanıp Osmanlı topraklarını da içine alan geniş bir coğrafyaya dair gözlemleri ve tam 1346 yeni bitki türüyle, 1702 yılında döndü.
Bu çalışmanın amacı, bir seyyahın Osmanlı ülkesinde şahit olup Avrupa kamuoyuna aktarmaya değer bulduğu tıbbî tecrübe ve geleneklerin izini sürerek, belli bir zaman ve mekânda karşılaşan özne ve nesnenin etkileşimini kritik bir okumaya tâbi tutmak suretiyle o kesişme noktasındaki tarihsel gerçekliğe dair bir kavrayış geliştirmektir. Tournefort seyahatnamesi, bu bakımdan, 18. yüzyıl başında Osmanlı coğrafyasındaki gerçekliğe dair önemli bilgiler içermektedir. Tournefort’un ilmî donanımı ve görevi sayesinde; ziyaret ettiği bölgelerdeki hastalıklar, tedavi usulleri, kullanılan ilaçlar, beslenme ve temizlik alışkanlıkları, hekimlik, hekimliğin yöneticiler ve halk nezdindeki değeri, ölüm olgusu, din olgusunun hastalık ve sağlık algısı üzerindeki etkisi, coğrafya-insan ilişkisi gibi konularda birinci elden ufuk açıcı bilgiler edinmekteyiz. Ayrıca, seyyahın ziyaret ettiği bölgenin genişliği bize, bu bölgelerde meskûn çok çeşitli etnik ve dinî kökenden topluluğun söz konusu alanlardaki tutum ve algılarını karşılaştırarak, tıp geleneklerinin kökeni ve mahiyeti hakkında derinlemesine bir kavrayış imkânını sunmaktadır.
Bir seyyahın, yabancı bir toplumu, kendi kültürüyle olan benzerlik ve farklılıklar üzerinden gözlemlemeye olan meyli, uzmanlığı ve görevine ek olarak, elbette Tournefort için de geçerlidir. Bu bağlamda, Tournefort’un Fransız Aydınlanması’nı temsil eden bir bilim adamı olduğu gerçeği, çalışmanın analitik perspektifine içkin olup, seyyahın gözlem nesnesine bakışının, bize, kendisi hakkında ne anlattığı da çalışma boyunca izi sürülen bir diğer husustur.


The French botanist and medical doctor Joseph Piton de Tournefort had already been well-known all over the Western Europe when he was sent into “the Orient” in 1700 by France’s “Sun King” XIV. Louis in order that he made researches for the Royal Botanical Garden in Paris, as a part of Louis’s dream of building the “Enlightened” France. Tournefort returned France from his two-years-long voyage in 1702 with exactly 1346 new plant species, as well as pages of notes including his observations on the wide area from Aegean Islands to Yerevan and Tbilisi.
The purpose of this study is to trace up the medical culture which Tournefort encountered in Ottoman lands and considered important to convey the European public. His book entitled “A Voyage into the Levant” provides us with much signifcant information about the 18th century Ottoman reality. By the virtue of the Tournefort’s profession, we obtain stimulating first-hand accounts about medical practices in the regions where Tournefort traveled; he gives detailed accounts of diseases, treatment modalities, medications, food and hygiene habits, medical professions, causes of and rituals related to death, relation of religion to the health issues, impact of geography on people. Besides, having travelled far and wide, Tournefort’s account provides us the opportunity of making comparison among the inhabited communities varied ethnically and religiously and by this way, we get the chance to a have grasp of the origins and the nature of medical traditions over the territory at stake.
On the ground of the fact that a voyager’s observations of a foreign culture mostly based upon the diferences and similarities to his own; what the observer’s considerations of his subject tells us about himself is an implicit question throughout my critical reading of the account, as the secondary aim of the study.

Özet Şiirlerinde oldukça kapalı bir üslûbu benimsemiş olan şair Ahmet Haşim'in gölgede kalmış olan nesirlerinin oldukça açık ve akıcı olduğu bilinmektedir. Ge-nellikle küçük bir olay, durum veya eşya üzerinden anlık hislerini ve izlenimlerini aktardığı bu sade gezi yazılarında yer yer nükteli bir söyleyiş göze çarpar. Bununla birlikte, kelime seçimindeki titizliğin ön plana çıktığı bu yazılara özensiz demek de mümkün değildir. Gezi yazılarında, gitmiş olduğu yerler hakkındaki dikkatleri-ni okuruyla paylaşan Haşim daha çok Avrupa şehirlerine ait olan bu gözlemlerini, hem gazete ve dergilerde tefrika etmiş hem kitap olarak yayımlamıştır. Esasen evi-nin ve düzeninin rahatlığından uzaklaşarak seyahate çıkmayı pek sevmediği anlaşı-lan Haşim, insanın hayatın sıradanlığından kurtulmak niyetiyle seyahate çıktığını belirtir. Haşim'in doğrudan gezi yazısı olarak nitelendirilebilecek tek eseri Frank-furt Seyahatnamesi olmakla birlikte Bize Göre ile birlikte yayımladığı Bir Seyahatin Notları'nda da gezi yazısı niteliği taşıyan bölümler vardır. Ayrıca, sağlığında kitap olarak yayımlanmasa da süreli yayınlarda kalmış gezi yazısı niteliğinde birçok yazı-sı mevcuttur. Bu yazılar ölümünden sonra toplanmıştır. Bu çalışmada, bahsi geçen yazılar ekseninde bir inceleme yapılacaktır. Ahmet Haşim'in bu incelemede ele alı-nan gezi yazıları, Avrupa'nın Frankfurt ve Paris şehirlerine yoğunlaşmıştır. Dolayı-sıyla Almanya ve Fransa hakkındaki yorumların baskın olduğu bu yazılarda onun 1 Arş. Gör., İstanbul Aydın Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, İstanbul. sedaozturk3@ aydin.edu.tr

Öz Vital Cuinet, 1833-1896 yılları arasında yaşamış Fransız coğrafyacı ve seyyahtır. 1880-1892 yılları arasında Osmanlı Duyun-u Umumiye Meclisi İdaresi'nde Genel Sekreter olarak görev yapmıştır. Görevde bulunduğu süre boyunca Osmanlı kentlerinin neredeyse tü-münü gezmiş ve sosyal, kültürel, ekonomik anlamda kaydettiği verileri La Turquie d'Asie (Asya Türkiyesi) adlı çalışmasında bir araya getirmiştir. Beş ciltlik bir eser olarak basılan bu eserin 5. Cildinde Kastamonu vilayeti ve ona bağlı sancaklara dair bilgiler yer almaktadır. Cuinet'in tuttuğu kayıtlarda öncelikle sancakların coğrafi konumu ve nüfus yapısı hakkın-da bilgi verilmiştir. Nüfus ile ilgili bilgi verilirken etnik kökene göre bir sınıflandırma yapıl-mış ve veriler tablolar şeklinde sunulmuştur. Bu bilgileri takiben tarım ürünleri, madenler, taşımacılık, endüstri ürünleri ve ticaret ile ilgili veriler yer almıştır. İthalat ve ihracat ile ilgili veriler aktarılırken malın cinsi ve miktarı hakkında istatistiki veriler aktarılmıştır. Osmanlı Devleti'nde yaklaşık 12 yıl boyunca resmi olarak görev yapmış olan Cuinet'in döneme ve bölgeye dair tuttuğu notlar dönem tarihi için güvenirliği yüksek verilerdir. Bölge tarihi için önemli bilgileri barındıran bu kayıtların tarihçilerin hizmetine sunulması önem arz etmek-tedir. Bu sebeple çalışmada 19. yüzyılın sonlarında Kastamonu vilayeti'ne bağlı sancaklar ve kazaları da içine alan coğrafyaya dair ulaşım ve ticaret verileri aktarılacaktır. Abstract Vital Cuinet is a French geographer and traveler who lived between 1833-1896. Between 1880-1892, he served as the General Secretary in the Ottoman Duyun-u Umumiye Assembly Administration. He has visited almost all of the city during the Ottoman period and where social, cultural, economic data in the record La Turquie d'Asie (Asian Turkey) has brought together a work entitled. In the 5th volume of this work, which is published as a five-volume work, there is information about Kastamonu province and its sanjaks. In the records kept by Cuinet, firstly information was given about the geographical location and population. While giving information about the population, a classification is made according to ethnicity and the data are presented in the form of tables. Following this information, data on agricultural products, mines, transportation, industrial products and trade were included. While import and export data were transferred, statistical data about the type and quantity of the goods were transferred. Cuinet, who has served officially in the Ottoman State for about 12 years, notes about the period and the region are high reliable data for the period. It is important to present these records, which contain important information for the history of the region, to the service of historians. For this reason, in the study, transportation and trade data related to the sanjaks connected to YIL YEAR 18, SAYI ISSUE 35 BAHAR SPRING 2020 1 ss. 67-85 Makale geliş tarihi/