İsmail Gaspıralı

Bu eserin konusu, gençliğinin baharında suikasta uğrayarak hayata gözlerini kapayan Azerbaycan'ın önemli devlet ve siyaset adamı Nesip Yusufbeyli’nin üniversite öğrencisiyken aşık olduğu ve daha sonra kendisiyle hayatını birleştirdiği İsmail Gaspıralı’nın kızı, Kırım'ın millî mücadelesinde aktif rol oynayan, Müslüman Türk kadınlarının modernleşmesinde öncülük yapan Şefika Gaspıralı’ya yazdığı mektuplardır. Kişiler arasında yazılmış olan mektupları okumanın etik olmadığını hepimiz biliyoruz elbette. Hele hele bu mektuplar, birbirine sevdalı iki kişi arasında yaşanan aşkı içeren satırlar ise… Neler olmaz ki bu mektuplarda! Aşkın ilk kıvılcımları, kıvılcımdan büyük ateşlere dönüşen yangınlar, paylaşılan sırlar, geleceğe dönük düşünceler… Lakin söz konusu kişiler Nesip Yusufbeyli ve İsmail Gaspıralı’nın kızı Şefika Gaspıralı olunca, sadece aşktan ibaret olmayacaktır mektupların muhtevası… Rus İhtilali, Azerbaycan'ın kuruluşu ve daha neler neler… Aşk ve tutkunun, acı ve hüznün, ayrılık ve ihanetin bir arada yaşandığı bir hayat serüvenini bulacaksınız bu mektuplarda… Feleğin acımadan vatanlarından uzak yerlere savurduğu iki bedbaht insanın hayat hikâyesini... Ve vatan için çarpan yürekleri…

"In early 20th century Jadidism, an Islamic modernist movement aiming at the development of Islamic education and schooling, social welfare and political development, came into being in Central Asian Turkestan. The forerunners of this movement had been shaped in other regions of the Russian Empire before, namely on the Crimea and in the Volga region, already several decades before. The most prominent figure, founder and inspirer was the outstanding Crimean Tatar writer, educator and publicist Ismail Gasprinski.
Gasprinski’s thought and activity can be regarded as part of the more general Islamic modernist movements of the Middle East. On the other hand there is reason to assume that Gasprinski was also heavily influenced by Russian and European developments in pedagogy, social thought and politics. This book gives a thorough analysis not only of the “Middle Eastern” and “Islamic” elements of Gasprinski’s influence on Central Asia, but also of his role in transmitting Russian and European ideas into Turkestan. Besides, the author tried to find out how influential Gasprinskii’s ideas were among Turkestani Muslim and what role they played in the development of reformist movements in Turkestan.
His first journey to Turkestan (1893) lead him to believe that in Turkestan time had come for social and cultural change and that people were ready to believe the Russian prejudice about the cultural backwardness of Turkеstani Muslims. His second trip (1908) to Turkestan took place after the Manifesto of 1905, when the political situation in the Russian empire had significantly changed. His journey led him to many cities in Russia itself, where he aimed at reifying his weakened political reputation. In Turkestan, he had in the meantime gained the esteem and support from a broad layer of the society, which he partly lost in inner Russia.
This research shows that the place and effect which Gasprinskii has in Turkestan and among the proponents of reforms, was of different nature. On one side, Gasprinskii was not entirely successful in his endeavor to advise and shape reform in all the spheres of public life. On the other hand, his ideas, particularly those concerning education, but also his call for playing a role in the public affairs, have had a strong and durable effect on Turkestani Jadids. Undeniably education and, to a certain extent, language – that is, new teaching methods for schools and a median Turkic language for the press and the intellectual life – had been the two topics, with which the Turkestani Jadids were almost without exception in full agreement with Gasprinskii. Some of them agreed even further with his broader political agenda."

Volga Tatarları, Azade-Ayşe Rorlich tarafından “The Volga Tatars. A Profile in National Resilience” adıyla 1998 yılında The Board of Trustees of the Leland Standford Juniour University yayınlarından çıkmıştır. Eseri 2000 yılında Mehmet Süreyya Er İngilizceden çevirerek Türkçeye kazandırmıştır.

ÖZET
Marksist-Leninist ideoloji içinde kadın aydınlanması ve kadının sosyal hayatta var olması önemli bir argümandı. Çünkü Marksist ideolojide toplumun gelişim düzeyi ile kadının toplumsal konumu arasında bir paralellik söz konusuydu. Bu sebeple Sovyet devrinde kadın sorununa özellikle dikkat çekilmiş ve kadın aydınlanmasına önem verilmiştir. Ancak Türk kadın aydınlanmasının kökeni çok daha derinlerdedir. İsmail Bey Gaspıralı’nın öncülüğünde gelişen Türk aydınlanması içinde, kadın özgürleşmesinin önemli bir yeri vardır. Gaspıralı, önce Tercüman’da kadın eğitimi, kadınların güncel sorunları ve toplumsal statülerinin yükseltilmesi için çaba harcamış ve kadın meselesine dikkat çekmiştir. Gaspıralı’nın kadın meselesine duyarlılığını 1800’lerde yazdığı Kadınlar Ülkesi ve Arslan Kız adlı edebî eserlerde de görmek mümkündür. Ancak Gaspıralı’nın Türk Kadın Hareketi için yaptığı en önemli katkı Rusya’daki ilk müstakil Türk kadın dergisi olan Alem-i Nisvan’ı (Kadınlar Dünyası) yayımlamaya başlamasıdır. Bu çalışmada İsmail Bey Gaspıralı’nın edebî eserlerinde yarattığı kadın ütopyasının zaman içinde somut bir Türk Kadın Hareketi’ne dönüş süreci ele alınmıştır. Günümüzde halen kadının toplumsal konumunun iyileştirmesi gerekliliği gündemdeki en önemli sorunlardan birini teşkil ederken, Gaspıralı’nın, kendi döneminde hem fikrî hem de fiilî düzeyde kadın aydınlanmasına yaptığı katkı bugün bile değerinden hiçbir şey kaybetmemiştir. 
ABSTRACT
The argument for the enlightenment of the woman and her status in social life was an important one for the Marxist-Leninist ideology. It was due to the parallelism between the level of progressiveness of the society and the woman's status in the Marxist ideology. Therefore, the problem of woman had been emphasized and woman enlightenment had been an essential issue in the Soviet period. However, the root of the Turkish Woman's enlightenment is to be found somewhere deeper than this. The emancipation of woman holds an important place in the Turkish enlightenment led by Ismail Beg Gaspirali. Initially in Tarjouman, he laid the foundation of women's education and strived for solving their current problems and raising women's social status while drawing attentions to the problem of woman. The significance he has given to this topic can be traced in two of his literary works The Land of Women and Lion Woman written in 1800's. But his most important contribution to the Turkish woman movement is given by publishing the first separate women magazine The Women's World (Alem-i Nisvan). This study explores the process of transformation of the utopian women world depicted in Gaspirali's works to a concrete Turkish Woman Movement in the course of time. While the necessity of improvement of social status of the woman continues to be one of the most important issues of our social agenda, Gaspirali's valuable intellectual and active contribution to the woman movement in his period preserves its worth.

Bu çalışmada, 1883-1917 yılları arasında “Tercüman” gazetesinde
yayımlanan, Türkistanla ilgili materyallerin bibliyografik açıdan
değerlendirilmesi yer almaktadır. Yazar, eserinin önsözünde Türkistan coğrafyasındaki matbuatın ortaya çıkış fikrini başta Rusça olmak üzere, Özbekçe, Almanca, İnglizce ve Türkçe kaynaklara dayanarak geniş bir biçimde açıklamaktadır. Yazar, “Tercüman” gazetesinin mezkur tarihteki sayılarını inceleyerek Türkistan’la ilgili fikri, edebi ve sosyal sorunları dile getiren
makaleleri derlemiştir. Çalışma kaynağı olan gazetenin dünyadaki en kapsamlı koleksiyonu Ege Üniversitesinde, Prof. Dr. Yavuz Akpınar arşivinde bulunmaktadır. Yazar işbu çalışmasını aynı arşivde bulunan gazete sayıları çerçevesinde yürütmüştür.
Bibliyografya, Türkistan halkının 19. Yüzyılın sonu ve 20.Yüzyılın
başındaki yaşam tarzı ve sosyo-ekonomik sorunlarıyla ilgilenen araştırmacılar için yararlı olabilecek bir nitelik taşımaktadır.

This work includes bibliographical evaluation of the materials about Turkestan which were published in Tercüman newspaper during 1883-1917. The author, in the preface of his work, widely explains the rising idea of publication in Turkestan geography by basing on the sources particularly in Russian, Uzbek, German, English and Turkish. The author compiles essays which depict the ideal, literal and social problems of Turkestan by analyzing
mentioned issues of Tercüman newspaper. The most comprehensive collection of this newspaper is in the archive of Prof. Dr. Yavuz Akpınar in Ege University. The auther has conducted his work pursuant to the issues in the archive.
The bibliography bears an important qualification that will be helpful for the researchers who are interested in the life style and socio economic problems of Turkestan society in the end of 19th century and the beginning of 20th century.""

"The history of the socio-cultural changes and reform movements among the Muslims of the Russian Empire at the turn of the 20th century has attracted a lot of attention. Aside from being subject to numerous scholarly studies, it has also played a role in the representations people have been producing of their past.
The Jadid movement shaped at the end of the 19th century among enlightened and progressive intellectuals, who urged for reforms in all spheres of public life. Ismail Gasprinskii was the first among them. In 1883, he established in Bakhchisarai the newspaper Tarcumān, which remained for over 20 years a unique newspaper dedicated to discussing and improving education among the Turkic-speaking peoples.
First in Inner Russia and then among the Turkestanis, the press was meant to be, and in fact acted, as the essential tool for disseminating reformatory ideas, for reporting ongoing changes and for enlightening the people. Gasprinskii’s first published article for good reasons pointed out that Russia’s Turkic Muslim needed a medium to make their voices heard.
The press, as it developed in Turkestan after the Manifesto of 1905, in term of objective, tone and language owed a lot to Gasprinskii’s Tarcumān. The Tarcumān’s influence is clear in the use, in these publications, of a median Turkestani Turkic idiom, the kind of language which he had been strongly advocating. Gasprinskii played also an important role in supporting his Turkestani colleagues against accusations launched by Russian press editors and censors like N.Ostroumov for instance.
In the Tarcumān Gasprinskii paid much attention to Turkestan; to the peculiarities of the local Muslim society there, to public life and political issues. The given research shows that the place and effect which Tarcumān has, and its influence to birth of independent Press in Turkestan. The annotated bibliography of Turkestani issues in the Tarcumān for 34 years (1883-1917) is outline in details the above mentioned thoughts."

Türk dünyasının önde gelen fikir adamlarından ve reformistlerinden biri olan Gaspıralı İsmail Bey, 21 Mart 1851 tarihinde Kırım’da Bahçesaray yakınlarındaki Avcıköy’de dünyaya gelmiştir. Babasının Kırım’ın sahil kesiminde bulunan Gaspıra köyünde doğmasına nispetle ailesine “Gasprınski” veya “Gaspıralı” lakabı verilmiştir. Gaspıralı İsmail Bey, 19. yy’ın ikinci yarısında özelde Kırım-Tatar genelde ise Rusya Türklerinin/Müslümanlarının modernleşme çabalarının önemli bir kilometre taşıdır. Çarlık Rusya’sının izlemiş olduğu asimilasyon politikası sosyal ve kültürel hayatın hemen her alanında kendisini hissettirmiş, bu durum Rusya Türklerinin/Müslümanlarının varlıklarına yönelik ciddi bir tehdit oluşturmuştur. İşte böyle bir dönemde Gaspıralı İsmail Bey, Kırım’da ve diğer ülkelerde yabancı hâkimiyeti altında yaşayan Türklerin sorunlarını duyurmak ve onların ortak bir ülkü etrafında bir araya gelmelerini sağlamak üzere çeşitli girişimlerde bulunmuştur. Müslüman Türk toplumunun toplumsal birliğinin sağlanmasını dilde, fikirde, işte birlik ülküsüyle kavramlaştıran Gaspıralı, bu amacın gerçekleşmesi için de bir takım temel parametreler belirlemiştir. Buna göre modern eğitim anlayışını ifade eden usul-i cedid hareketi, Türk-İslam sentezi çerçevesinde harmanlanmış milliyetçilik düşüncesi, kadınlara toplumsal bir statü kazandırılması ve değişimleri kavrayan bir din anlayışı bu amacın belli başlı parametrelerindendir. Gaspıralı, içinde bulunduğu toplumu bu ülkü etrafında birleştirebilmek için basını önemli bir araç olarak görmüş, fikirlerini çıkartmış olduğu gazeteler aracılığıyla kamuoyuna açıklamıştır. 1883’te Kırım Tatarlarının ilk Türkçe gazetesi olarak Tercüman gazetesini yayınlamaya başlamıştır. Gazete çok kısa bir sürede hitap ettiği Rusya Müslümanlarının ortak kürsüsü olmuş ve 1918 tarihine kadar yayın hayatını sürdürmüştür. Kadının toplumsal statüsüne şekil veren Âlem-i Nisvan ve çocukların eğitimine katkı sağlaması amacıyla çıkartılan Âlem-i Sıbyan da yine bu ülkünün gerçekleştirilmesi amacıyla Gaspıralı’nın yayınladığı gazete ve dergiler arasındadır. Tebliğimizde çok yönlü kişiliğiyle tanınan ve Rusya Müslümanlarının ve son dönem Türk Milliyetçiliği mefkûresinin önemli simalarından Gaspıralı İsmail Bey gazeteci kimliğiyle ele alınmakta ve durum tespiti yapılmaktadır.

Alem-i Sıbyân "Children's World" was published weekly from March 1906 to 1915 as an annex of Tercüman newspaper. Today, we have issues of the magazine published between 1911-1912. While providing useful information for school-age children and young people in the magazine, Turkish awareness, Turkish national awareness and new education (usul-i cedid) understanding were followed as editorial policy. It can be said that Âlem-i Sıbyân is the exemplary form of Gaspıralı's ideal of innovation in the fields of language, thought and education. The innovation movement called Usûl-i Cedit has had its effects in many fields, especially education, science, religion, press and art. With this new method of education, a modern and Western education style was proposed instead of the old system education in schools and publication activities were carried out in this direction. Usûl-i Cedit schools were opened with the initiatives of Gaspıralı, and efforts were made to educate the public as well as school-age children. Gaspirali's "What is School and Usûl-i Cedit?" His treatise titled "Teachers Guide or Companion to Teachers", “Reading in Turkish” and his articles in Tercüman newspaper are important. The magazine Alem-i Sıbyân is like the applied form of the new method education approach described in theory. In the magazine Âlem-i Sıbyân, a combination of Tatar and Ottoman written language for the education of school-age children is a Turkish with informative articles, thoughtful and entertaining stories, riddles, proverbs, etc. Text support was given in accordance with the new educational approach by including articles such as. Some of these articles were written by the newspaper administration and some of them were selected from poets and writers of various civilized countries, especially Ottoman, Tatar and Russian. Letters from readers are also included in the magazine. Letters from subscribers from many places such as Simferopol, Ufa, Kazan, Tbilisi, Baku, Bukhara, Istanbul and Gülce show that at that time the magazine Âlem-i Sıbyân was read not only in Crimea but in a wide area of ​​the Turkic world.
The present-i Sıbyân newspaper, owned by İsmail Gaspıralı and whose thoughts were applied, has not been published until now. With this book study, Alem-i Sıbyân was presented as a study and text. Countries and nations social, cultural, political, technological and so on. It is important to examine magazines and newspapers to observe the events. XX. We prepared this book, considering it a duty to review the magazine Âlem-i Sıbyân, which was followed together with Tercüman newspaper in a wide area of ​​the Turkic world, especially in Crimea at the beginning of the century.

Introduction The era of Sadriddin 'Aini can be characterized as an era of reforms. During that era, the populations of the Middle East and Central Asia endeavored to push aside the agents of illiteracy and ignorance (i.e., agents that over centuries had created stagnant societies). Instead, through introducing progressive modes of individual and societal interactions, they ushered in a new way of life. Their desired, new and progressive societies, those populations thought, could be realized only if their people were able to write constitutions of their own, and if they had a fair chance to establish parliaments in which to legislate progressive laws. The awakening to this reality happened gradually and the efforts to realize it moved in an easterly direction from Europe. An account of the life and works of Sadriddin 'Aini is followed by a discussion of the modernizing, westernizing, and Sovietizing changes implemented in the Central Asian and Middle Eastern societies of the era. Those changes were expected to raise the socio-political and cultural values of these countries so that, at the end of the process, they would be on a par with European values of the time. In this section, in order to produce a meaningful context for presenting the thought and activities of Sadriddin 'Aini, more emphasis is placed on the developments in Central Asia. The discussion of the changes in the area is followed by an account of the dynamics of the Emirate of Bukhara at the turn of the twentieth century through the eyes and reportage of Sadriddin 'Aini. Bukhara is used as an example, indeed as a last bastion of pure, traditional ways confronting a brave new world. A glance at the reaction of the Muslims of Central Asia and the Middle East to the modernizing, westernizing, and Sovietizing trends that had been brought to them ends the study. Additionally, two sections: a chronology of the life of 'Aini, and a section called " 'Aini's People " are appended. The former supplements the narrative about 'Aini's life and provides depth. The latter provides information about individuals in 'Aini's life who shared his concerns regarding Bukhara. They are some of the Bukharan intellectuals at the turn of the twentieth century who, by introducing new-method schools, tried to retain the traditional values of the old kingdom while implementing necessary changes to modernize. All these together, it is hoped, will bring 'Aini's life and works, but more importantly 'Aini's Bukhara, during a turbulent time in its history, into perspective.

Türk dünyasında ünlü ‘Tercüman’ gazetesinin editörü olan İsmail Gaspıralı’nın kızı Şefika Gaspıralı Türk Kadın hareketinde önemli bir rol oynamıştır. Gazetecilik hayatına babasının yayında ‘Tercüman’da başlayan Şefika daha sonra ‘Âlem-i Niasvan’ kadın dergisinin başına gelmiştir.
‘Âlem-i Nisvan’ın ilk sayısı 1906 yılının Ocak ayında çıkmıştı. Derginin yazarları arasında Şefika Gaspıralı, kocası Nasip Yusubeyli ve babası İsmail Gaspıralı da vardı. İsmail Beyin, bütün Türkler için ortak dil çalışmaları çerçevesinde derginin dili de sade İstanbul Türkçesidir.
‘Âlem-i Nisvan’ın sayfalarında fakirlere ve ihtiyaç duyanlara para toplanıyordu. Kız mektepler için öğretmen aranıyordu. Türk kadınlarının içinde bulunduğu eğitim problemleri her fırsatta dile getirilirken, bu konuda atılan her olumlu adıma da haber olarak yer veriliyordu. Kadın cemiyetlerine de geniş yer veriliyordu. Tiflis’te çıkan kadın haklarına çok önem veren ‘Molla Nasreddin’ dergisinde yer alan bazı makaleler ‘Âlem-i Nisvan’da da yayınlanmıştı. Okuyucuların mektuplarına önemli yer verilmişti. Bunun yanı sıra derginin sayfalarında kadınların farklı ülkelerde yaşam tarzları, ünlü kadınların biyografileri ve portreleri, bilimsel buluşlar ve icatlar, haberler ve ilanlar vardı.
‘Âlem-i Nisvan’ın son çıkış tarihi konusunda farkı görüşler mevcut ve 1907 ile 1911 yıllarında değişmektedir. Derginin kapanmasından sonra Şefika Gaspıralı siyasi nedenlerden dolayı Kırımdan Azerbaycan’a ve daha sonra Türkiye’ye kaçmak zorundaydı. Türkiye’de gazeteciliğe hiç dönmeden siyasi alanda çalışmaya devam ederek kurduğu Türkiye’de Kırım Kadınlar Birliğinde başkanlık yapıyordu. Şefika Gaspıralı 89 yaşındayken Haziran 1975'te İstanbul'da vefat etmiştir.

https://prezi.com/xswprcj-rh_z/sefika-gaspral/

Tercüman, İsmail Gaspıralı tarafından Kırım’ın Bahçesaray şehrinde yayımlanan ve Rusya Müslümanlarının medeni uyanışında önemli bir yere sahip olan uzun süreli tek gazetedir. Bütün Rusya Türklerine hitap eden bu gazete Müslümanların modernleşme aşamasında büyük bir problem olarak karşımıza çıkan eğitim, millî ve dinî kimlik, yenileşme/çağdaşlaşma (Rusya Türklüğü’ne mahsus adıyla ‘Ceditçilik’), ortak dil, alfabe, milliyet/kavmiyet meselelerinde çözüm yolları üretmiş ve aydınları bu yolda yönlendirmiştir. Bu çerçevede ele alacak olursak İsmail Gaspıralı ile Kafkasyalı aydınlar arasındaki ilişkiler Tercüman gazetesi yayımlanmadan önce başlamış, İsmail Bey ilk matbuat faaliyetlerini Tiflis’te Celal ve Sait Ünsizâde kardeşler yardımıyla gerçekleştirmiştir. Onun Kafkasya muhitiyle olan ilişkisi Tercüman yayımlandıktan sonra da devam etmiştir. Bu gazetede Kafkasya’dan birçok aydının farklı yazıları yayımlanmış hatta Kafkasya sahasından bazı aydınlar Tercüman’a muhabirlik yapmıştır. Rusya Müslümanları arasında modernleşme yönünde ilk ciddî adımların Kafkasya ve İdil-Ural Türkleri tarafından atıldığı bilinmektedir. Kırım’da yayımlanan Tercüman, bütün Rusya Türklerinin modernleşme sürecine ışık tuttuğu gibi sıkı bağların varlığı sebebiyle Kafkasya’daki modernleşme çabalarını ortaya çıkarmak bakımından ilk elden kaynak niteliğindedir. Bugün Azerbaycan edebiyat tarihinin modernleşme dönemini izah edebilmek için Tercüman’ın ansiklopedik kimliğine başvurmak gerekir. Bu makalede Tercüman gazetesinde ortaya çıkarılan ve bugün Azerbaycan edebiyat tarihlerinde yer bulmamış bazı meseleler tartışılmaya ve araştırmacıların dikkatine sunulmaya çalışılacaktır. Tercüman gazetesinde ortaya çıkan bu bilgiler 19. yy. sonları ve 20. yy. başlarında Rusya Türklerinin modernleşmesinde rol oynayan Kafkasyalı aydınların biyografilerine de katkı sağlamaktadır.

Tercuman, the only long term newspaper that played an important role in cultural revival of Muslims of Russia, was published by Ismail Gaspıralı in Bahcesaray, the city in the Crimea. The newspaper addressing all Turkic peoples of Russia provided Muslims with the solutions to the problems they face in the process of modernization including such issues as education, identity, modernization, common language, alphabet, nationality, and by doing so it also guided the intellectuals. In this context the relationship between Ismail Gaspirali and Caucasian intellectuals started before publication of Tercuman when Ismail Gaspirali realized his first publication activities by the help of Celal and Sait Unsizade brothers in Tiflis. This relationship with the circles of Caucasus was also sustained after Tercuman was released. Different articles by a number of intellectuals from Caucasus were published in this newspaper. Moreover some of the intellectuals served as correspondents from Caucasus region.
It is known that first serious steps toward modernization among Muslims of Russia were undertaken by Caucasian and İtil-Ural Turks. Being published in the Crimea, Tercuman not only sheds light on process of modernization among Muslims of Russia it is also a primary source due to its strong ties in terms of investigation of first attempts of modernization in Caucasus. Today, in order to explain the modernization period in history of Azerbaijani literature, referring to encyclopedic sources of Tercuman is needed. In this article some issues not mentioned previously in history of Azerbaijani literature will be discussed and brought to the attention of researchers. This information based on materials from Tercuman will also make contributions to the biographies of intellectuals who played role in modernization of Muslims of Russia in the end of 19th and the beginning of 20th century.

ÖZ: Yeni Türk edebiyatında eleştiriye dair ilk örnekler eski edebiyatın tenkidi etrafında şekillenmiştir. Ancak Yeni Türk edebiyatının meseleleri eski edebiyatın eleştirisiyle sınırlı değildir. Yeni edebiyatın tenkitle gelişen başka sorunları da vardır. Bunlardan biri batı edebiyatlarıyla karşılaşmadan sonra ortaya çıkan telif ve tercüme eserlere dairdir. Sorun XIX. asır basınında birçok yazar tarafından ele alınmıştır. Yazımızda Mizancı Murat ve İsmail Gaspıralı Beylerin ilgili meseleye dair, genellikle millî/ahlakî endişeler etrafında şekillenen görüşleri ve eleştiri anlayışları üzerinde durulacaktır. ABSTRACT: The first examples about criticism in the new Turkish literature have been formed around the old literature criticism. But issues of new Turkish literature is not limited with critique of the old literature. There are also other issues of new literature in developing critique. One of them is about writing and translation works which occurred after encountering western literature. The problem is being dealt in the XIX. century press by a lot of writers. In our article will focused on the Mizancı Murat’s and İsmail Gaspıralı’s opinions and critic senses which generally formed around national/moral concern about the issue concerned.

ON THE PERCEPTION OF ANDALUSIA IN THE BOOK DARÜRRAHAT MÜSLÜMANLARI OF ISMAİL GASPİRALİ

Gaspirali, who realized the need for education and cultural reform and modernization of the Turkish and Islamic communities, struggled firstly for the union and growth of Turks and then the Muslims of the world. So he tried to success it by pressing journals, newspapers and writing articles and publishing books. He set forward his own approach to education method as called newest method in  Islamic education. Among his  books,  Darürrahat Müslümanları ( The Muslims of Andulus) is  very important utopian book. He analised the reasons of the backward of the Muslims and how to devolope in this book. Finally he considered that if the Muslims do the best, they can establish a Muslim civilized society higher than western civilization.

Dünya Müslümanlarının ve Türklerin birliği ve kalkınması için mücadele eden İsmail Gaspıralı, gerek basın-yayın yoluyla ve uyguladığı yeni eğitim metotlarıyla gerekse yazdığı eserlerle bu hedefine ulaşmak için büyük gayret göstermiştir. Onun mücadelesinde, telif ettiği eserleri, önemli bir yer tutmakta olup onlardan bazıları ütopya türündedir. Bunların en önemlisi de Endülüs’ü konu alan Darürrahat Müslümanları adlı eseridir. Gaspıralı, bu kitabı aracılığıyla Müslümanların geri kalmışlık sebeplerini açıklamıştır. Akabinde de gelişmek ve kalkınmak için neler yapılması gerektiğini ortaya koymuş, azimle çalıştıkları takdirde Müslümanların, Batı medeniyetini geride bırakacak medenî bir Müslüman toplum inşa edeceklerine inanmıştır.

Türkçe sözcükler varken onları beğenmeyip yerlerine özellikle Batı dillerinden sözcükler kullanmak "taklit" ve "özenti" olarak başlayıp basın yayın yoluyla özendirilerek yaygınlaştırılmaktadır. Bu durumun temel sebebi, millî şuur ve Türkçecilik eğitimi eksikliğidir.

The Uzbek literature between the years of 1905 and 1930 is called the Jadid (جديد (Period Uzbek Literature. In the early 1900s, as in Uzbek social life, many innovations occurred in
literary life. The ideas and activities of Ismail Gasprinskī are effective in calling this period
Jadid (reformer). The innovation movements that started with Ismail Gasprinskī’s visit to Bukhara in 1893 in which he also visited the Amir of this place continues without slowing down.
After Ismail Gasprinskī set up the school named “usul-i jadid – new method” in Bukhara, this
innovative movement begins to spread rapidly all over Turkestan. As a result of this movement,
schools with the mentioned name were established in various districts of Turkestan.Intellectuals
such as Abdullah Avlanī, Mahmud Khodja Behbudī, Khamza Hakimzāde Niyazī, Abdurauf
Fitrat displayed a pro-innovation reformist attitude as an idea. They considered that it is compulsory to apply the needs of modern life, new educational system, new thoughts and ideas as a
way of getting rid of the people’s troubles and they tried to reveal this with their works. In this
article, the effect of Ismail Gasprinskī of Crimea and his Terjuman Newspaper on the formation
of Jadid Period Uzbek Literature and the Uzbek intellectuals of the period are studied

Özet
Ortak dil ve ortak kültür meselesi çok uzun zamanlardan beri tartışıla gelen fakat çözüme ulaşılamayan bir sorun olarak hala masamızın üzerinde durmaktadır. Ne siyasî iradeler ne de ilim dünyası problemi çözüme kavuşturamamış, gerekli çabayı ve fedakârlığı gösterememiştir.
Makalemizde Türk dünyasının ortak dil ve ortak kültür politikalarının ne şekilde olacağına değinmeden önce meselenin tarihi arka planına tekrar bakma gereği duyduk. Geçmişten nasibini alamayan hiçbir toplum geleceğini sağlam zeminler üzerine kuramaz vecizesinden yola çıkarak tarih ile bugünün kısa bir değerlendirmesini yapmaya çalıştık.

Abstract
Some Notes on the Policy of Common Language and Culture
The issue of common language and common culture has long been on debate but a solution has not been found so far. Besides neither political will nor intellectuals could find a solition to the problem. They did not show enough effort or sacrifice either.
In our paper, we felt obliged to have a look at the historical background of the issue before mentioning in what way language and common culture policies should be realized.” The communities taking no lessons from the past can not establish themselves on sound bases.” Following this saying we made a short evalution of the history and today.

19. yüzyılın sonlarında Rusya Müslümanları arasında modernleşme faaliyetleri hızlanmış ve İsmail Gaspıralı öncülüğünde cedit hareketi epey yol almıştır. Bu hareket kültürel bağlamda tek bir Türk kimliği yaratma gayesi gütmüştür. Busebeple ortak edebî bir yazı dilinin de savunucusu olmuştur. Fakat Avrupa’da sanayi inkılabından sonra demokratik hareketlerin de cereyan etmesi Rusya’da sosyal-demokrat bir hareketin oluşmasına zemin hazırlamıştır. İmparatorlukların yavaş yavaş güç kaybetmesi bu imparatorlukların içerisindeki çeşitli toplulukların millî kimliklerinin oluşmasını hızlandırmıştır. Bu bağlamda Gaspıralı ve takipçilerinin oluşturduğu cedit hareketine karşı Rusya Müslümanları arasında sosyalist-demokratik bir hareket de ortaya çıkmıştır. Özellikle Tatar Türkleri ve Azerbaycan Türkleri arasında hızla yayılan bu hareket kısa zamanda edebiyata ve dile yansımıştır. Bu hareketin hızla yayılmasında 1905 Rus Meşrutiyetinin de etkisi olmuştur. Sosyalist demokratik hareketin içerisinde faaliyet gösterip bir ekol haline gelen Molla Nasreddin dergisi ve temsilcileri gerek Azerbaycan’da gerekse Türk dünyasında büyük akisler uyandırmıştır. Özellikle karikatürleriyle mizahî bir hava oluşturmuş ve okuyucularını etkilemiştir. Bunun gibi Tatar aydınlarından Şakir Muhammedov da Orenburg’da Molla Nasreddin’e benzer Karçıga (Şahin) adlı bir mizah dergisi çıkarmıştır. Bu dergi 1906-1907 yılları arasında toplam 9 sayı çıkmıştır. Biz bu bildirimizde Şakir Muhammedov’un ve Karçıga dergisinin Tatar basın-yayın ve sosyal hayatında ne gibi bir rol oynadığını ortaya koyacağız.

XIX. Yüzyıl sonlarına doğru Rusya Türkleri arasında eğitim-öğretim faaliyetleri kısmen modernleşme dönemine girmişse de bu faaliyetlere canlılık kazandıran ve onları belirli bir metotla sistematik bir hâle getiren ve yaygınlaştıran İsmail Gaspıralı olmuştur. Onun eğitim-öğretim faaliyetlerinin başında Tercüman (1883) gazetesini çıkarması gelir. İsmail Bey, Rusya Türk-Müslüman toplumunun en büyük ve öncelikle çözülmesi gereken problemini cehalet olarak belirlemişti ve bu yüzden modern bir Türk-Müslüman toplumu yaratma işine, gazete çıkarmakla başladı. Çünkü gazete ve eğitim-öğretim faaliyetlerinin modern Avrupa uluslarının ortaya çıkışında nasıl bir rol oynadığını çok iyi biliyordu. Uzun bir yayın hayatı olan Tercüman gazetesi, Gaspıralı’nın idealini gerçekleştirmesi için en önemli iletişim aracı olmuştur.

ÖZET
İsmail Gaspıralı “dilde, fikirde ve işte birlik” şiarıyla özetlenebilecek ideolojisini yayarak bütün Türk dünyasında millî uyanışı başlatmış bir düşünce adamıdır. Bununla birlikte dönemin siyasi şartlarından dolayı yazılarında ideolojisini açık bir şekilde yazmamış/yazamamış daha çok örtülü bir anlatımla sembolik ifadeler kullanarak fikirlerini ifade etmiştir. Bu çalışmada söylediklerinden hareketle söylemediklerini/söyleyemediklerini tespit etmek ve İsmail Gaspıralı’nın düşünce dünyasına bir nebze daha ışık tutmak hedeflenmektedir.

Bu amaçla İsmail Gaspıralı’nın dil ile ilgili yazılarının söz varlığı Fairclough’un eleştirel söylem çözümlemesi yöntemiyle deneyim değerleri açısından incelenmiştir. Bu doğrultuda söz varlığı araştırılarak önce sık kullandığı sınıflandırma şemaları tespit edilmiş, daha sonra ideolojisini yansıtmak için başvurduğu kelimelendirme, yeniden kelimelendirme stratejileri saptanmış, kelime yığılmalarının görüldüğü ideolojik temeller belirlenmiştir. Ayrıca ideolojik olarak belirgin anlam ilişkileri üzerinde de durulmuştur.

ABSTRACT
Ismail Gaspıralı is a leading thinker, who had triggered the national awakening in all over the Turkish world with ideology which could be summarized with his motto of “unity in language, world view and at work”. Althoughbecause of the political conditions of that period he couldn’t/didn’t write his idiology clearly, he mostly used symbolic expressions in an implicit discourse. In this work, it’s aimed to establish what he has not/could not said by analysing what he has said and to shed a little bit more light on Ismail Gaspıralı’s world of thought.

With this aim, Ismail Gaspıralı’s vocabulary of articles about languge has been examined in terms of its experiential values with critical discourse analysis method of Fairclough. Accordingly initially the frequently used classification schemas were determined by investigating the vocabulary; then the strategy of wordings and rewordings were established, after all the ideologic bases of over-wordings were defined. Also the ideologically significant semantic relations were eleborated.

Rusya Müslümanları-Türkleri hakkında bilinmeyenler, araştırmacılar arasında her geçen gün daha çok merak uyandırmaktadır. Bu konuda, yeni belgeler gün yüzüne çıkmakta ve birçok çalışmalar yapılmaktadır. Bu makalemizde 1904-1910 yılları arasında cereyan eden siyasî, kültürel vb. olayları o dönemin en önde gelen aydın, lider ve maarifçilerinden biri olan İsmail Bey Gaspıralı’nın Azerbaycanlı avukat, yazar, gazeteci ve siyaset adamı Ali Merdan Topçubaşı’na yazdığı yedi adet mektuptan takip etme imkânını bulacağız. Böylece o dönemle ilgili en ince ayrıntıları yakalamış ve bazı bilinmeyenleri birinci ağızdan öğrenmiş olacağız.
Anahtar kelimeler: Türk Dünyası, Rusya Müslümanları-Türkleri, İsmail Gaspıralı (Gasprinskiy), Ali Merdan Topçubaşı (Topçubaşev), Türk Dünyası Kültür Hayatı.
Unknowns about Russian Muslims-Turks day by day become more and more curious. In this issues, appear new documents and studies are carried out. When it comes to correspondence of Ismail Gasprinski and other intellectuals and the author of the Turkic World the importance of these documents rises one more time. In this study we will have possibility to follow up the political, cultural and so on events that took place between the years 1904-1910, from seven letters whom write one of the leading intellectuals of the authority of that era, one of the leaders and educator Ismail Bey Gasprinski (Gaspıralı) to Azerbaijani lawyer, author, journalist Ali Merdan Topçubashi. So we caught the finest details about that period and will learn unknowns from the first person.
Key words: Turkic World, Muslims- Turks of Russia, Ismail Gasprinski (Gaspıralı), Ali Merdan Topchubashi (Topchubashev), Turkic World Culture Life.

From past to present, important intellectual have been raised for the name of the Turkish World in territory in Russia. The ideas of these individuals, who are directors of the Turkish World about the press, broadcasting and education, have caused great repercussions. On of the intellectual who grew up in Russia Ismail Gasprinski who is of Crimean Tatar origin. This great intellectual has been a source of inspiration for the coming generations by revealing the sense of unity in the Turkish World through his life long thoughts and activities. Ismail Bey, is a Turkish intellectual who wants to spread his idea of unity by making a cultural reform in the Russian Empire. It is important that the Turkish language that Gasprinski used in the publication of Tercüman, which started broadcasting in 1884, shows that is the means to realize this aim in the Turkish World, which he tried to serve throughout his life. Ismail Bey, stated briefly what he wanted to do to us by his word which is known by everyone ‘’Dilde, Fikirde, İşte Birlik’’. At the same time, while advocating the language union with the Tercüman Newspaper, he brought in important figures of the Turkish World with the new education system applied in the first Usul ul- Jadid school which Bakhchysarai opened in Jadidism . In this article, the life of İsmail Bey Gasprinski will be examined.

Türkler, İslâmiyet’le ilk tanıştıklarında kendilerini asrın ihtiyaçlarına cevap verecek bir eğitim sisteminin içerisinde bulmuşlardı. Örgün eğitim bir taraftan devam ederken dinî alanda yetişkin eğitimi olarak da nitelendirilen yaygın eğitimin de devam ettiğini tarihi süreç içerisinde görmekteyiz. Asr-ı Saadet Dönemi ve sonrasında devam eden süreçte Birûnî, Farabî, Ali Kuşçu gibi âlimlerin ve filozofların yaşadığı dönemler dönemine göre çağdaş eğitimin birer örneği olarak görülmektedir. Fakat zamanla siyasî kargaşalar, Orta Asya’daki otorite boşluğu ve diğer sebepler bu eğitimi sekteye uğratmıştır. 16. asırda başlayan ve hızlı bir şekilde yayılan Rus işgali de Müslüman-Türk topluluklarının içe kapanmasına neden olmuştur. Çarlık dönemi Rusya’sında Rusya Türkleri arasında modern eğitimin 19. yy.ın ortalarında başladığı bilinmektedir. Özellikle bulunduğu konum itibariyle Osmanlı Devleti ve Avrupa’ya yakın olan ve buradaki gelişmelerden haberdar olan Azerbaycan’da modern eğitim sisteminin başladığını görmekteyiz. Seyyid Azim Şirvânî ve Mirza Şefî’ gibi aydınlar usul-i cedit tarzda eğitimi mekteplerde uygulamışlar, ders kitapları yazmışlar ama bu eğitim sistemini sistematik olarak yaygın bir hâle getirememişlerdir. Batılı anlamda yeni bir eğitim anlayışını öngören usul-i cedit eğitim sistemini ilk defa sistematik bir biçimde ortaya koyan Kırımlı gazeteci, yazar, düşünür, pedagog İsmail Gaspıralı’dır. Gaspıralı sadece usul-i cedit eğitimin yaygınlaşması için çaba sarf etmez. Aynı zamanda yetişkin eğitimi ya da halk eğitimi diye adlandırdığımız yaygın eğitimin de mimarıdır. Özellikle edebî eserlerinde bunu açıkça görmekteyiz. Burada yaygın eğitim olarak kastedilen eğitim, halkın uyanması ve modernleşmesi için toplumun yeniden inşa edilmesinde uygulanan metotlardır.

This paper revisits the idea of Muslim Marxism, as espoused through the life and work of the Tatar Muslim and Bolshevik intellectual and revolutionary Mir-Said Sultan-Galiev (1892-1940). I argue that Sultan-Galiev’s oeuvre – a unique synthesis of Marxist, Muslim modernist, anti-colonial and Third World praxis – represents a path-breaking take on Muslim selfhood and practices of belonging.

Öz: Fatih Kerimî, İsmail Bey Gaspıralı'nın çizgisini benimsemiş bir Tatar aydını olarak Kazan-Tatar toplumu arasında ceditçi düşüncenin en önemli temsilcilerinden biridir. Mirza Kızı Fatıyma, Şakirt ile Student ve Nuretdin Hoca hikâyeleri Kerimî'nin " Saylanma Eserler " adlı eserinde yer almakta ve yazarın ceditçi fikirlerini içermesi bakımından önem arz etmektedir. Kerimî söz konusu hikâyelerinde olumsuz din adamları başta olmak üzere kadınların eğitim almalarına karşı çıkma, doğu-batı, mektep-medrese, eski-yeni zıtlığı gibi temalar üzerinde durmuştur. Yazar eserlerinde işlediği konular ve temalar vasıtasıyla kendi devrindeki halkın düşünce ve yaşam tarzına adeta bir projeksiyon tutmaktadır. Abstract: Tatarian enlightened Fatih Kerimî is one the most significant representative for innovative thinking in Kazan-Tatar Society and he adopted Ismail Bey Gaspirali wording. Mirza Kızı Fatıyma, Şakirt ile Student and Nuretdin Hoca Stories are involved in Fatih Kerimî's book " Saylanma Eserler " and these stories have importance with regards to innovative thinking. Kerimî overemphasized notably unfavorable ecclesiastics, having an objection to educational empowerment of women, a discrepancy of east-west, school-Moslem theological school, and modern-old-fashioned issues. Kerimî explained detailedly public lifestyle and way of thinking belong to his life time by his themes and arguments.

Gaspıralı İsmail Bey (1851-1914), Kırım’ın yetiştirdiği ve Türk Dünyasının tümünü kapsayan fikir ve uygulamalara sahip aydın bir şahsiyettir. Bahçesaray Belediye Başkan Yardımcılığı yaptığı siyasi hayatı, uzun yıllar Tercüman Gazetesi’ni yayınlayarak gösterdiği gazeteci ve yayıncı yönü, Usul-i Cedit okullarını açarak yayılmalarını sağladığı eğitimci kişiliği ve Darürrahat Müslümanları adlı hayali ülke tasarımıyla edebiyatçı ve aydın niteliği bulunmaktadır. Kırım’dan çıkıp Türk Dünyasının tamamı için fikirler üreten ve mücadeleye girişen Gaspıralı’nın bu çabasına karşılık, tarih Kırım için pek de iyi bir sayfa açmamaktaydı. 1917 Ekim devriminden sonra Sovyetler Birliği’nin kurulmasıyla özgürlükler ortadan kaldırıldı ve Tercüman Gazetesi 1918’de kapatıldı. Özgürlüklerin bulunmadığı karanlık bir dönemin ardından, Ukrayna’nın 2004’te bağımsızlık kazanması Kırım için de göreli bir özgürlük anlamına gelmekteydi. 2014 yılı UNESCO tarafından Gaspıralı İsmail yılı ilan edilince, dikkatler tekrar Kırım’a yöneldi ve Gaspıralı’nın birleştirici ve aydın kişiliği tekrar incelemelere konu edilmeye başlandı. Ne var ki, aynı yıl Kırım Rusya tarafından işgal edildi ve Ukrayna’ya bağlı olduğu dönemdeki göreli özgürlük ortamı kaybedildi. Mütevazı imkânlarına rağmen, çalışmalarında sadece Kırım’ı değil Türk Dünyası’nın tamamını hedefleyen Gaspıralı İsmail’in bu tavrına karşılık, şimdi ülkesi Kırım’ın Türk Dünyası’ndan gerekli ilgi ve desteği hak ettiği düşünülmelidir.

Özet
Tercüman gazetesi 19. yy.’ın sonlarında matbuat meydanına çıkarak Rusya Müslümanlarının-Türklerinin modernleşmesinde, çağdaş eğitim sisteminin temellerinin atılmasında, halkın bilinçlenmesinde, gerek Rusya içerisindeki gerek Osmanlı topraklarındaki Müslüman-Türk kitlenin birbirlerinden haberdar olmasında önemli bir rol oynamış ve otuz beş yıllık yayın hayatı boyunca çizgisinden ayrılmamıştır. Bu gazete İsmail Gaspıralı’nın modern bir Türk ulusu yaratma projesinin en önemli iletişim aracı olmuştur. Tercüman ortak dil ve kültür birliği idealleri içerisinde Rusya’daki Müslüman aydınların her türlü ilerici faaliyetlerine sütunlarında yer verirken, Tatarların “Tugan Til” şairi Abdullah Tukay da bu gazetede ihmal edilmemiş aksine yüceltilmiş ve övülmüştür. Bir yandan onun şairliği övülürken diğer yandan ortak edebî dilde yazmamış olması, şair rencide edilmeden eleştirilmiştir. Bu çerçevede hem Tercüman’ın Tukay’a bakışını hem de Tukay’ın Tercüman’a ve Gaspıralı’ya bakışını makalemizde açıklamaya çalışacağız.
Anahtar Kelimeler: Rusya Müslümanları, Abdullah Tukay, Tercüman, İsmail Gaspıralı, ortak edebî dil

ABDULLAH TUKAY IN TERCUMAN JOURNAL
Abstract
Tercuman Journal existed in the late 19th century and played an important role in the modernization of Russian Muslims-Turks; in the estabilishment of contemporary education system; and it contributed to make the Muslim-Turk mass aware of each other who live both under the Ottoman and Russian Empires and it never left its exact aim during 34 years of its press.  On one hand this journal became the most prominent communication system of Ismail Gaspirali, whose main aim is to create a Turkish nation; and on the other hand it became the structure of struggling to unite all Turkish societies under the same roof. While “Tercuman” gave space to the Muslim intellectuals in Russia with the purpose of common language and culture ideals.  While it praised Abdullah Tukay; who is the poet of Tatars; “Tugan Til”; the other poets who did not use common language for their poetry were criticized without offending them too much. By means of this essay; we will try to mention the perspevtice of Tercuman, Tukay and Gaspirali to each other.
Key Words: Russian Muslims, Abdullah Tukay, Tercuman, Ismail Gaspirali, common literary language

İsmail Gaspıralı, bir düşünce ikliminin insanıdır. Yaşadığı dönem itibariyle düşüncelerini anlatılar üzerinden sentezleyerek yansıtan yazar; aynı zamanda da bir yazar nüvesi ile çağının toplumdaki cehalet ve bilgisizlik sorunsalını metinler aracılığıyla okuyucusuna açmıştır. Bu yüzden İsmail Gaspıralı, roman karakterlerini oluştururken değişim ve gelişim çizgisi temelli ele alır. Fikir ve karakter sentezleyici anlatılar olması nedeniyle, kişiler, özellikle başkişinin, gelişim ve değişim evresi anlatılara ana rengini verir. Bu yönüyle anlatılarında eyleyenler dizgesini kişi bazında temsil eden karakterler büyük önem arz eder. Öylesine seçilmiş ve işlenmiş karakterlerden ziyade, başkişi merkezli bir olgunluk dönemi yaşayan karakterler, anlatıların temel hareket ve motivasyon noktasını oluşturur. Molla Abbas merkezli bir okuma İsmail Gaspıralı anlatılarının da kapılarını açması bakımından son derece önemlidir. Yazar ve eser bağlamında karakter teşkilinin oluşumunun hedeflendiği bu çalışmada, İsmail Gaspıralı’nın Frengistan Mektupları, Darürrahat Müslümanları, Sudan Mektupları, Kadınlar Ülkesi ve Molla Abbas Fransevî’ye Tesadüf: Gül Baba Ziyareti isimli anlatılarındaki kişiler dünyası karakter yapılarına göre incelenmiştir.

İsmail Gaspırali belongs to an intellectual circle shaped by dynamic ideas in line with the soul of the period. By reflecting his ideas through the influence of the period he lived in, the author also presents the ignorance and lack of knowledge among the people as a narrator. Therefore, he employs a dynamic presentation of the characters in his narratives. As his narratives are based upon idea and character development (the protagonist in particular), the main line of narration is presented stylistically through developmental caharacteristics of both the persons and themes. In this regard, the main focus of his narratives is the character development, which underlines his stylistic approach. Instead of the randomly employed characters, other characters evolving around the protagonist form the main starting point of motivation. A comprehension made through the protagonist, naely Molla Abbas, is of great importance for the deep understanding of the texts. In this study, which aims to analyse the formation of characters and the author, the characters in Frengistan Mektupları, Darürrahat Müslümanları, Sudan Mektupları, Kadınlar Ülkesi and Molla Abbas Fransevî’ye Tesadüf: Gül Baba Ziyareti by İsmail Gaspıralı will be examined together with the values presented in the fictive style.

En yalın haliyle, toplumsal yapının kadına ve erkeğe, cinsiyetleri üzerinden yüklediği anlamlar ve bu anlamlar aracılığıyla her iki cinsin de yerine getirmesi beklenilen davranış kalıpları olarak tanımlayabileceğimiz toplumsal cinsiyet rolleri, sosyalleşme zarureti içerisinde olan insanın yaşamını birinci dereceden etkileyen bir faktördür. Bu roller aile ve devlet yapılarında, çalışma hayatında, eğitimde, gündelik ilişkilerin düzenlenişinde, politik sahada, esasında yaşamın her alanında belirleyici bir unsurdur.
İnsanın bir üretimi olarak sanatta ve dolayısıyla edebiyatta da toplumsal cinsiyet rollerinin yansımalarını görmek kaçınılmazdır. Bilhassa edebiyat metinlerini toplumcu bir anlayışla üreten ve metinleri pragmatik bir araç olarak da kullanan yazarlar için kadın ve erkek kimlikleri ve cinsiyet rolleri, düşünceyi yansıtma, böylece toplumsal değişimin ve dönüşümün yolunu açma gayretinde önemli birer vasıta haline gelirler.
Türk dünyasında modernleşme döneminin öncü ismi kabul edilen, Kırımlı bir fikir adamı ve yazar olan İsmail Gaspıralı, ilk kez 1890'da, Tercüman Gazetesi'nde tefrika edilen "Kadınlar Ülkesi" adlı eserinde, toplumsal cinsiyet rollerini ters yüz edip bir tür distopya kurarak topluma yönelik eleştirisini gerçekleştirir. Böylelikle Müslüman ve Türk toplumlarının modernleşme sürecine katkıda bulunmayı hedefler. Toplumcu gerçekçi edebiyatın temsilcilerinden biri olan Orhan Kemal ise ilk kez 1986'da Pardon adlı dergide tefrika edilen "Tersine Dünya" adlı eserinde Gaspıralı'nın eserindekiyle paralel bir yöntem kullanmış, kadının ve erkeğin rollerini ters yüz ettiği bir metin kaleme almıştır. Roman daha sonra tiyatroya ve sinemaya da uyarlanmıştır.
Bu çalışmada her iki yazarın pragmatik bir tavırla kaleme aldıkları benzer iki metin, toplumsal cinsiyet rollerinin edebiyata yansıması, bilhassa kadınların toplumsal yaşamdaki konumlarını ve sorunlarını belirtmeleri bakımından, metin merkezli bir yaklaşımla, karşılaştırmalı olarak incelenmiş, yazarlar tarafından topluma yöneltilen eleştirileri ve çözüm önerilerini tespit etmek amaçlanmıştır.

“Kırım Tatar Millî Matbuat Tarihi” adlı eserde, Kırım Tatarlarının Kırım dışında ve Kırım’da 1853 yılından itibaren yürüttüğü süreli yayın faaliyetleri; 1917 Ekim ihtilali devri ve sonrası matbuat faaliyetleri; Kırım Tatarların 1944 yılında Kırım’dan sürgünü ve sürgün devri; sürgün sonrası Orta Asya’daki Kırım Tatar matbuat faaliyetleri; Kırım’a döndükten sonraki dönemden günümüze kadar bütün millî matbuat faaliyetleri hakkında önemli bilgiler yer almaktadır.
Tatar Türkolog Doç. Dr. Leniyara Celilova tarafından kaleme alınan “Kırım Tatar Millî Matbuat Tarihi” adlı eser başlangıçtan günümüze geniş bir coğrafyada süreli yayınlara ışık tutuyor.

smail Bey Gaspiralı gehört zu den Gründervätern des türkischen Nationalismus. Dessen Schriften erfreuen sich in der Türkei einer großen Beliebtheit und wurden in den letzten Jahren in verschiedenen Editionen publiziert. Ismail Bey wird als Kosmopolit, Völkerverständiger oder Brückenbauer und vor allem als Vorbild vieler türkisch-nationalistischer Intellektueller ausgezeichnet. Der folgende Aufsatz versucht anhand türkischer Gaspiralı Quellen einen kritischen Blick auf dessen Schriften zu werfen und Dichotomien in seinem Denken herauszuarbeiten.

At the beginnings of the 20th century Ismail Gasprinskii had initiated writing general Turkish history via his newspaper Tercüman. Gasprinskii had stressed this issue, related to the general Turkish history, in his article “Turkish History”. In 1885, Gasprinskii published a large article in few issues of Tarcuman named “A Progress of the Russian troops in Central Asia” by Russian general A.Kuropatkin. In 1906, Gasprinskii published above mentioned article analyzing and adding his own views on last 50 years of Turkestan under name “A New History of Turkestan”. In this large article Gasprinskii tried to analyze a political, social, and economic life of existed Khanates in Turkestan before the Russian conquest and by that he initiated writing a true history of Turkestan. Gasprinskii tried to show a wide range of reasons that occurred during the last period in Turkestan and it’s remaining a subject of Russia. He, when analyzing those reasons, indicates that goes back a few centuries before the collapse of the Russian occupation. Gasprinskii, in his writings on the new history of Turkestan, indicates that last Khans, carried out in recent years and clergy were short-sighted in politics and blamed them for such acts. Gasprinskii clearly writes that Turkestan lost its independence due to political reasons and accused of this the Khans. The views and writings of Gasprinskii on the new history and on the Russian conquest of Turkestan are revealing a new conception of Turkic intellectual on history. Thus shows Gasprinskii how he understood and interpreted historical events and presented it in all its truth.

İsmail Gaspıralı 20. yüzyıl başlarında Tercüman gazetesinde genel Türk tarihini yazma ile ilgili mühim bir meseleyi dile getirmiştir. Yazar, özellikle “Tarih-i Türkî” adlı makalesinde Türk halklarının genel tarihinin yazılması gerektiğini vurgulamıştı. Gaspıralı 1885 yılında Rus generali A. Kuropatkin’ın Orta Asya’da Rus Askerinin İlerlemesi adlı hatıra kitabından parça yayımladı. 1906’da ise Türkistan’ın son 50 yılı ile ilgili görüşlerini ilave ederek “Tarih-i Cedide-i Türkistan” adı altında birkaç makale yayımlar. Gaspıralı mezkûr makalelerinde Rus işgali  öncesinde Türkistan hanlıklarındaki siyasî, içtimaî ve iktisadî yaşamı tahlil eder ve böylece ülkenin gerçek, aktüel tarihini yazmaya yönelik girişimi başlatmış olur. Gaspıralı Türkistan’da, son yüzyılda gerçekleşen olaylar hakkında yazarken, Türkistan’ın Rusya’ya tâbi kalmasının nedenlerini geniş bir şekilde göstermeye çalışır. Gaspıralı bu nedenleri analiz ederken, çöküşün Rusların işgalinden bir kaç yüzyıl öncesine dayandığını belirtir. Gaspıralı, Türkistan’ın bu yeni, modern çağ tarihi ile ilgili yazılarında son dönemdeki Han ve ulemanın yürüttüğü siyaseti benimsemediğini belirtir ve ciddî bir şekilde eleştirir. Gaspıralı’ya göre açıkça, siyasî yenilgi nedeniyle istiklal elden gitmiştir diye yazmaktadır ve buna sebep olan devlet yöneticilerini, Han ve Saray çevresini suçlamaktadır. Gaspıralı’nın Türkistan’ın yeni tarihi hakkındaki yazıları, ülkenin Rus egemenliği dönemine ait görüşlerini belirtiyor olması itibariyle ayrıca önemlidir. Devrin bir Türk aydınının tarihe ve Türk tarihine bakış tarzını ortaya koyar. Bu ise Gaspıralı’nın tarihi olayları tüm hakikatiyle, bu vahim olaylarının gerçekleştiği anda anladığını, çözümlediğini, bilinç yaratmak istediğini, uygun bir şekilde aktardığını göstermektedir.

Özet
18. yüzyılda Avrupa’da gelişen siyasî, fikrî ve sosyal hareketler Osmanlı devletiyle Rusya’yı derinden etkilemiş ve bunun sonucu olarak zamanla toplumun çeşitli kurumlarının modernleştirilmesi yoluna gidilmiştir. Bu yenileşme hareketleri içinde eğitimin çağın talepleri doğrultusunda modernleştirilmesi çabaları önemli bir yer tutmaktadır.
Batı eğitim tarzının Osmanlı eğitim sistemine yeni bir yön vermesiyle birlikte Rusya Müslümanları (öncelikle İdil-Ural ve Kafkasya Türkleri) arasında da buna benzer eğitim faaliyetleri modernleşmeyle eş zamanlı olarak başlamıştır diyebiliriz.
Yeni eğitim metodunun Rusya Müslümanları arasında yerleşmesinde, “usul-i cedit” hareketinin sistemli bir şekilde yayılmasında İsmail Gaspıralı’nın rolü büyük olmuştur. Onun ilk ve orta öğretim öğrencileri için yazdığı Hoca-i Sıbyan ve onun devamı olarak nitelendirebileceğimiz Kıraat-ı Türkî, Rehber-i Muallimîn, Usul-i Cedit Nedir? gibi eser ve yazıları Rusya Türkleri-Müslümanları arasında modern eğitimin en önemli ders araçları olmuştur.
İsmail Gaspıralı’nın eğitim hakkındaki görüşleri bilinmesine rağmen yazdığı eserlerin büyük bir kısmı şimdiye kadar bilimsel açıdan gereği gibi incelenememiştir.
Biz bu makalemizde Gaspıralı’nın ilkokul öğrencileri için okuma kitabı olarak hazırladığı Kıraat-ı Türkî adlı eserinden söz edeceğiz.
Anahtar Kelimeler: Kıraat-ı Türkî, usul-i cedit, İsmail Gaspıralı, Rusya Türkleri, eğitim

ISMAIL GASPIRALI AND HIS KIRAAT-I TURKÎ
The political, conceptual and social movements in Europe during the eighteenth century, affected Russian and Ottoman Empire so deeply that both countries started to modernize their various institutions. One of those modernization processes is in the field of education.
With giving a new direction of European education system to Ottoman lands, Russian Muslims also affected from this Ottoman modernization in education. In this new education system among Russian Muslims, İsmail Gaspıralı had great contributions in evolving the “usul-i cedit” movement systematically. His works like Hoca-i Sıbyan, Kıraat-ı Türkî, Rehber-i Muallimîn, and Usul-i Cedit Nedir became very important course materials for Russian Muslims.
Although Gaspıralı’s theories on the education have already been known, most of his literary corpus has never been analysed in a detailed method until today. In this article, we will analyze his book Kıraat-ı Türki, which he wrote for primary school children.
Key Words: Kıraat-ı Türkî, usul-i cedit, Ismail Gaspirali, Russian Muslims, education

Özet
İsmail Bey Gaspıralı’nın öncülüğünde gelişen Türk aydınlanması içinde, kadın özgürleşmesinin önemli bir yeri vardır. Gaspıralı, önce Tercüman’da kadın eğitimi, kadınların güncel sorunları ve toplumsal statülerinin yükseltilmesi için çaba harcamış ve kadın meselesine dikkat çekmiştir. Bu konuda sade bir dille yazdığı edebî eserler de vardır. Ancak Gaspıralı’nın Türk Kadın Hareketi için yaptığı en önemli katkı Rusya’daki ilk müstakil Türk kadın dergisi olan Âlem-i Nisvan’ı (Kadınlar Dünyası) yayımlamaya başlamasıdır. 1800’lerden itibaren kadınların eğitim almasıyla başlayan Türk Kadın Hareketi basın yayın faaliyetleriyle daha da gelişmiştir. 1917’ye gelindiğinde eğitimli ve hayatın her alanında aktif faaliyet gösteren bir Türk kadın tipi Rusya sınırları içinde ortaya çıkmıştır. 1917’den sonra Ekim Devrimi ile birlikte bu süreç bitmemiş şekil değiştirerek devam etmiştir.
Marksist-Leninist ideoloji içinde de kadın aydınlanması ve kadının sosyal hayatta var olması önemli bir meseledir. Çünkü Marksist ideolojide toplumun gelişme düzeyi ile kadının toplumsal konumu arasında bir paralellik söz konusudur. Bu sebeple Sovyet devrinde kadın sorununa özellikle dikkat çekilmiş ve kadın aydınlanmasına önem verilmiştir. Sovyet devrinde Sovyet ideolojisi kendi ideal kadın tipi olan “Devrim Kadını” tipini yaratmayı başarmıştır. Stalin döneminde ve II. Dünya Savaşı yıllarında Sovyet ülkesinin kadınlarının omzuna çok büyük bir yük yüklenmiştir. Sovyet kadınları bu süreçleri büyük acılarla atlatmışlardır. Sovyet devrinin son dönemlerinde ise Türk yurtlarında Sovyet idaresinin zulmüne başkaldıranlar arasında erkekler ile birlikte kadınlar da vardır. Sovyet yönetimine karşı korkusuzca başkaldıran bu Türk kadınları hiç şüphesiz Sovyetler Birliği’nin çöküş sürecinde rol oynamışlar ve ardından kendi bağımsızlık ateşlerini tutuşturmuşlardır. 
Bu çalışmada İsmail Bey Gaspıralı’nın başlattığı kadın yenileşmesinin sistemli bir Türk Kadın Hareketi’ne dönüş süreci ele alınmıştır. Ayrıca Ekim Devrimi ile değişen süreç ortaya konulmuştur. Sovyetler Birliği’nin kuruluşundan çöküşüne kadar geçen zaman dilimi içinde Türk kadınının yaşadığı serüven gözler önüne serilmiştir.
Anahtar Kelimeler: İsmail Bey Gaspıralı, Türk Kadın Hareketi, Âlem-i Nisvan, Devrim kadını, Türk Dünyası