Nacjonalizm

The purpose of this paper is to reconstruct Roger Scruton’s views on patriotism and similar attitudes of nationalism and oikophobia that endanger the proper love to homeland. According to Scruton, patriotism is the loyalty toward people who inhabited certain territory and share common culture, customs and history. Such understood feeling of national loyalty is peaceful by its nature and stabilizes the democratic system. Besides patriotism, Scruton distinguishes attitude of worship of nation and hostility towards it. The first attitude, transforming into nationalism, deifies nation and led to numerous wars and conflicts in history, whereas an attitude of hostility towards own nation (oikophobia) justifies the development of transnational institutions that limited sovereignty of the democratic nation-states and - indirectly - undermined the sovereignty of the people. In the final part of the paper I am going to paraphrase pictures of nation presupposed in attitudes of patriotism, nationalism and oikophobia in the notion apparatus of Leszek Nowak’s deformative concept of culture.
*
Celem artykułu jest prezentacja poglądów Rogera Scrutona w kwestii patriotyzmu i dwóch postaw zagrażających właściwemu umiłowaniu ojczyzny: nacjonalizmu i ojkofobii. Patriotyzm w ujęciu Scrutona oznacza poczucie lojalności wobec ludzi zamieszkujących pewne terytorium, podzielających wspólną kulturę, obyczaje i historię. Tak rozumiane poczucie lojalności narodowej jest z natury rzeczy pokojowe i stabilizuje praktykę demokratyczną. Obok patriotyzmu, Scruton wyróżnia jeszcze dwie inne postawy: uwielbienia oraz niechęci wobec własnego narodu. Ta pierwsza postawa, przeradzając się w nacjonalizm deifikuje naród, prowadziła do licznych wojen i konfliktów w historii, natomiast postawa niechęci wobec własnego narodu (ojkofobia) stanowi uzasadnienie rozwoju instytucji ponadnarodowych, które ograniczając suwerenność demokratycznego państwa narodowego, pośrednio ograniczają władzę ludu. W końcowej części artykułu zamierzam sparafrazować obrazy narodu zakładane w postawie nacjonalizmu, patriotyzmu i ojkofobii w aparaturze pojęciowej deformacyjnej koncepcji kultury Leszka Nowaka.

Autorka prezentuje historyczne ujęcie kwestii odrodzenia narodowego Polaków na obszarze współczesnej Wileńszczyzny na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem działań na rzecz utworzenia polskojęzycznej jednostki autonomicznej w obrębie Litwy.

Książka przedstawia historyczne i kulturowe tło rozwoju baskijskiego nacjonalizmu i proces formowania się baskijskiej tożsamości narodowej. Autorka analizuje różne wymiary XIX-wiecznych procesów modernizacyjnych i ich wpływ ówczesne społeczeństwo baskijskie. Szczegółowo omawia powstające w tym czasie nowe ruchy społeczne i ich stosunek do kwestii historii, kultury i polityki baskijskiej. Szczególną uwaga poświęca analizie ekonomicznego wymiaru modernizacji, pokazując, że to właśnie proces industrializacji, miał kluczowe znaczenie dla powstania baskijskiego nacjonalizmu. Nie tylko stworzył on odpowiednie warunki (społeczne i kulturowe) do rozwoju nacjonalizmu, lecz także istotnie wpłynął na kształt wyobrażeń wspólnoty narodowej.

Oryginalny wkład pracy do badań nad nacjonalizmem polega przede wszystkim na pokazaniu silnych związków pomiędzy rozwojem ekonomicznym a powstawaniem sentymentów narodowych i nacjonalistycznych. Na gruncie badań nad nacjonalizmem baskijskim, praca łamie stereotyp ‘antyindustrialnego’ nacjonalizmu baskijskiego, pokazując że w rzeczywistości już na samym niemal początku nacjonalizm ten szybko „unarodowił” ideę postępu i rozwoju ekonomicznego, czyniąc z nich swoiste zasoby narodowe. Wartością pracy jest także opis społecznego zaplecza pierwszego nacjonalizmu opartego na własnej autorskiej analizie bogatego materiału źródłowego.

Przedmiotem analiz w ramach niniejszego artykułu jest zjawisko wiktymizmu występujące we współczesnej Europie Środkowo-Wschodniej (dalej: EŚW). Poprzez wiktymizm w odniesieniu do kategorii tożsamości narodowej rozumie się pozycjonowanie własnego narodu w roli ofiary z uwydatnieniem cierpień i upokorzeń, które członkowie danego narodu zmuszeni byli znosić oraz jednoznacznym wskazaniem oprawców i wrogów. Wiktymizm nie jest co prawda zjawiskiem typowo współczesnym w EŚW, niemniej na uwagę zasługują jego współczesne manifestacje oraz próby politycznej manipulacji obrazem ofiary i wroga narodowego.

1. Autor ukazuje specyfikę ideologii wiktymistycznych w EŚW ze wskazaniem na znaczenie dziedzictwa ideologii komunistycznej. Stawia tezę, że EŚW wyróżnia się na tle Europy Zachodniej szczególnym nasyceniem owych ideologii. Zauważa, że ideologie wiktymistyczne w niemałym stopniu znajdują usprawiedliwienie w realnych krzywdach i upokorzeniach doznawanych zwłaszcza w XIX i XX wieku.
2. Autor stwierdza, że istnieją pewne różnice odnoszące się zarówno do przyczyn i mechanizmów powstawania ideologii wiktymistycznych, jak i przejawów oraz ich skutków społeczno-politycznych. Tworzy typologię ideologii wiktymistycznych, wyróżniając siedem rodzajów wiktymizmów.
3. Autor omawia polityczne i moralne znaczenie wiktymizmu, stawiając tezę, że ideologie wiktymistyczne nie są wyłącznie doświadczeniem własnej krzywdy, rozgrzebywaniem ran, jakimś niezdrowym syceniem się własnym nieszczęściem. Wiktymizm jest bowiem głównie otwartym zaproszeniem dla różnego rodzaju ekstremizmów, dla politycznego rewanżyzmu, chęci odwetu. Jest przy tym bronią obosieczną, która w zdecydowanie większym stopniu rani moralnie i psychicznie członków narodu-ofiary, aniżeli narodu-oprawcy.
4. Autor podejmuje próbę typologizacji pozytywnych odpowiedzi na zjawisko wiktymizmu. Wskazuje na sześć istotnych warunków odrzucenia „trucizny” ideologii wiktymistycznej.
5. Autor wskazuje na pewne deficyty występujące po stronie Unii Europejskiej, która – w jego przekonaniu – jest nieprzygotowana do sprostania zjawisku wiktymizmu. Unia Europejska jako swoista organizacja księgowych i prawników nie ma podstawowej wrażliwości i wyczucia kwestii etnicznych.

Ideologie wiktymistyczne występujące w EŚW są nazbyt często bagatelizowane i ignorowane w dyskusjach na temat politycznej przyszłości tej części Europy oraz Europy jako całości. Nadal żywy jest nieuzasadniony optymizm zwolenników teorii modernizacji przekonanych, że procesy demokratyzacji i unowocześnienia życia społecznego unieważnią w praktyce społecznej kategorie tożsamości narodowych i etnicznych, usuną z pamięci społecznej wspomnienia doznanych krzywd i porażek. Najbliższa przyszłość, zdaniem autora, każe gruntownie zrewidować owo optymistyczne nastawienie i wymusi pogłębioną refleksję na temat możliwości zaradzenia niebezpieczeństwom, jakie niosą ze sobą ideologie wiktymistyczne.

The issue of appropriation and the use of cultural heritage elements for political purposes is a universal phenomenon that we can observe in many parts of the world, and in almost all countries in Latin America. the politicization processes refer primarily to the cultural heritage of indigenous peoples, linking them successively with colonialism (cultural imperialism), nationalism, populism, neo-colonialism (endocolonialism) and the contemporary concept of multiculturalism and ethnodevelopment. indirectly, they also determine the ethnopolitics of states and the changing of political and social status of the indigenous part of latin american societies. the article presents a general outline of the main political concepts and ideas that are related to the cultural heritage (mainly archaeological) and discusses the process of using of the pre-Columbian cultural heritage in the process of shaping the national identity in Mexico, Guatemala, and Honduras in the XIXth century.

Autor artykułu analizuje fenomen wielkoformatowych murali patriotycznych, coraz częściej obecnych w przestrzeni publicznej: na ścianach instytucji, domów i osiedli, w miejscach powszechnie znanych i odwiedzanych oraz mających tylko lokalne
znaczenie. Murale pełnią funkcję propagandowe już od czasów antycznych, w dzisiejszej Polsce tego rodzaju twórczość przeżywa swój „złoty okres”.

Praca magisterska napisana w Zakładzie Studiów Strategicznych Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM po kierunkiem prof. dr. hab. Sebastiana Wojciechowskiego
W praco poruszono problematykę kształtowania się różnych typów relacji między narodami i grupami etnicznymi w Europie Środkowo-Wschodniej po 1989 r., a więc w warunkach transformacji polityczno-gospodarczej, zmiany społecznej i tworzenia się nowego ładu międzynarodowego. Przedstawiono w niej przykłady kooperacji, rywalizacji oraz konfliktów międzyetnicznych, ich przyczyny i uwarunkowania oraz ewentualne skutki.

The  paper  presents  the  way  of  writing  about  Wilamowice  as  represented  by  both  German  and  Polish  authors,  on  the  example  of  the  Vilamovian  headscarf  called  the  “drymła”,  in  an  attempt  at  analyzing  the  nationalistic  discourse  ap-plied  therein.  German  authors,  in  particular  those  involved  in  the  “Sprachinsel-forschung” – research of German language islands – posited the example of this element  of  folk  dress  as  evidence  for    an  essentially  German  character  of  the  Vilamovian  folk  dress,  and  of  its  users  by  extension.  In  these  authors’  opinion,  the  headdress  was  to  be  a  relic  of  ancient-German  attire.  Polish  ethnographers  polemized  with  his  view,  nevertheless  applying  similar  discursive  strategies  in  their  narration:  e.g.  describing  the  drymła  as  an  evolution  of  an  old  Polish  el-ement  of  traditional  dress  called  the  “nałęcz”.  Elżbieta  Teresa  Filip  is  a  notable  exception in that she analyzes the overinterpretations on both sides of the debate. An  important  issue  to  notice  is  the  mere  amount  of  space  dedicated  to  drymłaeven in shorter texts discussing the Vilamovian folk dress. The paper additionally presents  the  more  recent  history  of  drymła  and  its  significance  in  Wilamowice

„Złytoptak” to proponowana przez Jana Błońskiego przezwa, z pomocą której można streścić stosunek przedstawicieli prawicowo-nacjonalistycznych odłamów społeczeństwa do ludzi piętnujących postępowanie swoich ziomków wobec Obcych. Autor próbuje scharakteryzować błędy logiczne wykolejające nacjonalistyczne myślenie o winach ciążących na tych, którzy uwierzyli we własną bezgrzeszność, a także niezwykle wysoką szkodliwość społeczną proponowanych przez nacjonalistów terapii mających leczyć samopoczucie społeczne przez  negowanie popełnionych wcześniej zbrodni, przez tak zwaną wymianę elit i niszczenie autorytetów, wreszcie przez walkę z niezależnym instytucjami kultury wspierającymi demokrację, a przede wszystkim z instytucją salonu.

El propósito de este estudio fue tratar de mostrar cómo el pasado precolombino del Perú, descubierto y reconstruido durante el siglo XIX y en la primera mitad del siglo XX, se ha convertido en uno de los elementos más importantes en el proceso de la “restauración” de la nación peruana y el fundamento de la formación identitaria de los habitantes del Perú. En los siguientes capítulos discutí el difícil proceso de formación de la nación peruana en el siglo XIX (Capítulo 2), el dinámico desarrollo de una nueva disciplina científica – arqueología americana y peruana (Capítulo 3), y el proceso de formación de la conciencia del patrimonio arqueológico del Perú, que en el momento de la independencia comenzó a ser visto como un tesoro nacional y la propiedad de toda la nación peruana (Capítulo 4). Observando las relaciones entre la arqueología de la práctica política del Perú me llevó a reflexionar también sobre el papel de la tradición, memoria y el mito nacional (principalmente una referencia a la “época dorada” de la historia de la nación) en la conformación de la identidad nacional peruana y la creación de una imagen específica del país, tanto en la percepción común de los propios peruanos, así como a nivel internacional. Estas cuestiones se relacionan con los fenómenos sumamente interesantes de la incorporación o el rechazo de la tradición y la cultura de las poblaciones indígenas de América Latina dentro de la idea de nación latinoamericana moderna.

The Nationalist Idea of Nation and Nation‑State in the Sociological Analysis of Family and HomeThe main issue of this article is the nationalist idea of nation and nation‑state in the sociological analysis of family and home. In this article the nation is conceived as representing family and the state is conceived as representing home. The point of view of the nationalist parties and sociology is similar. Threats to the family and the nation are: economic globalization, materialism and consumerism, poverty, social pathologies. That is why in t the article were used concepts, definitions and other achievements of sociology.

The article shows various expressions of patriotism and its relationship to nationalism in historical terms. There are two non-competing definitions of patriotism issued in Polish public discourse. The first one presupposes accompanying and even participation in military resistance against an outside enemy, the second consist in organic work – that is in grass-root activities. The Polish Catholic Clergy actively participated in both national uprisings and in organic work. Nowadays the Polish Catholic Clergy plays a role of a memory organizer within a framework of unifying Europe and its tendency to forget or even blot out its history.

The paper tackles the problem of political thought described as radical. The author explains the idea of radical criticism of the state and political relationships, analyzing cases of extreme right and radical left political movements. He also explains that radicalism means the particular strand of political thought which positions itself beyond the field of agreement (compromise) between other currents in political thought. The impossibility of compromise is due to literality and maximalism of interpreted core values of a given strand of political thought. The author also believes radicalism is not a synonym for extremism, which he justifies presenting diverging semantic fields of those terms. Research was carried out based on programs of political parties and social movements defined as radical.

Niniejsza praca poświęcona jest genezie oraz działalności Ruchu Narodowego (RN) w latach 2012–2015. Składają się na nią cztery rozdziały.
Rozdział pierwszy dotyczy korzeni tego ugrupowania, ze szczególnym uwzględnieniem działalności jego późniejszych filarów: Młodzieży Wszechpolskiej oraz Obozu Narodowo-Radykalnego (ONR). Analiza działań obu organizacji została przeprowadzona przy użyciu pojęć
zaczerpniętych z socjologii ruchów społecznych (SRS), ze szczególnym uwzględnieniem prac Donatelli Della Porta oraz Charlesa Tilly’ego. Wiele uwagi zostało poświęcone podobieństwom i różnicom między wymienionymi organizacjami, zarówno w wymiarze ideologicznym, jak i
przyjętej taktyki działania. Opisane zostały także okoliczności zapoczątkowania między nimi współpracy, związane m. in. z organizacją Marszu Niepodległości.
W kolejnym rozdziale pracy została zrekonstruowana na podstawie wystąpień jego przywódców tożsamość zbiorowa RN. W tym przypadku także sięgnięto do SRS, przede wszystkim do dorobku Manuela Castellsa oraz Charlesa Tilly’ego. Odwołując się do stosowanej przez
pierwszego z wymienionych badaczy typologii, RN został uznany za łączący elementy tożsamości oporu i projektu. Została także opisana trwająca na przestrzeni lat 2012-2015 wewnętrzna debata dotyczącą startu RN w wyborach oraz jego formuły organizacyjnej, zakończona rezygnacją ONR z uczestnictwa w nim.
Rozdział trzeci został poświęcony omówieniu kampanii wyborczych prowadzonych przez RN w latach 2014-2015. W nawiązaniu do prac Herberta Kitschelta i Michaela Minkenberga, jego formuła i działalność w tym okresie została określona mianem movement party, czyli ugrupowania współdzielącego zasoby z ruchem społecznym oraz wykorzystującego charakterystyczny dla niego repertuar, stosowany równolegle z prowadzeniem działań standardowych dla partii politycznych. Dlatego wiele uwagi zostało poświęcone nie tylko materiałom wyborczym czy wypowiedziom działaczy RN, ale także podejmowanym przez nich akcjom ulicznym, będącym okazją do
zamanifestowania ich liczebności bądź bezkompromisowości. W ostatnim rozdziale pracy została zaś podjęta próba klasyfikacji RN jako ugrupowania politycznego. Po odrzuceniu jego ujęcia jako partii ekstremistycznej lub populistycznej prawicy, RN został uznany za przykład ugrupowania radykalnej prawicy w rozumieniu przyjętym przez Casa Mudde. Zarazem zostało wskazane podobieństwo tego ugrupowania do partii protestu, w szczególności w ich wariancie natywistycznym i rewitalizacyjnym, opisywanych w pracach Bartłomieja Michalaka. Została także przypisana RN antysystemowość w rozumieniu „słabym”, czyli wymierzona w system partyjny i panujący w nim konsensus.

NA WSTĘPIE krótkie uściślenie zakresu terminu "nacjonalizm", który w niniejszym tekście został przyjęty jako wyjaśniający opisywane zjawiska. Pojęcie to jest wieloznaczne i szczególnie problematyczne w języku polskim. Potocznie oznacza rodzaj skrajnej ideologii, z elementami szowinizmu narodowego i ksenofobii, podczas gdy "patriotyzm" dotyczy miłości ojczyzny i jest odbierany pozytywnie. W niniejszym tekście "nacjonalizm" rozumiany jest w sposób bliższy tradycji anglosaskiej, o znacznie szerszym zasięgu pojęciowym, pozbawiony komponentu wartościującego. Jerzy Szacki szukał słowa, które mogłoby zastąpić ów negatywnie odbierany "nacjonalizm", lecz określenia: "nacjocentryzm" czy "idea narodowa" zostały jednak przez niego samego odrzucone. Najbliższa duchowi tego studium jest definicja, którą jej autor, Anthony D. Smith, określa jako roboczą. Nacjonalizm jest ruchem ideologicznym, którego celem jest osiągnięcie i zachowanie autonomii, jedności i tożsamości populacji ludzkiej, której członkowie tworzą rzeczywisty lub potencjalny naród. Na-ród, czyli nazwaną populację ludzką, dzielącą historyczne terytorium, wspólne mity i wspomnienia, masową, publiczną kulturę, ekonomię i wspólne dla wszystkich członków prawa i obowiązki. Smith kładzie nacisk na znaczenie nacjonalizmu nie tylko w procesie formowania narodu, lecz także dla narodów już od dawna istniejących i niepodległych. Główne tezy nacjonalizmu streszcza jako szkielet nacjonalistycznej wizji świata składającego się z narodów, w którym lojalność wobec tych na-rodów jest dla ich członków wartością nadrzędną w stosunku do wszystkich innych. Znaczenie nacjonalizmu dla elit, które potrafią go politycznie wykorzystać, zauważył John Breuilly. Nacjonalizm rozumiał on jako nowoczesny ruch polityczny, który może mieć na celu zjednoczenie państwa, jego odnowienie albo przejęcie i utrzymanie kontroli nad państwem i tak też jest interpretowany na potrzeby tego tekstu. Breuilly ograniczył zakres pojęcia nacjonalizmu do instrumentalnego wymiaru. Zwrócili na to uwagę m.in.

Artykuł poświęcono analizie medialnych wypowiedzi działaczek nacjonalistycznych
organizacji kobiecych, Kobiet dla Narodu oraz Sekcji Kobiet Ruchu Narodowego (obecnie pod nazwą Narodowa Organizacja Kobiet). Celem analizy uczyniono rekonstrukcję
strategii argumentacyjnych stosowanych przez aktywistki nacjonalistyczne na rzecz
uprawomocnienia własnej obecności na arenie publicznej: przyczyn powstania ich
organizacji, podejmowanych przez nie inicjatyw, propagowanego wizerunku kobiety,
definiowania ideologicznego przeciwnika. Materiał badawczy stanowiły wywiady, których
nacjonalistki udzieliły czasopismom i portalom internetowym od momentu założenia
obu organizacji w 2013 roku do końca 2017 roku.

W niniejszym artykule nakreślono działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów na terenie pogranicza polsko-czechosłowackiego i jej wpływu na tamtejszą ludność. Na podstawie meldunków sytuacyjnych Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej, wytworzonych w latach 1930–1935, starano się ukazać metody zapobiegania aktywności OUN zagrażającej bezpieczeństwu państwa, a także prześledzić sytuację narodowościową na pograniczu.

Źródło: Paweł Tarasiewicz, Bohater a naród, „Cywilizacja” 35 (2010) [ISSN 1643-3637], s. 48-59 ● Bohater a naród: zdroworozsądkowa analiza pojęcia bohatera narodowego wydaje się prowadzić do dwóch oczywistych wniosków. Pierwszy z nich mówi o tym, że nie każdy człowiek zasługuje na miano bohatera, lecz tylko taki, który spełnia określone kryteria. Drugi z kolei łączy się z faktem, że nie każdego bohatera można nazwać bohaterem narodowym, że w przypadku tego ostatniego heroizm jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym. Oba wnioski pozwalają sformułować uzasadnione pytanie zarówno o kryterium bohaterstwa, jak i warunki heroizmu narodowego. W celu odpowiedzi na powyższe pytanie niniejsze rozważania koncentrują się w pierwszej swojej części na istocie bohaterstwa, a następnie podejmują analizę statusu bohatera w kulturze narodowej ze szczególnym uwzględnieniem jego zagrożeń ze strony ideologii nacjonalistycznej.

Pomimo powtarzanych jak mantra tez o szerzeniu się realiów świata " glo-balnej wioski " i związanej z tym procesem homogenizacji kultury, współczesny świat nadal charakteryzuje się ogromną różnorodnością kulturową. Globalizacja i głębokie przemieszanie kulturowe – mobilność ludzi, języków i idei – doprowa-dziły do wyłonienia się dwóch antagonistycznych refleksji naukowych i strategii polityczno-kulturowych. Pierwsza z tych tendencji to esencjalizm, który jest odmianą kulturowego nacjonalizmu i etnicznego absolutyzmu. Drugą tendencję można określić mianem kulturowego pluralizmu i powiązać z takim zjawiskami kulturowej mutacji, jak kreolizacja, metyzacja czy hybrydyczność. Obecnie wydaje się, że hybrydyczne strategie identyfikacji i badania kulturoznawcze zyskują na popularności, co znajduje odzwierciedlenie w ogromnej liczbie pro-jektów akademickich, dedykowanych kwestii migracji i diasporycznych form kulturowych. Czym bardziej jednakże badacze lansują walory wielowątkowej i różnokierunkowej dynamiki transkulturowej, tym bardziej umacniają się reak-cyjne projekty zmierzające do zapewnienia kontynuacji narodowych i etnicznych tradycji. Projekty te są nastawione na obronę " czystej " i " autentycznej " kultury oraz celebrację kulturowych korzeni. I tak, w euro-amerykańskich uniwersytetach interwencjonistyczne i rewizjonistyczne aspiracje ścierają się z tradycjonali-stycznymi projektami broniącymi narodowego bądź etnicznego partykularyzmu. Amerykańskie studia etniczne i afro-amerykańskie (tzw. ethnic studies i Black Studies) nie są wyjątkiem od tej reguły i w ostatnich dekadach również doświadczyły tej ideologicznej próby sił. Co ciekawe, wyzwanie dla absolutyzacji różnicy etnicznej w amerykańskich studiach kulturowych przyszło z zewnątrz, ze strony studiów postkolonialnych i brytyjskich studiów kulturowych. Począw-szy od schyłku dwudziestego wieku teorie postkolonialne zaczęły stopniowo wypierać dotychczasowe amerykańskie teorie i praktyki dotyczące analizy et-niczności. W ciągu ostatnich trzydziestu lat, amerykańscy badacze etniczności musieli zmierzyć się z takimi koncepcjami, jak wewnętrzny kolonializm, hybry

Autorka omawia kwestię nacjonalistycznego urban artu (m.in. muralistyka, graffiti art) powstałego w ostatnich latach w Polsce. Punkcie wyjścia stają się konsekwencje transformacji po roku 1989, w tym m.in. neoliberalne reformy gospodarcze, eliminacja dyskursu klasowego z przestrzeni publicznej, stworzenie narracji symetryzującej nazizm i komunizm, stopniowe oswajanie polityki tożsamościowej oraz budowanie silnej narracji historycznej, ostatecznie w całości podporządkowanej skrajnie prawicowej wizji przeszłości. W tekście przedstawione zostały sposoby, jak elementy te doprowadziły do faszyzacji polskiego społeczeństwa – lub pozwoliły na nią – co zaowocowało przejęciem wizualnej sfery miejskiej przez skrajną prawicę.

Nie zawsze zaangażowana postawa antropologów łączy się z działaniami emancypacyjnymi i antyhegemonicznymi. W przeszłości autorytet naukowy polskich etnografów służył ugruntowywaniu nacjonalistycznego dyskursu nawet wtedy, gdy byli względem niego krytyczni. Artykuł przedstawia analizę tekstów publicystycznych dwojga międzywojennych etnografów: Bożeny Stelmachowskiej, piszącej na temat Kaszubów oraz Jana
Stanisława Bystronia krytykującego megalomanię narodową. Wspólnym mianownikiem tych tekstów jest esencjalizujące pojęcie narodu i grup etnicznych, które dobrze służyło celom politycznym, podobnie jak i ich terytorializacja. Jedynie wyprzedzający swój czas Józef Obrębski trafnie wskazał mankamenty ówczesnych teorii. Historyczna lekcja, którą
prezentuje artykuł, może się przysłużyć krytycznej refleksyjności współczesnych badaczy i dekonstruowaniu nacjonalistycznego dyskursu.

Celem artykułu jest przybliżenie wyników badań przeprowadzonych przez Narodowe Centrum Kultury i TNS Polska zrealizowanych w ramach programu „Niepodległa 2018” oraz kierunków działań Ministerstwa Obrony Narodowej w kształceniu patriotycznym młodzieży i żołnierzy. W szerszym kontekście pytania stawiane respondentom miały dać diagnozę stopnia poczucia bezpieczeństwa społeczeństwa polskiego w przeddzień jubileuszu stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości, przypadającego 11 listopada 2018 r.

Artykuł prezentuje szereg spostrzeżeń wprowadzających w tematykę kształtowania się polsko-litewskich wzajemnych negatywnych wizerunków w okresie II wojny światowej. Uwzględniając zagrożenie płynące z nierozwiązanych konfliktów narodowościowych, wskazuję przyczyny sporu polsko-litewskiego na przykładzie relacji wzajemnych przedstawicieli ruchu oporu obu narodów prowadzących działania w okresie II wojny światowej na terytorium współczesnej Wileńszczyzny.

Współczesny konflikt na Wileńszczyźnie pomiędzy ludnością narodowości litewskiej i polskiej ujawnił się w końcu lat osiemdziesiątych XX w. i odbywa się obecnie w głównej mierze w przestrzeni lingwistycznej, gdzie lituanizacja oznacza przede wszystkim depolonizację. Walka  litewskich Polaków o prawo do pisowni nazwisk, do dwujęzycznych napisów informacyjnych, do posługiwania
się językiem ojczystym w rejonach zwartego osiedlenia, o szkolnictwo w języku polskim odsłania zadawnione urazy i resentymenty. Wartością nadrzędną w tym sporze pozostaje język ojczysty.

Źródło: Paweł Tarasiewicz, Nacjonalizm w świetle filozofii kultury, „Studia Ełckie” 10 (2008) [ISSN 1896-6896], s. 97-111 ● W drodze do określenia przyczyn różnorodności nacjonalizmów, autor wyróżnia cztery typy ustroju społecznego: rodowy, plemienny, ludowy i narodowy. Następnie stara się dowieść, że: (1) Nacjonalizmy, które przyznają szczególne uprawnienia jednostkom, odkrywają swoje korzenie w ustroju rodowym; te, które buntują się przeciw dominacji jednostek w społeczeństwie i w zamian faworyzują wspólnoty, czerpią wzorce z ustroju plemiennego; z kolei te, którym zależy na pogodzeniu zwaśnionych zwolenników jednostek i wspólnot, szukają twórczych intuicji w ustroju ludowym. (2) Wszystkie nacjonalizmy etno-pochodne w połączeniu z instrumentami, jakich dostarczają struktury polityczne, mogą przerodzić się w absolutyzm, imperializm lub etatyzm. (3) Gwarancją obrony przed tymi ewentualnymi zagrożeniami wydaje się być jedynie kultura narodowa – taka, która doskonali kultury etniczne w aspekcie osobowego dobra tych, którzy je tworzą, i zachowuje z nich wszystko to, co jest niesprzeczne z personalizmem.

Gloryfikując nacjonalistów ukraińskich Kijów ryzykuje odwrócenie się od siebie swoich zachodnich sojuszników – akurat wtedy, gdy ich najbardziej potrzebuje. Pogodzenie się z przeszłością nie należy do łatwych zadań. Ale niewiele jest na świecie krajów, gdzie historyczna debata nosiłaby tak bardzo ostry charakter – i byłaby tak brzemienna w skutki – jak na Ukrainie. Wynika to głównie z powodu skomplikowanej historii tego kraju, który przez większą część XX wieku znajdował się w kleszczach pomiędzy dwoma totalitarnymi mocarstwami, dążącymi do jego zniszczenia.

Głównym zagadnieniem artykułu jest radykalna myśl polityczna, analizowana w kontekście bezpieczeństwa współczesnych demokracji europejskich. W artykule problem ten jest analizowany na przykładzie programów partii i innych organizacji, które uzasadniają swoją myśl polityczną nacjonalizmem, np. Narodowodemokratyczna Partia Niemiec, Narodowe Odrodzenie Polski, Złoty Świt z Grecji, Nowa Siła z Włoch, Brytyjska Partia Narodowa, Prawy Sektor i Swoboda z Ukrainy oraz innych. Radykalne partie nacjonalistyczne podważają zasady współczesnych demokracji. Dążą do zmiany ładu międzynarodowego i granic państw w Europie, które istnieją od końca II wojny światowej. Zdaniem autora, jedynym skutecznym lekarstwem na radykalizm polityczny jest rozwój wiedzy o demokracji, rozwój społeczeństwa obywatelskiego, eliminowanie materialnych różnic między grupami społecznymi i rozwój klasy średniej w Europie.

Słowa kluczowe: nacjonalizm, Unia Europejska, radykalizm, demokracja
Radical political thought and the safety of European democracies.  An example of anti-system nationalism

Summary
The main issue of this article is the radical political thought and the security of contemporary European democracies. In this article, this problem is analyzed on the example of programs of nationalist parties and other organizations, e.g. National Democratic Party of Germany, National Revival of Poland, Golden Dawn from Greece, New Force from Italy, British National Party, Right Sector and Svoboda from Ukraine and others. Radical nationalist parties undermine of the principles of modern democracies. They attempt to change the international order and change the borders of countries in Europe that exist since the end of World War II. According to the author, only the reduction of defects of democracy and the development of knowledge about democracy, the development of civil society, the elimination of material disparities between social groups and the development of the middle class in Europe, can be an effective remedy for political radicalism.

Key words: nationalism, European Union, radicalism, democracy

PL:
W artykule podejmuję problem współczesnego nacjonalizmu i miejsca, jakie zajmuje on pośród funkcjonujących dzisiaj ruchów społecznych. Podkreślając aktualność problematy-ki nacjonalistycznej i obecność nacjonalizmu we współczesnym świecie, zwracam uwagę na pewną ciągłość tradycji nacjonalistycznej i równoczesną odmienność dzisiejszego " nowego " nacjonalizmu od klasycznego (" starego ") nacjonalizmu XIX-wiecznego. Przedmiotem analizy był tu nacjonalizm baskijski, który nie tylko pozostaje jedną z podstawowych sił obecnych w baskijskiej przestrzeni społecznej, lecz jest również dobrą egzemplifikacją wspomnianej, szczególnej specyfiki nacjonalizmu, tj. łączenia przez niego przeszłości z teraźniejszością. Z jednej strony nacjonalizm ten jest " nowy " , bo nowe są warunki społeczne, ekonomiczne i polityczne, w których funkcjonuje (co szczególnie widoczne w odniesieniu do celów nacjonalizmu), z drugiej zaś pozostaje wierny swojej tradycji – niezmienne pozostają wartości nacjonalistyczne; zarówno "stary" jak i "nowy" nacjonalizm opiera się na przekonaniu, że Baskowie są narodem i powinni mieć prawo do zachowania swojej kultury narodowej i języka oraz samodecydowania o sobie w sferze politycznej.

ENG:
The article addresses the problem of modern nationalism and its place among today’s social movements. Emphasizing the relevance of nationalist creed and the
presence of nationalism in the modern world, I focus on its special characteristic, i.e. a certain continuity of nationalist tradition and simultaneous dissimilarity between the two types, or better yet: two versions of nationalism: the contemporary (“new”) one, and the classic (“old”) nineteenth-century one. In the part that is devoted to the
analysis of empirical data, I analyze an example of modern Basque nationalism,
which not only remains one of the principle forces that shape present Basque social space, but which is also a very good exemplification of this particular nature of
nationalism, i.e. the link that nationalism draws between the past and the present. On one hand, nationalism is “new”, because the new are social, economic and political conditions in which nationalism operates (it is particularly visible in
relation to the goals of nationalism), on the other hand it remains true to its origins –
the core nationalist values stay unchanged in a sense that both “old” and “new” nationalisms are based on the belief that the Basques are in fact a nation and as such they should have the right to preserve their national culture and language, and have the power to determine their own political destiny.

The main issue of this article is France and Europe in the political program of French National Front and pronouncements of Marine Le Pen. The National Front is a nationalist political party. Nationalism is a political thought, in which the idea of nation and the national state are the superior principle. The National Front was founded in 1972 by Jean-Marie Le Pen. The current leader of this party is his daughter – Marine Le Pen. She wants to dissolve the European Union. In her opinion the main problem for the European nations is immigration. The nationalist parties in Europe are afraid of multiculturalism, immigrants and Islam.

Przedmiotem artykułu są marginalne nurty myśli politycznej oraz ich sprzeczności i niedopowiedzenia. W artykule opisano następujące kierunki myśli politycznej: anarchizm, komunizm, nacjonalizm, monarchizm, transhumanizm, prymitywizm, ruralizm, a także narodowy anarchizm, narodowy bolszewizm i słowianofilstwo. Nurty te cechują się wewnętrznymi sprzecznościami i opozycyjnością wobec demokracji.

Stosunki miêdzy mieszkañcami miast podzielonych granic¹ pañstwow¹ na przyk³adzie Cieszyna i Czeskiego Cieszyna (C ˇ esky´Těšín). Studium socjologiczne W rezultacie wielkich przemian politycznych XIX i XX wieku wiele historycznych społecznos´ci i ich regiony zostały podzielone granicami politycznymi. Cieszyn i S ´la˛sk Cieszyn´ski jest tego dobrym przykładem. Podzielone na mocy arbitraz ˙u mie ˛dzynarodowego w 1920 roku miasto, be ˛da˛ce wczes´niej typowym s ´rodkowoeuropejskim tyglem narodowos´-ciowym i kulturowym, skazane zostało na separacje ˛ i rozwó j w ramach dwó ch odre ˛bnych porza˛dków pan´stwowych i prawno-administracyjnych. Oba miasta – Cieszyn i nowopowstały C ˇ esky´Těšín (Czeski Cieszyn), mimo iz ˙ dzieliło je jedynie 20 metrów rzeki Olzy – stopniowo zaczynały z ˙yc´własnym z ˙yciem. Inne były koncepcje rozwoju miasta, inaczej przebiegały procesy demograficzne. Stan ten trwał, z niewielkimi przerwami na czas polskiej, a naste ˛pnie niemieckiej okupacji, osiemdziesia˛t lat. Był to czas wznoszenia barykad, umacniania swois´cie rozumianej niezalez ˙nos´ci obu miast. Niemniej juz ˙ wtedy zauwaz ˙yc´moz ˙na było pró by osłabiania nienaturalnego, ideologicznego podziału. Pocza˛tek lat dziewie ˛c´dziesia˛tych XX wieku to pró ba zatrzymania niekorzystnej dla obu miast tendencji przez działania maja˛ce na celu zintegrowanie podzielonego miasta, regionu i jego społecznos´ci. Lokalnym inicjatywom z obu stron towarzyszyło stopniowe ocieplenie stosunkó w polsko-czecho-słowackich, jak równiez ˙ coraz bardziej zaawansowany proces integracji europejskiej. Z socjologicznego punktu widzenia interesuja˛ca wydaje sie ˛ byc´kwestia społecznych konsekwencji istnienia wieloletniego podziału (granicy) oraz jego stopniowego zaniku. Chca˛c bliz ˙ej przyjrzec´sie ˛ temu zjawisku, na pocza˛tku 2001 roku przeprowadzono w Cieszynie i C ˇ esky´m Těšíně badania socjologiczne. Pytania zawarte w kwestionariuszu wywiadu dotyczyły generalnie dwó ch obszaró w: po pierwsze – przekonaní opinii warunkuja˛cych proces integracji (stosunek do mieszkan´có w drugiego miasta, opinie o obu miastach, znajomos´cích najnowszej historii i ocena poszczegó lnych wydarzen´, wiedza o polsko-czeskich inicjatywach oraz społeczne postulaty zgłaszane pod ich adresem), po drugie – zaangaz ˙owania społecznego w działania integracyjne (uczestnictwo w polsko-czeskich przedsie ˛wzie ˛ciach, wizyty w drugim mies´cie, deklarowana che ˛c´zaangaz ˙owania sie ˛ w kon-kretne przedsie ˛wzie ˛cia w sa˛siednim mies´cie oraz znajomos´c´je ˛zyka polskiego⁄czeskiego). Niniejszy artykuł stanowi szczegółowe omó wienie wynikó w przeprowadzonych badan´. Problematyka miast podzielonych Granice, któ re ongis´rozdzieliły i " poraniły " historycznie ukształtowane społecznos´ci, staja˛ sie ˛ obecnie miejscem szczegó lnym w procesie integracji europejskiej. Szczegó lnie znamienny wydaje sie ˛ tutaj przykład miast, czy