Nevzat Keles

ÖZ
Ortaçağ İslâm dünyasında talebü’l-ilm (ilim öğrenmek veya ilim aramak)
için seyahat olgusunun mimarları Hz. Peygamber’in hadislerine ulaşma
arayışında olan muhaddisler olmuştur. Ancak bu gelenek, zamanla dönemin şartları ve bilginin dağınık oluşu nedeniyle hem dinî hem de aklî ilimler için geçerli bir kaide haline gelmiştir. Dolayısıyla ilim meraklıları (ilim peşinde koşanlar), bulundukları yerden başlamak üzere uzak diyarlara doğru bilgi taşıyıcıları (âlimlerle) görüşmek ve bilgiyi doğrudan onlardan öğrenmek gayesiyle yollara düşmek zorundaydılar. Bu aynı zamanda öğrendikleri bilgiyi aktarabilmek için onlardan bizzat icazet almak için de gerekliydi. Bunun için de ailelerini, dostlarını, vatanlarını terk etmeyi, yorgunluğa, açlığa, susuzluğa, türlü tehlikelere maruz kalmayı, hatta mallarını ve servetlerini feda etmeyi göze almaktaydılar. Bu çalışmamızın gayesi de Ortaçağ İslâm dünyasına has bir gelenek olan ilmî seyahatleri, seyahatin gerekliliği, seyahate teşvik, seyahatin zorlukları, seyahatin yaşı, bilgi toplama aracı olarak seyahatler ve bilginin dolaşımına vesile olarak seyahatler başlıkları altında ele alıp değerlendirmektir.
Anahtar sözcükler: Seyahat, İlim, Âlim, Talebe, İlmî Seyahatler
ABSTRACT
In the medieval Islamic world, the leading actors of the phenomenon of
traveling in search for knowledge, were muhaddiths (traditionists) who
sought to reach the hadiths of the Prophet. However, this tradition became a valid basis for both religious and rational sciences due to the conditions of the period and the scattered knowledge. Therefore, science enthusiasts (seekers) of knowledge had to go to distant lands in order to meet with information carriers (scholars) to learn information directly from them. It was also necessary to obtain a license from them in order to pass on the knowledge they had learned. For this, they were willing to leave their families, friends, their homeland, to be exposed to fatigue, hunger, thirst, various dangers, and even to sacrifice their property and wealth. This article will focus on the travels in search for knowledge, which is a tradition peculiar to the Medieval Islamic
World, in the context of necessity of travel, promoting travel, difficulties of travel, age of travel, travels as a means of collecting information and travels as a means of circulating information.
Keywords: Travel, Knowledge, Scholar, Student, Travel for Knowledge

Abstract This study focuses on the subject of parading (tashhir) and for what purposes, under which conditions and how it is applied in the medieval Islamic world from the perspective of a historian. In this regard, following a conceptual evaluation related to the exposure/parading (tashhir) and punishment, a general analysis will be made in line with the examples determined from sources under the headings of exposure as a legal punishment, parading in crimes against the state and public security, political parading, parading ceremony and elements of parading. Throughout history, punishment has been the most effective tool for power rulers (caliph, sultan, emir etc.) to protect their power and to ensure the safety and peace of their subjects. In this sense, the parading penalty (tashhir) that is the subject of our study is one of them. Parading/exposure, as a word means to introduce, to declare, to reveal the evil of a person or a community, to announce in order to defame someone’s name, disgrace. In the general law and Islamic legal literature, it means to move the criminal among people and explain the crime they committed, to make them embarrassed and discourage them from committing a crime and to keep people from them. Given its definition and examples of the subject, it is possible to say that the parading/ exposure is a public punishment or sanction. In this respect, in practice, it was aimed to declare the guilty of the prisoner, to introduce the criminal and to guide people away from them and to deter the criminal. With these features, it is well known that it was widely used as a punishment and sanction from ancient societies to modern times. In the Islamic criminal law, it was evaluated within the scope of the punishment of the ta‘zir, and in the medieval Islamic world, it had been a frequent application in both political and judicial fields. In the medieval Islamic world, it has been observed that the parading/ exposure, whose examples had been coincided since the time of the Prophet Muhammed, was applied as a punishment and sanction for some criminal elements against the individual, the public and the state. In this context, in the medieval Islamic states, it is observed that the political and criminal authorities perform the parading/exposure following crimes against the individual, the state and public security: Perjury, abuses in hadith narration, slander, breaking the fast, men and women drinking together, incorrect genealogy notification, mistreatment of mother, not knowing the fard of prayer, betrayal of a trust, eating human flesh, behaving unethically, rebellions of dynasty members, revolts of statesmen, some religious-religious formations, officers or orders abuse, terrorist crimes, organized crime and theft against the public. As Romanos Diogenes says to Sultan Alp Arslan, “you can display me in Islamic countries”, it was also common for statesmen to eliminate their competitors or enemies by exposing them due to either political or personal ambitions. It should also be noted that the parading/exposure, which is a popular punishment in the field of judiciary and politics, is carried out depending on a number of principles and issues different from other types of punishment. Accordingly, the display should be done in a central/crowded place and publicly. It was usually exhibited on a saddle beast or a high platform and this was accompanied by a ceremony. An officer had slapped and whipped to torment and humiliate the prisoner. Some special accessories and clothes were also prepared to insult and despise the person. For example, headdresses of wool, felt or silk called tartur, kalansuva and bornos were put on their heads, decorated with beads or rags. Necklaces made of beads, leather and bones were hung around their necks. As for clothes, silk or woolen tunic with foxtails on their skirts or pointed, were dressed. Likewise, the declaration of the crime, written or verbal by a staff member, was also part of the parading/exposure. With all these forms of application, it can be said that the exhibition was often applied beyond the limits determined as a penalty for punishment. Finally, since crime and criminal are shared with the public and socialized in a sense, it is also possible to say that the display is the most effective punishment method for obtaining results in terms of political authority or authority holders. On the other hand, we believe that this study will contribute to the studies on public order and crimes in the medieval Islamic world in the context of parading/exhibition (tashhir). Keywords: Medieval History, İslamic History, Crime, Parading (tashhir), Publicly Execution, Punish as a Warning to Others.

Öz Fütüvvet, yiğitlik, mertlik, cömertlik ve diğergâmlık gibi hususiyetler ile bir takım ahlakî vasıflara sahip fetâ veya fityân diye nitelendirilen gençlerin dünyasını temsil eder. Zamanla sûfîlikle kay-naşarak tasavvufî bir nitelik kazandı. Bu haliyle Ortaçağ İslâm dünyasının siyasî, sosyal, ekono-mik, dinî ve ilmî hayatında önemli bir yer edindi. XI. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle de İslâm coğrafyasının geniş bir bölümüne hâkim hale gelen Büyük Selçukluların himayesinde varlığını sürdürmeye devam etti. Büyük Selçuklular devrinde fütüvvet kültürü, hem fikrî-dinî ve içtimaî-iktisadî cihetleriyle hem de edebî-yazınsal boyutuyla önemli gelişmeler yaşadı. Nitekim reisü'l-fityân diye nitelendirilen âyan ve eşraf tabakasına mensup Hasan b. Said el-Menî'î ve Ebü'l-Hasan el-İsferâyînî ile fütüvvete dair eserler kaleme alan el-Kuşeyrî ve Hâce Abdullah el-Ensarî bunun örneklerindendir. Öte yandan fırıncı İbn Resûlî ve kumaş satıcısı Abdülkadir el-Hâşimî'nin Bağdad'daki fütüvvet yapılanmaları, bu zamanda fütüvvetin nasıl teşkilatlandığına dair önemli bilgiler sunmaktadır. Bu bağlamda çalışmamızda 473 (1081) yılındaki Bağdad hadisesi nokta-i nazarında Büyük Selçukluların ilk dönmelerinde fütüvvet kültürü üzerinde durulacaktır. Anahtar Kelimeler: Büyük Selçuklular, Fütüvvet, Fityân, Bağdad. Abstract An Attempt for the Establishing of the Futuwwa Organization in Great Seljuks Period in Baghdad Futuwwa with corresponding to represents the world of young people who are characterized as fetā or fityān with certain qualities such as valour, bravery, generosity and altruism and some ethical qualities. In time, it merged with sufism and acquired a mystical character. On that sense, it was an important place in the political, social, economic, religious and scholarly life of the Middle Ages Islamic world. As of the second half of the 11th century, it continued to exist under the patronage of the Great Seljuks, who was dominated over the large part of the Islamic world. During the Great Seljuks period, the culture of futuwwa experienced significant developments both intellectual-religious and social-economic as well as literary. As a matter of fact, Rais al

Abstract: Azarbaijan and Arrān was separated Abbasid Caliphate with
Muhammad b. Ebū al-Sāj’s appointment as governer in 276 (889-890).
From this date forward, it was not again included in the administration
of the caliphate. Untill 317 (929), the aforementioned geography
with East Armenia was under the dominion of Sajids. Subsequently
some of the Sajid’s emirs tried to establish a political authority in here.
One of these was Daysam ibn Ibrahīm al-Kurdī who made an effort to
create an independent political administration in Azarbaijan, Arrān
and Armenia, managed to expel Lashkarī ibn Mardī who invaded
Adharbayjan in 326 (937). In this context, until 344 (955-956), he took
place in the central of the political developments which occured in the
region. This article will focus on political career of Daysam b. İbrahīm,
trying to create an independent administration as the successor of
Sājids and for this long time struggled with Musāfirīds, and in this
connnection political developments which happened in the region.
Key words: Adharbaijan, Arrān, Daysam ibn Ibrahīm al-Kurdī, Sājids,
Musāfirīds.

ÖZET Deylem asıllı Şiî bir devlet olan Büveyhîlerin, 945 yılından itibaren fiilî olarak Sünnî İslâm dünyasının merkezi olan Bağdad'a hâkim olmalarının siyasî güç dengesi ve mezhepsel açıdan doğurduğu sonuçlar, hem Abbasî Halifeliği hem de Büveyhî tarihi açısından oldukça güç bir dönemi temsil eder. Bu anlamda Bağdad'daki siyasî, sosyal, ekonomik ve askerî vaziyet oldukça hassas bir durum arz etmiştir. Özellikle iç güvenlik bağlamında kentteki Şiî-Sunnî çatışması ve Deylemli-Türk gerilimi Büveyhî iktidarı boyunca varlığını ve etkisini sürdüren en büyük problem olmuştur. Bunların haricinde kent güvenliği nokta-i nazarında başka sorunlar olmakla birlikte üçüncü büyük sorun olarak telakki edebileceğimiz husus, konumuzu teşkil eden ayyâr, şâtır, dâ'ir ve hırsızların sebep oldukları problemlerdir. Farklı zamanlarda ve coğrafyalarda ehli fütüvvet (fityan) ile ilişkilendirilmelerine rağmen toplumun en alt tabakasını temsil ettikleri vurgulanan ayyâr ve şâtırlar ile benzer şekilde ayaktakımından kabul edilen dâ'ir ve hırsızlar Büveyhî tarihi boyunca daha çok menfi davranışlarıyla karşımıza çıkmaktadırlar. Nitekim Büveyhîler devrinde bunların isyanları ve sebebiyet verdikleri yağma, gasp, cinayet, hırsızlık, yangın, haraç alma vb. çok sayıda suç hâdiseleri ve kanunsuz eylemler kaydedilmektedir. Makalemizde Büveyhîler idaresindeki Bağdad'da çok sayıda insanın ölümüne yol açan, hem siyasî hem de sosyal ve ekonomik hayatı felce uğratacak olan ayyâr, şâtır, dâ'ir ve hırsızların eylemleri şehir-kent güvenliği açısından ele alınıp irdelenecektir.

ÖZET
Kaynaklarda Beni Şeddâd, Âl-i Şeddâd, Şeddâdiyân (Şeddâdîler) ve Şatatikk olarak anılan Şeddâdîler, X. yüzyılın ortalarından XII. yüzyılın sonuna kadar Arrân ile Ermenistan coğrafyasında hüküm süren Kürt kökenli bir devlettir. 951 yılında Muhammed b. Şeddâd’ın Dvin’e yerleşmesiyle tarih sahnesine çıkan Şeddâdîler, Müslüman dünyası ile Gürcü ve Ermenî krallıklarıyla Kur Nehri’nin kuzeyindeki Gayri Müslim halklar arasında tampon bölge oluşturarak bir suğur devleti vazifesi görmüşlerdir. Üç ayrı merkezden siyasî kariyerlerini sürdüren hanedanın Gence kolu, yayılmacı bir politika yürütürken, onların aksine Dvin (Debîl, Duvîn) ve Ani kolları ise daha çok egemen oldukları toprakları korumak için mücadele etmişlerdir. Buna rağmen uzun süren siyasî hâkimiyetlerine bağlı olarak Şeddâdîler, Gence, Dvin ve Ani şehirleri başta olmak üzere Arrân ve Doğu Ermenistan’ın sosyal ve kültürel hayatında yeni bir canlanma döneminin başlamasına vesile olmuşlardır. Özellikle gerçekleştirdikleri imar faaliyetleriyle söz konusu coğrafyanın maddî medeniyetinin zenginleşmesini temin ettikleri gibi ilmî müesseseler ve kütüphanelerin kurulmasıyla da ilim hayatının canlanmasında önemli rol oynamışlardır. Şeddâdî emîrlerinin şair ve ediplerle ilişkileri ve alîmlerin Şeddâdî ülkesini ziyaretleri bunun bir göstergesidir. Bu anlamda makalemizde mimarî ve kültürel etkinlikleriyle iyi bir şöhret bırakan Şeddâdîler Devri’nde ilim ve kültür hayatına tesir eden şair ve âlimler üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Şeddâdîler, İlim, Kültür, Şair, Âlim.
ABSTRACT
THE POETS AND SCHOLARS THAT AFFECTED THE SCHOLARLY AND CULTURAL LIFE IN THE REIGN OF SHADDĀDIDS
The Shaddādids - referred in sources as Bani Shaddād, Āl-i Shaddād, Shaddādiyān (Shaddādids) and Şatatikk - were of Kurdish origin and prevailed in the regions of Arrān and Armenia from the middle of the tenth century until the end of the twelfth century. Shaddādids emerged in the stage of history with Muhammed b. Shaddād in Dvin and acted as a sugur by creating a buffer area between the Islamic World and Georgian and Armenian Kingdoms and non-Muslim peoples on the north bank of Kur River. Ganja branch of the dynasty that maintained its political career from three separate centers pursued an expansionist policy; on the contrary of Dvin and Ani branches who struggled to protect their territories. Nevertheless, Shaddādids, because of their political dominance for a long period, significantly contributed to the social and cultural revival of the Arrān and Eastern Armenia, particularly in Ganja, Dvin (Dabīl, Duvīn) and Ani. Particularly, as they ensured to enrich the material civilization of the mentioned region with the reconstruction activities they carried out, they played an important role in the revival of the scholarly life thanks to the establishment of scientific institutions and libraries. Shaddadid emirs’ relations with the poets and the literary men and the visits of the scholars to the Shaddadid soil are indications of this fact. In this sense, our article focuses on poets and scholars that affected the scholarly and cultural life in the reign of Shaddādids. They left a high reputation through their architectural and cultural activities.
Key Words: Shaddādids, Science, Culture, Poets, Scholars.

Özet
Bu bildiri, X-XI. yüzyıllar arasında Azerbaycan ve İrmîniyye’nin bir bölümünde hüküm sürmüş Revvâdîler ve yine aynı dönemlerde Urmiye bölgesinde varlığını devam ettiren Hezbânîlerin, X. yüzyılın son çeyreği ile XI. yüzyılın ilk yarısında Van Gölü Havzası’na hâkim olmak gayesiyle Ermenî-Gürcü prensleri ve Bizans ile yaptıkları mücadeleleri değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Doğusu Vaspurakan, güneydoğusu Andzavatsik batısı Taron ve kuzeyi Apahunik olarak nitelendirilen Van Gölü Havzası’nda Abbâsî hâkimiyetini kabul eden bir takım Ermeni prenslikler bulunmaktaydı. Ancak Abbâsî Halifeliği’nin sîyasî otoritesinin zayıflamasıyla bölgedeki Müslüman nüfuzu yeni kurulan bir takım Müslüman emîrlikler tarafından sürdürülmeye çalışıldı. Bu bağlamda söz konusu bölgenin merkezinde yani Malazgirt, Erciş, Ahlat ve Âmid’e kadar uzanan bölgede Kaysîler ve onların ardından da Hamdânîler ve Büveyhîler Bizans aleyhine Ermenî prenslikleri üzerinde otorite kurmaya çalıştılar. Buna mukabil İrmîniyye’nin doğusunda ise önce Sâcîler (Sâcoğulları) ve Musâfirîler ardında da Revvâdîler ve Hezbânîler, İrmîniyye üzerindeki Müslüman nüfuzunu devam ettirdiler. Özellikle Musâfirîler sonrası dönemde kendisini bölgedeki Müslümanların hâmisi olarak gören Revvâdîler, Ebü’l-Heycâ Memlân’nın iktidarı zamanında Vaspurakan Ermenî krallığına karşı seferler başlatmış ve bu maksatla Malazgirt’e kadar ulaşmıştı.  Nitekim Revvâdîlerin bölgedeki faaliyetlerine Hezbânîlerin de iştirak etmesiyle doğu-batı istikametinde işleyen tarihî ticaret yolu güzergâhı üzerinde bulunan ve Bizans’ın da alınması için özel gayret sarf ettiği Bargiri ve Erciş gibi kentler uzun süre bu iki hanedanın elinde kaldı. Bu itibarla Abbâsîler sonrası, Suriye’den Gürcistan’a kadar olan hat boyunca Bizans’ın Müslümanlara karşı galip geldiği ve İrmîniyye’deki Ermeni krallık-prenslikleri tasfiye ettiği bir dönemde söz konusu iki hanedanın Van Gölü Havzası’nda hâkimiyet kurma çabasının ayrıntılı bir şekilde araştırılıp değerlendirilmesinin faydalı olacağı kanaatindeyiz.
Anahtar Kelimeler: Revvâdî, Hezbânî, Van Gölü havzası, Erciş, Bargiri, Apahunik
RAWWĀDIDS AND HADHBĀNID’S SOVEREIGNTY IN VAN LAKE’S BASIN
Abstract
This article ıt is aimed to evaluate the fights of Armenian-Georgian princes and Byzantine to dominate Van Lake’s basin in the last quarter of the 10th century and the first half of the 11th century with the Rawwādids that ruled in a part of Azerbaijan and Armenia between the 10th and 11th centuries and with the Hadhbānids that continued their existence in the Urmia region during the same period.
There were a number of Armenian principals in the Van Lake’s basin, which was called Vaspurakan at the east, Andzavatsik at the south, Taron at the west, and Apahunik at the north, accepting the Abbasid dominance. However, after the weakening of the authority of the Abbasid Caliphate, the Muslim power in the region was tried to be maintained by some newly established Muslim emirates. In this context, in the centre of this region which extend as far as Amid, first Kaysites then Hamdanids and Buyids tried to establish authority over the Armenian principalities. Corresponding to this, at the east of Armenia, first the Sācids and the Musāfirids then the Rawwādids and Hadhbānīds continued Muslim influence over Armenia. In particular, The Rawwādids, who saw themselves as the guardians of the Muslims in the region after the Musāfirids, initiated campaigns against the Armenian kingdom of Vaspurakan during the reign of Abu’l-Haidja Mamlān and reached to Manzikert for this purpose. As a matter of fact, after the Rawwādids with the Hadhbānid’s participation in the activities in the region, the cities such as Berkri and Ardjish, which were located on the historical trade route in the east-west direction and had special efforts for taking Byzantine, were in the possession of these two dynasties for a long time. In this respect, we think that it would be useful to examine and evaluate the efforts of this two dynasties to establish dominance in the Van Lake’s basin at a time when Byzantium prevailed against Muslims and eliminated the Armenian kingdom-principalities in Armenia.
Key Words: Rawwādid, Hadhbānid, Van Lake’s basin, Ardjish, Berkri, Apahunik

Bu makale kendi ifadesiyle Geç Antikçağ ve Erken Ortaçağ dönemlerinin uluslararası ilişkiler tarihçisi olan, Roma/Bizans tarihi uzmanı J.D. Howard-Johnston tarafından kaleme alınmıştır. Özgün adı Procopius, Roman Defences North of the Taurus and the New Fortress of Citharizon’dur. Procopius, Torosların Kuzeyinde Roma Savunması ve Yeni Citharizon Kalesi ismiyle İngilizce aslına sadık kalarak Türkçeye çevirdik. Yazar makalesinde Citharizon’nun yerini tespit ederek, Roma’nın bölgedeki sınır savunma sistemi içerisindeki rolünü ele almıştır. Günümüzde Bingöl merkeze bağlı İncesu Köyü (Derenazik) sınırları içerisinde bulunan Citharizon, Karadeniz’den Mezopotamya sınırına kadar uzanan hatta, dönemin iki süper gücü Roma İmparatorluğu ile Persler (Sasaniler) arasındaki mücadele arenasının merkezinde yer almaktadır. Howard-Johnston’un da vurguladığı üzere Citharizon, söz konusu güçlerin kuzey-güney yönlü sınırları istikâmetinde devam eden askerî yol ile Murat Nehri vadisi boyunca uzanan doğu-batı güzergâhının kesiştiği Bingöl ovasına hâkim bir konumdaydı. Bu yönüyle Citharizon Kalesi’nin inşası, Roma’nın Pers/Sasani sınırındaki eyaletlerinin güvenliğini sağlamak için gerçekleştirdiği en önemli askerî projelerden biri olarak kabul edilmiştir. Yazarımız söz konusu coğrafyayı tanımak ve stratejik öneme haiz Citharizon Kalesi’nin konumunu belirlemek için 1982 ve 1988 yıllarında bölgeye iki seyahat gerçekleştirmiştir. Neticede saha çalışmaları verileriyle Citharizon’un yapımıyla alakalı tek haber kaynağı olan Procopius’un kayıtlarını öteki kaynaklarla kritik ederek yeri ve zamanına dair çok önemli bulgular ortaya koymuştur. Yazar, bu çalışmasında ayrıca Citharizon’un sonraki dönem tarihiyle alakalı bilgileri de derlemeye çalışmıştır.

H. IV-VI. yüzyıllarda Ermenistan ve Arrân'da hüküm süren Kürt Hanedanı Şeddâdîlerin paralarını araştırmaya hasredilmiş bir monografi, bir süre önce A. Koyfman, V. Lebedev ve D. Markov 2 tarafından yayınlandı. Uzun süredir beklenen bu çalışma pek çok boşluğu doldurduğu gibi, Şeddâdî sikkeleri bağlamında açık bir metroloji ve tipoloji sunmanın yanı sıra, kalıp bağlantıları üzerine bazı