Anti-populism

Recent egalitarian movements and parties in Europe (SYRIZA, PODEMOS, Front de Gauche, etc.), not to mention the Corbyn phenomenon in the UK, have radically put in doubt the reified association between populism and the extreme right in the European context. SYRIZA has been the first of these parties to signal this trend and to take power. In this paper, the Greek case is used to illustrate the basic theoretical premises, methodological orientations, conceptual innovations and analytical insights of a discursive approach to populism research. Thus special emphasis is given (1) to the architectonics of SYRIZA’s discourse; (2) to the role of crisis in its articulation; (3) to the po- larised language games influencing its trajectory. Accordingly, we explore (1) whether ‘the people’ functions as the main nodal point in SYRIZA’s discourse within an antagonistic representation of the political space; (2) to what extent crisis – as systemic dislocation – triggers and, simultaneously, – as perform- ative construction – is produced by populist discourse; (3) whether such construction takes place within a polarised political culture marked by the mutually established frontier between populist and anti-populist discourses. Our analysis encompasses both the performance of SYRIZA in opposition as well as it record in power.

Ο λαϊκισμός αποτελεί κεντρικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της πολιτικής σκηνής της Ελλάδας και της Αργεντινής εδώ και πολλά χρόνια. Ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Χουάν Ντομίνγκο Περόν είναι δυο από τις πιο εμβληματικές λαϊκιστικές προσωπικότητες που ανέδειξαν αυτές οι χώρες. Τα τελευταία χρόνια, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Αργεντινή, η οικονομική κρίση έδωσε την δυνατότητα στην λαϊκιστική αριστερά, ΣΥΡΙΖΑ και Frente Para la Victoria αντίστοιχα, να ανέλθει στην εξουσία. Στην Αργεντινή η λαϊκιστική ηγεμονία των Κίρσνερ βρέθηκε στο τιμόνι της χώρας για πολλά χρόνια (2003-2015), ενώ στην Ελλάδα ο ΣΥΡΙΖΑ μετά τη νίκη του στις εκλογές (Ιανουαρίου και Σεπτεμβρίου) του 2015 σχημάτισε κυβέρνηση με τους Ανεξάρτητους Έλληνες (ΑΝΕΛ), καταφέρνοντας να διατηρήσει την κυβερνητική του πλειοψηφία μέχρι σήμερα. Έτσι, η σύγκριση μεταξύ δύο χωρών της ημι-περιφέρειας με παρόμοιο λαϊκιστικό υπόβαθρο είναι αναγκαία.

Όπως είναι γνωστό, κάθε λαϊκιστική κινητοποίηση δημιουργεί μια αντι-λαϊκιστική αντίδραση. Εντούτοις, ενώ ο λαϊκισμός είναι ένα φαινόμενο που έχει μελετηθεί σε σημαντικό βαθμό μέχρι σήμερα, ο αντι-λαϊκισμός παραμένει ένα σχετικά παρθένο πεδίο έρευνας. Αυτό προξενεί ιδιαίτερη έκπληξη καθώς ο αντι-λαϊκισμός, τόσο στην Ελλάδα όσο και την Αργεντινή, αναπτύσσει σημαντική δυναμική στο πολιτικό και δημοσιογραφικό τοπίο.

Ο κυρίαρχος λόγος στις δύο χώρες μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια ιστορία για τους κινδύνους του λαϊκισμού. Πολιτικοί, δημοσιογράφοι και ακαδημαϊκοί περιγράφουν τον λαϊκισμό ως ένα αποκλειστικά αρνητικό φαινόμενο, ενώ τον αναλύουν μέσα από στερεοτυπικές ιδέες. Ο λαϊκισμός παρουσιάζεται ως το «απόλυτο κακό». Ο κυρίαρχος λόγος κατανοεί τον λαϊκισμό ως ένα φαινόμενο που αποτελεί τον μέγιστο κίνδυνο για τις (φιλελεύθερες) δημοκρατικές αρχές και τον παρουσιάζει σχεδόν πάντα με αυταρχικές και ολοκληρωτικές τάσεις, εξισώνοντας τον με τον εθνικο-λαϊκισμό.

Αυτό το άρθρο θα προσπαθήσει να αναζητήσει τα κεντρικά χαρακτηριστικά του αντι-λαϊκιστικού λόγου σε Ελλάδα και Αργεντινή, στοχεύοντας στην αναγνώριση πιθανών ομοιοτήτων, αλλά και διαφορών, μεταξύ των δύο χωρών. Στη συνέχεια, θα επιχειρήσει να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο οι αντι-λαϊκιστικοί λόγοι παρουσιάζουν τον λαϊκισμό και τροπό με τον οποίο εννοιολογούν τη δημοκρατία. Τέλος, το άρθρο θα θέσει το ζήτημα της (αντι-) δημοκρατικότητας του αντι-λαϊκιστικού λόγου, υπογραμμίζοντας τους κινδύνους που ενέχει η αντι-λαϊκιστική λογική για την πολιτική και την κοινωνία.

This article shows that the term “populism” refers to both a concept and a signifier present in the political dispute, and that these two dimensions intertwine. To this end, we analyze speeches about populism in Brazil during the fourth republican period, produced inside and outside the academic realm. We argue that the theories that interpreted populism from the notions of Bonapartism and mass emerge when the term was already used in everyday language - notably to refer to Adhemar de Barros, either in a laudatory or derogatory way. The deconstruction of these interpretations brings us closer to the Theory of Discourse of the Essex School, which understands populism as a political logic opposing “us” against “them” and which can be linked to various ideologies. We conclude that, in the Brazilian context, the anti-populist discourse itself has widely reproduced the populist logic - employing the term “populism” to characterize its opponents negatively.