12 Eylül 1980 Askeri Darbesi

Türkiye’nin siyasi tarihinin dönüm noktalarından biri 12 Eylül 1980 darbesidir. 1980-1983 yılları arasında devam eden darbenin sıkıyönetim uygulamaları Türkiye’nin son 38 yılına doğrudan tesir etti. Zira darbe Türkiye’nin her alanında değişim ortaya çıkardı. Bu alanlardan biri de kuşkusuz basın-sanattır. Askeri hükümetin kararları ve uygulamaları basın kuruluşlarını, sanat ve kültür kurum ve kuruluşlarının faaliyetlerini yönlendirmeyi amaçlamıştır.
Basın kanunu başta olmak üzere getirilen yasal değişiklikler, sinema, tiyatro, opera-bale alanlarında faaliyet yürüten insanların işten el çektirilmesine, kurumların kapatılmasına ve birçok faaliyetin engellenmesine yol açmıştır. Ayrıca sansür ve yasaklar nedeniyle uzun yıllar basın ve sanat hayatı darbenin çizdiği sınırların dışına çıkamamıştır. Çalışmamızın amacı 1980 Askeri Darbesi’nin üç yıl süren sıkıyönetim uygulamalarının basın ve sanat hayatına etkisini irdelemektir.

Bu çalışmada yazar Ahmet Büke’nin ‘Kumrunun Gördüğü’ adlı eserinde, dönemin şartlarının ve yaşanan politik gelişmelerin karakterler üzerinden nasıl verildiği incelenmiştir. Çalışmada eser içerisinden seçilen altı öykü kullanılmıştır. Giriş bölümünde yazarın politik öyküler seçme sebeplerine, kullandığı dil ve karakter özelliklerine değinilmiş; ikinci bölümde eser içinden seçilen altı öykü kullanılarak ve öykülerdeki zaman kullanımından yola çıkılarak dönemin şartlarının ve yaşananların karakterler üzerindeki etkisi incelenmiştir. Eser içinden bu altı öykünün seçilmesinin sebebi dönemin şartlarının karakterlere etkisinin bu öykülerde daha belirgin olduğunun düşünülmesidir.

Türkiye’deki Kurumsal Sosyoloji ile yaşıt Prof. Dr. Cahit Tanyol’a farklı açılardan bakarak, Türkiye’deki düşünce hayatı ve sosyoloji üzerine kapsamlı yaklaşımlar geliştirmek mümkündür. 100 yılı aşan uzun bir ömrün sahibi Cahit Tanyol’u; “Hayatı”, “Yazın Hayatı”, “Türkiye Sosyolojisindeki Yeri”, “Düşünce Hayatının Dönemlendirilmesi” ve “Değerlendirme” başlıkları ile beş bölümde inceleyeceğim.

Idelber Avelar The Letter of Violence'ta şiddetle ilgili tartışmayı sorunun en yalın hâlinden başlatıyor: "İşkence, işkence edileni tam olarak neye maruz bırakır?" Bu makalede Avelar'ın sorusu başka bir bağlama taşınacak ve Türkiye'de "cezaevi" üzerine konuşurken, yazarken, akademik araştırma yürütürken dile gelmeyen konulardan biri, cinsel şiddet tartışılacaktır. Önce yakın tarihte gündeme gelmiş bir olay, ardından 12 Eylül sürecinde devletin cinsel şiddetine maruz kalmış kadınların anlatılarında devletin tecavüzü incelenirken, tecavüzün kurduğu devlet de incelenmeye çalışılacaktır. Devlet tecavüzünü anlatılaştırmanın zorlukları ve sınırları olay ile olay olmayan, belgelenenle belgelenmeyen, kamusallaşanla gizli kalan, dilin sahibi olmakla esaretinde kalmak gibi ikilikler üzerinden okunacaktır. "Gözaltında tecavüz, tecavüz edileni tam olarak neye maruz bırakır?" sorusunun cevabına devletin ürettiği arzunun ve erkekliğin tartışıldığı son bölümde yaklaşılacak ve bu yak(ın)laşmanın siyaset üretme açısından önemi de konu edinilecektir.

Öz 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi öncesi, Türkiye'de ekonominin çökme noktasına geldiği, devlet otoritesinin kaybolduğu, toplumun hemen her kesiminde siyasal şiddetin ve kamplaşmanın yaşandığı bir dönemdir. Bu olumsuz tablodan en çok etkilenen kurumların başında Türk Polis Teşkilatı gelmektedir. Ülkenin iç güvenliğini sağlama gibi önemli bir misyonu olan polis teşkilatı, bu görevini gereği gibi yapamaz duruma gelmişti. Bu olumsuz durumun en önemli sebebi Polis Teşkilatı üzerindeki siyasi müdahaleler ve bunun sonucu ortaya çıkan parçalanma ve kutuplaşma idi. Bunun yanı sıra teşkilatın araç, malzeme, personel, bina, eğitim ve teknoloji yönünden içinde bulunduğu durum son derece olumsuz bir manzara arzetmekteydi. Ülkenin içinde bulunduğu boğucu atmosferde polisler kendilerinden beklenen iç güvenliği sağlama görevinden çok kendi can derdine düşmüştü. Bu makale, Türk Polis Teşkilatı'nın 12 Eylül öncesi içinde bulunduğu durumu ve bunun sebeplerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Abstract Before 12 September 1980 military coup in Turkey, it was a time when the economy has come to a point of collapse, where the state authority has disappeared, and political violence and polarization have been experienced in almost every part of the society. The police organization, which has an important mission of ensuring the internal security of the country, has become unable to perform this duty as it should. The most important reason  Doç. Dr., Ankara, (alidikici40@yahoo.com.tr).

Türkiye siyasetinde Atatürk son derece ikna edici bir meşruiyet yaratma kaynağı olduğu için hemen her siyasi hareket kendisine Atatürk üzerinden meşruiyet sağlama arayışındadır. Uzun yıllar Türkiye'de meşruiyet merkezi Atatürk üzerinden şekillendiğinden, Atatürk'ün sözleri, devrimleri, ilkeleri ve pratiklerini çağın gereğine göre yorumlama iddiasıyla sağdan da soldan da çeşitli hareketler ortaya çıkmıştır. Ayrıca, Türkiye'de demokrasiye anti-demokratik yollarla müdahale niteliği taşıyan askeri darbelerin de meşruiyet araçları "Atatürkçülüğü koruma" söylemi olmuştur. Ancak bu meşruiyetle birlikte her darbe yönetimi zihnindeki devlet tasavvurunu kendi Atatürkçülük yorumuyla ortaya koymuştur. Öyle ki, Atatürk'ün kurduğu kurumları kapatan ve sol-Kemalistleri bu yolla kurumlardan bertaraf eden 12 Eylül Cuntası da tüm bunları Atatürkçülük üzerinden meşrulaştırmış ve daha edilgen bir toplum yaratarak, bu toplumu tartışılmaz bir üst ideoloji olarak kurgulamaya çalıştığı ve yoğun şekilde sembollerle desteklenen Atatürkçülük etrafında kenetlemeye çalışmıştır. Dolayısıyla bu makale, hem 12 Eylül yönetiminin hangi açılardan ve hangi sebeplerle Türk-İslam Sentezinin taşıyıcısı olan Aydınlar Ocağı'yla örtüştüğünü hem de bu örtüşmenin 12 Eylül sonrasının Atatürkçülük yorumunda ne gibi bir etki sahibi olduğunu tartışmaktadır.

Bu çalışma 12 Mart 1971 muhtırasını ve 12 Eylül 1980 darbesini ABD’nin elde ettiği siyasi-ekonomik kazanımlar açısından değerlendirmeyi amaçlamıştır. 1971 muhtırası ile 1980 darbesi iki ülke arasındaki ilişkilere birbirine benzer dinamikler getirmiştir. 1971 muhtırası sonrası generallerin desteği ile kurulan Erim hükümeti kendi halkının refahını göz ardı ederek, ABD’nin baskısı üzerine haşhaş ekimini yasaklamıştır. ABD ile F-4 gibi uçakların alımı için büyük maliyetli antlaşmalar yapmıştır. ABD’nin Türkiye’ye kuracağı yeni üsler için anlaşmaya varılmış, Türkiye’de Amerikan kurum ve personellerini hedef alan eylemlere son verilmiştir. Bu dönemde Türkiye –ABD ilişkileri ABD’nin menfaatleri doğrultusunda gelişmiştir. 12 Eylül ile yönetime el koyan generaller de, Erim hükümetine paralel adımlar atmıştır. Askeri açıdan 12 Eylül yönetimi, ABD’ye Türkiye’nin güneydoğusunda yeni üsler kurmasına izin vermiş, büyük askeri satın alımlar yapmıştır. Siyasi açıdan ise generallerin yaptığı ilk şey ABD ile ilişkilerde olan sorunları ABD lehine çözmek olmuştur. Bunlar arasında, yeni bir savunma antlaşmasının onaylanarak yürürlüğe konması, Yunanistan’ın NATO’ya dönüşünün Ege sorunları çözülmeden kabul edilmesi göze çarpmaktadır. Türkiye’nin yakın siyasi tarihinde olumsuz izler bırakan bu iki askeri müdahalenin ABD’nin ulusal çıkarlarının gerçekleşmesine sağladığı katkılar Amerikan ulusal arşivlerinde yer alan gizliliği kalkmış belgelere, Amerikan Kongresine ait raporlara, Amerikan diplomatlarının hatıralarına ve Amerikan basınına dayanarak ortaya konmuştur.

Bu kitap, 27 Mayıs 1960 Darbesi, 12 Mart 1971 Muhtırası ve 12 Eylül 1980 Darbesi’nde Amerika Birleşik Devletleri’nin, dolayısıyla (Amerikan Merkezi İstihabarat Teşkilatı) CIA’nın, nasıl bir rol oynadığı sorusuna cevap vermektir. Bu sorunun cevabını bulmak için CIA, ABD Dışişleri Bakanlığı, ABD Başkanları, Türkiye Cumuriyeti Cumhurbaşkanlığı, (Federal Araştırma Bürosu) FBI, Türkiye Büyük Millet Meclisi, İngiltere Parlamentosu ve önde gelen basın kuruluşlarının arşivlerinde çalışma fırsatı buldum. Bu arşivlerden elde ettiğim belgeler aradığım cevabı bulmamı sağladı. Mesele CIA olunca beraberinde birçok tartışmayı da getirmektedir. Türkiye, İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyet Rusya tehditleri nedeniyle ABD yanlısı dış politika benimsemişti. Türkiye bu politikasını Soğuk Savaş boyunca sıkı bir şekilde sürdürmüştür. Kıbrıs Meselesi başta olmak üzere, ekonomik ve siyasi gelişmelerde ABD’nin tartışmalı tutumunda bile Türkiye, yara alan ancak sadık olan taraf olmuştur. ABD’nin bu tutumu Türkiye tarihindeki en önemli gelişmeler olan darbeler hususunda tartışmaları da beraberinde getirmektedir.

Türkiye’de 12 Eylül 1980 tarihinde meydana gelen askeri darbe ve bu darbeye neden olan etmenler bugün hala tartışılmaktadır. Bu askeri darbeye ekonomik, toplumsal, hukuksal ve yönetimsel birtakım sorunların neden olduğu aşikârdır. Konuyla ilgili yapılan literatür taramasında, araştırmacı ve akademisyenlerin Türkiye’deki askeri darbelere neden olan etmenler konusunda fikir ayrılığına düştüğü gözlemlenmiştir. Bu çalışma, 1980 askeri darbesinin meydana gelmesini tetikleyen ana etmeni ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın yöntemi, muhteva analizinin iki temel yönteminden biri olan kavram analizi yöntemidir. Çalışmanın veri kaynağını Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 1974-1980 yılları arasındaki Birleşik Toplantı Tutanakları oluşturmaktadır. Araştırmamızda darbeye giden dönemin başlangıç tarihi olarak 1974 yılı seçilmiştir. Bunun nedeni, 12 Mart 1971 tarihinde verilen muhtıra sonrası kurulan hükümetlerde ve hükümet politikalarında ordunun etkisinin gözlenmesidir. Ayrıca, Kıbrıs sorununun tırmanmasıyla birlikte ordunun kışlasına dönüp, siyaset yapmaya ara vermesi gibi nedenler de araştırmanın başlangıç tarihi olarak 1974 yılının seçilmesinde etkili olmuştur. Bu yöntem ile 1980 askeri darbesinin meydana gelmesinde etkili olduğu düşünülen etmenler beş kategori altında toplanmış, kelimelerin geçtiği bağlamlar değerlendirme ölçütleri kıstas alınarak analiz edilmiş ve milletvekillerinin söz konusu etmenler üzerinde uzlaşıdan yana olup olmadıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın temel hipotezi, 1980 askeri darbesini tetikleyen en önemli etkenin milletvekillerinin uzlaşı aleyhtarı tavırlarının hükümetin çalışmasını engelleyerek sistemin tıkanmasına sebep olduğudur. Bu çalışmada, beş kategori altında toplamda 10.670 kere geçen kelimeler Anahtar Kelime Bağlamı yöntemiyle hipotezi test etmek amacıyla analiz edilmiş ve %89 gibi bir oranla bu argümanının geçerliliği ortaya koyulmuştur.

Bu çalışma, 1960 ve 1980 darbelerinin Türkiye’deki toplumsal yaşamı ve ülke sinemasını nasıl etkilediğini iki filmin kıyaslanması üzerinden ele almaktadır. Çalışma ile amaçlanan, 1960 ve 1980 darbelerini takip eden süreçte ülkede yaşanan gelişmelerin, Karanlıkta Uyananlar ve Faize Hücum filmlerine içerik olarak nasıl katkı sağladıklarını ortaya koymaktır. 1960 darbesinin ardından, 1961 yılında düzenlenen ve yürürlüğe giren
anayasayla tanınan insani haklar ve özgürlüklerin alanı daha önce görülmemiş ölçüde genişletilmiştir. Örneğin, işçilere toplu sözleşme ve grev hakkı tanınmış, ortaya koydukları tüm emekleri devlet güvencesi altına alınmıştır. Karanlıkta Uyananlar filminin konusu da anayasal etkilenimin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Filmde, işçilerin anayasal olarak daha önce sahip olmadıkları mevcut haklarını tanıma ve bilinçlenme süreçlerine yer verilmektedir. 1980 darbesi ise 1960 darbesinden tamamen farklı koşulların ve sınırlandırmaların doğmasına yol açacak girişimlerin başlangıcını oluşturmuştur. Darbeyi takiben yürürlüğe giren 1982 Anayasası, 1961 Anayasası’nın verdiği haklara ve özgürlük ortamına sınırlandırmalar getirmiş ve toplum yaşamında yoğun bir baskı düzeni kurulmuştur. Oluşturulan baskı düzeninde, ekonomik ve toplumsal haklarının çoğundan mahrum kalan ve gerektiğinde haklarını arayamayan bireyler ise gün geçtikçe yalnızlaşmış ve ağır bir bunalıma sürüklenmeye başlamışlardır. Söz konusu durum, Faize Hücum filminde kendisine yer bulmuş, bireysel ve toplumsal konum Kâmil Bey özelinde ele alınmıştır. Filmde, 1980 darbesinden sonra ülkede ortaya çıkan istikrarsız ekonomik ortamın, insanları nasıl bir çıkmazın içine sürüklediği anlatılmaktadır. Her iki film de betimsel analiz yöntemi kullanılarak hermeneutik yaklaşımla incelenmiştir.

27 Mayıs 1960, 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 tarihlerinde gerçekleştirilen her üç darbe
döneminde de siyasi suçlar için idam cezaları tartışmaları gündeme gelmiştir. 27 Mayıs
darbesini gerçekleştiren Milli Birlik Komitesi üyeleri, Başbakan Adnan Menderes ve iki
bakan arkadaşının (Fatin Rüştü Zorlu ile Hasan Polatkan) idam cezalarını oybirliği ile
onaylamışlardır. Darbe döneminin sona ermesiyle birlikte Cumhuriyet Senatosu’nda tabii
senatör olarak görev alan eski komite üyeleri, 12 Mart döneminde yaşanan idam
tartışmaları karşısında bu sefer çok farklı bir duruş sergilemişlerdir. Bu dönemde Deniz
Gezmiş ve iki arkadaşının (Yusuf Arslan ile Hüseyin İnan) idam cezalarının yerine
getirilmesinin karşısında yer almışlardır. Menderes ve arkadaşlarının idamlarını siyasi
hayatları boyunca sürekli eleştiren sağ partiler ise, 12 Mart döneminde idam cezaların
lehinde faaliyet göstermişlerdir. 12 Mart döneminin idam tartışmalarının en yoğun
yaşandığı yerler; Millet Meclisi ile Cumhuriyet Senatosu olmuştur. Gezmiş ve arkadaşları
hakkındaki idam cezası tekliflerinin iki kez görüşüldüğü Senato’da sağ partiler ile benzer
görüşe sahip senatörler, idam cezalarının yerine getirilmesini savunurken; tabii senatörler
özellikle CHP Grubu ile birlikte hareket ederek idamların durdurulması için büyük bir
mücadele vermişlerdir. Farklı fikirlere sahip grupların idam cezaları hakkında görüşlerini
paylaştığı Senato’da bir hayli enteresan tartışmalar yaşanmıştır. Bu araştırmada
amaçlanan; tabii senatörlerin 12 Mart dönemindeki idam cezası tartışmaları karşısında
nasıl bir duruş sergilediklerini ortaya koymaktır. Aynı zamanda idamların lehinde olan
senatör ve partiler ile idamların aleyhinde olan tabi senatörler arasındaki tartışmaların
içeriği ve sonuçlarını detaylıca irdelemektir. Araştırmanın hazırlanmasında Senato tutanakları başta olmak üzere gazete haberleri, hatıratlar ve çeşitli telif eserlerden
faydalanılmıştır. Yöntem olarak da doküman analizi tekniği kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Tabii Senatörler, İdam Cezaları, 12 Mart Muhtırası, Deniz Gezmiş,
Askeri Darbeler.

Özet

12 Eylül 1980 askeri darbesi, İngilizler tarafından yakın bir şekilde takip edilmiştir. Özellikle de İngiliz Büyükelçiliği, askeri müdahale öncesi süreçten başlayarak darbe sırasında ve sonraki dönemde sürekli olarak İngiliz makamlarını Türkiye'de meydana gelen gelişmelerden haberdar etmiştir. Bilhassa 12 Eylül günü, Büyükelçilik yoğun bir çalışma göstererek dikkatli bir gözlem yapmış, hiçbir önemli gelişmeyi kaçırmamak için çaba sarf etmiştir. Bu bağlamda bu çalışma İngiliz arşivlerini tarayarak Londra hükümetinin bu süreçte nasıl bir politika takip etmeye çalıştığını analiz etmiştir. Bu minvalde Ankara'da bulunan İngiliz Büyükelçiliği'nin Londra'ya gönderdiği ülkedeki gelişmeler ile alakalı bilgiler detaylı bir şekilde incelenerek ne derece Türkiye gündemine hâkim olunduğu gösterilmiştir. Buna bağlı olarak bu çalışmada İngiliz Büyükelçiliği'nin Türkiye hakkındaki raporlarının İngiltere'nin Türkiye'ye karşı uygulayacağı politikada ne denli etkili olduğu da belirtilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: 12 Eylül 1980 Darbesi, İngiliz Dış Politikası, Türk-İngiliz İlişkileri.

Abstract
The September 1980 Turkish military coup was closely followed by the British. Especially, by starting from the period before the military coup, the British Embassy in Ankara informed the British officials about the developments in Turkey during the coup stage. Particularly, in the day of 12 September, by working intensively, the British Embassy carefully observed the situation in Turkey and made a great effort not to miss any important developments. From this perspective, by searching the British archive, this study analysed the British government policy in this process. In this connection, it was shown that what extent the British Embassy in Ankara had knowledge about Turkey's internal issues. As related to this point, it was indicated that what extent the British Embassy's reports from Turkey became effective in shaping British policy towards Turkey.
Keywords: The 12 September 1980 Turkish Military Coup, British Foreign Policy, Anglo-Turkish Relations.

12 Eylül 1980 darbesinin üzerinden 40 yıl geçmesine rağmen darbenin yönetim, siyaset ve toplum üzerindeki etkileri hala kendini göstermektedir. Darbeye ilişkin dış politik arka plan ise darbenin ABD tarafından desteklendiği yönündeki bir kamuoyu algısının ötesine gidememiştir. Dönemin Türkiye’sinde yaşanan çatışmaların tarafı olması beklenen ve iki kutuplu dünyada ABD’nin karşıtı olan SSCB’nin darbeye ilişkin tutumu konusunda bir kamuoyu algısı oluşmamıştır. Bu çalışmada, 12 Eylül 1980 darbesine ilişkin SSCB’nin tutumu Sovyet basınında yer alan haberler üzerinden irdelenmiştir. Amaç Sovyet gazetelerinin ve dolayısıyla SSCB’nin 12 Eylül darbesine nasıl baktığını ortaya koymaktır. Pravda ve İzvestiya gazetelerinin 11 Eylül 1980- 13 Ocak 1981 tarihleri arasındaki dört aylık yayım dönemi örneklem olarak belirlenmiştir. Bu aralıkta konuya ilişkin toplam 47 haber tespit edilmiş ve bu haberler yorumcu bir yaklaşımla değerlendirilmiştir.

1923 yılı sonbaharında ilan edilen Cumhuriyet’in uluslararası sistemde meşruluğu tartışmalı hale gelen Osmanlı-Türk kimliğiyle ilgili bir planı olmadığını açıkça deklare etmesini Osmanlı öncesi Türkler ve onların medeniyet mirasının yeni kuşaklara öğretilmeye çalışıldığı bir “uluslaşma” süreci takip etmişti. İmparatorluk ve geleneği tasfiye ederek gerçekleştirilmeye çalışılan erken Cumhuriyet dönemi kültür politikalarında Gellner’in uluslaşmaya en büyük engel olarak gördüğü kültürel çeşitlilik, dolayısıyla zengin toplumsal bellek unsurları büyük bir sorun olarak ortaya çıkıyordu. Söz konusu belleğin unut-tur-ulması için, “inkılap” adı altında bu belleği taşıyan tüm kimlik ve hafıza nesnelerini hedef alan bir hafıza imha ve yeniden inşa sürecine girilecek, bu bağlamda günümüzde de erken Cumhuriyet dönemine dair en tartışmalı konulardan biri olan Harf inkılabı gerçekleştirilecekti.
Toplumsal belleğin taşıyıcı unsurlarından biri olan yazılı metinler özelinde aslında kadimin terkine dair sembolik anlamları olan Harf inkılabı, Latin harfleriyle yazılmış yepyeni bir Türkçe literatürü gerektiriyordu. Bu bağlamda kâğıt teminini yurt dışından yapmakta olan Türkiye’nin 1928 yılı sonu itibariyle kâğıt ithali de yükselmiş, ithal edilen kâğıt miktarının büyük bir bölümü yeni harflerle yayınlanmaya başlayan dergi-gazete ve öncelikli olarak ders kitaplarında kullanılmıştı. Bu noktada öne çıkan Mustafa Kemal Atatürk, “Bir ülke, kâğıdını kendi yapamadığı zaman ulusal kültürünü yabancı lütfuna bağlar. Kapitülasyonların en tehlikelisi de budur. Ve ötekilerden önce bütün dikkat ve ilgimizi kâğıt sanayinde toplamalıyız.” diyerek kâğıt üretimi ve kâğıdın ulus devletin yeni ideolojisi ve kültürel anlayışının zihinlere yerleştirilmesindeki önemini vurguluyordu. Bu zeminde 1934 yılında temeli atılan ve 1936 yılında mesaiye başlayan SEKA’da üretilen kâğıtlar erken Cumhuriyet dönemi eğitim politikalarını destekleyici yayınlar ve bu yayınlar bağlamında idealize edilen zihniyet dünyasının yerleşmesi için üretilen her türlü yazılı yayının hammaddesi olacaktı.
1980 yılına gelindiğinde erken Cumhuriyet dönemi hafıza inşa politikalarının bir parçası olarak yayınlanan her türlü yazılı metnin hammaddesi kâğıtların üretildiği SEKA, yaklaşık yarım asırlık geçmişinde üretilen yazılı bilgi ve belgelerin tonlarcasının geri dönüşüne tanıklık ediyordu. Zira aynı yılın sonbaharında gerçekleşen 12 Eylül darbesinde, darbeye neden olan psiko-sosyal şartların zihni altyapısını taşıdıkları düşüncesiyle toplanan tonlarca kitap, dergi ve gazete yine SEKA depolarına, bu defa imha edilmek üzere taşınmıştı. Bir zamanlar yeni harflerle yazılmış metinlerle inşa edilen bir hafızaya hammadde sağlamış olan SEKA, ürettiği kâğıtların kullanılmasıyla yapılan yayınlarla inşa edilmiş hafızanın yansıdığı yazılı metinlerin imha edildiği bir mekân oluyordu.

Saltık, Ekrem (2017), “Bir Hafıza İcat ve İmha Mekânı Olarak SEKA”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III., 25-27 Mart 2016, İzmit, Bildiri Kitabı, Kocaeli Üniversitesi:  İzmit, s.1951-1962

ÖZET: Soğuk Savaş dönemi dünyanın olduğu kadar Türkiye’nin de siyasal, ekonomik, sosyo-kültürel ve askeri dönüşüm geçirdiği bir dönemdir. Bu dönemin Türkiye açısından en önemli özelliklerinden biri 27 Mayıs 1960 darbesinden itibaren ordunun siyasetteki ağırlığının günden güne artması ve askeri otoritenin siyasi otorite üzerinde sallanan bir demokles kılıcına dönüşmesidir. Bunun sonucunda da Türkiye 1960 ve 1980 yılları arasındaki yirmi yıl gibi kısa bir zaman aralığına iki askeri darbe ve bir muhtıra sığdırmıştır. Türkiye’de yaşanan askeri darbelerde Amerikan etkisi 27 Mayıs 1960’tan bugüne Türk siyasetinde ve toplumunda çokça tartışılan konulardan biridir. Yaşanan gelişmeler analiz edildiğinde, Soğuk Savaş döneminde Türkiye’de yaşanan 27 Mayıs ve 12 Eylül askeri darbelerinde ve 12 Mart muhtırasında Türkiye’nin iç siyasetinden ve dinamiklerinden kaynaklanan sebepler kadar uluslararası sistemden ve Türkiye’nin dış politika tercihlerinden kaynaklanan sebeplerin de rol oynadığı görülmektedir. Bu çalışmanın amacı; Soğuk Savaş dönemi boyunca Türkiye’de yaşanan askeri darbelerin ABD ile ilişkisini bugüne kadar kullanılmamış olan Amerikan ve İngiliz belgeleri gibi birincil kaynaklar ve konu hakkında yazılmış ikincil kaynaklar ışığında analiz ederek literatüre bir katkı sunmaktır. Çalışmanın temel argümanı Türkiye’de yaşanan askeri darbelerin Türk-Amerikan ilişkilerinde sorunların ve krizlerin yaşandığı dönemlere denk geldiği ve darbelerin sonucunda Türkiye’nin siyasi, ekonomik, sosyal ve askeri açıdan Amerika’nın etkisine daha fazla girerek Amerikan çıkarlarıyla uyumlu hale gelmiş olduğudur. // ABSTRACT:The Cold War period witnessed transformation of Turkey in terms of political, economic, socio-cultural and military dynamics as well as many countries in the world. One of the main developments in Turkey in this period was the gradual dominance of military authority over civilian authority. As a result, two military interventions and one military memorandum took place in two decades between 1960 and 1980. The impact of the US in military interventions in Turkey since May 27, 1960 is a hotly debated issue in Turkish politics and society. It is seen that the global conjuncture and Turkey’s foreign policy objectives as well as Turkey’s domestic politics and dynamics played roles in military interventions during the Cold War. The aim of this article is to analyze the relationship between the US and military interventions in Turkey during the Cold War in the light of primary sources such as American and British archives and secondary sources which have not been used so far. This paper mainly argues that military interventions in Turkey coincided with problems or crises in Turkish-American relations and after these interventions the US influence in Turkey gradually increased and Turkey was reoriented to US-centric policies.

ÖZET Yeni anayasa tartışmaları, son dönemin en önemli gündem konularından biridir. Türk siyasal hayatına bakıldığında, bütün anayasaların, olağanüstü koşullarda hazırlandığı söylenebilir. 1982 Anayasası da, darbe yönetiminin çıkardığı yasalarının anayasallaştırılmasına dayanır. 1982 Anayasası, bugüne kadar, birçok değişiklik geçirmesine rağmen; hala, ülkede yeni anayasa ihtiyacını inkâr eden herhangi bir kişi/taraf yoktur. Tartışmalar, anayasaya ihtiyaç olup olmamasından ziyade; 'nasıl bir anayasa' olacağı üzerinedir. Çünkü anayasalar, modern siyasal sistemlerin işleyişi başta olmak üzere, bir toplumun sosyolojik, kültürel ve hatta ekonomik yapısı üzerinde yaşamsal rol oynama kabiliyetine sahip temel metinler ve yol haritalarıdır. Bu çalışmanın amacı; anayasanın önemi ve güncel tartışmalardan hareketle, 12 Eylül Anayasası yapım sürecinde, başta Kenan Evren ve MGK olmak üzere sürecin baş aktörlerinin anayasa yapım politikalarını demokratik meşruiyet açısından incelemektir. Bunun için 1982 Anayasasının hazırlandığı siyasal ortamı, anayasayı yapan tarafların siyasal kültürünü ve anayasa yapım politikalarını incelemek yoluna gidilmiştir. Sonuçta, 1982 anayasası hazırlama sürecinin oligarşik, otoriter ve anti-demokratik yapısının siyasi ve tarihi kodlarına ilişkin tespitlerde bulunulmuştur. ABSTRACT The debates on new constitution are one of the most important subject on the agenda in the recent period. When we look at Turkish political history, it can be said that all the constitutions were prepared under extraordinary conditions, with the exception of Constitution of 1924. Hence the 1982 Constitution is also based on the transformation of the legislation issued by the coup management into a constitution. Although the 1982 Constitution has undergone many changes so far, there no one in the country denying the need for a new constitution. Therefore the discussions are not on the necessity for a new constitution but are rather on " what type of a constitution " there should be. This is mainly because constitutions are basic texts and road maps with the ability to play a vital role on the sociological, cultural, and even economic structure of a society, especially the functioning of modern political systems. The purpose of this study is, based on importance of the constitution and the current debate, to examine the constitution making policies of the main actors, especially of Kenan Evren and the NSC, in the process of making of the 12 September Constitution in terms of democratic legitimacy. For this, the political environment in which the Constitution of 1982 was prepared, the political culture of the constituent actors and their constitution making policies were examined. As a result, the political and historical codes of the oligarchic, authoritarian and anti-democratic structure of the 1982 constitution making process were determined.

Türkiye Yazıları, 1970'li yıllarda akademi ve sanat çevresinde hâkimiyetini kuvvetlendiren sosyalist düşüncenin önemli dergileri arasında yer almıştır. 12 Eylül 1980 darbesi öncesinde Türkiye solunun hizipleşmelerle boğuştu-ğu bir dönemde Türkiye Yazıları dergisi güncel siyasî mücadele ve tartış-malardan kendisini uzakta tutmaya gayret ederek, ilgisini kültür meselesi ve sosyalist devrim sonrası kültürün ne şekilde oluşacağı konuları üzerine yoğunlaştırmıştır. Türkiye solu 1960'lı yıllardan itibaren sosyalist teoriyi ye-niden inşa etmeye çalışırken yararlandığı unsurların başında sanat ve edebi

Erdal İnönü, who was one of the first generations of the Republic and also the son of the 2nd President İsmet İnönü, returned to his country with his higher education in the USA and carried out studies in the field of physics in various universities as a result of his humble education life. Erdal İnönü, who entered politics to gather social democrats as a result of the the intense insistence of those dissatisfied with the Populist Party, which was founded to replace the closed Republican People's Party after the coup of September 12, 1980, founded SODEP in 1983 and by combining this party with the Populist Party in 1985, initiated the emergence of the SHP. SHP, the main opposition party in the 1987 elections, had its greatest success as the first party in the local elections in 1989. As a result of the 1991 elections, SHP came to power in coalition with the DYP and Erdal İnönü served as deputy prime minister in this government. In 1993, the 1st DYP-SHP Government ended, with the death of President Turgut Özal and the election of Suleyman Demirel as president, and Erdal Inonu withered from active politics, announced that he would not run for leader of the SHP.

Elinizdeki makalenin amacı, baskının siyasal aktivizm üzerindeki etkisini incelemektir. Bu amaçla, Devrimci Yol militanlarının siyasal yol haritalarının 12 Eylül askerî darbesi döneminde uygulanan devlet baskısı ve şiddetinden nasıl etkilendiğini ele almaktadır. Devlet şiddetinin etkilerini bireysel, örgütsel ve yapısal etmenlerin bileşiminden hareketle üç düzeyde tartışan makale, militanların, hangi koşullarda siyasal alanda “kalmaya”, hangi koşullarda “gitmeye” karar verdiklerini inceler. Ayrıca baskının etkilerinin, baskının biçimleri kadar örgütlenme biçimlerine ve yaşam döngülerine de bağlı olduğunu göstermeyi hedefler. Araştırma verileri, yazar tarafından gerçekleştirilen yarı yapılandırılmış derinlemesine mülakatlar ile başka yazarlar tarafından yayınlanmış biyografi ve söyleşilerden oluşmaktadır ki bu veriler, yapısal faktörlerin yanında, bireylerin duygularının (korku, öfke, yalnızlık, yenilmişlik, vs.) da aktivizmlerinin akıbetinde etkili olabildiğini göstermeye olanak tanır.

Özet

Türkiye'nin 1974 yılında başlatmış olduğu Kıbrıs Barış Harekâtı 1950'lerden beri süre gelen Kıbrıs sorunu içinde Türkiye'nin diğer devletlerle olan ilişkilerini etkilemesi bakımından önemli bir yere sahiptir. Genelde bu harekâta Amerika'nın göstermiş olduğu sert tepki üzerine Türk-Amerikan ilişkilerinin olumsuz olarak etkilenmesi araştırmacıların bu alanda yoğunlaşmasına neden olmuştur. Hâlbuki Ankara'nın adaya karşı başlatmış olduğu askeri operasyon Türk-İngiliz ilişkilerini de önemli derecede etkilemiştir. Bu nedenle, bu çalışma operasyona İngiltere'nin gösterdiği tepkiyi detaylı bir şekilde incelemiş ve iki ülkenin bu süreçte takip etmiş oldukları politikaların ikili ilişkilerdeki etkisi üzerine analiz yapmıştır. Ayrıca, çalışmanın giriş bölümünde Kıbrıs sorununun başlangıcından itibaren Türk-İngiliz ilişkilerindeki yeri de ortaya konularak, 1974 askeri operasyonun ikili ilişkilere ne derece tesir ettiği konusunun daha iyi anlaşılması amaçlanmıştır. Bu açıdan, bu çalışma Kıbrıs sorununun başlangıcında bir nevi ortak politika takip eden iki ülkenin 1974 yılıyla birlikte çatışma aşamasına nasıl geldiğini göstermektedir.

Abstract
The Cyprus Peace Operation conducted by Turkey in 1974 is an important event in the Cyprus problem, which has been continuing since 1950s, in terms of effecting Turkey's relations with the other states. In general, because of the Turkish-American relations were adversely affected after the American harsh reaction to this Turkish  Dr.

15 Temmuz 2016 gecesi yaşanan darbe teşebbüsü ve sonrasındaki süreci kapsayan Bülten'in 91. sayısında, 15 Temmuz darbe teşebbüsünü vesile ittihaz ederek elinizdeki "Mecmua" kısmını hazırladık. Bugüne kadar bu konuyu ele alan muhtelif vadilerde dergi özel sayısı, televizyon programı, gazete eki, fotoğraf albümü ve daha az sayıda olmakla beraber-kitap yayınlandı. Hiç kuşkusuz muhtevası ve kalitesi nasıl olursa olsun, literatürü oluşturan bütün bu yayınlar, ileride yapılacak daha soğukkanlı ve akademik çalışmalara kaynaklık teşkil edecekleri itibarla değerlidirler ve bu nedenledir ki bu ve benzeri süreçlere dair bütün belgeleme faaliyetleri önemlidir. Bu değerin ve önemin farkında olarak tüm askerî darbelerin kritik metinlerine yer verdiğimiz BSV Bülten'in "Mecmua" kısmında anahatlarıyla iki hususu gözettik: Bunlardan ilki; 15 Temmuz darbe teşebbüsü sürecinin bizatihi kendisini, ikincisi ise bu hadisenin köklü darbe geleneğimiz içerisinde işgal ettiği mevkiyi anlamayı ve anlamlandırmayı mümkün kılacak, meselenin ele alınmasına tarihi bir derinlik katmaya imkan verecek metinleri bir araya getirmek. Bu itibarla; "Mecmua"nın ilk bölümünde 27 Mayıs 1960'tan 15 Temmuz 2016'ya kadar yaşadığımız konvansiyonel, postmodern ve elektronik-her türlü darbe ve darbe teşebbüslerinin aktörleri ve siyasî muhataplarının kritik metin ve demeçlerini bir araya getirmeye çalıştık. İkinci bölümde 15 Temmuz 2016 darbe teşebbüsü sürecinde Diyanet İşleri Başkanlığı'nın oynadığı role, aldığı pozisyona dair metinlere yer vermeye çalıştık. Üçüncü ve son bölümde ise 15 Temmuz 2016 gecesi Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Görmez'in talimatı ile hemen her camiden yapılan ve halkı darbe teşebbüsüne karşı koymaya davet eden anonsların temsil kabiliyetini haiz olduğunu düşündüğümüz kayıtlarının çözümlerini yayınlayarak dikkatlerinize sunuyoruz. Elinizdeki dosyanın daha önemli çalışmalar için vesile olması temennisi ile…
* Metinlerin yer aldığı kaynaklardaki imlâ korunmuş, sesli ve görüntülü kayıtlar aynen deşifre edilmiştir.

Türkiye’de 12 Eylül 1980 tarihinde meydana gelen askeri darbe ve bu darbeye neden olan etmenler bugün hala tartışılmaktadır. Bu askeri darbeye ekonomik, toplumsal, hukuksal ve yönetimsel birtakım sorunların neden olduğu aşikârdır. Konuyla ilgili yapılan literatür taramasında, araştırmacı ve akademisyenlerin Türkiye’deki askeri darbelere neden olan etmenler konusunda fikir ayrılığına düştüğü gözlemlenmiştir. Bu çalışma, 1980 askeri darbesinin meydana gelmesini tetikleyen ana etmeni ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın yöntemi, muhteva analizinin iki temel yönteminden biri olan kavram analizi yöntemidir. Çalışmanın veri kaynağını Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 1974-1980 yılları arasındaki Birleşik Toplantı Tutanakları oluşturmaktadır. Araştırmamızda darbeye giden dönemin başlangıç tarihi olarak 1974 yılı seçilmiştir. Bunun nedeni, 12 Mart 1971 tarihinde verilen muhtıra sonrası kurulan hükümetlerde ve hükümet politikalarında ordunun etkisinin gözlenmesidir. Ayrıca, Kıbrıs soru...

“1980 Sonrası Türk Romanında Yabancılaşma” isimli bu çalışma, sosyal bilimlerde kilit bir kavram olan ve kişinin varlığı ile özü arasına engel araçlar yığ(ıl)an insanın doğaya, kendisine, türüne, emeğine ve topluma karşı duyguyu ayrıksanmanın temellendiği yabancılaşma kavramının 1980 sonrası romanda işlenen temalarda ne şekilde ele alındığını çözümleme amacını taşımaktadır.

Çalışmada, 1980 sonrası Türk romanında görülen yabancılaşma teması ele alınmıştır. Tasnif edilen romanlar içerisinden anlamsal ve/ya örtük manada yabancılaşma bilgisine ilişkin verilerin temel parçası olarak ilk veri odaklı kodlardan hareketle yirmi beş farklı roman yabancılaşma izleği etrafında içerik analizi yönteminden hareketle incelenmiştir. Çalışmada disiplinlerarası bir yaklaşımla felsefe, psikoloji, sosyoloji ve iktisat gibi çeşitli disiplinlerde yabancılaşma ile ilgili ortaya konulan verilerden yararlanılmıştır. Çalışmada, 1980 sonrası edebiyatta yabancılaşmanın romana ne şekilde etki ettiği ayrıntılı olarak ele alınmıştır ve disiplinlerarası bir bakış açısı ile alana katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Çalışma, üç bölümden oluşmaktadır. “Teorik ve Sosyolojik Arka-Plan” adını taşıyan birinci bölümde yabancılaşma kavramı ile ilgili çalışmalar ve düşüncelerin tasnifinden oluşmuştur. Disiplinlerarası bir yaklaşım ile kuramsal bir çerçeve oluşturularak çalışmada kullanılacak temel kavramlar ortaya konulmuştur. Buna ek olarak 1980 sonrası Türk edebiyatını kuran arka-plan kültürü ayrıca ele alınmıştır. Bu yolla çalışmada ele alınan konunun tarihsel olarak bir bütünlük sağlaması amaçlanmıştır.

“Bireysel Boyut İtibariyle Yabancılaşma” adını taşıyan ikinci bölümde belirlenen yirmi beş farklı yazarın yirmi beş farklı romanı yabancılaşma biçimleri olarak sunulan, insanın kendisine, türüne ve emeğine yabancılaşması gibi kavramları, 1980 sonrası Türk romanında görülen biçimleriyle, yeni alt başlıklar ekleyerek inceledik. Ek olarak, bu kavramları kapitalizm, modernizm ve teknolojik ilerlemelerin sonucu olarak ortaya çıkan durumlardan kaynaklanan yabancılaşma göstergeleri olarak ele aldık. İncelemede daha çok felsefe ve psikoloji gibi çeşitli disiplinlerden yararlanılarak karakter merkezli bir inceleme gerçekleştirilmiştir.

“Toplumsal Boyut İtibariyle Yabancılaşma” isimli üçüncü bölümde, yabancılaşma sosyolojik boyutu oluşturan toplumsal bir olgu içerisinde değerlendirilmiştir. Yirmi beş farklı yazarın yirmi beş farklı romanında yabancılaşmanın boyutları düşünsel/politik ve sosyolojik yabancılaşma olarak iki alt başlık halinde ele alınmıştır. Bu başlıklar, yine çalışmanın çerçevesine uygun olarak çeşitli alt başlıklarla gerekçelendirilmiştir. Bunu yaparken psiko-sosyolojik çözümleme yöntemi ve bu yöntemin verilerinden sıklıkla yararlanılarak yabancılaşmanın toplum ile bağı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Çalışmaya, yaptığımız çözümlemeyi materyallerle tamamlama amacıyla yabancılaşma ile ilgili kapsamlı bir kaynakça eklenmiş, bu yolla çalışmada ele alınan konunun detaylı bir bütünlük sağlaması amaçlanmıştır.

This study examines the alienation theme seen in the Turkish novel after 1980. Among the novels classified, twenty-five different novels were investigated under the alienation theme based on the content analysis method departing from the first data-oriented codes as the basic part of data on alienation information in the semantic and/or implicit sense. In the study, with an interdisciplinary approach, the data on alienation discussed in various disciplines such as philosophy, psychology, sociology, and economics were used. In the study, it was elaborated how alienation in literature after 1980 affected the novel, and it was aimed to contribute to the literature with an interdisciplinary perspective.

The study consists of three parts. The first part named “Theoretical and Sociological Background” includes the classification of studies and thoughts on the concept of alienation. It draws a theoretical framework through an interdisciplinary approach and introduces the basic concepts to be used in the study. Additionally, the background culture that formed the Turkish literature after 1980 was discussed separately. In this way, it was aimed to provide the historical integrity of the subject discussed in the study.

In the second part named “Alienation by Individual Dimension”, we examined the twenty-five different novels of twenty-five different authors identified and the concepts introduced as types of alienation such as self-alienation, alienation from their species-essence, and alienation from labor, with the forms seen in the Turkish novel after 1980, by adding sub-headings. Besides, we also discussed these concepts as indicators of alienation resulting from situations arising as a result of capitalism, modernism, and technological advances. In the analysis, various disciplines such as philosophy and psychology were used mainly and a character-based examination was carried out.

The third part named “Alienation by Social Dimension” discussed alienation in a social phenomenon that constitutes the sociological dimension. In twenty-five different novels of twenty-five different authors, the dimensions of alienation were investigated as two sub-headings: intellectual/political and sociological alienation. These headings were reasoned with various sub-headings in accordance with the framework of the study. While doing this, the psycho-sociological analysis method and data of this method were frequently used and the bond of alienation with society was tried to be revealed.

An annotated bibliography about alienation was added to the study to complete our analysis with materials, and thus, it was aimed to provide detailed integrity of the subject discussed in the study.

Türkiye son altmış yıl içinde ikisinde askerlerin yönetime el koyduğu, ikisinde ise iktidarın değiştiği dört ‘başarılı’ askeri müdahale yaşamıştır. Bunlara, Albay Talat Aydemir’in müdahale girişimleri ve 15 Temmuz kalkışması da dâhil edilirse, ülke üç başarısız askeri müdahale girişimine sahne olmuştur. Türk Silahlı Kuvvetleri askeri müdahaleler aracılığıyla Türk siyasi yaşamında etkili bir karakter olmayı başarmıştır. Ordunun siyasi hayattaki nüfuzu ekonomik hayatta da karşımıza çık-maktadır. Bu çalışmada Türk ordusu ve sermaye arasındaki ilişki siyasi süreçler dâhilinde ele alınılmıştır. Bu bağlamda çalışmada Türk ordusu ve sermaye arasındaki ilişkiye Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK) ve diğer
askeri vakıf şirketleri yönetim kurulları üzerinden bakılmıştır. Bu şirketlerdeki yönetim kurullarındaki emekli üst rütbeli subayların dağılımı ve asker/sivil oranlarındaki değişme üzerinden Türk Silahlı Kuvvetleri ve siyaset ilişkisi incelenmiştir.

Türk demokrasi tarihi açısından birer utanç kaynağı olarak nitelendirilen bu askeri müdahale ve girişimler özellikle cumhuriyet ile yönetilen bir devlet açısından ele alındığında etkisinin uzun yıllar boyunca devam ettiği ve bununla birlikte gelecek yılları şekillendirmesi açısından vahim bir durum olarak değerlendirilmektedir. Gerçekleştirilme amacı doğrultusunda ele alındığında ise her ne kadar ordu gözünden ülke gidişatının iyileştirilmesine yönelik bir çaba ve gaye içerisinde bir mücadele olarak adlandırılsa dahi bu durumun yol açtığı sonuçlar bakımından elle tutulur yönde bir olumlu gelişmenin toplumun tümüne yansıtılması mümkün olmamakla birlikte kesin olarak iç ve dış politika üzerinde bıraktığı hasarlar oldukça büyük olmuştur.

Türkiye bugün zaten, yarı askeri bir rejim altında, darbe şartlarında yaşamaktadır. Türkiye’de iktidar bloğundaki hegemon güç olan tekelci sanayi sermayesinin sömürüyü devam ettirmek için bundan daha iyi bir iktidar araması şu an için düşünülemez.

Türkiye’nin siyaset ve medya tarihinde darbelerin ve darbe teşebbüslerinin belirleyici bir rolü vardır. Darbeler demokrasiyi sekteye uğratmanın yanı sıra siyasal kültürü derinden etkilemektedir. Bu süreçlerde darbeciler kitle iletişim araçlarını kullanmışlardır. 15 Temmuz darbe girişimde ise, darbenin önlenmesinde medya ve iletişim teknolojileri kritik bir rol oynamıştır. Çalışmanın amacı, 15 Temmuz darbe girişiminde medyanın nasıl bir rol oynadığı ortaya koymak ve yeni iletişim teknolojilerinden nasıl yararlanıldığını tartışmaktır. 1960’dan 2016’ya darbelerde ve darbe teşebbüslerinde kullanılan kitle iletişim araçlarının değişimi üzerinde durulmaktadır. Araştırmada 1960 ve 1980 darbelerinde, 1971 Muhtırasında, 28 Şubat sürecinde ve 2007 e-muhtırasında hangi kitle iletişim araçlarının kullanıldığı irdelenmektedir. Ordunun siyasete doğrudan ve dolaylı yoldan müdahalelerinde medyanın konumu üzerinde durulmaktadır. Araştırma, literatür taraması tekniği kullanılarak, online kaynaklar incelenerek ve gözleme dayalı analizlerle gerçekleştirilmiştir. Çalışma, Türkiye’de çok partili dönemlerde yaşanan darbelere, muhtıralara ve darbe süreçlerine medya bağlamında bütüncül bir yaklaşım getirmesiyle önem taşımaktadır. Araştırma, 15 Temmuz darbe girişiminde geleneksel medyanın, yeni medyanın ve iletişim teknolojilerinin nasıl kullanıldığıyla sınırlandırılmıştır. Çalışma sonucunda, 15 Temmuz darbe girişiminde geleneksel medyayı merkeze alarak darbeyi duyurmak isteyen terör örgütünün teknolojinin sunduğu fırsatları ve yeni medyayı kontrol edemedikleri görülmüştür. Darbe girişiminde bulunanların yeni iletişim teknolojilerinin etkisini ve fonksiyonunu göz ardı ettiği sonucuna varılmıştır.

ÖZET
Bütün askerî darbeler, uyguladıkları işkence, şiddet ve baskı yöntemleriyle birbirlerine benzerler. Sebepleri ne olursa olsun her darbe sonrasında demokrasi rafa kaldırılmış ve askeri vesayet devreye girmiştir. 1970 sonrası Türk tiyatrosunun üretken isimlerinden Tuncer Cücenoğlu'nun Çıkmaz Sokak (1980) adlı eseri, askerî darbelerin neden olduğu felâketleri gözler önüne sermenin yanı sıra şiddeti bertaraf etme aracı olarak şiddete başvurmanın mantığını da şekilde sorgulayan tiyatro verimlerinden biridir. 12 Eylül sonrasında kaleme alınması bakımından ayrı bir sosyolojik değeri haiz olan bu oyun, Yunanistan'da 1967'de gerçekleşen "Albaylar Cuntası"nı merkeze almasına karşın aslında eleştirilerin odağında dünyadaki tüm darbeler ve bu darbelerin normalleştirdiği baskı, şiddet, işkence gibi problemler vardır. Oyunda kurgu, Yunanistan'da 1967 ve 1974 yılları arasında kalan zaman diliminde iktidarı ele geçiren Askerî Cunta'nın son döneminden hareketle şekillendirilmiştir. Yedi yıl boyunca askerî vesayetle yönetilen ülkede darbenin neden olduğu yıkım ve tahribatlar, nihayetinde yerel bir siyasî mevzu olmaktan çıkarılarak siyasî erkin ve insanlığın genel, yaygın bir sorunu hâlinde teşhir edilmektedir. Öte yandan şiddet ve işkence gibi insanlık suçlarını intikam arzusunun yönlendirmesiyle tekrar bir çözüm gibi yürürlüğe sokmak, bir tür çıkmaz olarak düşünülmekte ve bu noktada oyuna seçilen isim sembolik bir anlam kazanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Türk tiyatrosu, 12 Eylül, Şiddet ve işkence, Tuncer Cücenoğlu.
Abstract
Demolition of democracy after the military coups and the introduction of the guardianship give rise to an insecure environment that causes violations of human rights. Thus all military coups are similar to each other with used methods of torture, violence and oppression. Tuncer Cücenoğlu is one of the productive names of Turkish theater after 1970. One of his theater works Dead End (1980), reflects the disasters caused by military coups and questions the logic of resorting to violence as a means of preventing violence. This game, which has a sociological value because of imply September 12, focuses on the "Military Junta" in Greece in 1967. However, in fact, all the coups in the world and the oppression, violence and torture that these crises normalize have been the target of criticisms. The fiction of the play was shaped from the last period of the Military Junta, which seized power in Greece between 1967 and 1974. In the country, which was governed by military custody for seven years, the destruction caused by the coup was ultimately removed from a local political issue. The aim is to expose military coups as a general, widespread problem of political power and humanity. On the other hand, putting the crimes of humanity such as violence and torture as a solution through the direction of the desire for revenge is considered as a kind of dilemma and at this point the name chosen for the game gains a symbolic meaning.
Keywords: Turkish theater, September 12, Violence and torture, Tuncer Cucenoglu.