Enver Paşa

Askeri eczacı Mehmed Nesib Efendi'nin oğlu olan Cemal Paşa, 6 Mayıs 1872'de Midilli Adası'nda doğdu. 1890 senesinde Kuleli Askeri İdadisi bitirdi. 1983 senesinde Harbiye Mektebi'nden mezun oldu. 1895 senesinde kurmay oldu. Genelkurmay 1. şubesinde görev yaptıktan sonra 1896 yılında 2. Ordu'ya bağlı Kırklareli İstihkam İnşaat şubesine tayin oldu. 1897 senesinde terfi ederek kolağası (önyüzbaşı) oldu.
1898 senesine Selanik‘teki 3. Ordu'ya redif fırkası (tümeni) kurmay başkanı olarak atandı.  Bu dönemde İttihat ve Terakki Cemiyeti‘ne girerek kurumun askeri kanadının örgütlenmesiyle görevlendirildi. 1905 senesinde binbaşı oldu. 1906 yılında Demiryolları müfettişliğine getirildi. Bu görevi sırasında İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Rumeli'de örgütlenmesinde etkin rol oynadı. 1907 senesinde 3. Ordu kurmay heyetine atandı. Burada Binbaşı Ali Fethi Okyar ve Kolağası Mustafa Kemal ile birlikte çalıştı.
II. Meşrutiyet ilan edilince Selanik'teki İttihat ve Terakki Cemiyeti genel merkezinin İstanbul'a gönderdiği 10 delegeden oluşan temsil heyetinde yer aldı. Sonrasında cemiyetin genel merkez üyeliğine seçildi. Aynı sene kaymakamlığa (yarbay) yükselen Cemal Paşa meşrutiyetin getirdiği yenilikleri ve ortaya çıkan değişimleri devlet memurlarına anlatıp benimsetmek için kurulan Heyet-i İslahiye'nin bir üyesi olarak Anadolu'ya gönderildi.

Bu makalede, Harbiye Nazırı Enver Paşa’nın 12 Mart 1914-10 Ağustos 1914 tarihleri arasında Harbiye Nezareti bünyesinde uygulamaya çalıştığı alfabe ve yazı değişikliği ele alınmıştır.
Osmanlılarda Tanzimat Dönemi’nden itibaren artarak devam eden dilde sadeleşme, imla, alfabe ve okuma-yazma öğrenimi tartışmalarının üstüne XIX. yüzyılın sonlarında askerî gereklilikler de eklenmeye başlamıştır. Silâhaltına alınan askerler arasındaki okuma-yazma oranının düşüklüğü, askerlere kısa sürede okuma-yazma öğretme ihtiyacı, özel isimlerin yazımındaki karışıklıklar gibi sebepler Enver Paşa’nın göreve gelir gelmez yapmaya başladığı bir dizi askerî ıslahatın arasına, yazı meselesini de eklemesine neden olmuştur.
Enver Paşa’nın yaptığı ıslahatın temeli, diğer harflerle birleşme durumuna göre başta, ortada ve sonda farklı şekiller alan Osmanlıca harflerin, birleştirilmeden aslî halleriyle, ayrı ayrı yazılması esasına dayanır. Bu yeni alfabe oluşturulurken Osmanlıcadaki mevcut 32 harf korunmuş, eski harflerle yazılma imkânı bulunmayan Türkçedeki 8 ünlü ise mevcut harflerin üzerine küçük işaretler konulmak suretiyle gösterilerek toplam 40 harften oluşan yeni bir alfabe ihdas edilmiştir. Resmî olarak Ordu Elifbası adı verilen bu alfabe ile harflerin birleştirilmeden yazılması, kelimelerin telaffuz edildiği hâliyle kaleme alınması gibi kurallar da benimsenmiştir.
İlk bakışta, alfabe ve imla temelli süregelen tartışmaların çözümüne yönelik teoride kesin bir çözüm gibi gelen Enver Paşa’nın yazı ıslahatı, orduda geniş bir tecrübe sahası bulmuştur. Esasen üç farklı dilin (Türkçe, Arapça, Farsça) seslerini, tek bir alfabe ile yazıya aktarmaya imkân veren bir transliterasyon alfabesi olan Ordu Elifbası’nın günlük hayatta kullanılması ise pek mümkün olmamıştır. Bu yeni alfabe ve imla ile okuma-yazma öğreniminin bir miktar hızlandığı kabul olunsa dahi iyi eğitimli, okuryazar kişilerin okuma-yazma hızının neredeyse heceleme seviyesine düştüğü ve ilerlemediği ortaya çıkmıştır.
Enver Paşa’nın tüm memlekete yaymayı düşündüğü bu alfabe ve imla ıslahatı, ordu içinde tecrübe edildiği hâliyle çok daha fazla soruna yol açmıştır. Nihayetinde 152 gün yürürlükte kalan Ordu Elifbası, seferberlik ilanının ardından kısmî olarak seferberlik sonrasına ertelenmiş ancak bir daha hayata geçirilmesi mümkün olmamıştır.

Osmanlı Devleti için 19. yüzyıl büyük değişim ve dönüşümlere sahne olmuştur. Devlet bir yandan çağın gerekliliklerini teşkil etmek için çaba sarf ederken bir yandan da iç ve dış tehditlerle mücadele etmek zorunda kalmıştır. Uluslararası yarışta geride kaldıklarının farkında olan Osmanlı aydın ve bürokratları uzun soluklu yenileşme hareketlerine girişmişler ve bunu siyaset, ticaret, sanayi, askeriye, eğitim ve ziraat gibi muhtelif alanlarda yapmaya gayret göstermişlerdir. Bu hareketlerin belki de en önemlisi anayasallaşma ve parlamento sürecidir. 1876'da ilan edilen Kanun-i Esasî ile Osmanlı Devleti'nde parlamenter sisteme geçiş sağlandıysa da kısa bir süre sonra meclisin tatil edilmesiyle bu sistem rafa kaldırılmıştır. Böylece 1908 yılına kadar sürecek olan ve istibdat diye adlandırılan bir dönem başlamış, bu dönem İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin II. Meşrutiyeti ilan ettirmesine kadar devam etmiştir.

Vahdettin, Sultan Abdülmecid’in en küçük oğludur. 4 Ocak 1861 tarihinde doğmuştur.
Babası Abdülmecit vefat ettiğinde henüz altı aylıktır. Kendisinden önce üç
kardeşi, yaş sırasına göre, sırayla tahta çıkmıştı. 5. Murat, Serasker Hüseyin Avni Paşa
öncülüğünde gerçekleşen bir askeri darbe sonrası padişah olmuştur. Akıl sağlığı bozulunca
tahttan indirilmiş ve yerine Veliaht Abdülhamit, 2. Abdülhamit unvanıyla tahta
çıkmıştır. Sultan Abdülhamit, Osmanlı Devleti’ni 33 yıl yönetti. 31 Mart askeri darbesi
ile iktidardan uzaklaştırıldı. Yerine, Abdülmecid’in üçüncü oğlu Mehmet Reşat tahta
çıkarıldı. Abdülhamit sonrasında yönetim tamamen İttihat ve Terakki Fırkası’nın
eline geçti. Anayasa’da yapılan değişiklikle padişahın yetkileri kısıtlandı. Mehmet
Reşat, selefinin siyasi yeteneklerinden mahrumdu. 2. Abdülhamid’i tahttan indirenlerin,
bir gün kendisini de indirebilecekleri korkusunu taşıyordu. 9 yıl Osmanlı tahtında
bulundu. Önüne gelen evrakı imzalamanın ötesinde bir etkinliği yoktu. Bu süre içinde
kısıtlı yetkilerini dahi hiçbir zaman kullanamadı. 3 Temmuz 1918 tarihinde vefat etti.
Yerine küçük kardeşi Mehmet Vahdettin, 4 Temmuzda, 6. Mehmet unvanıyla tahta
çıktı. Esasen bu tarihte artık gerçek anlamda bir taht yoktur. Zira Osmanlı Devleti
savaştan mağlup çıkmıştı. Tahta çıktıktan dört ay sonra Mondros Mütarekesi ile bu
mağlubiyet tescil edildi. Vahdettin çöken bir tahtın varisi idi. Osmanlı Ordusu savaşta
tükenmişti. Saltanatın dayanacağı bir güç bulunmuyordu. Halk temel ihtiyaçlarını
temin edemiyordu. Uzun süren savaş ülkeyi yoksul düşürmüştü. Mondros Mütarekesi
hükümleri gereği ülke, başta başkent İstanbul olmak üzere işgal edilmeye başlanmıştı.
İşgal altındaki bir başkentte iktidardan bahsetmek mümkün değildir.

İttihat ve Terakki Cemiyeti, Türk Siyasal düşüncesi, tarihi, yaşamı ve dönüşümleri bağlamında günümüze kadar uzanan güçlü izdüşümleri ile derin etkileri araştırılması gereken olay ve olguların hem nedeni hem de sonucudur. Merhum Tunaya’ya göre İttihat ve Terakki ve onun nezdinde II. Meşrutiyet, Türk Siyasal yaşamının laboratuvarı mesabesindedir.
Bu önemine rağmen İttihat ve Terakki siyasal hareketi, fikirleri, eylemleri, aktörleri, etkileri ve dönüşümleri bağlamında yeterince ve tarafsız bir gözle araştırılıp çözümlenmiş değildir. Birkaç değerli araştırmanın haricinde yapılan çalışmalar daha çok spekülatif karakterli sübjektif yaklaşımlardan oluşmaktadır. Yüksek yoğunluklu siyasal çatışmanın yaşandığı bir dönemi de temsil eden İttihat ve Terakki hareketi daha çok siyasal tarafgirliklerin hışmına uğramış, sağlıklı bir analizi mümkün kılacak vasıtalar, bu olumsuzluklar tarafından gölgelenmiş ve modern Türkiye’nin kuruluş döneminde yaşanan olaylar gibi tarihselleşememiştir..
İttihat ve Terakki Cemiyeti üzerindeki sır perdeleri aralandıkça izdüşümleri günümüze kadar uzanan birçok soru aydınlığa kavuşacak, devlet merkezli ve iktidar aygıtına yönelik siyaset yapma alışkanlıkları gözden geçirilecektir. Bir çağın ve bir dönemin yaşamsal iddialarının billurlaştığı İttihat ve Terakki hareketi, aynı zamanda beklentilerini ve enerjilerini kaybetmiş bir kuşağa, “ele avuca sığmaz” bir hareketlilik kazandırmıştır.

Birinci Dünya Savaşı’nın 1918 yılının yaz aylarında İtilaf Devletleri’nin galibiyetiyle neticeleneceği anlaşılmıştı. Osmanlı Devleti mağluplar safında yer alıyordu. Kamuoyu bir an evvel ateşkes ve barış istiyordu. Bulgaristan’ın savaştan çekilmesiyle birlikte barış zorunluluk halini almıştı. Dönemin gazetelerinin tamamı barıştan yanaydı. Temel tartışma barışın niteliği ve maliyeti üzerineydi. Basın evvela ortak hareket etmenin maliyeti düşüreceğini düşünerek Almanya ve diğer müttefiklerle birlikte müşterek barış seçeneğini destekledi. Fakat özellikle Almanya kaynaklı sorunların barışı geciktirdiği gerekçesiyle münferit barış seçeneğine yönelindi. Bu doğrultuda İngiltere ile Mondros Mütarekesi imzalandı ve Türkiye için savaş sona erdi. Aynı zamanda Almanya ile olan ilişkiler de bitirildi. Gazeteler bu süreci izlerken zaman zaman geriye doğru sorgulamalar yaptılar. En önemli tartışma konuları şunlardı: Osmanlı Devleti neden savaşa girdi ve neden Almanya’nın safında yer aldı? Bu savaşın suçlusu kim ya da kimler?
Bu çalışmada 1918 yılının son çeyreğinde İkdam, Sabah ve Tanin gazeteleri üzerinden Türkiye-Almanya ilişkilerinin izlediği seyir ele alınmakta ve geriye dönük tartışmalar vasıtasıyla ilişkinin niteliğini tespit etmek amaçlanmaktadır. Aynı zamanda her üç gazetenin izlediği yayın politikasının seyrini takip ederek kamuoyunun eğilimi yakalanmaya çalışılmıştır.

ÖZET
Türkiye’de XIX. asırda başlayan ve XX. asırda devam eden tartışmaların başında eğitimin yaygınlaştırılması
için Arap harflerinin yeniden düzenlenmesi (ıslah-ı huruf) fikri gelmektedir. Harflerin ayrı ayrı yazılmasına
dayalı huruf-ı munfasıla fikri özellikle II. Meşrutiyet sonrasında kendisine çok fazla taraftar bulmuştur. Bu
fikrin propagandacısı ve teorisyeni ise Doktor Milaslı İsmail Hakkı’dır. Doktor; çıkardığı gazetelerle ve
yayımladığı eserlerle huruf-ı munfasılanın geniş kesimlere yayılması ve maarifçe kabulü için elinden geleni
yapmış, cemiyetlerin kurulmasını sağlayarak da bir kamuoyu oluşturmuştur. Nitekim bu kamuoyu Birinci
Dünya Savaşı sırasında başarılı olmuş ve huruf-ı munfasılaya dayalı yeni yazı sistemi ilk olarak ordu
yazışmalarında kullanılmaya başlanmıştır. Fakat bu yeni yazıyı kabul eden Enver Paşa; Doktor Milaslı İsmail
Hakkı’nın önerdiği yazı sistemini değil, Tanin gazetesinde neşredilen huruf-ı munfasılaya dayalı yeni yazı
sisteminin kabulünü uygun görmüştür.
Kendi örnerdiği yazı sisteminin kabul edilmemesine rağmen Doktor Milaslı İsmail Hakkı; görüşlerini
1919’da bile yazdığı Milletleriŋ Terakkîsinde Elifbânıŋ Hissesi adlı makalede savunmaya devam etmektedir.
Yazar bu makalesinde; alfabenin medeniyeti beraberinde getirdiğini, Japonların muasır medeniyet seviyesine
çıkmalarını harflerini ıslah etmeleriyle sağladıklarını, Çin’in de Japonya’nın yeni yazıyla geliştiğini görüp
yazılarını fennî bir yapıya getirmeye başladıklarını, Arap harflerini birleşik yazmanın eğitim ve öğretimi çok
zorlaştırdığını, matbaacılıkta bile harfleri birleşik yazmaktan dolayı çok yavaş kalındığını ve bu yüzden az
eser basılabildiğini, harfleri ayrı ayrı yazıp aralarına harekeler koyarsak çok büyük bir kolaylığın ortaya
çıkacağını, Latin harflerinin aleyhinde olduğunu, huruf-ı munfasılaya dayalı yeni yazı sisteminin tüm
alfabelerden üstün özellikler taşıdığını, harfleri ayrı ayrı yazmanın bir ihtiyaç değil bir zaruret olduğunu,
ancak ve ancak bu şekilde muasır medeniyet seviyesine çıkabileceğimizi ifade etmektedir.

ABSTRACT

Turkey began in the 19th century and rearrangement of the letters in Arabic for the dissemination of education
at the beginning of the ongoing discussions in the 20th century (ıslah-ı huruf) comes to mind. The idea of
huruf-ı munfasıla based on writing the letters separately, especially after the 2nd Constitutional Monarchy,
found a lot of supporters. The propagandist and theorist of this idea is Dr. Milasli Ismail Hakki. Doctor; with
the newspapers he published and the works he published, he did his best to spread the huruf-ı munfasıla to a
wide range of people and to be accepted by the education, and created a public opinion by ensuring the
establishment of societies. As a matter of fact, this public opinion was successful during the First World War,
and the new writing system based on huruf-ı munfasıla was first used in military correspondence. But Enver
Pasha, who accepted this new letter, considered it appropriate to accept the new writing system based on
huruf-ı munfasıla, which was published in the Tanin newspaper, not the writing system proposed by Doctor
Milasli Ismail Hakki.
Although his own writing system was not accepted, Doctor Milasli Ismail Hakki continues to defend his
views in his article named Milletleriŋ Terakkîsinde Elifbânıŋ Hissesi even in 1919. The author in this article; the alphabet brought civilization with it, that the Japanese improved their letters to the level of contemporary
civilization, that China also saw that Japan developed with the new wrinting and began to bring their writings
to a scientific structure, that the combined writing of the Arabic letters made scientific structure, that the
combined education and training very diffucult, even in printing, writing letters combined. That it is slow and
therefore few works can be printed, that if we write the letters separately and put movements between them,
it will be a great convenience, Latin letters are against it, the new writing system based on the letterbox has
superior features than all alphabets, writing the letters separately is not a necessity. He expresses that we can
only reach the level of contemporary civilization in this way.

23 Temmuz 1908 tarihi, Osmanlı Devleti için yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur.
Osmanlı Devleti I. Meşrutiyet’ten otuz yıl sonra bir kez daha meşrutiyeti ilan
etmiştir. II. Meşrutiyet’in ilanından hemen sonra seçimlere gidilerek kısa süre içinde
anayasalı ve parlamentolu hayata geçilmiştir. Meşrutiyetin ilanını sağlayan İttihat ve
Terakki Cemiyeti, Sultan Abdülhamid’in varlığından tedirgin olmasına karşın, kendisinin
tüm yetkilerini elinden almış değildi. Meşrutiyet öncesindeki dönemle aynı
olmamakla birlikte bu süreçte de Sultan Abdülhamid’in hâkimiyetinden söz etmek
mümkündür. Fakat Meşrutiyet karşıtı 31 Mart Vakıası’nın yaşanması bu durumu değiştirmiş,
otuz üç yıllık Sultan Abdülhamid iktidarına son vermiştir. Devrik padişahın
yerine tahta çıkarılan Mehmed Reşad ile birlikte “sultanlık” makamının neredeyse
tüm yetkilerine el koyulurken, hanedan ailesi de daha önce görülmemiş biçimde
hükümet kontrolüne girmiştir. O yüzden bu dönem ne padişahın ne de hanedan
ailesinin etki ya da yetkisinden bahsetmek mümkün değildir.

“Harp Raporlarına Osmanlı Ordusu Filistin ve Suriye’den Nasıl Çekildi” isimli eserimizde, Birinci Dünya Savaşı’nın vuku bulduğu önemli cephelerden biri olan Filistin/Suriye Cephesi, Kanal/Sina Cephesinden başlamak suretiyle ele alınmıştır. Bilhassa Filistin Cephesi ve cephenin kaderini çizecek Nablus Harbi ve sonrasında Suriye hattında Mondros Mütarekesi’ne kadar olan geri çekilme ile Halep kuzeyinde verilen son savunma bir kısmı ilk kez incelenen harp raporları ışığında ortaya konulmuştur. Daha önce ortaya çıkmış belgeler ise bu yeni bilgilerle harmanlanarak güncel bir bakış açısıyla incelenmiştir. 

Özellikle bugüne kadar karşılıklı iddialarla zıtlaşmaya ulaşan bir mesele olan Filistin ve Suriye’den çekilme ve bunla bağlantılı olarak Mustafa Kemal Paşa’nın bu konudaki rolü, tartışmaların esas merkezini oluşturmaktadır. Haddizatında itham ve iddialarla ilgili bilimsel çerçevede, bilhassa arşiv kaynakları ve harp raporlarına göre ciddi ve kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Bu kapsamda birçoğu ilk kez yayımlanan belgeler ve öncesinde yapılan bazı genel çalışmalar analiz ve tahlil edilmiş; meselenin iç yüzü objektif bir şekilde ilk defa bu eserle ortaya konulmak istenmiştir. 

Kitapta 4 bölüm olacak şekilde kaleme alınmıştır. Bu meyanda eserin 1’inci Bölümü, “Birinci Dünya Savaşı’nda Kanal/Sina Cephesi” başlığı ekseninde şekillendirilmiştir. Bu bölümün alt başlıklarında Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesi, Kanal Cephesi’nin açılma nedenleri ve savaşın bu cephede başlaması ile ortaya çıkan askeri ve diğer gelişmeler değerlendirilmiştir. Yine Hicaz bölgesinde başlayan Şerif Hüseyin isyanına dair malumatlar da burada ifade edilmiştir.

2’nci Bölümde; “Birinci Dünya Savaşı’nda Filistin/Suriye Cephesi” konusu yer almaktadır. Bu bölümde Filistin’de Gazze Savaşlarından itibaren vuku bulan gelişmeler, Kudüs’ün düşmesi sonrasında Şeria Muharebeleri ve en son olarak da Nablus Harbi’nden geniş ölçüde bahsedilmiştir. Yine bu bölümün ikinci kısmında Nablus Harbi’nden sonra Hicaz, Ürdün ve Lübnan’ın elden çıkışı ile Suriye Cephesi’ndeki geri çekilme ve olayların gelişimi hakkında bilgi verilmiştir.

3’üncü Bölümde; Birinci Dünya Savaşı’nın konumuz olan cephe açısından hülasa bir değerlendirmesi yapıldıktan sonra Osmanlı vatanının bir parçası olan bu bölgenin işgaliyle hayata geçirilen projeler ile bölgenin İngiltere, Siyonist akıl ve Fransa gibi güçler tarafından dizayn edilmesine yönelik arka plan ve ilgili antlaşmalar açıklanmıştır.

Eserin 4’üncü ve son bölümünde ise Nablus’tan Mondros Ateşkesine kadar olan Osmanlı Ordusu’nun savaşları, geri çekilmesi ve İngilizlere karşı savunması hatları ile diğer gelişmeleri ortaya koyan arşiv belgelerinin çeviri yazıları ve bu belgelerin orijinal görüntüleri yer almıştır. Osmanlı Ordusunun vaziyeti harp prensipleri çerçevesinde ele alınmıştır.

Bu çalışmamızda, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda İtilâf Devletleri ile Çanakkale dışındaki cephelerde yaptığı savaşların, Çanakkale Cephesi’ne olan etkileri aktarılmaya çalışılmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti, Çanakkale Cephesi’nden başka Kafkas, Kanal, Suriye-Filistin ve Irak cephelerinde de savaşmıştır. Tüm bu cephelerin, doğrudan veya dolaylı olarak Çanakkale Cephesi’nin açılmasına, gidişatına veya sonuçlanmasına etkileri bulunmaktadır. Kafkas Cephesi’nde, Sarıkamış Harekâtı neticesinde Rusların, müttefiklerine Çanakkale’de bir cephe açma fikrini aşılaması, Çanakkale Cephesi’nin diğer cepheler ile bağlantılı olduğunu göstermektedir. Churchill’in, Mısır Cephesi için ayrılmış İngiliz donanmasını fazla bulması ve bir kısmının Çanakkale’ye sevk edilmesini istemesi fakat bu isteğinin kabul görmemesi de diğer cephelerle olan münasebete bir örnektir. Anlaşılacağı üzere, aynı dönem içerisinde gerçekleşen bu mücadelelerin, farklı cephelerde bulunmaları, birbirleriyle bağlantısız bir şekilde gerçekleştiği anlamına gelmemektedir. Bizler de bu yoldan hareketle Çanakkale Cephesi’nin, diğer cephelerle münasebetlerini ele alıp, gizli kalmış, neden gerçekleştiği henüz bilinmeyen olayların açıklanmasına katkı sağlamayı dilemekteyiz.

Türkiye'nin Birinci Dünya Savaşına girişi ile ilgili yerleşik genel kabulleri Büyükelçi Altay Cengizer özellikle yabancı kaynaklara dayanarak çürütüyor. Adil Hafızanın Işığında, İngiltere, Rusya ve Fransa Blokunun Osmanlı Devletine Almanya safında harbe girmek dışında bir seçenek bırakmadığını gösteriyor. Ülkemizde sağlı sollu asırlık yerleşik kabullerin Seferberlik yıllarında İtilaf Devletlerinin gerçeklik endişesi taşımayan savaş propagandası ürünleri olduğunu görmek sarsıcı...

La République turque a déclaré la réforme d’alphabet selon laquelle il était désormais interdit d’utilisation de l’alphabet arabe pour l’écriture turque et qui favorise un nouvel alphabet y compris les caractères spéciales comme ç, ğ, ı, ş, ö, ü et İ; basé sur l’alphabet latin, le 1er novembre 1928. Dans cette fiche de lecture; on examinera cette notion, ses raisons, ses conséquences et la période de discussion avant la réforme en partant des articles suivants:
• The Stamboul Alphabet of Shemseddin Sami Bey: Precursor to Turkish Script Reform
• Learning to Read (Again): The Social Experiences of Turkey’s 1928 Alphabet Reform
• La Révolution au pied de la lettre. L’invention de l’alphabet turc
• KUYAS, Ahmet, Tarih, Numéro: 8

Çarlık Rusya’sı ve ardılı olan Bolşevik yönetiminin Türkistan halkının üzerinde uyguladıkları emperyalist politikalar halkın varlığına zarar veren boyutlara ulaşmıştı. Halk yapılan işgal ve zulümlere kayıtsız kalmadı ve Türkistan, başlangıcı Fergana bölgesi olmak üzere büyük ve hızla yayılan bir ayaklanmaya sahne oldu. Bu mücadele tarihi literatüre “Basmacılar” olarak geçti. Bu hareket etrafında Türkistan’da önemli mücadeleler yaşanmış, Türkistan toplumunda derin izler bırakmıştır. Enver Paşa’nın da bu mücadeleye katılması ile hareket başka bir boyuta taşınarak anlamını güçlendirmiştir. Bu çalışmada Türkistan’daki milli mücadele ve etkileri tanımlanmaya çalışılmış Enver Paşa’nın katkıları ele alınmıştır.

Tarihimizde bir döneme damga vurmuş İttihat ve Terakki Cemiyetinin içerisinde yer alan birçok önemli isimin fikri açıdan hangi düşüncede olduğu hala tartışılan bir konudur. Bu tartışmalarda en çok bahsi geçen düşünce ise ittihatçıların Osmanlıcı mı yoksa Türkçü mü olduklarıdır. İttihatçıların önde gelen isimleri Osmanlıcılık düşüncesi ile hareket ettiklerini ifade etseler de izlenen politikaların Türkçü çizgide olduğu ve dönemin Osmanlıcılık anlayışının aslında Türkçülüğe karşılık geldiği de iddia edilmektedir (Günay, 2014). İttihat ve Terakki Cemiyeti içerisinde farklı görüşlere sahip insanları barındıran bir oluşumdur. Bu insanlar arasında Türkçülüğü savunan çok önemli isimler yer almaktaydı bu isimlerin arasında en önemli olanı ise cemiyetin genel merkez yönetiminde görev yapan ve Türkçülüğünde en önde gelen isimlerinden Ziya Gökalp'tir. Milliyetçilik akımının etkisi ile Osmanlı Devletinden tek tek kopmaya başlayan azınlıklara karşı Türk aydınları Türkçülüğe yönelmişlerdi zira bu uluslara karşı izlenen Osmanlıcılık politikası etkisini yitirmiş ulusçuluk ön plana çıkmıştı (Saklı, 2012). Bunun yanı sıra çarlık Rusya'sında izlenen Panslavizm politikasına cevaben Gaspıralı İsmail, Yusuf Akçura gibi aydınlar Türkçü düşünce hareketleriyle çarlığın izlemiş olduğu yayılmacı politikaya karşı bir hareket niteliği taşımaktaydı (Günay, 2014). İttihat ve Terakkinin kuruluşunun ilk yıllarında asıl amaç devleti ayakta tutmak ve hürriyet olduğundan cemiyet içerisine köken ayrımı yapılmaksızın herkesin girebileceği kararlaştırılmış fakat cemiyetin büyük bölümünde Müslüman ve Türk gençlerin olduğu görülmekteydi. Ayrıca cemiyetin kurucularından olan hatırı sayılır isimlerden Ahmet Rıza Bey, cemiyeti bir Türk ve Müslüman cemiyeti olduğunu dile getirmiştir (Semiz, 2014). Cemiyetin gayrimüslimlerle olan bağlantıları ve teşkilat içinde gayrimüslim bazı unsurlara yer vermesi konusunda ise yeni kurulmuş bu gizli cemiyetin amaçlarına ulaşması ve büyüyebilmesi için pragmatik bir anlayışla bu şekilde hareket ettiği ifade edilmektedir. 1908 yılına yani meşrutiyete kadar devletin parçalanmasını önlemek ve meşrutiyeti ilan ederek anayasanın yürürlüğe girmesini sağlamak kutlu bir hedef olarak konmuş bunu sağlamak için ise amaca ulaşana kadar Türk milliyetçiliğini açıkça ifade etmekten kaçınılmıştır (Semiz, 2014: 222-223; Günay, 2014). Bu konuda cemiyetin önemli üyelerinden ve edebiyatımızın önemli yazar ve düşünürlerinden olan Ömer Seyfettin İttihat ve Terakki Cemiyetinin bu siyasetinde ki düşüncelerini şu şekilde ifade etmiştir;

ERMENI TEHCIRINDE ALMAN PARMAGI
Osmanlılar yirminci yüzyıla her konuda çağdaşlarından geri kalarak girmiş, gelişen sanayiye ayak uyduramamış ve savaşlar yüzyılı diyebileceğimiz bu asırda, askeri alanda gerekli düzenlemeleri yapamaması sonucunda da dağılmıştır. İmparatorluk, yıkılış sürecine girdikten sonra topraklarından pay alma planları yapan güçler, Osmanlı’nın bünyesinde bulunan değişik milletleri ayaklandırılmaya çabalamışlardır. Bu süreç ise, özellikle Balkanlarda, Doğu Anadolu’da ki Ermenilerin yaşadıkları bölgelerde ve Arap yarımadasında çok sancılı geçmiştir. İmparatorluğun bu topraklarında ölen halkları için, tartışmalar günümüzde halen siyaset konusu yapılmaya devam etmektedir.