Chapter published in: Kapitalizm czy kapitalizmy? Anatomia i ewolucja formacji, red. J. Osiński, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2012, s. 387–411. W ostatnich latach rośnie zainteresowanie problematyką zróżnicowania gospodarki rynkowej...
moreChapter published in: Kapitalizm czy kapitalizmy? Anatomia i ewolucja formacji, red. J. Osiński, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2012, s. 387–411.
W ostatnich latach rośnie zainteresowanie problematyką zróżnicowania gospodarki rynkowej w państwach, w których ona występuje. Kwestią sporną pozostaje określenie kryteriów podziału kapitalizmu na modele (typy), wskazanie liczby modeli (typów) wyróżnianych w oparciu o przyjęte kryterium lub kryteria oraz ewolucja i kierunki ich przyszłego rozwoju – konwergencja (zbieganie do jednego modelu), czy dywergencja (utrzymywanie się różnych modeli w poszczególnych państwach).
Począwszy od lat 90. XX w. powstało kilka interesujących monografii na temat zróżnicowania kapitalizmu. A. Wojtyna dokonał przeglądu alternatywnych modeli kapitalizmu proponowanych przez różnych badaczy. Dyskusja nad modelami dotyczy głównie państw wysoko rozwiniętych, co oznacza, że obszar badań jest węższy niż ma to miejsce w analizie porównawczej systemów gospodarczych. Modele kapitalizmu są konstruowane w oparciu o doświadczenia gospodarek wysoko rozwiniętych, wyznaczając pozostałym państwom wzorce rozwoju do naśladowania. Poglądy na temat zalet i wad modeli kapitalizmu podlegają szybkim zmianom. Michel Albert, Will Hutton, Lester Thurow i Paul Krugman odnosili się krytycznie wobec modelu, który w literaturze określa się mianem amerykańskiego lub anglosaskiego. Następnie został on oceniony wyżej niż nadreński i inne modele przypisywane Europie kontynentalnej. Jednak wydarzenia ostatnich lat pokazują, że kwestia dominacji modelu pozostaje otwarta. Nie można jednoznacznie wskazać, przy założeniu co najmniej dualistycznego podziału kapitalizmu, który z nich jest lepszy. Uniwersalny model kapitalizmu nie istnieje, a jego skuteczność jest uwarunkowana wypadkową wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych, których dobór również jest poddawany w wątpliwość. Przez pojęcie czynników wewnętrznych można rozumieć te, które pozostają w zdecydowanym stopniu pod wpływem polityki realizowanej przez władzę centralną. Determinanty zewnętrzne wiążą się dla odmiany z funkcjonowaniem rynków międzynarodowych. Na początku XXI w. istotnym czynnikiem kształtującym gospodarkę rynkową jest postęp naukowy i technologiczny. Jednak w najbliższych lat będzie rosło znaczenie uwarunkowań demograficznych, co jest konsekwencję drugiego przejścia demograficznego i starzenia się społeczeństw w Europie .
W swojej pogłębionej analizie A. Wojtyna przywołuje poglądy takich badaczy jak M. Albert, P.A. Hall i D. Soskice, D. Rodrik, A. Turner, B. Amable, W. Hutton, D. Coates i F.L. Pryor. W niniejszej pracy odnoszę się do podziałów kapitalizmu proponowanych przez niektórych z wymienionych autorów. Nie analizuję założeń metodologicznych poszczególnych podejść i przyjętych kryteriów podziału, lecz staram się określić miejsce systemu gospodarczego współczesnej Francji na tle istniejących klasyfikacji, przy założeniu, że jest to wysoko rozwinięte państwo kapitalistyczne. Rozważaniom towarzyszy kilka dodatkowych pytań. Na ile zasadne jest wyodrębnianie różnych kryteriów podziału i budowanie pewnych modeli kapitalizmu? Czy istnieją typy idealne kapitalizmu? Czy każde państwo kapitalistyczne nie jest odrębnym modelem?
