ÇOcuk İşçIliği

Yeni bir yıla başlarken siz seslerini duyun, hayatlarını görün, çığlıklarını hissedin, yapabileceklerinizi öğrenin, bilin, isteyin diye iştah açan turuncu bir dergi hazırladık. Yıllarca rüzgârların eğemediği, dökülen yaprakların hep geri geldiği bir güzel ormanın “değerlendirilmesinin” bedelini kadim dostlarımız Yücel Çağlar’ın kaleminden ve Yıldıray Lise’nin merceğinden yansıttık. Hala orada bir köy varı hatırlattık. Kentleşme nelere kadir haritalandırdık, üstümüzde emeği bol olan ustamız Ayşe Kudat’ın elektrik ve yoksulluk ilişkisini anlatan bilimsel analizini kullandık. 12 yıllık bohçamızdan çıkan hikâyelerimizi yani gördüğümüz, duyduğumuz, tanıdığımız ve öğrendiğimiz mevsimlik gezici tarım işçilerini, göç sürecine katılan, çalışan ve yaşayan çocukları tanıştıralım dedik sizlerle.
Mustafa Ergün ve Orhan Kemal’in sanatını konuk ettik yorgunluğunuzu gidersin diye.

Çocukluk dönemi, gelişimsel süreçlerin yoğun bir şekilde devam ettiği, bakım, koruma ve ilgiyi gerektiren bir büyüme sürecidir ve insanların yaşamları içerisinde çok önemli bir yeri bulunmaktadır. İnsanların yaşamlarına yöne veren temel davranışların, değerlerin, tutumların, terbiyenin ve yeteneklerin temeli çocukluk döneminde atılmaktadır. Çocuklar büyüme ve gelişme dönemlerinde gelişimlerine engel oluşturabilecek kötü ve zor şartlardan uzak durmaları, çocukluklarını oyun oynayarak geçirmeleri, eğitimlerine devam

Türkiye 1980’lerden itibaren uluslararası göç sürecinde hem
hedef, hem de transit ülke konumundadır. Son yedi yıldır
Suriye’de meydana gelen olaylar nedeniyle Suriye’den Türkiye’ye
kitlesel bir mülteci göçü gerçekleşmiştir. Ancak Türkiye’de
mülteci statüsü, sadece Avrupa kökenli olan kişilere verildiğinden,
Avrupa ülkelerinden gelmeyen kişiler; “geçici koruma, ikincil
koruma ve şartlı mülteci” statüsü adı altında tanımlanmaktadır.
Türkiye’de Afganistan, Somali ve İran gibi ülkelerden gelen kişiler
“şartlı mülteci” olarak adlandırılırken, göçün kitlesel olma niteliği
bağlamında Suriye’den gelen 3,5 milyon kişi “geçici koruma
statüsü sahibi kişiler” olarak adlandırılmaktadır. Bu makalede
Türkiye’de mülteci çocuk emeğinin sosyolojik görünümleri
Şanlıurfa örneğinde ele alınmaktadır. Araştırmalar Türkiye’de
bulunan Suriyelilerin yaklaşık yarısının çocuk olduğunu ve bu
çocukların eğitim süreçlerinin dışında kalarak istihdamda yer
aldıklarını ortaya koymaktadır. Suriye sınırında yer alan Şanlıurfa
ise, İstanbul’dan sonra Türkiye’de Suriyeli mültecilerin en fazla
yaşadığı ikinci kent iken, Suriyeli sayısının nüfusa oranı
bakımından birinci sıradır. Saha araştırması 2018 yılı Ocak-Şubat
aylarında yapılan çalışma, sanayide ve hizmetler sektöründe
çalışan ve yaşları 15-17 arasında değişen toplam 20 Suriyeli
mülteci çocukla gerçekleştirilmiştir. Araştırmada derinlemesine
görüşmeler yoluyla mülteci çocuk işçiliğinin koşulları çocukların
gözünden anlaşılmaya çalışılmıştır. Suriyeli çocukların çocuk olma
ve çalışma arasındaki ilişkiyi nasıl anlamlandırdıkları ve çocuk
emeğinin savunmasız halleri tartışılmıştır.

2019 yılının Şubat ve 2020 yılının Nisan ayları arasında gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda hazırlanan;
• Manisa İli Mevsimlik Gezici Tarım İşçiliği Tarihsel Süreci,
• Manisa İlinde Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği ile İlgili Aktörler ve Aktörler Arası İlişki Ağı,
• Manisa İli Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri Geçici Çadır Yerleşim Yerleri Mevcut Durum Haritası ve Raporu,
• Manisa İli Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği ile Mücadele Uygulama Programı,
bölümlerinden oluşan Manisa İli Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği Mevcut Durum Raporu ve Uygulama Programı’nın nihai hedefi, 2021-2024 yılları arasında belirli sürelerde Konya ilinde konaklayacak olan mevsimlik gezici tarım işçisi haneler ve bu hanelerdeki çocukların iyi olma halini sağlamak için eğitim, sağlık, çocuk koruma hizmetlerinin sunumunu arttırma ve çocukların yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve
risklerin bertaraf edilmesine katkıda bulunmaktır.

Bu çalışma 3-4 aralık 2004 te TED tarafından Ankara da düzenlenen "Eğitim dışında kalmış çocukların eğitiminde sorunlar ve çözüm önerileri " konulu sempozyumda yapılan panelde sunulmuş olup,Eğitim denetimi dergisi ocak 2005 sayısında yayımlanmıştır.
Giriş
Eğitim bir süreçtir,İlköğretim 7-14 yaş arası çocuklar için 1997 yılında yürürlüğe giren 4306 sayılı yasa ile 8 yıllık kesintisiz ve zorunlu hale getirilmiştir.Bu zorunluluk Anayasamızın 42.maddesinde belirtilmiştir. Temel eğitim yaşam boyu sürecek bir öğrenmenin ve insan geilşiminin temeli olarak yer alır. İlköğretimin amacı bireyi bir üst öğrenime hazırlamanın yanında bundan daha önemlisi hayata hazırlamasıdır.Çağdaş eğitimin temelinde insan yer alır.Hızla değişen günümüz koşullarında her çocuğun daha donanımlı yetişmesi gerekmekte ,bilmesi gereken bilgilerin boyutları her geçen gün artmaktadır.Bu nedenle çocuklar öğrenmeyi öğrenen ,bilgiye ulaşma yollarını bilen bireyler olarak ilköğretim kademesinde iyi yetişmelidir.Gelişmiş ülkeleri yakalayabilmek,sürekli gelişmeye ve başarıya ulaşabilmek için iyi yetişmiş bir kuşağa ihtiyaç vardır, bu nedenle eğitim aynı zamanda gelecek için bir yatırımdır(Arı,S;181-192,2002).Sağlıklı bir toplumu oluşturan bireyler sosyal, bedensel ve ruhsal yönden sağlıklı olmalıdır. Sağlıklı bireyler ise çocukların çok yönlü gelişmesine ve eğitimine önem vermekle ve bunlara kaynak ayırmakla ortaya çıkar.En iyi yatırım çocuklara yapılandır(Senemoğlu,S:1,2001).
Çocukların eğitimi ilk sırada ana-baba sorumluluğunda olmasına rağmen devletinde onlara yardımcı olmak amacıyla gerekli önlemleri alması,gereksinim olması durumunda maddi yardım ve proğramı uygulaması gerektiği Çocuk Haklarına Dair Sözleşmede yer almasına karşın dünyada 100 milyondan fazla çocuğun ve çok sayıda yetişkinin temel eğitim proğramlarını tamamlayamadan ya da temel bilgi ve beceriden yoksun olarak mezun olmaktadır.Çocuk hakları uluslararası pek çok sözleşmede güvence altına alınmasına rağmen günümüzde çocuk haklarının korunması konusunda hala çabalar yetersiz kalmaktadır.Uygulamada çocuk hakları genel olarak korunma ve beslenme hakkı olarak kabul edilmiştir. Bunlarda önemli haklarıdır ama çocuğun çocuk olma hakkını ortadan kaldırmamalıdır (Akyüz,S:1,2001).

Zamanın akış yolculuğuna paralel bir biçimde gelişen, değişen, dönüşen birey ve onun uzantısı olarak toplum ve toplumsala ait her alan, dijital çağın başlamasıyla birlikte süratli ve devinen bir biçimde yeniden inşa süreci içine girmiş ve işaret edilen kavramların tanımlarını genişletmiştir.  Dijital çağın toplumsala ait olan her alanını çeperlemiş -aleni ya da zımni- ve var olan tanımlamaların sınırlarını genişletmiş olmasında teknolojik ve ekonomik gelişmeler başat rol oynamıştır. Teknolojik aygıtlar ve içerikleri aracılığıyla gündelik hayata sığan ve onu biçimlendiren dijital iletişim platformları, bireyleri; toplum(u)ları birbirine yakınlaştırmış ve topluma ait olan değerleri, dinamikleri ve yapıyı yakınlaştırdığı ölçüde dönüştürmüş; anlamsal ve biçimsel düzeyde yeni katman/lar oluşmasına aracılık etmiştir. Dijital iletişim platformlarının bir uzvu olarak sosyal medya, ekonomik gelişim üzerinden ise, çok katmanlı ve boyutlu bir yapıya sahip olan toplumsal uzam içinde, yeni sınıflar inşa edilmesine zemin oluşturmuştur.  Örneğin, üretici güç olarak bilinen işçi sınıfı, sosyal medya üzerinden toplumun en şişkin katmanını oluşturur hale gelmiş ve hatta daha genele yayarak ifade etmek gerekirse, internet ağ teknolojisini herhangi bir aygıt aracılığıyla kullanan her birey (ücretli-ücretsiz) işçi olarak konumlandırılmıştır. Şüphesiz ki, bahsi geçen inşa ve konumlanma içinde, derin, kalıcı iz edinme payı, toplumu oluşturan ekosistemler içinde en önemli ve hassas kaynak olan çocuk ve çocukluğa düşmektedir. Araştırma kapsamında, çocuğun derin ve kalıcı iz edinme payını nasıl aldığını yani çocuğun çocukluğunu dijital iletişim ortamları içinde nasıl yitirdiğini, çocuğun çocuk işçiye nasıl ve ne şekilde dönüştüğü, dönüştürüldüğü ve emeğinin nasıl sömürüldüğünü ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, sosyal medya çatısı altında varlık gösteren; çocuk işçiliğini daha görünür hale getirdiği dolayısıyla YouTube video paylaşım sitesi seçilmiştir. Geniş evren içinden amaçlı örneklem tekniğiyle 51 çocuk YouTube kanalına ulaşılmış ve çalışmanın amacı doğrultusunda elde edilen veriler, içerik analizi ile nitel verilerin sayısal analizi teknikleri uygulanarak incelenip çözümlenmiş ve bulgular elde edilmiştir.

Türkiye’de Ayakkabı İmalatında Çocuk İşçiliği Hızlı Değerlendirme Raporu ayakkabı imalatındaki çocuk işçiliğinin güncel durumunu ele almaktadır. Adana, Gaziantep, Hatay, İstanbul, İzmir ve Konya illerini kapsayan hızlı değerlendirme çalışması, çocukların ayakkabı imalatına nasıl ve neden katıldığı, ayakkabı sektöründe mevcut tedarik zinciri içinde çocuk işçiliğinin hangi üretim alanlarında bulunduğu ve çocuk işçiliğinin, çıraklık ve kalfalık gibi meslek öğrenme anlayışı içinde ayakkabı imalatına nasıl eklemlendiğini incelemektedir. Ayrıca, son yıllarda sayıları artan Suriyeli göçmenlerin ve çocukların ayakkabı imalatında nasıl yer aldığını ele almaktadır.

ÖZET Yetişkinlerin çocuk işçiliğine yaklaşımı sosyal, politik, ekonomik yönden olsa da, ço-cuklar bu gerçeğe farklı yönden yaklaşabilir ve yetişkinlerin dünyasına düşünmeleri gere-ken bir soru bırakabilirler. Çalışan çocukları anlayan, onların duygu ve düşüncelerini en iyi tahmin eden yine çocuklardır ve çocuk işçiliği ile ilgili düşüncelerini öğrenmek, yetiş-kinlerin bu sorunla ilgili farklı fikirleri ve çözüm önerilerini geliştirebilmesine fırsat ver-mesi bakımından önemlidir. Bu araştırma, erken çocukluk dönemindeki çocukların çalışan çocuklarla ilgili algıla-rını incelemek amacıyla yapılmıştır. Bu sebeple bu dönemdeki çocuklara; çalışan çocuk-ların farklı alanlarda çalışmasını konu eden 11 adet çocuk fotoğrafları gösterilmiştir. Ço-cukların cevapları incelendiğinde; çocuklar çalışan çocukların fotoğraflarını kendi dene-yimleriyle ve düşünme biçimleriyle değerlendirmişler ve neden çalıştıklarına dair kendi algılarına göre anlamlı cevaplar vermişledir.

Tarımsal Üretimde Ücret Tipleri ve Çocuk İşçiliğinin Görünümleri Raporu, tarımsal üretimde kullanılan farklı ücret ödeme biçimleri ile çocuk işçiliği arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Ücret ödeme tipolojisi hem farklı tarımsal ürünler hem de aynı ürün olsa bile farklı üretim aşamalarına göre değişmektedir. Ücret ödeme biçimi, çocuk işçiliği pratiklerinde belirleyici faktörlerden biridir. Çocukların çalışmaya başlama yaşını
ve çalışma koşullarını etkiler. Çocuklar, ailelerinin dahil olduğu ticari tarımsal üretimin önemli bir parçasıdır ve bu nedenle hem ücretsiz aile işçisi hem de ücretli tarım işçisi olan çocukların sağlıkları ve gelişimleri olumsuz yönde etkilenmektedir.

Çocuk işçiliğinin belirleyici bir unsuru olarak ücret ödeme biçimlerinin incelenmesi, çocukların ücretli veya ücretsiz aile işçisi olarak tarımsal üretime katılma şekilleri, tarımsal üretimin yapısı ve üretim dinamiğinin çocukların tarımsal üretime eklemlenme biçimlerini ve çeşitlerini nasıl etkilediği hakkında bilgi vermektedir. Bu araştırma, çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılması ve çocukların sağlık ve refahlarının iyileştirilmesine dair politika ve düzenlemeleri desteklemek amacıyla tarımsal üretimde kullanılan ücret tipleri ile çocuk işçiliği uygulamaları arasındaki ilişkiyi araştıran ilk girişimdir. Rapor bulguları, çocuk işçiliğini önleme odaklı müdahaleler, politikalar ve uygulamalar için bir yol haritası oluşturmak için kullanılabilir.

The study deals with child labor in Turkey and Mexico. The main aim is to state the main causes of child labour, which is a problem that needs an urgent solution. By choosing Turkey and Mexico countries, it will be emphasized that child labor is a structural problem. The main and visible causes of child labor, the similarities and differences in the areas where child labor is seen are discussed. In this sense, in Turkey and Mexico, information on child labor in seasonal agriculture, children working on the street, children in forced labor and children working as packers in supermarkets in Mexico will be given comparatively. At the same time, the effect of adolescent pregnancies and child marriages on child labor will be stated. Another point is the effect of regional development and ethnic differences on child labor. Finally, the policies implemented in the fight against child labor in both countries were critically expressed. New social policies were proposed by stating the shortcomings of the implemented policies. In the study, the historical-comparative research method, which is the comparative examination of certain characteristics in different countries or cultures, was adopted and the document analysis technique was used. In the study, the literature on the subject was scanned, country and regional reports and related statistics were used. The data required for the analysis were compiled from the reports of international organizations

Çocuk işçiliği tüm dünyayı düşündüren, gelişmiş, gelişmekte olan ve
azgelişmişlik seviyelerine bakılmaksızın neredeyse tüm ülkelerin sosyal
politikalarında en önemli sosyal sorun olarak tartışılmaktadır. “Çocuk işçiliği”
sorunu çocukluk dönemini yaşayamadan ağır koşullarda çalışma hayatına katılan,
temel haklarından mahrum kalan, çalıştıkları zaman fiziksel ve zihinsel gelişimleri
olumsuz etkilenen çocukların gelecekleri için umut vaat etmemektedir. Dahası,
mevcut sorun çocuk ölüm sayısını artırmakta, toplumun sosyo-kültürel yapısını
değiştirmekte ve devlet için ekonomik sorunlar yaratmaktadır.
Tarihin her döneminde mevcut olan çocuk işçiliği Sanayi devriminden sonra
yeni boyut almış, 21. yüzyılda ise mücadele edilmesi gereken bir sorun haline
dönüşmüştür. Çocuk işçiliğinin nedenlerinden biri diğerinin sebebi olduğu için bu
sorunun kısa zamanda çözülmesi mümkün değildir. Zorla çalıştırılan veya çalışmak
zorunda kalan çocukların yeniden okula devam etmeleri, sağlıklı beslenmeleri,
çocukluklarını yaşamaları, gelişimlerini olumsuz etkileyen faktörlerden kurtulmaları
için uluslararası alanda çocuk işçiliğine karşı kısa ve uzun vadede mücadele
programları yapılmaktadır.
Bu çalışmada çocuk işçiliği ve çocukların çalışmasına sebep olan nedenler
analiz edilmekte, çocuk işçiliği sorununun tarihsel gelişimi ve buna karşı uluslararası
örgütler tarafından kabul edilen uluslararası belgeler döküman analizi yöntemi ile
incelenmekte, ILO’nun çocuk işçiliğine karşı önleme politikaları tartışılmaktadır.

Çocuk işçiliği sadece ülkemizde değil, tüm dünyada devam eden bir sorundur. Çocuklar tarih boyunca çalışarak işgücü piyasası içinde olmuşlardır. Sanayi Devrimi öncesinde basit olarak görülen ve yaşlarına uygun işlerde çalışarak ailelerine katkı sağlayan çocuklar, Sanayi Devrimi ile birlikte iş piyasasındaki işlerin çeşitlenmesi sonucunda daha farklı sektörlerde çalışmaya başlamışlardır. Özellikle seri üretim yapan işyerlerinde sadece erkekler değil kadın ve çocuklar da istihdam edilmiştir. İşverenler ise daha ucuz işçi oldukları için çocuk işçileri tercih etmiş ve çocuklar işgücü piyasasında savunmasız kaldıkları için bir emek sömürüsü aracı haline gelmişlerdir. Çocuk işçiliği, çeşitli çözümler gerektiren toplumsal bir problem olup bu problemin çözümü için çok yönelik stratejiler geliştirilerek; eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik alanlarında birçok kurum, kuruluş ve sivil toplum örgütlerinin iş birliği içinde çalışması gerekmektedir. Kalıcı bir çözüm bulunması için ise hem kısa vadeli hem de uzun vadeli hedefler göz önünde bulundurmalıdır.

İnsanlığın gelişim sürecinde çocukluk önemli yer tutmaktadır. Çocuklukta alınan eğitim yetişkinlik de yaşam kalitesi üzerinde büyük katkısı bulunmaktadır. Toplumların gelişmesinde, çocuk tam olarak bilinmeyerek farklı boyutlarda algılanmış ve çocuğun anlamı toplumlara göre değişmiştir. Kırsal topluma göre çocuk; hazır işgücü, yaşlılıkta ebeveynlere bakacak bir güvencedir. Türkiye’de, çocuk büyütme maliyetinin çok düşük olduğu kırsal kesimlerde, her yeni çocuk ucuz işgücü olarak tanımlanmaktadır. Kırsal kesimde çocuk ucuz işgücü olarak şehirlerin resmi olmayan işgücü piyasalarında yerlerini almaktadırlar.

Bu Rapor, yüzyıllardır devam eden ve belli bir zamana, coğrafyaya, iklime, insan grubuna adanamayan göç hikâyelerinin kahramanlarının durumlarını ve yaşamlarını gözler önüne sermek ve ayak bastıkları ülkelerin yükümlülük sahibi olarak yapabileceklerinin olduğunu göstermek için hazırlanmıştır.
Biz, göç hali gidilenin cazibesinden mi yoksa gitmenin umudundan mı başlar çözemedik. Hele ki gurbete çalışmaya, göçme ile gurbette yaşamak için çalışma birbirine öyle bir karışmış ki, zoraki ya da gönüllü ve hatta kıtalar arası ya da ülke içi, toplumun içine misafir gelen bir türlü yerleşik sayılmıyor. Cazibe ile umut yan yana oldukça göç macerasında ister Anadolu’ya olsun ister Avrupa’ya, akış ne duruyor ne de göçmenlerin durumu ve yaşamları değişiyor.
Bu Raporu umudun yolcusu bütün göçmenlere ithaf ediyor, hiç kimsenin daha iyi bir yaşam ya da hayati tehlike nedeniyle göç etmek zorunda kalmadığı, çalışmak için göç edilen yerlerde insan haklarına uygun çalışma ve yaşam şartlarının bulunduğu bir dünya hayal ediyoruz…

2019 yılının Şubat ve 2020 yılının Nisan ayları arasında gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda hazırlanan;
• Adana İli Mevsimlik Gezici Tarım İşçiliği Tarihsel Süreci,
• Adana İlinde Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği ile İlgili Aktörler ve Aktörler Arası İlişki Ağı,
• Adana İli Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri Geçici Çadır Yerleşim Yerleri Mevcut Durum Haritası ve Raporu,
• Adana İli Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği ile Mücadele Uygulama Programı,
bölümlerinden oluşan Adana İli Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği Mevcut Durum Raporu ve Uygulama Programı’nın nihai hedefi, 2021-2024 yılları arasında belirli sürelerde Bursa ilinde konaklayacak olan mevsimlik gezici tarım işçisi haneler ve bu hanelerdeki çocukların iyi olma halini sağlamak için eğitim, sağlık, çocuk koruma hizmetlerinin sunumunu arttırma ve çocukların yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve
risklerin bertaraf edilmesine katkıda bulunmaktır.

2019 yılının Şubat ve 2020 yılının Nisan ayları arasında gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda hazırlanan;
• Eskişehir İli Mevsimlik Gezici Tarım İşçiliği Tarihsel Süreci,
• Eskişehir İlinde Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği ile İlgili Aktörler ve Aktörler Arası İlişki Ağı,
• Eskişehir İli Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri Geçici Çadır Yerleşim Yerleri Mevcut Durum Haritası ve Raporu,
• Eskişehir İli Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği ile Mücadele Uygulama Programı,
bölümlerinden oluşan Eskişehir İli Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği Mevcut Durum Raporu ve Uygulama Programı’nın nihai hedefi, 2021-2024 yılları arasında belirli sürelerde Eskişehir ilinde konaklayacak olan mevsimlik gezici tarım işçisi haneler ve bu hanelerdeki çocukların iyi olma halini sağlamak için eğitim, sağlık, çocuk koruma hizmetlerinin sunumunu arttırma ve çocukların yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve
risklerin bertaraf edilmesine katkıda bulunmaktır.

Öz Çocuk işçiliği tarihsel süreçte çok eski dönemlere kadar uzansa da, bugün hukuki boyutta algılandığı şekilde ilk olarak 16. ve 17. Yüzyıllarda önemli bir sorun haline gelmiştir. Bunun en önemli sebebi bu yüzyıllarda başta Kuzey Amerika olmak üzere Batı toplumlarında köleliğin yaygınlaşmasıdır. Çocuk işçiliği sorunu 18. ve 19. Yüzyıllarda Avrupa'da yaşanan Sanayi Devrimi ile birlikte de doruk noktasına ulaşmıştır. Günümüzde de ulusal ve uluslararası boyuttaki tüm çabalara rağmen özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde toplumsal alandaki en önemli sorunlardan biri olmaya devam etmektedir. Tarihsel gelişime baktığımızda çocuk işçiliği ile mücadele tarihi, sosyal politika tarihi ile paralel bir gelişim göstermektedir. Hatta sosyal politikaların ilk olarak çocuk işçiliği sorunu ile mücadele etmek için geliştirildiğini de ifade edebiliriz. Bu konu ile ilgili dünyada ilk sosyal politika tedbirinin, 1801 yılında İngiltere'de 8 yaşından küçük çocukların çalıştırılmalarının yasaklanmasıyla başladığını görmekteyiz. Bir yıl sonra yine İngiltere'de çıkarılan Factory Act yasasıyla çocukların çalışma saatleri, gece çalışmaları ve çalışma koşulları düzenlenmiştir. Bu gelişmeleri daha sonra diğer Avrupa ülkelerindeki sosyal politika tedbirleri izlemiştir. 20 Yüzyıl'da Batı toplumlarında artan dayanışma duygusuyla birlikte işçi sınıfının da evrensel bir sosyal politika düşüncesine destek vermesi 1919 yılında bu isteğin hukuki savunuculuğunu üstlenecek olan Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (International Labour Organization) kurulmasına neden olmuştur. Uluslararası Çalışma Örgütü IPEC programı kapsamında 2000 yılında bir çalışma başlatmıştır. Kuruluş 2000-2016 yıllarını kapsayacak olan bu çalışmanın 2000-2012 yıllarını kapsayan ve ara rapor olarak değerlendirilebilecek kısmını 2013 yılında yayınlanmıştır. Çalışma 4'er yıllık 5 periyod olarak planlanmış ve veriler periyodik olarak 2000, 2004, 2008 ve 2012 yıllarını kapsayacak şekilde düzenlenerek paylaşılmıştır. 5. ve son periyoda ait verilerin sonuç raporu ile birlikte 2016 yılı sonrasında paylaşılması beklenmektedir. Bu çalışmada IPEC programı kapsamında elde edilen bilgiler ışığında 21. Yüzyıldaki çocuk işçiliği sorunu ve durumu değerlendirilmektedir. Anahtar Kelimeler: Sanayi Devrimi, Çocuk İşçiliği, Sosyal Politika, Batı Toplumları, İşçi Sınıfı. Abstract Child labor first became a problem according to today's legal dimension in the 16th and 17th centuries although it dates back to old times in the historical period. In those centuries, the most important reason for this is the popularity of slavery in western communities notably in North America. In the 18th and 19th centuries with the Industrial Revolution in Europe, the problem of child labor reached its peak. In spite of the national and international attempts, today it continues to be one of the most important social problems in underdeveloped and developing countries. From the historical perspective, history of the fight with the child labor has advanced parallel to the history of social politics. Further, it could be stated that social politics emerged in order to fight with child labor. The first precaution on this matter began in 1801 in England with the banning of children's working under the age of eight. One year later, with the Factory Act law; children's working hours, night shifts and working conditions were arranged in England again. These developments were followed by some socio politic precautions in other European countries. In the 20th century, with the increase of unity sentiment in western societies, workers supported the idea of social politics and it caused the establishment of International Labor Organization which deals with legal defense of this demand in 1919. ILO launched a research in 2000 within the IPEC programme. In 2013, the institution published an interim report (2000-2012) of this research which will involve the years between 2000 and 2016. The research was planned as five year-periods and the data was periodically shared in the years 2000, 2004, 2008, and 2012. The data of the fifth and the last period is expected to be published after 2016. In this study, the problem of child labor in the 21th century is discussed with the help of the data obtained within the IPEC programme.

2019 yılının Şubat ve 2020 yılının Nisan ayları arasında gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda hazırlanan;
• Bursa İli Mevsimlik Gezici Tarım İşçiliği Tarihsel Süreci,
• Bursa İlinde Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği ile İlgili Aktörler ve Aktörler Arası İlişki Ağı,
• Bursa İli Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri Geçici Çadır Yerleşim Yerleri Mevcut Durum Haritası ve Raporu,
• Bursa İli Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği ile Mücadele Uygulama Programı,
bölümlerinden oluşan Bursa İli Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği Mevcut Durum Raporu ve Uygulama Programı’nın nihai hedefi, 2021-2024 yılları arasında belirli sürelerde Bursa ilinde konaklayacak olan mevsimlik gezici tarım işçisi haneler ve bu hanelerdeki çocukların iyi olma halini sağlamak için eğitim, sağlık, çocuk koruma hizmetlerinin sunumunu arttırma ve çocukların yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve
risklerin bertaraf edilmesine katkıda bulunmaktır.

Çocuk işçi sorunu, geçmişten günümüze süre gelen dünyanın ve Türkiye’nin temel sorunlarından birisi olmayı sürdürmektedir. İLO’nun 2020 tahmin raporuna göre, tüm dünyada %70’i tarım işlerinde çalışmak üzere toplam 160 milyon çocuk işçi bulunmaktadır. TUİK’in 2019 yılı verilerine göre ise, Türkiye’de 720 bin çocuk işçi bulunmakta ve bunların da %30.8’i de tarım işlerinde çalışmaktadır. Bugüne kadar çocuk işçiliği ile ilgili yapılan araştırmalar ve kurumlarca derlenen veriler, çocuk işçiliği konusunun Türkiye’nin ve özellikle GAP Bölgesi’nin “kangreni” haline geldiğini göstermektedir. Buradan hareketle, bu çalışmanın temel amacı; ‘Mevsimlik Tarımda Çocuk İşçiliğini Azaltmak İçin Eğitime Erişim ve İletişim Birimi’nin kurulması gerektiği konusunda bir model önerinin ortaya konulmasıdır. Önerilen bu model, sadece eğitime erişim sorunu yaşayan öğrencilere ve ailelerine yönelik sistemli ve kayıtlı bir çalışma modelidir. Böylelikle bu çalışmada, söz konusu sistemde her uzmanın belli sayıda bakabilecek öğrenci sayısıyla ilgilenmesi, çocukların ailelerine gerekli bilgilendirmeler yapılarak bir farkındalığın oluşturulması gerekliliği vurgulanmaktadır. Netice itibariye, söz konusu modelin hayata geçmesi durumunda hem çocuk işçiliğinin azaltılabileceği hem de çocukların daha kolay eğitime katılmalarının mümkün olabileceği tahmin edilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Mevsimlik Tarım İşçiliği, Çocuk İşçiliği, Eğitim Hakkı, GAP Bölgesi, Şanlıurfa.
ABSTRACT
The problem of child labor continues to be one of the main problems of both the world and Turkey. According to the 2020 estimation report of the ILO, there are a total of 160 million child workers worldwide, 70% of whom work in agriculture. According to TUIK’s 2019 data, there are 720 thousand child workers in Turkey and 30.8% of them work in agriculture works. Researches on child labor conducted to date and datapp compiled by relevant institutions show that child labor is a “gangrene” in Turkey and especially in the GAP Region. Therefore, the main purpose of this study is to put forward a model proposal on the need to establish an Access to Education and Communication Unit for Reducing Child Labor in Seasonal Agriculture. Thus, in this study, it is emphasized that in this system, each specialist is interested in the number of students who can take care of a certain number, and the awareness of the children by providing the necessary information to their families. As a result, this study predicts that both the reduction of child labor and the easier participation of children in education can be possible if the model is implemented.
Keywords: Seasonal Agricultural Work, Child Labor, Education Right, GAP Region, Sanlıurfa.

2019 yılının Şubat ve 2020 yılının Nisan ayları arasında gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda hazırlanan;
• Ankara İli Mevsimlik Gezici Tarım İşçiliği Tarihsel Süreci,
• Ankara İlinde Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği ile İlgili Aktörler ve Aktörler Arası İlişki Ağı,
• Ankara İli Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri Geçici Çadır Yerleşim Yerleri Mevcut Durum Haritası ve Raporu,
• Ankara İli Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği ile Mücadele Uygulama Programı,
bölümlerinden oluşan Ankara İli Mevsimlik Tarımsal Üretimde Çocuk İşçiliği Mevcut Durum Raporu ve Uygulama Programı’nın nihai hedefi, 2021-2024 yılları arasında belirli sürelerde Bursa ilinde konaklayacak olan mevsimlik gezici tarım işçisi haneler ve bu hanelerdeki çocukların iyi olma halini sağlamak için eğitim, sağlık, çocuk koruma hizmetlerinin sunumunu arttırma ve çocukların yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve
risklerin bertaraf edilmesine katkıda bulunmaktır.

Kavramsal yapısına baktığımızda kayıt dışı çalışma; kendi işyerinde veya herhangi bir sektörde bağımlı çalışan olarak istihdam edilen kişilerin; ücret, mesai, özlük hakları gibi konularda devletin kurumlarının denetimi dışında kalan, ücretin veya çalışma gün sayısının eksik ya da hiç bildirilmediği resmi olmayan çalışmalar olarak tanımlanabilir (Çelik ve Güney, 2017). Kısaca tanımlayacak olursak enformel çalışma; kayıt dışı çalışmadır, diyebiliriz. Formel çalışma ise; devletin kurumlarının belirlediği standartlara uygun olarak faaliyet gösteren işletmelerin çalışma biçimidir. Ülkemizdeki istihdam biçimlerinde bazen kısmi olarak enformel çalışma da görülmektedir. Örneğin; formel olarak faaliyet gösteren bir firma, çalışanlarının maaşlarını resmi kurallara göre ödemektedir, fakat fazla mesai ücretlerini çalışanlarına doğrudan elden yani kayıt dışı olarak öderse, bu durum kısmi olarak enformel çalışmanın kapsamına girmektedir. Kayıt dışı çalışma genel olarak kurumsal olmayan, dükkân ya da atölye gibi küçük işletmeler tarafından tercih edilmektedir. Enformel çalışma ile ilgili, geçmişten bu yana küresel düzeyde pek çok çalışma yürütülmektedir. Ülkemizde ise, Sosyal Güvenlik Kurumu bünyesinde "Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele Daire Başkanlığı", "ALO 170" ihbar hattı bulunmaktadır. Akademik çalışmalara da konu olan kayıt dışı çalışma ile ilgili; çok sayıda kitap, makale, tez, rapor vb. çalışmalar yayımlanmaktadır. Kayıt dışı çalışma kapsamında genel olarak dezavantajlı gruplar olarak niteleyebileceğimiz gruba; kadınlar, çocuklar, engelliler, eski hükümlüler, yabancılar gibi kesimleri dâhil edebiliriz. Fakat biz çalışmamızın kapsamı gereği; çocuklar, kadınlar ve göçmenlerin genel olarak enformel sektördeki yeri ve karşılaştığı sorunları inceleyeceğiz.

Özet: Çocuk i!çili"i, kökeni tarihin ilk dönemine kadar dayanan ve hem dünyada hem ülkemizde kronikle!mi! hale gelen bir insan hakları sorunudur. Çocuk i!çili"i ile yakından ilgili olan çocukların sosyal insan hakları, uluslararası insan hakları söz-le!melerinde adeta kutsanmı!tır. Avrupa Sosyal #artı, Gözden Geçirilmi! Avrupa Sos-yal #artı, BM Çocuk Hakları Sözle!mesi ile ba!ta 138 ve 184 sayılı Sözle!meler olmak üzere ILO Sözle!meleri konu hakkında düzenlemeler içermektedir. GGAS#'de sosyal haklar katalo"u içinde "çocuk ve gençlerin korunması hakkı"na yer verilmi!tir. Söz konusu hakkın teminat altına alınarak çocuk i!çili"i sorunun çözümlenmesine yö-nelik kanuni düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Mevcut durumda ülkede çocuk i!çili"inin çözümlenmesinde etkin bir araç olan kanuni düzenlemeler, sorunun daha da çözümsüz hale gelmesine katkı sa"lamaktadır. Yapılacak kanuni de"i!iklikler ile zorunlu e"itimin ve asgari çalı!ma ya!ına ili!kin düzenlemelerin de"i!tirilmesi gerek-mektedir. Ayrıca çocuk i!çili"i sorunun çözümünde kanuni düzenlemelerin etkin !e-kilde uygulanması ve ba"ımsız bir denetim mekanizması olu!turması da zaruridir. Abstract: Child labour, which is a problem of human rights having arisen since the %rst age of the history, became chronic. As per the international human rights conventions social human rights of children are blessed. There are articles belonging to the children in the European Social Charter, European Social Charter (revised), United Nations Convention on the Rights of the Child and ILO Conventions such as numbered 138 and 184. The right of child and young persons to protection is regulated at the social rights catalogue of European Social Charter (revised). The effective protection of this right can be ensured by legislation. Under the current situation of Turkey, legislation that is an effective tool to solve the problem of child labour results in insolubleness. In my opinion, the regulations about compulsory education and minimum working age should be changed. Other essential solution ways of child labour are application of the legislation in practice and rigorous supervision.

Türkiye’de tarım aracıları; tarımsal üretimde işçi ile işvereni belirli zaman için işçi sayısı ve niteliğine göre buluşturan, bunu belirli bir ücret karşılığında yapan, işçilerin mahalli olduğu kadar ulusal ölçekte istihdamını da organize eden kişilerdir. Tarım aracılarının tarımsal üretimde işgücü arz ve talebinin buluşmasında rolleri olduğu kadar özellikle gezici olan mevsimlik tarım işçilerinin yaşam koşullarına da etkileri söz konusudur. Bunlara ek olarak, tarım aracılarının tarımsal üretimde çocuk işçiliğinin ortaya çıkışı, yaygınlığı ya da engellenmesine katkıları bulunmaktadır. Hem mahalli hem de gezici tarım işçiliğinde genellikle çocukların hangi işlerde, ne kadar süre veya hangi koşullarda çalışıp çalışmayacağına, tarımsal üretimdeki ücret tiplerine göre çocukların çalışma yaşının kaç olacağına kadar söz ve rol sahibidirler.

İşçi ailelerin ve çocukların hayatlarına dair hayati ve önemli koşulları temin eden veya bunlara yönelik kararlar içeren tarım aracılığı işi uluslararası standartlara göre sınıflandırılan Türkiye İş Kurumu Meslek Sözlüğü’nde yer almasına karşın henüz standartları belirlenmemiş mesleklerdendir. Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri, Tarımda İş Aracılığı Yönetmeliği’nde belirtilen koşulları yerine getiren herkese Tarım Aracısı İzin Belgesi vermektedir. Bu belgenin verildiği kişinin herhangi bir yeterlilik sahibi olma veya eğitim alma gibi koşulları yerine getirmesi gerekmemektedir. Standartlarının belirlenmemesi dolayısıyla bu mesleği icra etmek amacıyla özel bir niteliğe veya koşula ihtiyaç duyulmamaktadır.

Mevsimlik tarımsal üretimde başta çocuk işçiliğiyle mücadele olmak üzere, mevsimlik tarım işçilerinin çalışma ve yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve böylece insan haklarının temini ve ihlallerin engellenmesi için bu belgede tarım aracılığı meslek standartlarının belirlenmesi önerilmekte ve taslak bir teklif sunulmaktadır. Bu amaçla öncelikle tarımsal üretimde aracılık sistemleri ve standartları belirlenmiş, aracıların görev tanımları çeşitli hukuksal düzenlemelerle netleştirilmiş olan Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık’taki örnek uygulamalara yer verilmiştir.

GİRİŞ Çocuk işçiliği gelişmişlik düzeyi ayrımı gözetmeden tüm ülkelerde farklı biçimlerde ve boyutlarda varlı-ğını sürdürmektedir. Çocuk işçiliğinin temel nedenleri olarak da yoksulluk, bozuk eğitim sistemi, kayıtdışı / enformel ekonomi, çocuk işçiliğinin düşük maliyeti, işçi örgütlerinin eksikliği/yokluğu, sosyal koruma eksikliği, sosyal gelenekler ve tutumlar (ILO, 2000: 11), daha kolay disipline edilme (şiddeti kanıksama) ve göçün her biçimini sayabiliriz. Ancak tüm bu nedenleri de üreten ve süreğenleştiren kök neden ise kapitalist üretim iliş-kileri ve onun yaratmış olduğu ve mülkiyet eşitsizliğidir. Bu çalışmada çocuk işçiliği ile mücadelede sen-dikaların bir etkisinin olup olmadığı ortaya konmaya çalışılacaktır. Bu amaçla sendikaların çocuk işçilik ile mücadeledeki etkileri, sendikaların bu yönde yürütmüş oldukları / yürüttükleri çalışmalar ile tüzük hükümleri üzerinden analiz edilecektir. Tüzükler dışında, belki de daha da önemlisi, sendikaların yaptırım sağlayan en önemli yazılı belgeleri, toplu iş sözleşmeleridir. Bu doğrultuda toplu iş sözleşmelerindeki sendikal tavır da, çocuk işçilerin yoğunlukla çalıştığı iş kollarındaki sendi-kaların uzmanları ile yapılan görüşmeler çerçevesinde aktarılacaktır. Elde edilen veriler doğrultusunda çocuk emeği ile mücadelede sendikaların olumlu bir etkisinin olup olmadığı araştırılacaktır. Böylece, sendikaların sadece üyelerinin değil, toplumun diğer kesimlerini de kapsayan etkin politikalarının olup olmadığının izi sürülecektir. SENDİKALAR ÇOCUK İŞÇİLİĞİ İLE MÜCADELEDE NE KADAR DUYARLI? Kapitalizmin kriz yaşadığı her dönemde işgücü piyasasının en hassas ve güvencesiz kesimleri krizin faturasını ağır bedellerle ödemektedir. Bu bedel örgütlü ve kayıtlı işçi için işsizlik tehdidi ile düşük ücretlerle kötü çalışma koşulları; güvencesiz ve kayıt dışı çalı-şan emekçiler için ise sömürü ilişkilerinin derinleşmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu sömürünün en hassas grubu kuşkusuz çocuk işçilerdir. Her ne kadar devlet koruması altında gözükseler de, çocuk işçiler, yetişkin-lerin aksine kendilerini temsil edebilecek örgütlerden yoksundurlar. Bu nedenle sendikaların vb. örgütlerin desteğine ihtiyaç duyarlar. Sendikaların çocuk işçiliği ile mücadele geçmişi 19. yüzyıla kadar gitmektedir. Sendikaların çocuk işçiliği ile mücadele geçmişi bu kadar eskiye dayanmasına karşın; (*) Dr, Tez-koop-İş Sendikası Genel Başkan Danışmanı ve Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı Gönüllüsü Çocuk İşçiliği İle Mücadelede Sendikaların Etkisi(zliği) Emirali KARADOĞAN (*) bu konuda büyük mücadeleler verildiğini söylemek pek de mümkün görünmemektedir. Genellikle sendika kam-panyalarının bir sonucu olarak, hükümetlerin, çocukları sanayileşme ve çalışma ilişkilerinin getirdiği tehlikeler-den korumak için yasalar çıkardıkları bilinmektedir. Bu gelişmelerle birlikte zorunlu eğitime ilişkin mevzuat, "çocuklar işyerinde değil, okulda olmalı" fikrine yol açmıştır (ILO, 2000: 1). Çocuk işçileri korumaya yönelik ilk sosyal politika önlem ve düzenlemelerinin kamu oto-riteleri tarafından yapılmış olması ve sendikaların aktif olarak ortaya çıkışından önceye dayanması, toplumun diğer kesimleri gibi sendikalar açısından da çocukları işgücü piyasalarından korumaya yönelik düzenleme-lerin yapılması ve denetlenmesinin devlet otoritesine bırakılması gibi bir sonucu ve kabulü de beraberinde getirmiştir. ILO düzenlemeleri ile birlikte ikinci dünya savaşı sonrası refah ve sosyal devlet uygulamaları da sendikaların bu sorunu uzaktan seyretme tavrını pekiştirmiştir. Bu bağlamda ILO tarafında yapılmış olan bir çalışmanın verileri bu yönde çarpıcı sonuçlar içer-mektedir. ILO tarafından 81 üye ülkeden 111 sendika ile yürütülmüş olan bir araştırmada çocuk işçiliği ve ilgili konuların sendikaların gündemindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır (Hybreachts ve Develtere, 2006). Bu çalışmanın aşağıdaki verilerinde de görüldüğü gibi çocuk işçiliği ile ilgili sorunlar alt gündemlerde kendisine yer bulmaktadır.  Örgütlenme ve Toplu Pazarlık Hakkı: % 89  Örgütlenme Hakkı ve Örgütlenme Haklarının Korunması: % 84  İstihdam: % 80  Sosyal Koruma: % 78  Mesleki Güvenlik ve Sağlık: % 77  Eşit Ücretlendirme: % 70  Ayrımcılık (İstihdam ve Meslek): % 65  Çocuk İşçiliğinin En Kötü Biçimleri: % 61  Asgari Yaş: %54,  Zorla Çalıştırma İşleminin Kaldırılması: % 43  Zorunlu Çalıştırma: % 38