Osmanlıcılık

Tamamlanamamış bu taslak metin esasen Halklar Hapishanesi Anadolu, Kürtlerde Anadolumerkezci Yabancılaşma'nın çeşitli bölümlerine ait bazı pasajların, ek okumalar ve notlar ışığında 2005 yılında tek bir bölüm halinde yeniden düzenlenmesi olup, bunun yanı sıra son olarak tekrar gözden geçirilişi sırasında yapılan bazı redaksiyon ve eklerden oluşmaktadır. Metin farklı bir klavyeyle yazılmış olduğundan, sözcükler Türkçe harflere uyumlu olmayıp, metnin bir kısmında bu sorun giderilmemiştir. Burada kitabın orijinalinde geçen kaynaklara yer verilmemiş olup, sadece eklerdeki yeni referanslar yer almaktadır. Ayrıca, bu taslak Halklar Hapishanesi Anadolu'nun muhtemel yeni bir baskısı için düzenlenmiş olduğundan, bir sonuç bölümü de yazılmamıştır).

Özet Bu makalede öncelikle millet, milliyetçilik kavramları tanımlanacak, bu kavramların modern anlamlarını almalarındaki en önemli etken olan Fransız İhtilali üzerinde kısaca durulacak ve Osmanlı İmparatorluğunda 19. Yy. da ortaya çıkan Türkçülük, İslamcılık ve Osmanlıcılık fikirleri içerisinden Türkçülüğün nasıl hâkim ideoloji haline geldiğinden bahsedilecek ve bu ideolojinin Mustafa Kemal Atatürk döneminde evirildiği ulus-devlet anlayışı incelenecektir. Bu anlayışa " Atatürk milliyetçiliği " adı verilir ve bu anlayış etnisiteye bağlı olmayan, dışlayıcılıktan uzak, kapsayıcı ve bütünleştirici bir milliyetçilik anlayışıdır. Türkiye Cumhuriyeti devletinin kuruluş prensiplerinin temel taşlarından birisidir ve anayasalarımızda bu konu ifadesini çeşitli şekillerde bulmuştur. Atatürk milliyetçiliğinin anlaşılması, bugün yaşadığımız bazı etnik ayrışmaya dayalı silahlı kalkışmaların, suikastların, hizipleşmenin nedenlerini ortaya çıkaracak ve bunların körüklenmesinin altında yatan sebepleri de kavramamıza yardımcı olacaktır.

Pragmatik tarih yazımında lider ve kahraman figürü başat rol oynar. Lider ve
kahraman profiline en çok çöküş dönemlerinde ihtiyaç duyulur. Osmanlı son dönem
aydınlarından olan Namık Kemal tarih yazımında pragmatik bir tutum sergilemiştir.
Devletin kurtuluş yolunu birlik ve beraberlikte görmüştür. Kurtuluşun Osmanlıcılık ve
İslam Birliğinde olduğunu savunmuştur. Namık Kemal Celaleddin Harzemşah eseri başta
olmak üzere pek çok eserinde, vatan kavramını işlemiş vatan sevgisini yeniden kurmuştur.
Çöküşten kurtaracak atılımları yapacak lider / hükümdar prototipini belirlemiş, geçmişten
olumlu örnekleri gün yüzüne çıkartarak sunmuştur. Bir liderin nasıl olması gerektiği,
çöküşe sebep olan hükümdar tiplemelerini, adalet ve liyakat kavramını, oluşturmak istediği kurtuluş yolu çerçevesinde incelenmiştir.

Özet Osmanlı Devleti Batılı devletler karşısında geri kaldığını fark ettiği andan itibaren, kendini yenileme ve ayakta kalma mücadelesine girişmiştir. Yenileşme adına başta yöneticiler olmak üzere önemli adımlar atılmıştır. Bunlar arasında Tanzimat ve Meşrutiyet devletin yapısal değişimine yönelik devrim niteliğindeki adımlardır. Her iki köklü değişim Osmanlı aydınları arasında düşünce üretimini ve fikir tartışmalarını artırmıştır. Bunun için yakın tarihimizde düşünce hareketleri dendiği zaman bu dönem özel bir önem taşır. Özellikle Avrupa'dan etkilenerek yenilik hareketlerine destek veren ve öncülük yapan Jön Türkler veya Yeni Osmanlılar adını alan aydınlar ülkeyi kurtarmak için aktif rol oynamışlardır. Yönetimi üstlenen İttihat ve Terakki Cemiyeti bu ortamda kurulmuştur. İttihat ve Terakki yönetimi İmparatorluğu kurtarmak için çaba sarf ederken üretilen düşüncelerden faydalanmaya çalışmıştır. Bu süreçte Yusuf Akçura'nın "Üç Tarz-ı Siyaset" adını verdiği fikir akımları tartışmaların odağını oluşturmuştur. Osmanlıcılık, İslâmcılık, Türkçülük akımları Osmanlı Devleti'nin Avrupa tehdidi karşısında yeni siyasî-sosyal birlik (ittihad) arayışlarının yansımasıdır. Osmanlı aydınları bu üç fikir akımı içinde yeni millet ve vatan tanımlamaları yapmaya çalışmışlardır. Bu tanımlarla Osmanlı içindeki halkları bir arada tutmanın yolları aranmıştır.

Yusuf Akçura’nın ilk olarak 1904’te Mısır’da tefrika edilip daha sonra 1912’de kitap olarak basılan “Üç Tarz-ı Siyâset” adlı makalesi, Kapı Yayınları tarafından (2020) günümüz Türkçesi, orijinali ve Osmanlıca metin bir arada yayımlandı. “Türk düşünce tarihinin ayak izlerinden birisi” olarak nitelenen kitabı yayıma hazırlayan ise Yakup Öztürk. Kitabın başında yer alan Öztürk’ün etraflı sunuş yazısı, gerek Yusuf Akçura’yı gerek “Üç Tarz-ı Siyâset”i gerekse de o dönemde bu makaleyle ilgili kaleme alınmış iki eleştiri metnini okur için daha anlaşılır kılması itibarıyla dikkat çekicidir.

Öztürk’ün belirttiğine göre, “hacmi küçük, tesiri büyük bir beyannâme” (s. 19) niteliğindeki bu makale, aynı zamanda yazarın doğum yeri olan Kazan’da yazılmış ve Kahire’de yayımlanan Türk gazetesine gönderilmiştir. Üç sayıda tefrika edilen makalenin ilk bölümü derginin 14 Nisan 1904 / 25 Mart 1320 tarihli 24. sayısında, sonraki iki bölüm ise 26 ve 27. sayılarda yayımlanmıştır. (s. 8) Akçura makalesinde İttihâd-ı Osmanî (Osmanlıcılık), İttihâd-ı İslâm (İslamcılık) ve Tevhîd-i Etrâk (Türkçülük) olmak üzere üç farklı siyaset tarzı hakkında etkili bir tartışma yürütür. Söz konusu fikir akımlarının artı ve eksilerini, muhtemel fayda ve zararlarını tarafsız bir eleştirmen misali masaya yatırır. Ancak meseleye girişmeden hemen önce bir soru ve bir uyarı mahiyetinde şu cümleleri kaleme alır: “Muayyen bir cemiyetin menfaatleri neden ibarettir? Buna cevap vermeden, filan veya falan siyasî yolun filan cemiyete faydalı olduğu hallolunamaz.” (s. 73-74)

ÖZ Osmanlı İmparatorluğu'nun 17. yüzyıldan başlayarak Batı medeniyeti karşısında bir gerileme sürecine girdiği bilinmektedir. 18. yüzyılın sonlarına gelindiğinde ise Batı karşısındaki bu gerileyişin her alanda hissedilmeye başlandığı ve imparatorluğun bir beka sorunu ile karşı karşıya kaldığı görülmektedir. Osmanlı'nın son döneminde devlet adamlarının olduğu kadar aydın sınıfının da zihnini meşgul eden bu beka sorunu, pek çok alanda modernleşme girişimini beraberinde getirirken, Osmanlıcılık, İslamcılık, Batıcılık ve Türkçülük gibi siyasi fikir akımlarının oluşumuna zemin hazırlamıştır. Literatür incelendiğinde devletin bekasının sağlanması ortak paydasında birleşen bu siyasi fikir akımlarının, genel olarak öncü ve entelektüellerinin görüşleri üzerinden incelendiği, temel fikriyatlarının ortaya konduğu fakat herhangi bir ideolojik kuram veya teori perspektifinden göreceli de olsa çok fazla değerlendirilmediği görülmektedir. Bu bağlamda çalışma, Osmanlı son dönemi siyasi fikir cereyanlarının milliyetçilik teorileri üzerinden değerlendirilmesine ve felsefi temelinde milliyetçilik ideolojisine ilişkin nüveler bulunup bulunmadığının ortaya konmasına yöneliktir. Nitel tasarımda, literatür taramasına dayalı bu çalışmada siyasi fikir cereyanları, milliyetçilik teorileri kapsamında hermoneutik (yorumsamacı) yaklaşım dahilinde değerlendirilmiştir. ABSTRACT It is known that the Ottoman Empire entered a period of decline in the face of Western civilization starting from the 17th century. When it is come to the end of the eighteenth century, it is seemed that this downfalling of empire against to the West was felt in every area and the empire was face a survival problem. This survival problem which occupied to the mind of intellectual class, as much as the statesmen in the last period of the Ottoman Empire, while bring modernization in many field has laid the groundwork for the formation of the movements of political idea like Ottomanism, Islamism, Westernism and Turkism. When the literature is examined, it is seen that the movements of political idea which combined in common denominator about survival of the state, are analyzed through the opinions of the intellectuals in general and their basic ideas was revealed, but was not examined through any ideological theory. In this context, the study orientated on the evaluation of the movements of political idea in the Constitutional period through the theories of nationalism and to find out if there is a nationalism nucleus in the philosophical basis of them. In this study based on literature review in qualitative design, the movements of political idea were assessed by a hermeneutical approach within the theories of nationalism.

1912-1913 yılları arasında cereyan eden Balkan Savaşının Osmanlı kimliği üzerine yaptığı etki incelenmektedir. Fransız İhtilali'ne (1789) dayanan milliyetçilik görüşünün Balkan Savaşı yıllarında nasıl değiştiği ve Tüklüğe dönüştüğü araştırmaktadır.