Okuryazarlık

Okuryazarlık kavramı bilgi ve iletişim teknolojilerindeki (BİT) gelişmelerden etkilenmekte ve BİT’lerdeki gelişmelerle birlikte her teknolojinin kendine özgü okuryazarlık becerisini beraberinde getirdiği görülmektedir. 1990 yılında Birleşmiş Milletler tarafından ilan edilen “Uluslararası Okuryazarlık Yılı” ile birlikte okuryazarlık kavramı önem kazanmış ve alanyazında farklı okuryazarlık alanlarında çalışmalar yapılmıştır. Bu araştırmanın amacı Türkiye’de gerçekleştirilmiş okuryazarlık çalışmalarında gözlenen eğilimleri belirlemektir. Tarama modeliyle gerçekleştirilen bu araştırmada 180 yayına ulaşılmıştır. Ulaşılan yayınlar, yayın yıllarına, yayın türlerine, araştırma yöntemlerine, örneklem grubuna, veri toplama araçlarına ve veri analizi yöntemine göre incelenmiştir. Araştırma sonucunda Türkiye’deki ilk okuryazarlık çalışmasının 1996 yılında yapıldığı ve 2008 yılından sonra da okuryazarlık çalışmalarının hız kazandığı görülmüştür. Taranan çalışmalarda en fazla makale çalışmasına, en az bildiri çalışmasına rastlanmıştır. Çalışmalarda tarama modeli en çok kullanılırken, deneme modeli en az kullanılmıştır. Örneklem olarak en fazla yükseköğretim öğretim öğrencileriyle, en az okulöncesi öğrencileri ve yöneticilerle çalışılmıştır. Veri toplama aracı olarak ölçek en fazla kullanılırken, çalışma yaprağı en az kullanılan veri toplama aracıdır.

İnsanoğlu hayata gelirken, daha anne karnında başlayan bir serüveninde başkahramanı olur. Bu serüvene başlarken bedensel, ruhsal ve düşünsel gelişim açısından da belli bir potansiyelle donanmıştır. Bu potansiyel uygun ortamı bulup, beslenip gelişirse olumlu yönde biçimlenir, ancak aynı güç ve ortam bulamaz, beslenip geliştirilemezse insanında bir hayvan misali bedenen büyür ve gelişir. Ancak ruhsal düğümlemeler, düşünsel gerilikler, beceri eksiklikleri ile oluşabilir. İnsan ömrü bir bütündür. Bu bütünü kavramak için onun parçalarını iyi bilmek gerekir. Bu yüzden insanı evrelere bölerek inceleriz. Aynı zamanda her evrede kendi içinde bedensel ruhsal ve düşünsel yapısı bakımından farklılıklar gösterir. Aynı zamanda her bir dönem bir öncekinin devamı bir sonrakinin de başlangıcı olduğundan bebeklik ve çocukluk dönemleri temel alışkanlıkların edinilmesi açısından büyük önem taşır. Bu nedenle çocukların her bir dönemi özellikle düşünsel gelişimleri dikkatle ve özenle ele alınmalı ve geliştirici etkinlikler yapılmalı. Bu gün özellikle gelişmiş ülkelerde çocukların yalnız bedensel ve ruhsal gelişimleri değil düşünsel gelişimlerine önem verilir.

Developing the individual's literacy skills at early ages both creates the foundation of academic achievement and determines the borders of the achievement in personal, social, professional and social life. Perceptions about literacy have a more important role in development process of literacy skills although there are numerous variables effecting mentioned skills. The aim of this study is to reveal the perceptions of primary school second grade students about literacy through their drawings and face to face interviews. Phenomenological research among qualitative research patterns was used and descriptive phenomenology, one of the phenomenological research types was used in the research implementation process. The research group of the study consists of 17 students studying at 2nd grade. The research data includes student drawings about literacy, unstructured interviews about the drawings and semi-structured interviews independent from the drawings about literacy perceptions. According to the study results, the students see literacy studies as the studies that should be done in classroom. It has been concluded that the students used objects about reading in their drawings; in other words, the students assign meaning mostly to reading rather than writing when the concept of literacy is expressed. According to the research results, continuous works need to be done related how to transform an activity that literacy will carry out in daily life with the joy of the students.

Teknolojinin gelişimi yaşamın her alanını etkileyen ve değişimleri de beraberinde getiren bir süreçtir. Bu sürece uyum sağlayan çağdaş bireylerin, farklı teknolojileri kullanarak doğru bilgiyi tespit etme, üretme ve paylaşma becerilerine sahip olmaları beklenmektedir. Bu beklentinin karşılanması ise bireylerin iyi bir dijital okuryazar olmasına bağlıdır. Dijital okuryazarlık becerilerini kazandırma süreci, nitelikli araçlar kullanılarak gerçekleştirilebilir. Bu kapsamda kullanılan temel araçlar olarak Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın (2018) ve program çerçevesinde hazırlanan ders kitaplarının niteliklerinin dijital okuryazarlık becerileri çerçevesinde ortaya konulması gerekli görülmüştür. Türkçe Dersi Öğretim Programı’nı (2018) ve ortaokul Türkçe ders kitaplarını dijital okuryazarlık becerileri bağlamında incelemeyi amaçlayan bu çalışma betimleyici nitel bir çalışmadır. Araştırmada Türkçe Dersi Öğretim Programı (2018) ve bu program doğrultusunda hazırlanarak devlet okullarında okutulan 5, 6, 7 ve 8.sınıf Türkçe ders kitapları araştırma malzemesi olarak kullanılmıştır. Bu malzemelerden elde edilen veriler betimsel analiz tekniği ile çözümlenmiştir. Araştırmanın bulgularına bakıldığında Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda (2018) yer alan dijital okuryazarlık becerilerine yönelik kazanımların sınıf düzeylerine göre dengeli bir dağılım gösterdiği görülmektedir. Ayrıca sırasıyla en çok okuma, yazma ve dolaylı olarak konuşma becerilerine yönelik kazanımlar bulunurken dinleme/izleme becerisine ait bir kazanım bulunmadığı tespit edilmiştir. Ortaokul Türkçe ders kitapları incelendiğinde ise dijital okuryazarlık becerilerinin kazandırılmasına yönelik etkinliklere yer verildiği görülmektedir. 5, 6 ve 7.sınıflarda yer alan etkinlikler nicelik bakımından yeterli görülürken, 8.sınıf Türkçe ders kitabında bu açıdan bir eksiklik olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca ders kitaplarında, en fazla okuma becerisine yönelik etkinlik bulunmaktayken, sırasıyla yazma ve konuşma becerisine yönelik etkinlikler yer almaktadır. Konuşma becerisine yönelik bazı etkinlikler dijital okuryazarlık becerisiyle dolaylı olarak ilişkiliyken, dinleme/izleme becerisiyle ilişkili herhangi bir etkinlik yoktur. Ders kitaplarında yer alan etkinliklerin niteliği incelendiğinde, bazı etkinliklerde hitap ettiği sınıf düzeyinin üstünde veya altında bir sınıf düzeyine ait olan kazanımların aktarıldığı görülmüştür. Ayrıca etkinliklerin öğrencileri üretken olmaya sevk etmediği düşünülmektedir. Programda yer alan kazanımların dijital ortamları sadece anlama ve paylaşma için değil, bir üretim ortamı olarak sunması beklenmektedir. Ders kitaplarında dil becerileriyle bağlantılı dijital okuryazarlık becerilerine yönelik etkinliklerin sınıf seviyesine uygun ve daha sık verilmesi gerekmektedir. Bu gereklilik çerçevesinde etkinlikler, öğrencilere özellikle dijital ortamda üretkenlik kazandıracak nitelikte oluşturulmalıdır.


The development of technology is a process that affects every aspect of life and brings about changes. Modern individuals who comply with this process are expected to have the ability to identify, produce and share accurate information using different technologies. This expectation can only be fulfilled through the individuals having good digital literacy. The digital literacy skills can be gained by using advanced educational tools. In this context, it was considered necessary to examine the Turkish Course Curriculum (2018) and the textbooks prepared within the framework of digital literacy skills. This study is a descriptive qualitative study which aims to examine the Turkish Course Curriculum (2018) and secondary school Turkish textbooks in terms of digital literacy skills.  The Turkish Course Curriculum (2018) and the textbooks which were prepared in line with the curriculum and used in the 5, 6, 7 and 8th grades were used as the main research data. The collected data were analysed by using the descriptive analysis technique. When the findings of the research were examined, it was seen that the learning outcomes in the Turkish Course Curriculum (2018) had a balanced distribution according to the class levels in terms of the digital literacy skills. In addition, it was found that there was no learning outcome in listening/viewing skills while most of them were for reading, writing and indirectly speaking skills respectively. When Turkish textbooks were examined, it was observed that they were equipped with activities that enable digital literacy. While the activities in the 5, 6 and 7 grades were considered sufficient in terms of quantity, it was found that there was inefficiency in the 8th grade Turkish textbook. In addition, the textbooks mainly had activities for reading skills and respectively writing and speaking skills. While some activities related to speaking skills were indirectly related to digital literacy skills, there was no activity related to listening/viewing skills. When the quality of activities in the textbooks was examined, it was revealed that some of the learning outcomes that belong to a class level above or below the class addressed in some activities were transferred. It was also thought that the activities did not lead students to be productive. It is expected the learning outcomes in the curriculum to present digital environments as a production environment, not just for understanding and sharing. The activities for language skills which were also linked to digital literacy skills should be presented in line with the class level and frequently. Within the framework of this requirement, the activities should be organized in a way that will enable students to gain productivity, especially in the digital environment.

Okuryazarlık ile okumayı tanıtma ve yaygınlaştırma gelişmiş toplumlar için önemli etkenler olduğu gibi, türü ne olursa olsun tüm kütüphanelerin oldukça önemli misyonları arasındadırlar. Kütüphaneciler ve diğer ilişkili paydaşlar tarafından bu bağlamda sürdürülen araştırma etkinlikleri anılan sürecin etkin biçimde tamamlanmasını sağlar. Bu belge, yukarıda değinilen konulara ilişkin IFLA (Lesley Farmer ve Ivanka Stricevic) tarafından geliştirilen "Kütüphanelerde okuryazarlığı ve okumayı tanıtmak için araştırmanın kullanımı: Kütüphaneciler için kılavuz" adlı belgenin 2011 yılına ait gözden geçirilmiş son versiyonunun çevirisidir.